le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Elections again !
Tá mé ag ceapadh, go dtuigfadh an té is dúire amuigh an difir mhór atá idir thoghcháin an lae inniu, agus toghcháin, faoi mar a bhídís, blianta ó shoin. Tá na hiarrthóirí agus a gcuid comhairleoirí, agus a bhfaireoirí, tar éis modhanna toghchánaíochta thíortha eile, a scrúdú agus a pharsáil, san idirlinn, agus dá thoradh sin, tá na toghcháin a reachtáiltear abhus anois, i bhfad Éireann níos glice, níos slíoctha agus níos mealltaí, ná mar a bhídís fadó. Is soiléir gur deineadh aithris ar mhodhanna toghchánaíochta Mheiriceá, ach go háirithe, áit a ndéanann an sparán teann an t-iarrthóir a fheistiú i lár an aonaigh. Ar an dtaobh eile den scéal, le cabhair an sparáin chéanna sin, déantar laigí, peacaí, agus lochtanna, lucht an fhreasúra, a lorg, a chuartú, agus a leagan os comhair an vótóra. Ní mar sin a bhíodh anseo sna seanlaethe, nó ba bheag airgead a bhí le caitheamh le vótaí a cheannacht, an tráth úd. B’fhéidir go ndéanfadh an t-iarrthóir geallúint a thabhairt dá phobal, go ndéanfaí an díog seo a shioscadh, nó an bóithrín úd a dheisiú, nó fiú pinsin a fháil don bhfear thall, dá dtoghfaí eisean ina Theachta Dála. Ní gá dhom a rá, nach mbíodh cláracha mealltacha teilifíse á léiriú, le vótóirí a spreagadh, lena vótaí a chaitheamh ar son an Pháirtí seo, nó i gcoinne an Pháirtí úd eile. Ní bhíodh, nó ní raibh a leithéid de mheán cumarsáide againn, an tráth sin. Ba bheag údáid a bhaintí as an Raidió fhéin fiú. D’fheicfeá an corrfhógra fánach ar nuachtáin, ag moladh don vótóir, seo nó siúd a dhéanamh lena ghuth.
Conas mar sin, adéarfadh duine b’fhéidir, conas a d’éirigh leis na hiarrthóirí a dtuairimí, agus a bpolasaithe, a chur ar a súile don phobal?
Sunday Speeches
Bhuel, ba é an bealach ab fhearr, agus an bealach ba mhó a mbaintí úsáid as, nó trí óráidíocht, agus chuige sin, bhíodh óráidí á dtabhairt, chuile Dhomhnach agus Lá Saoire, taobh amuigh den séipéal. Nár bhreá an “divarsion” é, maidin Domhnaigh, uair a chloig, nó mar sin, a chaitheamh ansin, ag geata an tséipéil, ag éisteacht le roinnt óráidíochta! Thaitin a leithéid le daoine, an t-am sin, nó ba bheag eile i bhfoirm chaitheamh aimsire a bhí ar fail sa timpeall, ag an am. Le cur leis an spórt, ní gá a rá, go mbíodh an corrbhuachaill báire ansin, le cur isteach ar an gcainteoir, agus le gáire a bhaint as an lucht éisteachta. Tráth a mbeadh an cainteoir faoi lán tseol, agus é ag aithris na hóráide a bhí de ghlanmheabhair aige, bheadh áilteoir ansin, agus gan éinne ag cur chuige nó uaidh, screadfadh seisean in ard a chinn is a ghotha “Cé ghoid rothar an tSáirsint?” Bhainfí tuisle as an óráidí bocht, chuirfí amú é, agus bheadh air dul siar chuig a scríbhinn, sára bhféadfadh sé tosú arís, agus fhad is a bheadh sé ag cuartú, chloisfea, Up Dev! nó, Up the Freestate! no, Up Cosgrove! nó a leithéid, ó dhuine eicínt anseo is ansiúd.
No Awkward Questions!
Ní chuirfí ceist ar iarrthóir ar bith, an tráth úd, faoi cheannacht a thí, nó faoin méid airgid a d’infheistigh sé i mbainc thar lear, murab ionann is an lá atá inniu ann, mar ní bréag ar bith a rá, gur beag eile atá i mbéal daoine, an babhta seo, ach na céapair sin uilig, agus i ndáiríre, is beag baint atá ag na cúrsaí sin le polasaithe na bPáirtithe éagsúla. Ach, ansin, is soiléir, nach iad na Páirtithe Polaitíochta, den chuid is mó, atá ag cuartú sa bhruscar sin, ní hea mh’anam, ach nuachtóirí áirithe. Ní bréag ar bith a rá, gurb iad siúd atá ag roghnú ábhar diospóireachta na bpolaiteoirí, an babhta seo, sea, agus is iad freisin, atá ag tochailt i measc scanaill na mblianta, ag iarraidh freastal ar a dtaoide fhéin. Ar mhaithe leo fhéin a dhéanann na meáin sin cumarsáid!
Ba bheag céapair dá leithéid a bhí ar siúl ag polaiteoirí, nó ag lucht na meán, nuair a bhíothas ag eagrú toghcháin 1932, an chéad turas a tháinig Dev. agus a Pháirtó i gcumhacht. Faoi mar a luaigh mé thuas, óráidíocht tar éis Aifrinn, agus an corrfhógra (dubh agus bán) in airde ar na cuaillí telegrafa, nó ní raibh cuaillí BSL ann, an tráth úd, tharla nach raibh fáil fós ar leictreachas an Bhoird, amuigh in Iorras na nIontas.
Give them a STROKE !
Théadh roinnt daoine timpeall ag bolscaireacht, chuig tithe na cosmhuintire, agus ba é an mana a bhí acu, i 1932, nó, Tá deich mbliana caite ag an dream eile seo i gcumhacht, agus céard tá déanta acu, don chosmhuintir, i rith an achair sin? Tada! Anois an t-am le “Stróc” (Uimhir a hAon) a thabhairt don taobh eile, agus mura ndéanann siadsan an beart, caithfimid amach ar mhullach a gcinn iad, sa chéad toghchán eile!
Breathnaigh ar chúrsaí sa lá atá inniu ann. Níltear fágtha i muinín na bhfógraí (dubh agus ban) úd a thuilleadh, nó ní chloistear polaiteoir ar bith ag óráidíocht tar éis Aifrinn, mar sa lá atá inniu ann, is amhlaidh atá an tír breac le póstaerí ollmhóra, ildaite, iad ag breathnú anuas orainn ó chuile chuaille, de chuile chineál, fan na mbóithre, agus chomh maith le sin, tá scuaine eile acu le fáil ar leibhéal an talaimh, agus iad ag breathnú isteach idir an dá shúil ar an taistealaí bocht, agus é ag gabháil thar bráid. Níl aon éaló uathu, nó táid ansin agus streill gháire ar a mbunús, agus mana de chineál eicínt scríofa taobh leo, faoi mar a bheidís ag iarraidh labhairt leis an té atá ag dul thastu, fad is atá siad ag impí ort, gan dearmad a dhéanamh díobh sa bhoth vótála. Sea, agus an STRÓC úd a thabhairt dóibh!
Ach ní hé sin is tábhachtaí, i ndáiríre, sé an rud is tábhachtaí ar fad, nó go raghfá amach agus do vóta a thabhairt do do rogha iarrthóirí, sin croí agus lár an daonlathais. Déan deimhin de, go mbainfidh tusa úsáid as do vótasa, lá an toghcháin.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Seán Ó Dálaigh: Éigse agus Iomarbhá
Le
Proinsias Ó Drisceoil
.
I mí na Bealtaine seo chuaigh tharainn, fuair mé cóip den leabhar thuasluaite ó na foilsitheoirí, Cork University Press, ag súil go ndéanfainn é a léamh agus léirmheas de chineál eicínt a dhéanamh air. Ní gá dhom a rá, gurb é ár gcara, agus ar gcathróir fhéin anseo i gCill Chainnigh, Proinsias Ó Drisceoil, a chuir an sárleabhar seo i dtoll a chéile, tar éis dó achar fada a chaitheamh i mbun taighde agus staidéir ar an nDálach ildánach agus ar a shaothar. Anois, ní gá dhom a rá, ach oiread, go mbímse sásta i gcónaí, píosa a scríobh faoi na leabhair a léim, ach b’eisceacht, amach is amuigh, é an leabhar seo, nó tar éis dom tamall a chaitheamh á léamh, tuigeadh dom, nach mbeadh im’ iarrachtaí le léirmheas a dhéanamh air, ach an sop in áit na scuaibe. Sea, d’fhágfainn an gnó ag scoláire eicínt, a bheadh inniúil ar an ngnó sin a dhéanamh go héifeachtach, críochnúil. Bhuel, rinne mé beart dá réir, ach, mo léan! Dheamhan scoláire ar bith a léim isteach sa bhearna baoil le s in a dhéanamh. Ansin, smaoinigh mé ar fhocail an Phiarsaigh nuair adúirt seisean:-
Where Angels ………..
Since the wise men have not spoken……
Agus shocraigh mé ar phíosa eicínt a scríobh faoin sárleabhar léannta seo. Ach arís tháinig focail an Dálaigh fhéin chugam, le lagmhisneach a chur orm. Seo an Dálach ag labhairt le lucht éisteachta scolártha.
“I much regret that the subject which I am going to treat of this evening has not fallen into abler and better hands than mine to do it that justice which it deserves…….
B’in mar a labhair an Dálach, agus é ag tabhairt léachta uaidh, don Chonaidhm Éireannach, sa bhlain 1847, faoi athbheochan ár dteanga dhúchais.
Ach le filleadh ar an leabhar scolártha seo. Caithfidh mé a admháil, i dtosach, go mba bheag é m’eolas fhéin ar an nDálach seo, sular léigh mé an saothar seo, nó i ndáiríre, ba bheag a bhí scríofa faoi, go nuige seo, ach ní bheidh an leithscéal sin ar fáil ag Gaeil feasta, nó anois, tá leabhar den scoth ar fáil dár muintir faoin bhfathach léannta, scolártha, eolgaiseach, seo, a chaith bunús a ré ag saothrú don tír, agus don teanga, a ghráigh sé.
Cérbh é an Dálach seo ?
Ach, cérbh é an fathach léannta seo?
Féach mar a chuirann an t-údar in aithne dhúinn é, ar leathanach a haon, dá shaothar iomráiteach.
“Rugadh Seán Ó Dálaigh i bhFearnán, baile fearainn i bparóiste Leic Dhobhráin, i mBarúntacht Dhéise, lasmuigh den Drom, in 1800 (?) Cailleadh i mBaile Átha Cliath é sa bhliain 1878 agus saol tairbheach caite aige mar scríobhaí, mar bhíoblóir, mar eagarthóir, mar fhoilsitheoir, mar bhunaitheoir cumann agus mar shiopadóir leabhar.”
Agus sin agat ábhar an leabhair seo in aon alt gearr amháin. D’fheidhmigh an Dálach mar dhroichead idir rí na láimhscríbhinní, agus ré an chló, nó bhí goile do-shásaithe do bhaliú láimhscríbhinní aige, agus ar ball, chuir sé cló ar roinnt mhaith de na láimhscríbhinní céanna sin, agus dhíol don phobal iad, ar shladmhargadh, d’fhonn eolas ar an teanga agus ar an litríocht ab ansa leis, a leathadh i measc na ndaoine. Tuigeadh dó, go ndéanfadh an teanga dhúchais anam ár náisiúin a shlánú, ach í a scaipeadh go forleathan i measc an phobail.
Seal tamaill I gCill Chainnigh
Chaith an Dálach seal i mbun oibre, i gCill Chainnigh, mar oifigeach den Irish Society, eagraíocht a bunaíodh le léamh na Gaeilge a leathadh i measc na cosmhuintire, ionas go mbeadh ar a gcumas an Bíobla Naofa a léamh ina dteanga dhúchais, mar áis len iad a iompú ina bProtastúnaigh. Níorbh é slánú na teanga a bhí uathu; i ndáiríre, a mhalairt ar fad a bhí uathu, agus ní raibh sa teanga ach meán, a sheargfadh ar an gcraobh, ar ball, faoi mar a tharla in áiteacha eile inar baineadh leas as an gcur chuige céanna sin . Ba bhall díograiseach den Chumann Gaelach sin é, an Dálach, agus é iompaithe ina Phrotastúnach, faoin mbliain 1826. Bhuel, b’in mar a thosaigh an Dálach céanna in Eochaill, i dtosach, agus ansin ar ball, i gCill Chainnigh. Fad is a bhí sé i gCill Chainnigh, ghlac sé páirt an-ghníomhach ina mhisean, agus cuireann sé ionadh orainn, an lear uafásach litreacha a scríobh sé chuig na nuachtáin ar ábhair éagsúla. Díol spéise dúinne freisin, réimse leathan ábhar na litreacha céanna sin.
Bunú Cumann
Ar ball, áfach, d’éirigh idir é fhéin is an Irish Society, agus ba é críoch na mbeart é, nó gur fhill sé ar an Eaglais Chaitliceach arís, sa bhliain 1843, agus scar sé, scun scan, leis an Society,. Chuaigh sé go Baile Átha Cliath ansin, áit ar bhunaigh sé an Cumann Ceilteach, d’fhonn téacsanna Gaeilge a fhoilsiú. Ní mó ná sásta a bhí sé le saothar an Chumainn sin, agus dá thoradh sin, bhunaigh sé Cumann eile, sa bhliain 1852, An Cumann Oisíneach, a bhaist sé air, le litríocht na Fiannaíochta a thiomsú agus a fhoilsiú. Thaitin an obair sin go mór leis, agus d’fheidhmigh sé mar eagarthóir, mar fhoilsitheoir, agus mar dhioltóir leabhar freisin, don Chumann sin.
Déantar cur síos freisin sa leabhar iontach seo, ar Reliques of Irish Jacobite Poetry, agus ar, Poets and Poetry of Munster, bhailiúcháin faoi leith, a rinne an Dálach, lena linn, ar ábhar a bhí gar dá chroí.
Faoi chomaoin mhór
Níl dabht ar domhan, ach go bhfuil Aos Léinn na tíre seo go mór faoi chomaoin ag an údar cumasach seo, Proinsias Ó Drisceoil, agus níl dabht ach oiread, ach go mbainfear an-leas as a thaighde, as a scoláireacht, agus as a chur chuige, sna blianta atá romhainn amach. Mo chuidse de, caithfidh mé a rá, gur bhain mé an-sásamh go deo, agus tairbhe freisin, as an leabhar dea-scríofa, dea-chumtha seo. Thaitin an cuma inar shníomh sé a thagairtí go healaíonta, sciliúil, isteach sa scéal. Léitheoireacht éigeantach, don té a chuireann spéis i litríocht an naoú haois déag.
Bain triail as.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
.
C r í o c h I d i r D h á N é a l l .
.
.
Im’ leathdhúiseacht domsa ar maidin,
Sa Chríoch úd Idir Dhá Néall,
Cumaimse dánta go snasta,
Is véarsaí tá líofa soiléir,
.
Ina ríomhtar cur síos agus insint
Ar eachtraí a chorródh an croí,
Éachtaí á n-aithris chomh glé sin,
Is eachtraí tá lomlán de bhrí.
.
Nach éasca a roghnaím focail
Le bearnaí a líonadh gan stró,
Is le meadaracht chasta a shlánú,
Ina súgán nach mbrisfeadh go deo.
.
Déanaim na véarsai a aithris
ó thosach go deireadh, gan dua,
Is sileann gach ceathrú óm’ theanga
Ina rannaíocht rinceach rua.
.
.
.
Moltar mo scil agus m’eolas
Sa Chríoch úd Idir Dhá Néall,
Agus deirtear nach bhfuil mo shárú
I gcríocha na hÉigse nó an Léinn.
.
Ach nuair a fhágaim an Chríoch sin im dhiaidh,
Is nuair a dhúisím faoi sholas an lae,
Ní fhanann liom comhfhuaim nó aicill
Nach roiseann mar shnáithe ar strae.
.
Ach fanann liom dóchas go foilleach,
Go bhfillfidh mo dánta gan cháim,
Gan roiseadh, gan dearmad, gan éalang,
Nuair a bhrisfear mo gheasa, cé tréan.
.
Is feasta, ní chumfaidh mé véarsaí
Ach sa Chríoch úd Idir Dhá Néall,
Mar ar léir dom fís agus fabhal,
Is na briathra lena réaladh go glé.
.
*************************
(Idir Dhá Néall…..idir dhá néall codlata.)
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Athbhliain faoi shéan daoibh go léir
Peadar Bairéad
Bíodh go bhfuil muid ag guí athbhliain faoi shéan is faoi mhaise dá chéile, le fada an lá anois, is beag difir a dhéanann sin i saol laethúil an ghnáthdhuine. Ní chuireann sé stop leis an “mugáil”, leis an robáil, leis an ngoid, nó leis an ndúnmharú, a réabann leo ina dtuile do-stoptha, beag beann ar ár nguíonna, nó ar ár mianta. Is dócha, i ndáiríre, gur chuid dílis dár ndaonnacht é, cuid den olc a bheirtear sa chnámh linn uilig, ach má sea fhéin, ní tharlódh a leithéid gan chúnamh ón daonnaí fhéin, nó caithfidh sé toiliú chuige, sula bhféadfadh sé tarlú. Is dócha freisin, gur thugamar uilig faoi deara, nár laghdaíodh puinn ar an gclaonadh sin chun oilc, de réir mar d’éirigh linn cur leis an méid puint a bhí taiscithe sa bhanc, nó fiú faoin bpluid, againn! Níor laghdaíodh, mh’anam! Nó nach dtuigtear do mhadraí an bhaile fhéin, gurb é a mhalairt díreach a tharlaíonn, nó de réir mar a éiríonn an sparán teann, is ea is mó a éiríonn an consias so-shínte.
Ná tuigtear anois, go bhfuilimse ag rá gur in olcas atá an saol ar fad dulta, i gcomórtas leis an gcineál saoil a bhí ann, leathchéad bliain ó shoin, nó níl nó baol air, mar nach soiléir don dall fhéin go bhfuil feabhas as cuimse tagtha ar stíl bheatha daoine, san idirlinn. Níl le déanamh againn ach breathnú ar an innealra a fritheadh le tamall de bhlianta anuas. Breathnaigh ar na gléasanna uilig a chuirtear i mbun oibre ar an bhfeirm. Nár mhór an gar don bhfeirmeoir é an tarracóir, agus na cineálacha oibre uilig a d’fhéadfaí a chur i gcrích, de dheasca an chumahchta a chuireann an beithíoch céanna sin ar fáil dó? Sea, agus smaoinigh ar na meaisíní bainte, na tochaltóirí, na meaisíní crúite, agus fiú na meaisíní bainte buailte, le gan ach cupla ceann acu a ainmniú. Agus arís, breathnaigh ar na hacraí uilig a úsáidtear sa teach fhéin, le hobair bhean an tí a shimpliú, agus a éascú? Cá bhfágfá an meaisín níocháin, an cuisneoir, an follúsghlantóir, an sorn leitreach, agus tuilleadh ar an dtéad chéanna sin. Breathnaigh arís ar an gcaoi a feabhsaíodh, agus a forbraíodh, na modhanna taistil uilig, agus feicfidh tú an chaoi ar thángthas i gcabhair ar na sclábhaithe bochta, a chaitheadh bunús a gcuid ama, ag saothrú leo go dian, crúógach, ar bheagán toraidh, agus má chuaigh cúrsaí chun cinn go hiontach, sna réimsí sin go léir, níor dhada é i gcomórtas leis an dul chun cinn ollmhór a deineadh i gcúrsaí cumarsáide. Nach dochreidte, amach is amuigh, an dul chun cinn atá déanta sa ghort sin, le céad bliain anuas? Smaoinigh ar an raidió, ar an teilifís, ar an bhfón, ar an ríomhaire, ar an ríomhphost, agus nuair a smaoiníonn duine, nach é amháin go bhfuil dul chun cinn ollmhór déanta againn le céad bliain anuas, ach caithfidh muid a chur san áireamh freisin, nach bhfuil deireadh fós leis an dul chun cinn céanna sin, nó leanann an fás, agus an forbairt, sa ghort sin in aghaidh an lae, sa chaoi nach bhfuil a fhios againn cá bhfuil ár dtriall, in aon chor, sna cúrsaí sin, ach tá a fhios againn, nach bhfuil feicthe againn fós ach an tús, tús tuile, agus go bhfuil an t-uafás le fionnadh ag ár gcine, sa réimse seo, fós.
Breathnaigh ar an dtaobh eile den scéal !
Ar an drochuair áfach, níl feicthe againn thuas ach taobh amháin den bhonn, agus sin an taobh is fearr, nó ar an dtaobh eile den scéal, is beag atá le maíomh againn, as iompar, as moráltacaht, as daonnacht, nó as comharsanúlacht ár gcine, san aonú haois fichead seo, ina mairimid, faoi láthair.
Céard tá i gceist agam anseo, an ea?
Bhuel, má thógann tú nuachtán chugat, lá ar bith de na laethe seo, feicfidh tú fhéin céard tá i gceist agam, nó is féidir leat a bheith cinnte, go mbeidh scéalta le léamh agat sa nuachtán sin, faoi “mhugáil” daoine macánta, faoi robáil, agus ní hé amháin go ndéantar daoine a robáil, ach déantar é sin ar bhealach cruálach, mídhaonna, frithshóisialta. Seans go mbeidh cuntas ansin faoi dhúnmharú duine eicínt, nó bíodh go mairimid uilig i bPoblacht daonlathach, a thugann geallúint don saoránach, go ndéanfar é a chosaint ar ionsaí, ar robáil, ar éigean, agus ar mharú. An gcoimhlíonann an Stát s’againne an gheallúint sin? Ag magadh fúm atá tú! Níl ar chumas an Stáit é fhéin a chosaint ar na murdróirí, ar na robálaithe, ar na drongairí, nó ar na coirpigh uilig, a mhaireann go compórdach ar shaothar na gcomharsan, tráth nach bhfuil siad fhéin toilteanach “turn dá láimh” a dhéanamh ar mhaithe le beatha a shaothrú dóibh fhéin. B’fhéidir, i mbliain seo an Olltoghcháin, go ndéanfaidh Páirtí Poilitíochta eicínt rún athbhliana, go bhfuil siadsan sásta dúshlán na ndrongairí sin a thabhairt, agus deireadh a chur le rás an dreama seo, ar ais, nó ar éigean.
D’fhéadfainn leanúint liom, ag cur síos ar oilc iomadúla eile ár sochaí, faoin am seo, oilc cosúil le héigniú, le mímhoráltacht, le mí-úsáid daoine, agus le sclábhaíocht de chuile chineál. Nach maith is cuimhin liom na seanmhná fadó ag caint leo faoi “Fhómhar na mBan gan Náire,” cibé cineál ruda a bhíodh i gceist acu le sin! ach, dár mh’anam, ní i bhfad a bheifeá ag breathnú ar ár gcláracha teilifíse go dtuigfeá go hálainn céard é go díreach a bhíodh i gceist acu…….Ach, ceal misnigh, caithfidh mé an t-ábhar sin a chur ar an méar fhada, go dtí tráth eicínt eile, amach anseo!
.
.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Iníon altrama ar thóir a hOidhreachta
(Iníon Rúnda)
.
.
Secret Daughter…………..céadchló……………2010
by
Shilpi Somaya Gowda……….……………USA $17.99
.
Peadar Bairéad.
Ní thuigeann an sách don seang
Rugadh agus tógadh an t-údar seo i Toronto Cheanada, agus tharla le linn a hOllscolaíochta sa tír sin, gur chaith sí seal ag obair mar dheonach in Uchtlann san India, agus is dócha gur ghlac sí, ar fhoghlaim sí i rith na tréimhse sin, mar chúlra don leabhar cáiliúil seo, ‘Secret Daughter’. Ní haon ionadh, mar sin, gur chuir sí spéis ar leith i bhfadhbanna na n-imirceach Indiach, agus i ndeacrachtaí ghaolta idirchiníocha. Ba leabhar mór-ráchairte é ‘Secret Daughter’, ar díoladh thart ar mhilliún cóip de i dtriocha teanga.
Sí Asha an príomhcharachtar san úrscéal seo, agus í mar dhroichead idir dhá chlann, agus idir dhá chultúr, ach leis an gceann a bhaint den scéal seo, tosóimid san India, áit a bhfuil cónaí ar Kavita agus Jasu, lánúin phósta, nach bhfuil mórán de mhaoin an tsaoil seo acu, agus cónaí orthu i mbaile tuaithe, Dhanau. Rugadh iníon don lánúin seo, agus ó tharla nach raibh mórán measa ar iníonacha sa dúiche sin, agus ó tharla freisin, go raibh faitíos ar Kavita go maródh Jasu an iníon sin, thóg sí fhéin is a deirfiúr an leanbh go dtí Uchtlann i Mumbai, lena sábháil ó bhás, Usha an t-ainm a thug siad ar an leanbh sin. Daoine bochta ba ea muintir na dúiche sin, agus ba é cúis nár theastaigh iníonacha uathu nó nach mbeadh mórán ratha orthu mar chúntóirí feirme, agus chomh maith le sin, bheadh ar na tuistí spré a chur ar fáil dóibh, ar ball, agus ar an dtaobh eile den scéal, bheadh mac ábalta cabhair a thabhairt dóibh ar an bhfeirm agus ní bheadh spré ag dul dó, ar ball, nuair a phósfadh sé, agus ó tharla nach raibh mórán de mhaoin an tsaoil ag Kavita agus Jasu, tuigeadh do Kavita, go raibh an baol ann, go maródh Jasu an iníon óg sin a rugadh di. Ar ball, d’fhág an lánúin sin a n-áit dhúchais agus thug Mumbai orthu fhéin, ag iarraidh saol níos fearr a chur ar fáil dóibh fhéin is dá mac.
Theastaigh uathu leanbh a uchtú.
Anois, thart ar an am gcéanna sin, thall i Meiricea, tharla go raibh lánúin eile, Somer agus Krishnan, ar theastaigh uathu clann a thosú, ach a fuair amach ansin, nach mbeadh ar a gcumas sin a dhéanamh. Bhíodar an–bhuartha dá bharr sin, agus ar deireadh, shocraigh siad ar leanbh a uchtú, agus ó tharla gur de phór Indiach é Krishnan, bheartaigh siad ar leanbh Indiach a uchtú. Sea, agus do bharúil cé d’uchtaigh siad? Sea! cé eile ach Usha, iníon Kavita agus Jasu? ‘Bhí go maith is ní raibh go holc’, mar adeireadh lucht scéalaíochta fadó, ach ní go ró-mhaith a chuaigh cúrsaí sa chás áirithe seo. Ní go ró-mhaith a chuaigh cúrsaí idir Asha, – faoi mar a thugtaí uirthi faoin am sin -, agus a máthair altroma, rud a chuir leathmhaing ar phósadh ‘Somer agus Krishnan’.
Chuaigh Asha le hiriseoireacht, agus d’éirigh go maith lei sa bhfiontar sin, agus ar ball, fuair sí ‘internship’ le ceann de mhór-nuachtáin na hIndia. Chuaigh sí chun oibre ansin sa tír inar rugadh í, rud a chuir ar a cumas dul i dteangmháil le clann Krishnan, agus ghlac siadsan lei mar bhall dá gclann fhéin. Chuir a seanmháthair, nó ‘Dadima’, mar a thugtaí uirthi, chuir sise an-suim go deo inti, agus ghlac sí faoina sciathán fhéin í. D’éirigh go seoigh le hAsha ina cuid oibre don Nuachtán Indiach sin, agus rinne sí a lán taighde dá saothar i measc na mbocht, i gceantar bocht, scoite, i Mumbai.
Ar thóir a fréamhacha
Ag pointe áirithe, chuir sí ceist ar ‘Dadima’, a seanmháthair, faoi mhuintir a máthar fhéin, agus í ag iarraidh fáil amach, ar cheap sise gur chóir di dul ar a dtóir. Mhol sise di sin a dhéanamh, má cheap sí fhéin gur chóir di a leithéid a dhéanamh. Ba é toradh a bhí ar an gcomhrá sin, nó gur dhírigh Asha ar sin a dhéanamh, agus d’éirigh lei roinnt mhaith a fháil amach futhu.
Ar éirigh lei casadh leo i ndeireadh na dála, agus ar éirigh le Somer agus Kristnan an scoilt a bhi eatarthu fhéin agus a n-iníon a leigheas, agus cén chaoi ar chuir an t-údar críoch lena scéal? B’fhéidir gur mhaith leatsa fios fátha ‘chuile scéal acu sin a fháil. Chuige sin, níl le déanamh agat ach an leabhar breá, suimiúil, seo a fháil is a léamh……………
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
L e a b h a r S u i m i ú i l S t a i r e.
.
******************************
.
O n T h e B a n k s o f t h e N o r e
St. F i a c h r e ‘s L a n d …………………………………
.
Foilsithe ag ….St. Fiachre’s by the Nore Historical Committee. 2002……………………
.
Curtha in eagar ag………………………………………………………………….Michael O’Dwyer.
.
*******************************
.
Ar an 30ú lá d’Iúil na bliana seo 2002, ag a hocht a chlog um thráthnóna, is ea bhí an gabhar á róstadh anseo i gCill Chainnigh, nó ba san áit sin, ag an am sin, a seoladh an leabhar spéisiúil seo, sa Springhill Court Hotel. Mrs Teresa Mullen, Cathaoirleach Chomhairle Chill Chainnigh, a rinne an beart. Fuair mé fhéin cuireadh bheith i láthair don ócáid, ach ar an droch uair, ní raibh ar mo chumas bheith ar an bhfód don ócáid stairiúil sin, ach fuair mé cóip den leabhar, léigh mé é, agus seo chugaibh mé anois le píosa na seachtaine seo, bunaithe ar an leabhar nuafhoilsithe sin.
Ná tabhair do bhreith ar leabhar i ngeall ar a chlúdach, adeirtear, bhuel, caithfidh gur eisceacht atá sa leabhar seo, nó is mealltach, maisiúil, taitneamhach é an clúdach atá air, le pictiúr de Theach Sheestown, a leagadh sa bhliain 1883, chun tosaigh, agus picitiúr de chros agus de chéimeanna Thobar Fhiachra, ar a chúl. Is mór an maisiú ar an leabhar na clúdaigh chéanna sin.
Is dócha, i ndáiríre, gurb í Mrs Mary Tallent agus a Coiste, a bhí taobh thiar den obair go léir a bhain leis an leabhar seo a chur i dtoll a chéile, agus nuair a bhí a dtaighde déanta acu, bhí an t-ádh orthu go raibh Michael O’Dwyer sásta eagar a chur ar an leabhar sin dóibh, nó bheadh sé deacair eagarthóir níos oilte, níos eolgaisí, nó níos cleachta ar an gcineál seo oibre a fháil, ná an fear léannta céanna sin, nó cheana féin, tá eagar curtha aige ar mhám maith leabhar, arbh í an stair áitiúil is cuspóir agus is aidhm dóibh, agus chuile ceann de na leabhair sin níos fearr ná an ceann eile. Deir Micheál linn san eagarfhocal, nach raibh an oiread sin eolais aige faoin dúthaigh seo, nó faoina stair, sular thosaigh sé ar an bhfiontar seo, ach deir sé freisin, gur éirigh leo é a chur ar an eolas gan mórán moille. Féach mar a chuireann sé fhéin é….
I was not partucularly familiar with the area or with its history. However, the enthusiasm of Mrs Mary Tallent and her committee was such that I became very interested in their project…..
Ar an dtaobh eile den scéal, deir Mrs Mary Tallent linn, gur tháinig sí fhéin go Sheestown, sa bhliain 1946. Phós sí duine de mhuintir Tallent, cine a raibh áitreamh orthu sa limistéar sin, le dhá chéad go leith bliain. Bhí an-spéis acusan ina ndúthaigh fhéin agus i scéal Naomh Fhiachra freisin, nó ba den dúthaigh sin cois Feoire an Naomh cáiliúil, cráifeach, sin freisin. Athmhúsclaíodh spéis i saol an naoimh sin, in óige na haoise seo caite, agus tháinig fás agus forbairt ar an spéis sin thar na blianta. Ach le roinnt blianta anuas, theastaigh ó mhuintir na háite sin, leabhar, ina mbeadh scéal an naoimh agus stair na dúiche, a chur ar fáil, agus b’in a spreag iad leis an dtionscadal seo a chur i gcrích. Bhí áthas orthu gur éirigh leo eagarthóir chomh hoilte le Micheál, a fháil, leis an eagarthóireacht a dhéanamh dóibh, Féach mar a chuireann Mary Tallent é, ina réamhrá….
The committee are very grateful to our editor, Michael O’Dwyer, for the interest he took in our project and for the hard work and enthusiasm that he showed in bringing about this publication.
Sin mar a tharla go bhfuil an leabhar breá suimiúil seo leagtha os ár gcomhair anois ag na daoine díograiseacha céanna sin. Nár laga an Rí iad, agus nára fada go mbeidh tuilleadh dá saothar le léamh againn.
Ní call dom a rá, gur léitheoireacht éigeantach é an leabhar seo, do Chainneach ar bith, cuma cá bhfuil cónaí air, nó uirthi, agus fiú, nach díol suime é freisin do dhuine ar bith eile? nó nár tháinig ár mbunús ó bhailte, nó ó bhailte fearainn, nó ó fheirmeacha, cosúil leis na bailte agus na bailte fearainn agus na feirmeacha atá idir chamáin acu sa leabhar seo. Nár bhreá an brontannas Nollag a dhéanfadh an leabhar seo do Chainneach ar bith, bíodh cónaí air sa mbaile, nó i gcéin?
Caithfidh mé a admháil gur breá liom fhéin a bhfuil d’eolas le fáil ann, faoi áiteacha timpeall orm, áiteacha cosúil le Warrington, Sheestown, Kilfera, Wallslough, Archersgrove, Kilree, nó caithfidh mé a rá, nach raibh an oiread sin ar fad foghlamtha agamsa faoi na bailte sin, ach tar éis dom an leabhar seo a léamh, caithfidh mé a rá, gur músclaíodh m’fhiosracht athuair, agus anois, tá fonn orm dul amach agus tuilleadh a fhoghlaim faoi na háiteacha céanna sin.
Chuir mé spéis freisin, i scéal na canáileach úd, agus faoin chaoi ar dheonaigh Teach Fheise na hÉireann £10,000, sa bhliain 1755, le canáil a thógáil, mar cheangal idir Chathair Chill Chainnigh agus Inis Teog. Faoin mbliain 1759, deonaíodh £4,000 eile, leis an dtionscadal a chur chun cinn. Ach bhí an obair an chostasach, agus faoin mbliain 1786, bhí an ciste ar fad ídithe, agus tugadh bata agus bóthar dóibh siúd a ceapadh leis an dtionscnamh a chur i gcrích. Go gairid ina dhiaidh sin, cuireadh críoch leis an ngnó ar fad, agus is beag atá fágtha againn anois, leis an bplean samhlaíoch, corraitheach, sin, a thabhairt chun cuimhne, ach amháin, b’fhéidir, an Canal Walk, atá ansin fós, le cuimhne an tionscadail chorraithigh sin a choinneáil glas do ghlún nach bhfuil tuiscint dá laghad acu ar fhéidireachtaí, nó ar impleachtaí, na canála céanna sin. Féach mar a chríochnaítear an chaibidil sin…
The work was finally abandoned and very little now remains of the great project, but the Canal Walk is a constant reminder of what might have been.
Sea, mh’anam, chuile uair feasta a shiúlfaidh tú fan an chasáin chéanna sin, smaoineoidh tú ar an bhfís úd nár fíoraíodh riamh, agus nach bhfíorófar anois go deo.
Tá píosa breá sa leabhar seo freisin, faoi Otway Frederick Seymour Cuffe, píosa is díol spéise do Chainneach ar bith. Tháinig Thomas Cuffe go hÉirinn, a chéaduair, le harm Chromwell, agus mar íocaíocht as a sheirbhís, bronnadh tailte Chommerford i Castleinch air. D’éirigh go maith lena mhuintir anseo, agus bronnadh an teideal Iarla Desart ar dhuine acu sa mbliain 1796. Bhain cuid acu cáil amach dóibh fhéin freisin, i saol polaitíochta Chill Chainnigh. Mhair an tríú hIarla ag Desart Court, agus fuair sé bás sa bhliain 1865. Níor mhair an ceathrú hIarla ró-fhada i dteach na muintire áfach, nó chaith seisean an chuid ba mhó da shaol i gcéin. Mhair an cúigiú hIarla abhus áfach, agus chuir bail arís ar theach a mhuintire. Ní raibh aon sliocht ar an gcúigiú hIarla áfach, agus thuig a dheartháir, Otway Frederick Seymour, go dtitfeadh an Iarlacht ar a chrann seisean, dá bhfaigheadh a dheartháir bás, agus mar ullmhúchán chuige sin, d’fhill sé ar Éirinn, agus chuir faoi i Sheestown House. Ba dhuine an-neamhghnách, é an fear céanna seo, ina lá. Chuir sé suim, agus dhá shuim, i scríbhinní agus i ndearcadh Standish O Grady. Ba mhór a shuim freisin i dteanga, agus i gcultúr na nGael. Ghlac sé páirt ghníomhach i saol an phobail i gCill Chainnigh, agus i Sheestown, agus bhunaigh sé cumainn lúthchleasa, agus cumainn aisteoireachta freisin. Bhíodh drámaí á léiriú aige amuigh ag Sheestown. Féach mar a scríobhadh sa Kilkenny Moderator, ar lá Coille na bliana 1902.
On Sunday night last a concert and dramatic entertainment under the auspices of the local gaelic class and its highly esteemed patron, Captain Cuffe, was given in the Sheestown schoolhouse.
Dheintí drámaí a léiriú, amuigh faoin aer freisin, agus bhíodh na sluaite i láthair ar na hócaidí sin. Breathnaigh ar an bpíosa seo, as an Moderator arís, don 15 Lúnasa 1902, thart ar chéad bliain ó shoin anois!
Close on 2000 people were present at the production of Standish O Grady’s new play at Sheestown on the Demesne attached to Otway Cuffe’s house
Sea, mh’anam, níor ghnáthdhuine é an Otway Cuffe sin. Bhí sé taobh thiar den Amharclann nua a tógadh i Sráid Phádraig, i gCill Chainnigh, amharclann a osclaíodh don phobal, ar an 27ú Deireadh Fómhair, 1902. Ba í Lady Desart a mhaoinigh a tionscadal sin ar fad. Rinne Otway chuile iarracht freisin, ar thionscal dúchasach a fhorbairt agus a chothú. I gcomhar le Lady Desart, thóg sé na muilte olla, ar “Bleach Road”, agus b’iad freisin, ba chúis le tógáil an bhaile eiseamlárach sin ag Inse an Talbóidigh. Ar deireadh, bhris ar a shláinte, agus fuair sé bás i Freemantle, ar an 2 Eanair, sa bhliain 1912. Chaill Cill Chainnigh cara dílis, agus pátrún flaithiúil, nuair a sciob an bás an sárfhear uasal úd uathu, agus nach beag a chloistear faoi, na laethe seo, go háirithe, nuair a smaoiníonn tú, go raibh sé thar a bheith gníomhach sa dúthaigh seo, céad bliain díreach ó shoin, anois. Nach mbeadh duine ag súil, go mbeadh comóradh de chineál eicínt ar siúl, in ár measc, i gcuimhne seo an chéid. B’fhéidir go bhfuil dul amú orm, agus b’fhéidir go bhfuil a leithéid de chomóradh socraithe cheana féin, ag Bardas na Cathrach, agus ag Comhairle an Chontae seo. Feicfimid amach anseo.
Tá píosaí spéisiúla eile sa leabhar seo freisin, píosa faoi Naomh Fiachra, agus chuile shórt a bhaineann lena thobar, agus lena chill, agus ní call dom a insint daoibh, gurb é an 30ú Lúnasa Lá Fhéile Fiachra, agus gur ócáid tábhachtach é sin, chuile bhliain, ag muintir na dúiche seo.
Tá scéalta eile ann faoi chúrsaí béaloidis, agus a leithéid, ar díol spéise iad don léitheoir freisin. Ach caithfidh mé an chuid eile den leabhar taitneamhach seo a fhágáil fúibh fhéin, nó tá sé in am domsa clabhsúr a chur ar an bpíosa seo.
An-bhuíochas tuillte acu siúd a chuir an leabhar seo i dtoll a chéile, agus comhghairdeas tuillte freisin, ag na Modern Printers, as a fheabhas is a chuireadar cló ar an saothar seo.
Bí cinnte go bhfaighidh tú fhein do chóip den saothar seo in am, nó tá mé cinnte, go mbeidh an-ráchairt air, amach anseo.
.
******************
Peadar Bairéad.
*******************
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Gaeilge 
English