le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
.
Millfear sinn uilig !
.
De thimpiste a tháinig mé ar chóip den seanleabhar úd a foilsíodh i dtús fhicidí na haoise seo caite, “Around the Boree Log,” agus rinne mé caol díreach ar an ndán sin, a gcuirimis uilig spéis ann, blianta fada ó shoin. Léigh mé ó thús deireadh é, agus ní fhéadfainn gan ceangal eicínt a fheiceáil idir an dán sin, “Said Hanrahan,” agus cás na tíre seo, i láthair na huaire seo. Níl le déanamh agat ach éisteacht le clabaireacht saineolaithe áirithe, ar an raidió, nó ar an teilifís, nó déan scribleáil na saoithe eile sin ar ár nuachtáin a léamh, agus iad ar a gcliatha fis, ag cur a ndán crua in iúl don chosmhuintir bhocht s’againne, agus tuigfidh tú céard chuige a bhfuilim. Dár leo, tá an tír bhocht seo imithe tigh an diabhail le roinnt bheag blianta anuas. Tá muid millte, briste, creachta, báite go dtí na cluasa i bhfiacha, agus gan ar ár gcumas na fiacha sin a ghlanadh. Sea, tá an sean-náisiún s’againne bancbhriste, bánaithe, dár leosan. Nach gcuirfeadh sin an dán “Said Hanrahan” leis an sagart úd, Patrick Joseph Hartigan, a scríobh faoin ainm cleite úd, John O’Brien, i gcuimhne do dhuine. Nach é an deilín céanna a bhíonn ag chuile shaineolaí acu…
“We’ll all be rooned”
Millfear sinn uilig, nó níl slánú i ndán dúinn, thíos nó thuas, ar dheis nó ar chlé. Féach mar a chuir an file é :-
“We’ll all be rooned”, said Hanrahan,
In accents most forlorn,
Outside the church, ere Mass began,
One frosty Sunday morn.”
Ba é cúis a bhí lena thuar éadóchais nó go raibh triomach mór ag cur in iúl do dhaoine, go raibh baol ann, go millfí féar agus barraí orthu, mura bhfaighidís braon fearthainne gan aon ró-mhoill…
“The crops are done; ye’ll have your work
To save one bag of grain;
From here way out to Back-o’-Bourke
They’re singin’ out for rain.
.
“If rain dont come this month,” said Dan,
And cleared his throat to speak-
“We’ll all be rooned,” said Hanrahan,
“If rain don’t come this week.”
Sea, an-chosúil leis na saoithe a thuarann bascadh, creachadh, is milleadh, orainn ó lá go lá, na laethe seo. Cheapfá go raibh na saoithe agus na saineolaithe seo ag baint na sál dá chéile ag iarraidh dán níos measa ná dán an fhir eile a thuar dúinn mar chine. Tiocfaidh an ECB. nó an IMF, isteach sa mhullach orainn, agus geallaimse dhuit é, go múinfidh na boicíní sin fios ár mbéas dúinn i ngearraimsir!
Nach cuma céard a tharlóidh?
Ach le filleadh ar Hanrahan…In am tráth, tháinig an fhearthainn, agus d’fhás agus d’fhorbair na barraí agus an féar, agus nuair a bhí a ndóthain fearthainne faighte ag na daoine uaisle seo, thosaigh siad ag clamhsán arís…
And every creek a banker ran,
And dams filled overtop;
“We’ll all be rooned,” said Hanrahan,
If this rain doesn’t stop.”
Agus in am tráth, stop an bháisteach, agus lean chuile shórt ag fás leis go buacach. Sea, agus bhí fear go glún “on Caseys place” arís, agus chuile dhuine breá, sásta le cúrsaí. Ach céard a tharlódh dá dtiocfadh triomach agus go mbeadh an féar sin i mbaol a dhóite? Seo mar a chuirtear sa dán sin é…
“There’ll be bush-fires for sure, me man,
There will, without a doubt;
We,ll all be rooned,” said Hanrahan,
Before the year is out.”
Is cuma céard a tharlódh sa todhchaí, tá ár gcaiscín meilte sea, agus ar gcosa nite freisin, nó creachfar sin uilig gan dabht ar domhan. Nach é sin an scéal a scaoiltear chugainn ó shaoithe úd na meán, agus ó roinnt áirithe Gaiscígh Dála. Nach cuma cén leigheas a moltar dár ngalar, déantar é a chaitheamh i dtraipisí gan aon ró-mhoill, mar nach n-oirfeadh sé dár gcás, dár leis na saineolaithe seo.
Teacht aniar agus spreacadh
Ach, nach bhfuiltear ag déanamh dearmad ar neart, ar theacht aniar, agus ar spreacadh an chine s’againne. Cine a mhair agus a tháinig slán ó ionradh na nDanar, agus na Normannach. Cine a tháinig slán ó ár agus ó shléacht an Ghorta Mhóir, agus cine a tháinig trí chogadh na saoirse agus trí chogadh na gcarad. Cine ar éirigh leo teacht i dtír tar éis chruatain agus chéasta chúlu eacnamaíochta thriochaidí an ocrais, agus ochtóidí an ghanntain. Cine a bhfuil scileanna, clisteacht, agus teacht aniar, gan teorainn iontu. Caithfear glacadh leis, go bhfuil sliabh ard le dreapadh againn, an babhta seo, ach más féidir linn cur le chéile, éireoidh linn. In am an ghátair a aithnítear na cairde!
Am an ghátair
Bhuel, seo am an ghátair. Seo an t-am le tírghrá, aontacht, agus comhar na gcomharsan, a athmhúscailt sa chine s’againne. Diúltaímis feasta do dhearcadh Hanrahan. Ní éirí amach a theastaíonn uainn faoin am seo, ní hea, in aon chor, nó is é atá uainn anois nó, éirí as easaontas agus sceanadh, agus ár ndúthracht uilig a dhíriú ar an ród seo romhainn. Sea, agus tá sé chomh maith dhúinn dearmad a dhéanamh ar an mbladar a scaoileadh chugainn laethe Chonradh Lisboa, faoi na cairde móra a bhí againn i gcroí na hEorpa. Cinnte beidh na cairde sin againn, chomh fada is nach dteastaíonn cúnamh airgid uainn! Cairde móra, how are yeh! Tiocfaimid slán, ach caithfimid cur chuige mar phobal aontaithe.
Sea, agus fear na bó faoin ruball, feasta!
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Bóithrín na smaointe, memory lane; leochaileach, delicate; eachtraigh dúinn, tell us; i mbun saothair, at work; ar scor, retired; taibhseach, showy; fís, vision; stádas, status; Ní bheathaíonn na briathra na bráithre, you cant live on words; an iarraidh seo, this time
.
A Blast from the Past
Peadar Bairéad
.
Glaoch telefóin a chuir siar bóithrín na smaointe mé, an oíche faoi dheireadh.
“Cé chuir an glaoch sin orm, an ea?”
Dalta a bhí im rang Gaeilge agam, breis is leathchéad bliain ó shoin, a ghlaoigh orm!
“Agus ar mhiste dúinn a fhiafraí, céard faoi ar labhair sé leat, le tú a chur siar thar áirsí caola, leochaileacha, na mblianta?”
“Muise! níor mhiste in aon chor, nó níl uaim, i ndáiríre, ach gaoth an fhocail, le scéal an ghlaoch telefóin chéanna sin a insint dhaoibh.”
Tell us then!
“Eachtraigh dúinn, má sea!”
“Tá go maith, seo chugaibh an scéal.”
“I gColáiste Mhuireadhaigh, i mBéal an Átha, a thosaigh mé fhéin ag cleachtadh mo cheirde, mar mhúinteoir, i dtús chaogaidí na haoise seo caite, agus tharla go raibh an gasúr seo, – Muireadhach a thabharfaidh muid air sa scéal seo – sa chéad rang a cuireadh faoi mo chúram. Ag smaoineamh siar anois dom ar na laethe geala, grianmhara, úd, ba dhaltaí iad faoi mar a d’iarrfadh do bhéal fhéin iad a bheith, a bhí sa rang céanna sin, iad béasach, múinte, díograiseach chun foghlama, agus ómósach dá múinteoirí freisin. Bhí an t-ádh dearg ormsa gur dhaltaí dá leithéid a casadh orm, i dtús mo ré mar mhúinteoir, nó is amhlaidh a chuir siad go mór leis an bhfonn a bhí orm máistreacht a fháil ar an gceird a bhí roghnaithe agam. Ach ní chuige sin atá mé an iarraidh seo.
Into Exile
Rinne mé mo dhícheall, ní hamháin ar Ghaeilge a mhúineadh dóibh, ach ag an am gcéanna, theastaigh uaim meas agus urraim a thabhairt dóibh dá dtír, dá bpobal, agus dá dteanga. Chaiteamar blianta glórmhara i bhfochair a chéile, agus ar deireadh thiar, rinneadar a gcuid scrúduithe, thréig siad an nead, agus chuaigh amach sa saol mór ag saothrú a gcoda, faoi mar is dual do Chlann Éabha a dhéanamh. D’éirigh go maith le Muireadhach s’againne, agus tar éis dó Céim Ollscoile a bhaint amach dó fhéin in Ollscoil na hÉireann san Ardchathair, chuaigh sé thar lear, agus chaith an chuid eile dá shaol oibre, i mbun saothair thar sáile.
Retired
Ar deireadh thiar, nuair a bhí a shaothar thar lear churtha i gcrích aige, agus é imithe amach ar scor, d’fhill sé ar fhod a dhúchais go hInis Crabhain, i gContae Shligigh. Bhreathnaigh sé timpeall air, go bhfeicfeadh sé céard a bhí déanta againn mar phobal, ó d’imigh seisean ar deoraíocht sna caogaidí. Chaith sé roinnt ama i mbun an ghnó chéanna sin, agus thug sé faoi deara, go raibh dul chun cinn iontach déanta againn i gcúrsaí tionscail agus tráchtála, ach thug sé faoi deara freisin, go raibh a lán caillte againn san idirlinn. Ba shoiléir go raibh daoine i bhfad níos gaire dóibh fhéin anois ná mar a bhídís sna seanlaethe. Cinnte, bhí i bhfad níos mó airgid ag daoine, tithe níos fearr acu, agus éadaí níos daoire á gcaitheamh acu, gan trácht in aon chor, ar na caranna taibhseacha a bhí á dtiomáint acu, ach taobh thiar den saibhreas sin uilig, ní raibh an glún nua inchurtha leis na glúnta a bhí imithe rompu ina lán slite, i gcarthannacht, i gcomharsanúlacht, nó i gcomhluadar. Bhí bail i bhfad Éireann níos fearr ar an bhfostruchtúr, agus cuma níos fearr ar bhailte agus ar chathracha ná mar a bhíodh, ach i ndáiríre, ní ar na cúrsaí sin uilig a dhírigh Muireadhach s’againne a aire, ach ar staid na teanga inár measc, agus chomh fada is a bhain sé leis-sean, níor thug sé faoi deara sa ghné sin de shaol an náisiúin ach cúlú, agus teip, ó bhun go barr.”
What of our vision then?
“Cad a tharla don bhfís a leag tusa os ár gcomhair amach i gcaogaidí na haoise seo caite?. Tuigeadh domsa, agus dom chomhdhaltaí, ag an am, go mbeadh talamh slán déanta de shlánú na Gaeilge, taobh istigh de cupla scór bliain nó mar sin, ach nuair a bhreathnaím ar chúrsaí, faoi mar atá anois, feictear dom, go raibh breall orainn uilig ag an am. Céard a tharla in aon chor d’athbheochan na teanga?”
“Bhuel,” arsa mé fhéin, agus mé ag iarraidh é a fhreagairt, “Níl an ceart ar fad agat sa mhéid sin. Níl an fhís sin caillte fós ag cuid againn. Tuigtear dom fhéin go ndéanfaidh muintir na tíre seo an tseanteanga a shlánú fós.”
“Ó sea,” ar seisean go searúsach, “agus gheobhaidh Ó Dubhda Ard na Rí, am eicínt sa todhchaí! An bhfuil rud ar bith curtha i gcrích agaibh ó d’fhág mise an tír seo, sna caogaidí, a thabharfadh misneach do dhuine, go bhfuiltear meáite, mar phobal, ar an dteanga ársa s’againne a shlánú fós?”
Progress made
“Bí cinnte go bhfuil, agus níos mó ná rud amháin. Breathnaigh i dtosach ar an bhfás dochreidte atá tagtha ar Ghaelscoileanna, ó cheann ceann na tíre seo, agus níos fearr fós, ní hé an Rialtas is cúis leis an bhfás sin ach tuismitheoirí na tíre seo, tuismitheoirí a dteastaíonn uathu an Ghaeilge a thabhairt mar oichreacht dá gclann. Chomh maith le sin, tá stádas Náisiúnta bainte amach ag an dteanga i dtír seo na hÉireann, agus chomh maith le sin, tá stádas idirnáisiúnta bainte amach aice freisin mar theanga oifigiúil san Aontas Eorpach, gan tagairt in aon chor don ionad atá bainte amach aici sna meáin chumarsáide. Ní beag nó suarach an dul chun cinn é sin i dtréimhse leithchéad bliain.”
“Sea, tagaim leat cuid den bhóthar sin, ach ní bheathaíonn na briathra na bráithre, agus i ndeireadh na dála nach deacair an seanfhocal a bhualadh?”
“Cén seanfhocal é fhéin?”
Backward Steps
“Beatha teanga a labhairt, agus ar mo thaisteal dom tríd an tír seo, ó d’fhill mé ón gcoigríoch, caithfidh mé a admháil dhuit, gur bheag Gaeilge a chluala mé ó óg nó ó aosta, agus rud eile de, nach bhfeictear dom anois, nach gá feasta Gaeilge a bheith ag baill an Gharda Síochána. Céim mhór ar gcúl gan aon agó, agus nach bhfuil Páirtí tábhachtach Poilitíochta ag moladh anois go gcuirfí deireadh le Gaeilge éigeantach do churaclam na hArdteistiméireaachta feasta. Chomh fada is a bhaineann sé liomsa, níl déanta ó d’imigh mé ach cúlú i ndiaidh cúlaithe, fhad is atáthar ag iarraidh dallamullóg a chur ar an bpobal le caint faoi shaoirse, agus cearta daonna. Nach bhfuil a fhios ag an saol is ag a mháthair nach bhfuil cead nó ceart ag buíon ar bith teanga an phobail a dhíothú, nó a chur ar ceal. Agus féach”, ar seisean, “an bhfuil áit ar bith ina bhféadfainn téipeanna, nó a leithéid a fháil a thabharfadh deis dom an teanga a athfhoghlaim, nó tá roinnt mhaith di dearmadtha agam sna blianta a chaith mé thar sáile?”
He hung up!
Chuir mé ar an eolas é faoi na cúrsaí sin, agus bhí mé díreach chun a chur ar a shúile dó, nach raibh ar intinn ag éinne an dteanga s’againne a thréigint. Ach, ar mh’anam, níor thug sé an deis sin dom, nó is amhlaidh a chroch sé suas, sul a raibh deis agam a thuilleadh a rá. Ní hé anois go raibh fearg air, nó tada dá leithéid sin, ach is amhlaidh a bhí díomá an domhain air nach raibh an fhís náisiúnta, i leith na teanga, curtha i gcrích againn, faoi’n am seo, agus ar bhealach, déarfainn gur leag sé chuid den mhilleán ormsa, toisc go raibh mo shaol oibre caite agamsa ag saothrú an ghoirt sin o bhí seisean ina ógánach.
Caithfidh mé a admháil, gur chaith mé seal ar mo mharana, tar éis do Mhuireadhach s’againne crochadh suas orm, agus i ndáiríre, níl ar mo chumas fós dearcadh an fhir seo a thuiscint go huile is go hiomlán.
An bhféadfása, a léitheoir, cás Mhuireadhaigh a mhíniú dom?
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Áilleacht an tSaoil seo . Réamhrá 1.
******************************
I Lár an Aonaigh!
Thart ar chúig bliana fichead ó shoin anois, i bhFómhar na bliana 1979, “Bliain an Phápa”, iarradh ormsa, léacht a thabhairt, i mBéarla, do sheisiún de Dhaonscoil Osraí, i gCill Chainnigh. “An Piarsach agus a chuid Scríbhinní” an teideal a tugadh dom mar théama don léacht chéanna sin. Ní call dom a rá, gur ghlac mé leis an gcuireadh caoin sin, bíodh nach mbíodh aon ró-fhonn ar dhaoine, ar chúiseanna áirithe, labhairt faoi chúrsaí náisiúnacha, ag an am. Ar an oíche spriocáilte, i dTeach Ósta an Newpark, rinne mé mo dhícheall, mo thuairimí fhéin ar an ábhar sin, a nochtú don lucht éisteachta a bhí i láthair don ócáid sin.
Bhuel, ó tharla go bhfuil cúig bliana fichead imithe, ó oíche na léachta sin, agus ó tharla freisin, go bhfuil athruithe ollmhóra tagtha ar an tír seo, agus ar dhearcadh a muintire, ar an bPiarsach fhéin, is ar a shaothar, san idirlinn, tuigeadh dom, nárbh olc an smaoineamh é, sraith altanna a bhunú timpeall ábhar na léachta sin, agus an tsraith sin a leagan os bhúr gcomhair amach, anseo i lár an aonaigh.
Changed Times !
Tá mé cinnte, go bhfuil daoine amuigh ansin inniu, a déarfadh, gur chóir dom cos a bhuaileadh ar an ábhar céanna seo, agus gur den chiall é, b’fhéidir, faoin am seo, ceirín den dearmad a chur leis an bhfear sin, agus lena shaothar freisin, toisc go bhfuil diúltaithe ag náisiún na hÉireann don bhfear agus dá fhís. Ní chreidfinn fhéin, tríd is tríd, gur mar sin atá, agus fiú má sea fhéin, caithfidh mé a admháil, go mba gheall le naomh é an Piarsach domsa, agus i measc an phobail ar díobh mé, agus mé ag fás aníos, agus mar sin, bheadh sé deacair agamsa a chreidiúint, go mbeadh pobal uilig na tíre seo iompaithe i gcoinne an fhir sin, in achar chúig bliana fichead. Sea, agus féach nach mbíonn drugall ar bith ar chiníocha eile onóir agus ómós a thabhairt dóibh siúd a chaith a ndúthracht agus, níos mó, b’fhéidir, amannta, ag iarraidh saoirse a bhaint amach dá bpobail. Ba mhaith liom a lua anseo freisin, gurb é an scéal céanna é ag an dTaoiseach s’againne, nó ní bhíonn leisce ar bith airsean a mheas ar an bPiarsach a chur in iúl, go poiblí, mar adéarfá. Mar sin, déanfaidh mé mo dhícheall, tuairimí, bunaithe ar ábhar na léachta a thug mé i mBéarla, in Óstán an Newpark, cúig bliana fichead ó shoin, a leagan os bhur gcomhair amach, anseo, i lár an aonaigh.
That Phonepoll!
Rud eile a spreag chun pinn mé, i gcás na sraithe altanna seo, nó píosa a léigh mé, sa Sunday Independent, tamall ó shoin anois. Ba é a spreag an t-iriseoir leis an alt úd a scríobh, nó cineál pobalbhreithe, – nó b’fhéidir gur chóir dom “fónbhreith” a bhaisteadh air, toisc go raibh ar na vótóirí glaoch isteach ar an bhfón, lena nguth a chaitheamh! Iarradh orthu, laoch eicínt a roghnú lena dhealbh a chur in áit na honóra, i Sráid athnuaite Uí Chonaill. Ba é toradh na fónbreithe sin, nó gur mhol thart ar 36% díobh siúd a ghlaoigh isteach, go mbronnfaí an onóir sin ar Phádraig Mac Piarais. Ba é Bono an té ba ghaire dhó sa bhfónbhreith chéanna sin, agus ní bhfuair seisean ach thart ar 8% de na guthanna a caitheadh ar an ócáid, dár leis na huimhreacha a thug an bhanisireoir dúinn san alt a luaigh mé thuas. Bhuel, ní mó ná sásta leis an mbreith sin a bhí ár mbaniriseoir, nó tuigeadh di, go mba náisiúntóir buile é an Piarsach céanna sin. Fear a chuaigh thar fóir lena náisiúntacht agus lena fhís do thodhchaí an náisiúin seo.
B’fhéidir nach n-aontóinnse leis an mbreith sin, nó leis an dearcadh sin, olc, maith, nó dona, ach ag an am gcéanna, nach gcuireann alt dá leithéid iachall orainn uilig athchuairt a thabhairt ar an gcuid sin de stair ár dtíre, agus clú agus cáil ár laochra a chur sa mheá, athuair, féachaint ar bhuail an stair agus staraithe bob millteach na bolscaireachta orainn. Chuir sé iachall ormsa, dul siar chuig ar scríobh mé cúig bliana fichead ó shoin, féachaint ar dhein mé chuile iarracht, ag an am, féachaint isteach i gcroí na fírinne. Bhuel, tar éis dom é sin a dhéanamh, tá mé sásta gur bhunaigh mé mo sheasamh ar scríbhinní an Phiarsaigh fhéin, agus ar a raibh le rá ag daoine eile faoi. B’fhéidir nach scríobhfainn an léacht chéanna sin, sa lá atá inniu ann, ach tá mé cinnte, nach nglacfainn ach oiread, le dearcadh an iriseora úd, nó ní bheinn cinnte go bhféadfá an dearcadh sin a bhunú ar scríbhinní, ar óráidí, nó ar iompar an Phiarsaigh fhéin. Ach fágfaidh mé an bhreith sin faoi’n léitheoir.
Was it Worth the Trouble?
Is cinnte nach dtiocfadh tuairim an iriseora úd leis an dearcadh a bhí coitianta i measc na cosmhuintire agus mise ag fás aníos, breis mhaith is trí scór bliain ó shoin anois, bíodh go bhfuilim cinnte freisin, go bhfuil athrú ollmhór tagtha ar dhearcadh na cosmhuintire céanna ar náisiúntacht, agus ar shaoirse, san idirlinn. Arbh fhiú an tairbhe an trioblóid? a d’fhiafródh siad díot. Mar sin, is fiú dúinn alt an iriseora úd a chur sa mheá, féachaint céard is fiú é mar bhreith mhacánta, mheáite, dáiríreach, ar dhearcadh, ar fhealsúnacht, agus ar oidhreacht, an Phiarsaigh, d’Éirinn ár linne.
Bí liom, mar sin, nuair a bheidh a chuid filíochta á scrúdú, agus á meá againn sa chéad ghála eile den tsraith seo.
*****************
Peadar Bairéad.
*****************
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I m B é a l a n P h o b a i l .
Ar na Misin 17 .
************************************
.
An Domhnach, an 24u Lúnasa, 2003.
Ar ais arís i gCardiff by the Sea, tar éis dúinn seachtain, nó mar sin, a chaitheamh ag fánaíocht timpeall i measc na Misean Spáinneach úd, ar chuir mé fhéin an oireadh sin suime iontu, ó chéad leag mé cos ar Mhisean San Juan Capistrano, sa bhliain 1988. Ní gá a rá, go raibh ábhar machtnaimh bailithe agam, le linn na seachtaine sin, a choinneodh ag cogaint mé, go ceann scathaimh, ach go háirithe, ach ó tharla gurbh é an Domhnach a bhí ann, thugamar aghaidh ar Oceanside arís le freastal ar Aifreann, i St. Margaret’s Hall, sa chathair sin. Ní call a rá, gur bhaineamar taitneamh as an gceiliúradh (celebration), agus as an seanmóir freisin, agus tar éis dúinn lón taitneamhach a chaitheamh thíos ag an gcé, thugamar aghaidh ar theach cairde linn, a bhfuil cónaí orthu in Oceanside, ó tharla go raibh cuireadh cuairte faighte againn uathu. Chaitheamar an tráthnóna ansin ag caint is ag comhrá, sea, agus ag seanchas freisin. Caitheadh linn go fial, flaithiúil, agus ar deireadh thiar, bhí sé in am dúinne bogadh, nó bhí socraithe againn, dul chuig dráma a bhí á léiriú i gCoronado, thíos i San Diego.
To Coronado City.
Shroicheamar ár gceann scríbe (destination), amuigh ar oileán Choronado, in am tráth. Anois, bíodh gur oileán é an Coronado seo, caithfear a admháil, go bhfuil an t-oileán céanna seo lom lán le tithe agus foirgintí taitnmeamhacha, taibhseacha, áille, agus chuirfeadh sé ionadh freisin ar an gcuairteoir, go n-áirítear mar chathair é, bíodh go bhfuil sé suite anseo i gcuan agus i gcalafort (harbour) San Diego.
“Twelfth Night” .
Ach le filleadh ar an nDráma úd. Ba é an dráma a bhí le léiriú acu an oíche sin, sa Choronado Playhouse (An Amharaclann cois Cuain), nó Twelfth Night (or What You Will) le William Shakespeare, sea, an fear ceannan céanna sin, a bhfuil sean-aithne againn uilig air, sa taobh seo den domhan freisin.
Tuige, a déarfadh duine liom, b’fhéidir, ar shocraigh sibh ar oíche a chaitheamh ag sheandráma dá leithéid, ar oileán mara, amuigh ansin i gCuan San Diego?
Bhuel, taobh amuigh den dráma spéisiúil, corraitheach fhéin, bhí rud eile dár dtarraingt go Coronado, an oíche chéanna sin freisin, nó tharla gurbh é an Twelfth Night sin an dráma deiridh a léireofaí go brách sa tseanAmharclann sin Cois Cuain, agus cuir le sin, go mbeadh an dráma á léiriú amuigh faoin aer, ar ardán a bhí chomh simplí is a d’fhéadfadh sé a bheith, ach é a bheith oiriúnach don ghnó, ag an am gcéanna, nó ba chuid den “7th Annual Coronado Playhouse Outdoor Shakespeare Festival” an léiriú speisialta seo.
Final Curtain.
Conas a tharla sin, an ea?
Bhuel, ba é an scéal a chualamar nó gur díoladh an talamh ar a raibh an Amhaarclann sin tógtha, agus go rabhthas lena forbairt, gan aon ró-mhoill. D’fhág sin nach mbeadh áras nó díon dá gcuid fhéin ag Comhlacht Aisteoirí an Playhouse, agus go mbeadh orthu áras sealadach (temporary) a fháil dóibh fhéin, go dtí go mbeadh an tIonad Nua Pobail tógtha, faoin mbliain 2005. Sea, agus d’fheidhmigh an Coronado Playhouse céanna sin mar Ionad Pobail, do phobal na Cathrach sin, le breis mhaith is leathchéad bliain anuas. Iarradh orainn uilig ár ndícheall a dhéanamh, le haird an phobail a dhíriú ar fhadhb, agus ar chás, na nAisteoirí.
Ach le filleadh ar an Seó fhéin, caithfidh mé a admháil, gur bhaineamar an-taitneamh go deo as. Bhí an aisteoireacht thar barr, agus nuair a smaoiníonn tú, gur deineadh an dráma sin a léiriú, a fheistiú, agus chur ar an ardán, an oíche áirithe sin, saor in aisce, le deis a thabhairt don Chomhlacht roinnt áirithe airgid a bhailiú dá n-iarrachtaí, sa todhchaí. Caithfidh mé a admháil gur mhóide ár meas uilig orthu, an beart céanna sin a bheith déanta acu.
No Free Lunches !
Smaoinigh freisin, gur ligeadh an lucht féachana isteach chuig an Amharclann, an oíche sin, saor in aisce (for nothing), agus tuigfidh tú ansin, go mba fhlaithiúla go mór fada iad, mar lucht féachana, nuair a iarradh orthu síntiús deonach airgid a bhronnadh ar an gComhlacht Aisteoirí sin, a chleachtaigh a gceird, thar na blianta, sa Phlayhouse úd Cois Cuain.
Chuir suíomh na hAmharclainne go mór le hinchreidtheacht (credibility) an scéil, tharla go raibh sé suite ansin cois cuain, agus boladh agus fuaimeanna na mara á séideadh isteach orainn, saor in aisce, freisin, sea, agus báid agus longa farraige ag seoladh leo isteach is amach faoi Dhroichead álainn, dea-dheartha, cuarach (curved), Choronado.
Ní call dom a rá, gur bhain an lucht éisteachta uilig ard-taitneamh as an léiriú sin, nó b’ócáid speisialta, stairiúil í, agus tuigeadh sin do chuile dhuine den lucht éisteachta, agus do lucht an ardáin fhéin, freisin.
Good to be there .
Sea, bhí áthas orainn uilig, gur tugadh an deis dúinn, bheith ar an bhfód don ócáid stairiúil sin, agus i ndiaidh an dráma, bhuaileamar an bóthar abhaile, go Cardiff by the Sea. Amach linn i dtosach thar dhroichead álainn, cuarach, sin Choronado, agus ansin trí roinnt áirithe de chathair San Diego, agus ansin, abhaile linn ar na Saorbhealaí a chuir ar ár gcumas an baile a bhaint amach, gan mhoill, gan stró, gan tranglam tráchta (traffic jam) nó tada dá leithéid.
Sea, gan dabht ar domhan, ba lá dár saol é.
******************************
An Luan, an 25u Lúnasa 2003.
Ruby’s Diner .
Tuirseach fós, tar éis eacthraí iomadúla na seachtaine seo caite, agus tar éis chodladh go headra (late morning), chuamar go hOceanside, le tamall a chaitheamh ag siopadóireacht, nó bhí deireadh ár saoire ag druidim linn, nós na gaoithe. Tar éis tamall a chaitheamh i mbun an ghnó sin, tuigeadh dúinn go raibh in am lóin, agus mar mhalairt, shocraíomar ar lón a chaitheamh, an lá áirithe sin, thíos ag ceann cé, nó tá Bialann an-neamhghnách, an-álainn, thíos ansin ag barr na cé. Anois, ní gnáthché atá acu ansin in Oceanside, mar síneann an ché seo, leathmhíle ar a laghad, déarfainn, amach sa bhfarraige. Dá chruthú sin, tá feithicilí speisialta acu, le daoine a thabhairt ar thuras amach go dtí “Ruby’s Diner”, an Proinnteach neamhghnách sin, thíos ag barr na cé. Proinnteach maith mór isea “Ruby’s Diner”, agus é feistithe ansin, amuigh i lár na farraige, tonnta móra ag réabadh leo thart air, agus faoi fiú, ag an am gcéanna, sea, agus slua daoine, mar is gnách sa taobh seo tíre, ag iascaireacht leo ar a ndícheall mór, thart ar an bProinnteach neamhghnách sin. Chomh maith le sin, bhí báid de chuile shaghas, agus longa freisin, le feiceáil ag seoladh leo sa chuan. Chuile dhuine agus a phort fhéin á sheint aige, mar adeireadh an seandream fadó. Tar éis tamall a chaitheamh ag breathnú ar na radharcanna, chuamar isteach sa Phroinnteach, agus caithfidh mé a admháil, gur caitheadh go fial flaithiúil linn, agus chuir “Ruby’s Diner” cúl ar ár n-ocras agus ar ár dtart, i ngearraimsir.
Alaskan Hallibut .
Céard a bhí againn don lón, an ea? Céard eile ach “Alaskan Hallibut”, iasc chomh blasta sin, go gcuireann sé uisce faoi m’fhiacla, smaoineamh air, anois fhéin fiú. B’in an Bialann ba neamhghnáthaí inar chaith mé béile riamh, déarfainn.
Go dtí an chéad ghála eile, mar sin……….Slán…….
.
.
***************
Peadar Bairéad.
***************
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
.
.
I mBéal an Phobail
Ar na Misin 2.
(Ar leanúint ón tseachtain seo caite)
.
Peadar Bairéad
.
An Mháirt, an 19ú Lúnasa 2003
Santa Barbara
In ár suí le giolc an ghealbhain, bíodh nár chualamar gíog nó míog ón éinín céanna sin, nó bhí an tÓstán, an Encina Lodge & Suites, suite i lár na cathrach áille seo. Is fada siar a théann scéal an ionaid álainn seo, nó bhí Indiaigh ag cur fúthu sna bólaí seo, fadó. “Chumash” a thugtaí ar na daoine sin, agus táthar den tuairim, go mbíodh idir 8,000 agus 10,000 den chine sin, ag cur fúthu, an tráth úd, sa dúiche ina bhfuil Santa Barbara suite anois. Mhair na daoine sin ar thoradh nádúrtha na talún. Bhíodh sméara, caora, préamhacha, síolta, coiníní, ioraithe, agus a leithéid, maraon le héisc agus sligéisc, mar bhia agus mar bheatha acu. Ba dhream iad a sheol fan an chósta freisin, i gcuracha móra fada, curacha a d’iompródh idir dheichniúr agus dháréag!
Juan Rodriguez Cabrillo
Briseadh isteach ar shaol sona na dtreabhanna sin áfach, sa séú haois déag, nuair a shroich Juan Rodriguez Cabrillo agus a lucht leanúna, i ndá long, an San Salvador agus an Victoria, nuair a shroich siad cósta Santa Barbara, agus nuair a d’fhógair siad gur le Rí na Spáinne, feasta, an fearann sin. Ach chaill na Spáinnigh suim sa dúiche sin, ar feadh trí scór bliain, agus ansin, i Nollaig na bliana 1602, tháinig Vizcaino ar an dúiche sin arís, ar an gceathrú lá, de Mhí na Nollag, féile Santa Barbara, agus b’in mar a baisteadh Santa Barbara ar an ionad álainn sin.
Praesidiónna á dtógáil
Níor chuir na Spáinnigh spéis ar bith i gCalafóirnia, go dtí déanach go maith san ochtú haois déag, nuair a chonacthas dóibh, go raibh cumhachtaí móra eile, an Rúis ina measc, ag cur suime nár bheag, i gcósta Chalafóirnia. Ba ansin a thug an Rí an t-ordú dá mhuintir i Ríocht Spáinneach Mheicsiceo, bunáiteanna, nó Presidiónna, a bhunú i San Diego agus i Monterey, le cos i dtaca sa limistéar sin, a thabhairt don Spáinn fhéin. In Aibreán na bliana 1782, thóg an lieutenant Jose Francisco de Ortega, agus a chuid saighdiúirí, Presidió mór i Santa Barbara, le freastal ar an limistéar sin. Anois, bhí ár seanchara, Junipera Serra, fear ar labhair muid faoi cheana, ar an bhfód freisin, agus é ar intinn aige Misin a thógáil ar na láithreacha sin freisin.
Misean Santa Barbara…1785…
Sa bhliain 1785, dhá bhliain i ndiaidh bhás Junipero Serra, tháinig aiféala ar an nGobharnóir nua, agus thug cead do na Proinsiascánaigh Misean a thógáil i Santa Barbara.
An bhliain dár gcionn, tháinig an Padre Fermin la Lasuén, agus beirt bhráthar ina chomhluadar, agus chuireadar rompu an Misean sin a thógáil. Bhí socraithe acu, an Misean a choisreacan, go hoifigiúil, ar an 6ú lá de Nollaig na bliana sin 1786, Lá ‘le Santa Barbara fhéin, agus cé nach raibh an Gobharnóir ar an bhfód, le páirt a ghlacadh sa cheiliúradh, leanadar ar aghaidh dá éagmais. Tar éis dóibh bheith tamall i mbun oibre misinéireachta sa dúiche sin, bhí de thoradh ar a gcuid oibre, gur baisteadh 70 de threibh an “Chumash”, agus tháinig siadsan chun cónaithe sa Mhisean. “Neophytes” a tugadh orthusan, agus múineadh an creideamh dóibh, agus chomh maith le sin, múineadh scileanna i bhfeirmeoireacht, i siúinéireacht, i gcócaireacht, i mbuildeáil, agus i bhfíodóireacht dóibh. Taobh istigh de bhliain, bhí 307 Nuachreidmhigh ina gcónaí sa Mhisean, agus bhíodar tar éis Séipéal adóibe a thógáil, maraon le teach na mbráthar, gráinseach, cistin, ceardlann adhmadóireachta, agus seomra súdaireachta. D’éirigh thar barr le Misin úd Santa Barbara, agus i ngearraimsir, bhí fás thar cuimse tagtha ar chuile ghné den tionscadal céanna sin. Agus, murab ionann is an Presidió, mar a raibh na saighdiúirí beo, bocht, gan léinte, gan airgead, gan pá, gan tada len iad a choinneáil sa Phresidió, ach a ndílseacht dá dtír agus dá n-oifigigh, agus ag an am gceanna, bhí lucht an Mhisin ag cur fúthu i dtír na flúirse, sa chaoi go raibh an áit féinchothaíoch, taobh istigh d’achar an-ghearr.
……….A chríoch sin………..
.
.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
AN COLM BÁN….le….Liam Ó Muirthile
Céadchló..……………..2014
Bog…………………..€14.00
.
Peadar Bairéad
.
Scéal Casta
Tá mé ag ceapadh go mbeidh caint ar an leabhar seo lá is fuide anonn, nó is annamh a chasann úrscéal chomh sciliúil, ealaíonta, dea-scríofa, ar dhuine, i nGaeilge, nó i mBéarla, i dtús seo an aonú haois fichead. Baineann cáilíochta faoi leith leis an saothar seo, nó tá tógáil chasta; cur chuige mion, leithleach; cur síos inchreidte ar charachtair agus ar eachtraí; agus bua scríbhneoireachta a chuireann na focail ag rince ina steillebheatha ar lic na samhlaíochta os comhair do dhá shúil amach. Níl dabht ar domhan ach go mbeidh tionchar, agus dhá thionchar, ag an saothar seo ar scríbhneoirí, sna blianta atá romhainn amach.
Ach, le filleadh ar an scéal fhéin, is dócha go bhféadfadh duine a rá, gurb í Nóra Buckley, nó Ellen Daunt, nó fiú an Colm Bán, an príomhcharachtar san úrscéal corraitheach seo, agus bíodh go n-éiríonn leis an údar mám eile carachtar a chur ag rince ar lic thart uirthi, ag an am gcéanna, filleann sé ar Nóra arís, chuile bhabhta. Sníomhtar scéal William Driscoll isteach go sciliúil cliste i muabhrat an tsaothair shamhlaíoch ilchasta seo freisin. Corcaíoch ba ea William, a raibh gaol fola aige le Nora Buckley, bean a chuaigh isteach sna Nuns, de réir mar a chuala sé óna muintir.
Dúil sa Rince
Tharla go raibh dúil diabhalta ag Nora sa rince, agus nach é an t-údar atá ábalta cur síos mion, cliste, a dhéanamh ar a cumas rince, bua atá aici ó dhúchas, agus bua a d’fhorbair agus a chleachtaigh is a shnasaigh sí thar na blianta,
Déantar scéal Nora Buckley a léiriú go healaíonta, inchreidte, agus tugtar spléachadh don léitheoir ar an gcineál pobail, agus an saghas saoil, a bhí thart uirthi le linn a hóige agus í ag fás aníos in Iarthar Chorcaí in óige na haoise seo caite. Chuaigh sí chun oibre mar chailín aimsire ag muintir an Tí Mhóir, ar Phrotastúnaigh iad, agus tugtar le fios dúinn, go mba de bhunadh phrotastúnach í Helen Daunt, seanmháthair Nora. In aois a seachtdéag áfach thug sí cathair mhór Londain uirthi fhéin, agus tharla ansin í nuair a tharla Éirí Amach na Cásca abhus. Bhain daoine áirithe úsáid as an aithne a bhí aici ar phobail Chorcaí le heolas a fháil faoi náisiúntóirí sa dúiche sin, ach, cuireadh ar a haire í, agus uaidh sin amach níor bhailigh siad uaithi ach eolas agus a thóin leis. Nach corraitheach, teannasach, go deo, an cur síos sin a thugtar dúinn ar Nora ag rince? Nach deacair a shamhlú go bhféadfadh údar focail a shnadhmadh ina chéile ar bhealach chomh beacht, ealíonta, sciliúil sin, gur bheag nach gcloiseann tú an cith bróg sin ag titim ar lic, faoi mar adúirt an té adúirt. Sheol a scileanna rince go Páras na mbrionglóidí í, agus tar éis dianchleachtadh a dhéanamh, thar thréimhse fada, roghnaíodh í le rince a dhéanamh sna ‘Folies Bergère’ fhéin, mar bhall den bhuíon rinceoirí úd, ‘Les Girls Anglaises’ agus tá le tuiscint ón scéal gur mhaith a thuill sí a hionad sa bhuíon chéanna sin. Léiríonn an t-údar a shuim fhéin sa rince, trí chur síos ar rinceoirí eile ó thíortha i bhfad i gcéin, go háirithe, i gcás Jasmin, a bhí mar chuspa ag an ealaíontóir sin, Duane, agus is mór a spéis i gcúrsaí ealaíne freisin, go háirithe san ealaíontóir céanna sin Duane, agus bíodh nach bhfuil mé cinnte arbh ealaíontóir saolta atá idir chamáin anseo aige, nó ealaíontóir a shiúil díreach amach as lár torthúil a shamhlaíochta fhéin, ach nach cuma, nó corraíonn an cur síos an croí istigh ionainn.
An Colm Bán
Tagann an Colm Bán isteach sa scéal arís i ndeireadh an scéil nuair a insíonn muintir Nora Buckley dúinn gurbh é ‘an tSiúr Colmbanus’ a roghnaigh Nora Buckley mar ainm di fhéin nuair a chuaigh sí isteach sna Nuns.
Fágfaidh mé mar sin é don bhabhta seo, a léitheoir, ach tá mé ag ceapadh go mbainfidh tú fhéin an-taitneamh as an leabhar spéisiúil seo.
.
.
.
Gaeilge 
English