le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
ag ransú, searching; éadáil, a find; tuirse na leisce, boredom; déanfaidh sé cúis, it will do; geasa droma draíochta, inviolable magic spells; mám, a handful; loiscneach, burning; bunaosta, on in years; fíonghort, vineyard; dufair, jungle; cnámharlach, skeleton.
.
I m B é a l a n P h o b a i l
.
“Forest of the Pygmies”
by
Isabel Allende
Peadar Bairéad
.
In Loughboy Library
Istigh i Leabharlann an Locha Bhuí a bhí mé, an lá cheana, agus mé ag ransú trí leabhair iomadúla na leabharlainne céanna sin, ag súil le héadáil eicínt, a choinneodh tuirse na leisce uaim, ar feadh scathaimh fhéin. Níor theastaigh leabhair mhóra, throma, léannta, uaim ar an ócáid. Ba é a bhí uaim, i ndáiríre, nó leabhar eicínt a chuirfeadh faoi gheasa mé le teannas agus le spreagthacht a scéil. Bhreathnaigh mé ar an leabhar seo, agus scrúdaigh mé an leabhar úd eile, ach níor shásaigh ceachtar acu mé. Ar deireadh thiar, tháinig mé ar an leabhar beag seo, dár teideal. Forest of the Pygmies le Isabel Allende, agus tar éis dom an “blurb” ar chlúdach an leabhair sin a léamh, bheartaigh mé ar thriail a bhaint as, nó caithfidh mé a admháil dhuit anseo, gur chuir mé suim, agus dhá shuim, chuile lá riamh, sna Pigmithe céanna sin.
It will do !
Sea, arsa mise liom fhéin, déanfaidh an leabhar seo cúis do thuras na huaire seo, agus mura dtaitníonn sé liom, nach féidir liom é a thabhairt ar ais don Leabharlann, gan mórán achair, agus cuir le sin, nach gcosnódh sé faic, taobh amuigh de tháille na bliana, agus nach n-aontófá liomsa anois go mba shladmhargadh, i dteanga ar bith, a bhí á fháil agam.
Ach, céard faoi na geasa droma draíochta úd, ar dhein mé tagairt dóibh thuas?
Bhuel, bí ag caint ar gheasa! A leithéid de dhraíocht ní fhaca éinne riamh. Ach b’fhéidir nárbh aon dochar anois é, tagairt a dhéanamh d’údar an scéil seo.
Isabel Allende
Mar adúirt mé, is í Isabel Allende údar an leabhair seo. Bean í a rugadh i bPeiriú agus a tógadh sa tSile. údar clúiteach, a bhfuil mám d’úrscéalta mór-ráchairte curtha di aice, cheana féin, agus ina measc-san tá “The House of the Spirits”, “The Infinite Plan”, agus “Forest of the Pygmies”, a scríobh sí mar ruball ar an scéal eile úd, “Kingdom of the Golden Dragon”. Ba í Margaret Sayers Peden, a d’aistrigh an scéal go Béarla, agus nár dheacair locht a fháil ar scil an aistritheora chéanna sin?
An Elephant Safari
Féach mar a chruthaíonn an t-údar atmosféar an scéil sa chéad chaibidil.
“At an order from the guide, Michael Mushaha, the elephant caravan came to a stop. The suffocating heat of midday was beginning, when the creatures of the vast nature preserve rested. Life paused for a few hours as the African earth became an inferno of burning lava, and even hyenas and vultures sought the shade.”
Cén fáth a bhfuil an “Caravan” sin amuigh faoi theas loiscneach úd na gréine, ar an ócáid áirithe sin? Bhuel, bíodh go raibh Kate Cold bunaosta go maith faoin am seo, tugadh post speisialta di, dul chun na nAifrice, le tasc áirithe a dhéanamh don Iris cháiliúil úd, “International Geographic”. Ba é údar na hIrise sin a thug an tasc speisialta sin di, dul chun na hAifrice agus scéal faoi leith, maraon le pictiúir, a chur ar fáil don Iris, ar an dá luathas. Thóg Kate a garmhac Alexander Cold, agus a chara siúd, Nadia Santos, lei, ar an aistear fada, casta, achrannach, contúirteach sin. Thóg sí freisin, grianghrafadóirí, agus cúntóirí, a chuirfeadh chuile chúnamh riachtanach ar fáil di. D’fhostaigh sí Mushaha, len iad a sheoladh, ar Safari eilifintí, go dúiche rua, róstach, na Céinia.
Brother Fernando
Ar a mbealach suimiúil, corraitheach, casadh misinéir, Brother Fernando, orthu, agus d’iarr seisean orthu, teacht i gcabhair air, le roinnt dá bhráithre a cailleadh sa dufair, tamall roimhe sin, a chuartú agus a fháil. D’fhostaigh lucht an Safari eitleán Angie Ninderera, cara leo, le dul ag cuardach na misinéirí, agus thuirling siad sa dufair, cóngarach do bhaile Ngoubé, nó tuigeadh don mhisinéir, do Brother Fernando, gur sa dúiche sin a bhí siad ag saothrú i bhFíonghort an Tiarna.
Bhí go maith is ní raibh go holc, ach ar an drochuair, deineadh damáiste doleigheasta don eitleán sa tuirlingt chéanna sin, agus fágadh an bhuíon ansin, gan a dtreoraí, Mushaha, le cinnireacht a dhéanamh orthu. Tharla anois, go raibh an dream sin ar fad caillte i lár na dufaire, iad fhéin, agus leis an scéal a dhéanamh níos measa fós, bhí siad gan chóir iompair, len iad a tharlú ar ais go dtí a Safari. Tar éis dóibh tamall fada a chaitheamh ar a marana, tuigeadh dóibh, gur chóir dóibh an t-eitleán a fhágáil ansin, agus dul ag taisteal tríd an dufair. Fuair siad síob i mbád ó bheirt dhúchasach, agus thóg siadsan cóngarach do bhaile Ngoubé iad, áit ar cuireadh i dtír iad, agus trí mheascán de theangacha éagsúla, agus trú chomharthaí, d’éirigh leo a gcás a mhíniú do na hiascairí dúchasacha, agus mar, quid pro quo, mhínigh na hiascairí dóibhsean faoi leagan amach na dúiche ina raibh siad, faoin Rí Kosongo, a bhí i gceannas na tíre sin, agus faoin chaoi a raibh an dúiche sin, agus a muintir, faoina smacht aige. Bhí cónaí ar Phigmithe sa dúiche sin freisin, agus bhí siadsan mar sclábhaithe faoi bhois an Rí úd Kosongo.
“The men explained that no one ventured into the area without the authorization of King Kosongo, who had no great love for foreigners.”
A Despot ?
Le scéal gairid a dhéanamh den alt seo, rinne an Rí úd príosúnaigh de na taistealaithe eachtrannacha seo, agus ba ansin a fuair siad amach, i ndáiríre, faoi chumhacht agus faoi mhodhanna oibre an Rí. Bhí na dúchasaigh uilig scannraithe ag an Rí, agus ag a lucht leanúna, ach thar éinne eile, ag a dhraoi.
Ar an gcnámharlach sin a chrochann an t-údar mná seo a scéal, agus caithfidh tú a admháil go bhfuil deacrachtaí iomadúla le sárú ag an údar, le críoch sásúil, inghlactha, a chur leis an scéal seo. Ar tháinig siad slán? Ar cailleadh sa dhufair iad? An raibh ar a gcumas draíocht agus geasa na Rí agus a Dhraoi a chlaoi?
Níl ar intinn agamsa na fadhbanna sin a scaoileadh dhuit anseo. Caithfidh tú fhéin an leabhar a léamh, le fios fátha gach scéil acu seo a fháil, ach caithfidh mé a admháil, gur bhain mé fhéin taitneamh agus sásamh as, bíodh nach é seo an cineál scéil a mheallann chun léitheoireachta mé, de ghnáth.
Ach, más spéis leat draíocht, geasa, agus an tsíorchogaíocht a fheartar idir an mhaith is an t-olc, tá mé cinnte go mbainfidh tú adhmad agus toit as an scéal neamhghnách seo.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Ar do Rothar leat!
Scríobh mé sa cholún seo, píosa ó shin, faoi chúrsaí taistil, faoi theorainn luais, faoi thimpealláin, agus mar fho-nóta leis an alt sin, faoi lánaí rothar, atá ag fás mar fhás aon oíche ar fud na tíre, ag an am seo, agus má tharlaíonn gur chuimhin leat ar scríobh mé faoi na lánaí rothar céanna sin, cheana, tuigfidh tú, nach raibh mórán measa agam ar an dtionscnamh céanna sin.
’Tuige?
’Tuige? adéarfadh duine, b’fhéidir.
Bhuel, chuile thuige. Ach ar an gcéad dul síos, déarfadh bunús na ndaoine nach bhfuil dóthain spáis ar ár mbóithre lena leithéid a dhéanamh, agus caithfidh mé a admháil go bhfaca mé fhéin lánaí rothar leagtha amach ar bhóithre cúnga, thuas i gContae Chill Dara, agus ba é mo bhreithiúnas fhéin nó go mb’amhlaidh a chuir siad le baol ar na bóithre sin. Bheadh cinneadh dá leithéid ceart go leor, dá mbeadh bóithre breátha leathana againn, agus ualach asail de spás againn le bheith ag bronnadh roinnt luachmhar de ar ár rothaithe.
Ach, mura bhfuil tú sásta lána a chur in áirithe don rothaí, céard tá ar intinn agat, leis an gcréatúr céanna sin a thabhairt slán, agus é ag iarraidh a bhealach a dhéanamh trí thranglam tráchta ár mbóithre?
Níl tada ar intinn agam le sin a thabhairt i gcrích, nó táimse den tuairim, gur feithicil é an rothar, ar chomhchéim leis an ngluaisteán, nó leis an leoraí, nó leis an mbus fiú, agus tá na cearta céanna aige ar ár mbóithre, agus é de dhualgas ar chuile thiománaí eile, bíodh sé i mbun rothair, nó gluaisteáin, nó feithicle ar bith eile, tá de dhualgas air, féachaint chuige, nach sáraíonn sé cearta an rothaí, agus é amuigh ar ár mbóithre.
Dofheicthe!
Tá rud eile i gceist freisin, má bhreathnaíonn tú ar bhóthar marcáilte, agus áit faoi leith curtha in áirithe ann don rothaí, istigh ina lána cúng fhéin. Tá go breá, ach céard a tharlaíonn, nuair a thagann an lána sin chomh fada le timpeallán, nó crosaire? Éiríonn sé do-fheicthe! Cá bhfuil spás an rothaí sa chás sin? Nach bhfuil orainn uilig dul ar ais go dtí an tsean-ré, nuair a bhí an ceart céanna ag an rothaí, is a bhí ag chuile dhuine eile, ag baint úsáide as an mbóthar. I ndáiríre, nach gcaithfear an cheist a chur. An sábháiltede an rothaí an lána rothar nua seo, in aon chor? Caithfidh mé a rá, nach bhfuilimse fhéin cinnte go bhfuil, nó bheinn in amhras faoi, ar a laghad.
Anois, nílimse ag maíomh, in aon chor, go bhfuil breall orthu siúd a mholann an tionscnamh seo, nó tá mé cinnte go bhfuil a ndearcadh fhéin acusan, sea, agus tá mé cinnte, go bhfuil a n-obair baile déanta acu freisin, agus “fair play” dhóibh, nó d’éirigh leo a bhfís a réaladh, rud nach éasca a dheanamh, na laethe. Ach sin uilig ráite agam, ní hionann sin is a rá, go mbeinn cos ar chois leo, sa chás seo.
Críoch
Agus le críoch a chur leis an bpíosa seo, b’fhéidir nárbh olc an smaoineamh é, tagairt a dhéanamh do bhóthar faoi leith, agus sin Bóthar Phort Láirge, anseo sa Chathair Álainn, nó is é is gaire dom fhéin, agus caithfidh mé a admháil, go gcuireann na lánaí rothar, atá marcáilte ar an mBóthar seo, go gcuireann siad go mór le cuma, agus le crot, an Bhóthair sin, agus le cur lena ailleacht, nach bhfuil dath breá, feiceálach, rua, curtha ar an lána céanna le déanaí, ach ag an am gcéanna, ón lá ar marcáileadh chomh deas néata sin é, ní dóigh liom go bhfaca mé thar péire rothar ag baint úsáide as ceachtar den dá lána rothar, ar an mbóthar sin. Anois, má leanann cúrsaí faoi mar atá siad faoi láthair, chuile sheans, go mbeidh roinnt mhaith dínn ar ár rothair, taobh istigh d’achar eicínt, ach mura dtarlaíonn a leithéid, b’fhéidir nárbh fhiú an tairbhe an trioblóid……….
Aon tuairim agat fhéin faoi na cúrsaí seo?
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Changed Times !
.
Caithfidh mé a admháil dhuit anois, gur mion, agus gur minic, a bhainim fhéin úsáid, na laethe seo, as an nath cainte úd, ”D’imigh sin, is tháinig seo”, nó nuair a théann duine anonn sna blianta, feictear dó, go bhfuil chuile ghné den saol athraithe bun os cionn, geall leis, ó bhí seisean ag fás aníos. Ní rud a shamhlaítear dó, atá i gceist agam anseo, ach rud a tharlaíonn. B’in iad na smaointe a rith liom, an lá cheana, nuair a léigh mé sna nuachtáin faoi pholasaí nua sin Aer Lingus, gan cead a thabhairt dá n-aeróstaigh úsáid a bhaint feasta as an nGaeilge agus eitleáin an Chomhlachta sin ag fágáil Aerfort Bhéal Feirste, nó ar a mbealach isteach dóibh chun an aerfoirt chéanna sin.
Tuige an ndéanfadh siad a leithéid, an ea?
Sensitive
Is é adeir siad fhéin, de réir na scéalta sna nuachtáin, nó nár mhaith leo daoine goilliúnacha áirithe sa Tuaisceart a ghortú, trí theanga nár thuig siad, agus teanga nár thaitin leo a úsáid, ar a mbealach isteach, nó ar a slí amach as a nAerfort i mBhéal Feirste.
Ach nach é Aer Lingus iompróir náisiúnta an Stáit seo?
Sin mar a mhaíonn siad, ar aon nós, ach nuair a tháinig an crú ar an tairne, níor chuir siad lena bhfocal, nó nach éasca go deo a chaith siad i dtraipisí ceann de theangacha náisiúnta an Stáit seo, más fíor an scéal, sea, agus tar éis ar dhein siad le hAerfort Bhéal Feirste a chur ar an léarscáil, trí hAerfort na Sionnaine a thréigint, tuige nár dhúirt siad leis an mbuíon leochailleacht sin dul ag feadaíl?!
What next?
Ach, i ndáiríre, nach bhfuil sé de cheart ag Feidhmeannaigh an Chomhlachta sin a rogha rud a dhéanamh, fad is atá siad i gceannas, le brabús suntasach a dhéanamh dá scarshealbhóirí. Sin atá á dhéanamh acu, ar aon nós, cuma faoi cheart a bheith acu chuige sin, nó nach bhfuil.
Ach, nach bhfuil sé deacair iad a thuiscint, má thograíonn siad a leithéid a dhéanamh, agus ag an am gcéanna a mhaíomh, gurb iad Iompróir Náisiúnta an Stáit seo iad?
Ach nach bhfuil an ceart acu an Comhlacht a bhainistiú faoi mar ba ghnáthghnó é a dhéanann chuile iarracht, an sochar is mó a dhéanamh as seirbhísí an Chomhlachta?
Ní dóigh liom go bhféadfainn teacht leat sa mhéid sin, nó ar an gcéad dul síos, ba é an Stát s’againne a bhunaigh an Comhlacht sin le hairgead ár gcáiníocóirí, mar chuid dár n-iarrachtaí ar ainm na tíre seo a fhógairt os ard i measc na náisiún, agus lena chois sin, theastaigh ón Stát s’againne, bród na tíre seo as a dteanga náisiúnta a chur ar a súile do phobail an domhain mhóir, trí ainm Ghaeilge a bhaisteadh ar an gComhlacht Náisiúnta sin. Sea, agus dá chomhartha sin, bhaist siad “Aer Lingus” air. Agus le breis mhaith agus trí scór bliain anois, bhí de nós acu, úsáid a bhaint as roinnt áirithe Gaeilge, ag tús, agus ag deireadh eitiltí dá gcuid. Céard a tharlóidh feasta, má chuireann an dream leochaileach úd in iúl, go gcuireann ainm Ghaeilge dá leithéid isteach orthu, agus gur chóir ainm i mBéarla na Bainríona a bhaisteadh ar an gComhlacht sin feasta? Sea, agus céard faoi na hainmneacha a baisteadh ar na heitleéin fhéin fiú, an mbeadh a leithéid inghlactha ó thuaidh, feasta?
Government Action!
Agus céard tá le dhéanamh ag an Rialtas s’againne, i gcás na n-athruithe seo? An mbeidh siadsan sásta a maidí a ligint le sruth, agus ligint don Chomhlacht sin a rogha rud a dhéanamh, le goilliúnacht an mhionlaigh úd a shásamh? Céard faoi ghoilliúnacht an phobail s’againne? Nach bhfuil breis is ceathrú cuid den gComhlacht sin ina seilbhsan? Nach bhfuil sé thar am acu bíogadh as a gcodladh agus seasamh lena n-oidhreacht, sea, agus nár chóir smaoineamh freisin, ar na laethe úd, fadó, nuair a tháinig cáiníocóirí an Stáit s’againne i gcabhair ar an gComhlacht sin lena ndeontaisí, le sciatháin, agus rotha fiú, a choinneáil faoi na gcuid eilteán.
No Big Deal!
Agus nuair a bhreathnaíonn tú air go fuarchúiseach, ní haon “Big Deal” é an cupla focal Gaeilge sin a úsáid ag tús, agus ag deireadh, gach eitilte de chuid Aer Lingus. Níl ann ach comhartha dea-mhéine don Bhunreacht s’againne adeir, gurb í an Ghaeilge Príomhtheanga Oifigiúil an Stáit seo. Sea, agus tá an tábhacht chéanna ag baint lei is atá ag baint leis an mBratach Náisiúnta, le hAmhrán na bhFiann, nó le haon ceann eile de shainchomharthaí an Stáit seo.
Níl ach bealach amháin as an sáinn seo ina bhfuil muid greamaithe i láthair na huaire seo, agus sin lánchead a thabhairt arís d’aeróstaigh Aer Lingus an Ghaeilge a úsáid, faoi mar a dhéantaí, go nuige seo, ar chuile eitilt de chuid an Chomhlachta sin, cuma cá dtosaíonn siad, nó cá gcríochnaíonn siad a dturas.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
.
Fís le fíorú
Anois, agus muid ag druidim i dtreo Chuimhneamh Céad an Éirí Amach, táthar ag smaoineamh ar bhealaí áirithe leis an mbeart sin a chomóradh mar ba chuí agus mar ba chóir. Deir dream amháin gur chóir seo a dhéanamh, deir dream eile gur chóir siúd a dhéanamh, agus dár leis an bhfear thall, gurbh fhearr ócáid mhór chomórtha amháin a eagrú a mbeadh cuimhneamh uirthi lá is faide anonn, agus ceapann an fear abhus, gur chóir ócáid cheiliúrtha áitiúil a eagrú i ngach paráiste sa tír. Sea, faoi mar a chuireadh na Rómhánaigh é fadó – quot homines tot sententiae – nó faoi mar a chuirtear sa chéad teanga náisiúnta é, -Ní lia duine ná tuairim – Ach nach ndéarfadh an leathshaoi fhéin, gur mar a chéile ab fhearr iad. Ar an gcéad dul síos, tá muid ag iarraidh ár mbród as ár náisiúntacht, agus as iarrachtaí ár ndaoine sin a bhaint amach, agus ar an dara dul síos, nach bhfuil ár bpobail fhéin ansin freisin, agus nach é ár ndualgas é an dearcadh céanna sin a chur ar a súile dóibhsean freisin.
Ach céard tá le ceiliúradh againn gur fiú é a chur i mbéal an phobail, um an dtaca seo? Deir daoine áirithe, gur éirigh le lucht an Éirí Amach a bhfís a fhíorú le neart a lámh. Ceart go leor, táid ann adeir, gur éirigh leo saoirse a bhaint amach, ní don tír uilig, ach do sé chontae fichead di, agus faoi mar a bhí cúrsaí ag an am, bheadh sé do-dhéanta an tsaoirse sin a bhronnadh ar Sé Chontae an Tuaiscirt, nó bheadh an pobal ó thuaidh réidh le cur i gcoinne a leithéid de shocrú, mar bhí siadsan meáite ar fanacht sa Ríocht Aontaithe. B’in an chaoi ar fágadh an scéal i ndiaidh na troda go léir, ach nach raibh na clocha corra faighte againn sa Chonradh ar ghlac an pobal leis i ndiaidh an iomláin? Fiú má ghlacaimid le fírinne an raitis sin chaithfeadh duine a admháil nach raibh sa mhéid sin ach leath na físe, nó nárbh é a theastaigh uathusan nó Éire Saor Gaelach a bhaint amach. Má ghlactar leis anois go raibh an tSaoirse bainte amach acu, céard faoin gcuid eile den bhfís? Bhuel, caithfimid glacadh leis, nárbh fhéidir an chuid sin den bhfís a bhronnadh ar an náisiún, d’aon iarracht agus láithreach bonn, ach bhí an deis acu anois tabhairt faoin chuid sin den bhfís a réaladh le himeacht aimsire.
Caithfear a admháil gur dhein an Saorstát iarracht inmholta le cuid den bhfís a thabhairt i gcrích trí bhéim a leagan ar mhúineadh na teanga sna scoileanna, agus is dóigh gur tuigeadh, ag an am, go leathfadh polasaí oideachais dá leithéid, go leathfadh sé, le himeacht aimsire, labhairt na Gaeilge i measc daoine. ach ní dóigh liom gur tuigeadh ag an am chomh deacair is a bhí sé teanga a bhí i mbéal an bháis a athbhunú i bpobal, agus feictear anois freisin, chomh gann is atá samplaí de thír ar bith ag tabhairt go dáiríreah faoin bhfiontar céanna sin, taobh amuigh dIosrael, b’fhéidir . Ní gá a lua anseo, go bhfuil samplaí eile den Ghaelachas beo beathach inár measc go dtí an lá atá inniu ann, mar atá, rinncí, ceol, amhránaíocht ar an sean-nós, cluichí, agus rud ar bith eile, a shil anuas chugainn, mar chuid dár n-oidhreacht. B’in iad na rudaí a bhí i gceist ag laochra na Cásca nuair a léadh Forógra ár bPoblachta ar Shráid Uí Chonaill, sa bhliain 1916, beagnach céad bliain ó shoin anois. Ghlac an pobal lena bhfís, agus dá chomhartha sin, tá an fhís sin beo inár measc go dtí an lá atá inniu ann, ach anois, nach bhfuil sé thar am againn breathnú ar an bhfís chéanna sin arís. An é nach raibh inti i ndáiríre ach leagan gaelach de Útóipe? agus an é atá le déanamh againn anois, mar chine, nó ár leagan fhéin den bhfís chéanna sin a fhógairt don aonú haois fichead, leagan a chuirfeadh san áireamh na hathruithe atá tagtha ar ár bpobal san idirlinn,agus áit sa bhfís sin a chur in áirithe do na mílte agus na mílte “thar toinn do ránaig chugainn”. Sea, agus caithfimid sainmhíniú a thabhairt ar ‘shaoirse’ agus ar ‘ghaelachas’ dóibh siúd atá suas anois, sa chaoi go mbeidh fís nua, suas chun dáta, againn, a bheidh mar mhéar an eolais dÉireannaigh na haoise seo, agus iad ar a dturas chuig an Éirinn idéalach sin, atá folaithe i gceartlár chroí na muintire a áitíonn cúig cúigi Éireann, i láthair na huaire seo. Faoi mar adúirt an té adúirt...breathnaigh isteach i do chroí fhéin, más uait spléachadh a fháil ar fhís an dara céad.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Bóithre na Banban
Clocha Duirlinge agus gairbhéal !
Agus córas bóithre na tíre seo idir chamáin agam, ní féidir liom, i dtosach báire, gan súil a chaitheamh siar ar an gcineál bóithre a bhí againne thiar, agus mise ag fás aníos in Iorras na nIontas fadó. Mór idir na bóithre sin agus na bóithre atá againn, ar fud na tire, sa lá atá inniu ann. Nár bhaist an file ‘na bóithre fada bána’ orthu, agus b’in a bhí iontu an t-am sin, nó ní raibh deoir fhéin tarra spréite ar an mbóthar mór idir Bhéal an Mhuirthead agus an Fód Dubh, agus roinnt mhaith bóithre eile freisin, an tráth úd. Sea, bóthar bán, anacair, sclaigeach, a bhí ann, gan aon agó, agus ansin, nuair a bhí mise thart ar dhá bhliain déag d’aois, socraíodh ar an mbóthar sin a tharráil. Ba mhór an gar dár gcosa bochta nochta é an socrú céanna sin, nó bhí an tarra go deas, bog, compórdach, teolaí, fúinn, i gcomparáid leis na clocha duirlinge agus an gairbhéal, a bhíodh coitianta leata air, roimhe sin.
De réir a chéile ansin leanadh leis an bhfeabhsú. Deineadh taobh an bhóthair a thaoscadh, trí dhíogacha agus ceiseanna a dhéanamh, nó a fheabhsú, fan an bhóthair sin, agus mar chloch phréacháin ar an iomlán, dheineadar líne bán a phéinteáil suas síos lár an bhóthair, líne a deineadh a mhaisiú le súile chait a fheistiú inti, anseo is ansiúd. Ach ní bóithre Iorrais atá i gceist agam, i ndáiríre, an tseachtain seo, ach Bóithre na Banban, frí chéile, agus an bhail atá orthu, i láthair na huaire seo.
Faoi mar adúirt mé cheana !
Ba chóir dom labhairt i dtosach faoi na timpealláin bheaga, a d’fhás fan ár mbóithre, faoi mar ba fhás aon oíche iad. Is dócha gur féidir a rá fúthu, go ndéanann siad cúis, agus ar an mórgóir, éiríonn leo smacht eicínt a choinneáil ar thrácht buile ár mbóithre. Ach nár mhór an chabhair é don ghluaisteánaí, dá dtógfaí colún sofheicthe, i lár an timpealláinín, sa chaoi go bhféadfaí é a fheiceál go soiléir, píosa ó bhaile, mar adéarfá. Agus nár chóir an bóthar a leathnú roinnt, timpeall an timpealláinín, sa chaoi go mbeadh iachall ar an dtiománaí, tiomáint timpeall an cholúin chéanna sin.
Sea, agus céard faoi na constaicí úd, na rampaí, a chuireann ár n-Udaráis Áitiúla trasna ár mbóithre, agus é mar aidhm acu, srian a chur ar luas na dtiománaithe a thiomáineann timpeall, faoi mar ba chúrsaí rásaíochta iad. Arís, ní gá a rá, nach dtaitníonn na rampaí céanna sin liom, nó mura mbeadh duine san airdeall, is beag nach gcuirfeadh na rampaí céanna sin an tiománaí bocht, ar mhullach a chinn, trí dhíon an chairr amach. Ach arís, éiríonn leo srian a chur le tiománaithe buile, trína gcoinneáil faoi smacht, agus seans a thabhairt don phobal áitiúil úsáid chuí a bhaint as na bóithre sin. Ach, mar aguisín ar sin, ba chóir deireadh a chur leis na rampaí miotail úd a leagtar ar bhóithre áirithe. Níor chóir go nglacfaí lena leithéid in aon tír shibhialta, nó tá mé cinnte, go ndéanann siad dochar do chabhail agus d’inneall na gcarranna a sheolann tharstu. Tá mé ag ceapadh, gur ghearr go mbainfidh gluaisteánaí éigin leas as an dochar sin, le cúis dlí in aghaidh Chomhairle Áitiúil eicínt a thosú. Scéal eile ar fad é, nuair a deintear na lánaí tráchta sin a mharcáil ar ár mbóithre. Thug mé faoi deara, i gContae airithe, ar na mallaibh, go raibh nós tosaithe acusan lána do Rothuithe a mharcáil ar bhóithre a bhí cúng go leor, cheana féin.
Lánaí Glasa ?
Ach, nach ar na taobhchasáin a dhéantar na lánaí sin a mharcáil, i gcónaí?
Ní hea, muis! ach déantar iad a mharcáil freisin amuigh ar thaobh an bhóthair fhéin, agus nuair a bhreathnaíonn tú ar ghluaisteán ag tiomáint leis, os do chomhair amach, feictear duit, nach bhfuil sách slí sa lána atá fágtha don tiománaí lena fheithicil a thiomáint agus a choinneáil faoi smacht ann. Sea, agus nar chuala mé, áit eicínt, go bhfuil ár gComhairle fhéin ag smaoineamh ar a leithéid a dhéanamh, anseo sa Chathair Álainn. Tá súil agam go ndéanfaidh siad athsmaoineamh ar an ábhar seo, sára dtabharfaidís faoi scéim dá leithéid, nó chuirfeadh lána dá leithéid go mór le líon na dtimpistí ar bhóithre bána na Banban.
Céard ba chóir a dhéanamh, mar sin?
Tada! Ba chóir an scéal a fhágail mar atá, agus dualgas a chur ar chuile dhuine a úsáideann ár mbóithre, bheith san airdeall i gcónaí, agus bheith ag faire amach don duine eile, ar eagla go ndéanfadh sé dochar ar bith dó. Mar dhealródh sé, go bhfuil sé níos contúirtí iad a mharcáil ná gan a leithéid a dhéanamh in aon chor! Is é tuairim mo sheanchara, Mhártan a’ Tairbh, gurb iad na Glasaigh is cúis le polasaí dá leithéid, agus dár leis-sean, ba chóir ‘an Lána Glas’ a bhaisteadh ar Lána úd na Rothuithe.
Modh Fógraíochta !
Is dócha gur thug tú faoi deara, freisin nach mbíonn glaine ár mbóithre thar mholadh beirte, corruair, agus cé go ndéanann an Chomhairle Áitiúil, agus an Bardas, chuile iarracht an áit a choinneáil glan, néata, ach gan chabhair an phobail, is snámh in aghaidh easa dóibh é. B’fhéidir dá ndéanfadh siad mar a dheintear thall sna Stáit, agus deis a thabhairt do Lucht Gnó na dúiche, píosa áirithe sraide, nó bóthair, a ghlacadh faoina gcoimirce-sean, agus fógraí a chur in airde, fan na coda sin, ag cur ar a súile don phobal, gurb iadsan atá freagrach as an stráice sin a choinneáil glan. D’fhéadfaidís sin a úsáid mar mhodh fógraíochta dá ngnó, agus nárbh oiriúnach, ciallmhar, agus comharsanúil, an bealach é le fógraiocht a dhéanamh?
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail (: The Quiet Man)
Peadar Bairéad
.
The Dead Republic……………………….Céadchló…………..2010.
By
Roddy Doyle………………………………………………………..£13.99.
.
A Trilogy
Triológ a chuir an t-údar seo, Roddy Doyle, roimhe a scríobh. Triológ ina ndéanfadh sé stair na tíre seo, sa bhfichiú haois, a chlúdach, ach é ag díriú, go háirithe, ar an dtréimhse ó 1916 go dtí cuimhne céad Éirí Amach na Cásca, sa bhliain 2016. ÁthCliathach is ea an t-údar, a rugadh sa bhliain 1958, fear a bhfuil blianta fada caite aige i mbun cheird na múinteoireachta. Chuaigh sé le scríbhneoireacht, go lánaimseartha, sa bhliain 1993, agus mar is eol do chách, tá mám maith leabhar curtha dhe aige faoin am seo. Roinnt duaiseanna liteartha buaite aige, agus ní gá a rá, go bhfuil a shaothar aistrithe go roinnt mhaith teangacha eile. Ach, le filleadh ar an leabhar…
An Tríú Leabhar
Seo an tríú leabhar sa triológ, ar dheineamar tagairt di thuas, agus déanann an leabhar seo trácht ar an bPoblacht s’againne, ón mbliain 1951, go dtí bliain seo ár dTiarna, 2010. Ach breathnaigh ar na leabhair eile sa triológ spéisiúil seo. Ní gá a rá, gurb é Henry Smart príomhcharachtar na triolóige ar fad, agus ritheann a scéal trí na leabhair uilig, faoi mar ba snáithe é ag dul trí chlocha i mbraisléad, á gceangal le chéile, agus á n-aontú ina n-aonad corraitheach, spéisiúil, amháin, iad.
“A Star Called Henry” a bhaist an t-údar ar an gcéad leabhar den triológ, agus sa leabhar sin, leagann sé scéal “Henry Smart” os ár gcomhair amach, agus déanann tagairt dá pháirt in Éirí Amach na Cásca 1916, agus gan ann ag an am ach stócach, thart ar cheithre bliana déag d’aois. Leanann an scéal ar aghaidh ansin trí na blianta trioblóideacha idir sin agus bunú an Stáit. Thug Henry Meiriceá air fhéin, sa bhliain 1922, nó tuigeadh dó, nach raibh sé sábháilte dó fanacht abhus, tar éis ar dhein sé de ghunnadóireacht le linn bhlianta na dtrioblóidí.
O Play that Thing
“Oh Play that Thing” a bhaist sé ar an dara leabhar den triológ, agus sa leabhar sin, cuireann sé síos ar na blianta a chaith sé thall, ón mbliain 1922 to dtí gur fhill sé ar Éirinn arís, sa bhliain 1951. Sa dara leabhar sin, cuireann sé síos ar na heachtraí a bhain dó, le linn a thréimhse sna Stáit. Bí ag caint ar an seanfhocal adeir, nach íseal na huasal, ach thíos seal agus thuas seal, nó is cinnte gurbh é sin dála Henry é, i rith na mblianta sin. Ar aon nós, is cinnte gur thíos a bhí sé i ndeireadh a thréimhse thall, nó thit an fear bocht de thraein, a raibh sé ag fáil síbe uirthi, agus ba é deireadh an eachtra sin, nó gur baineadh an chos de sa timpiste sin, rud a d’fhág ar chos mhaide feasta é, agus dá bharr sin, chuaigh sé isteach sa bhfásach le bás a fháil, ar an iargúil. Ní mar sin a bhí áfach, nó tháinig Harry Fonda air, agus é amuigh ansin ag fáil faoisimh, agus ba é deireadh an scéil sin é nó gur chuir Henry s’againne aithne ar John Ford, fear na scannán, agus chuaigh a scéal i bhfeidhm go mór ar Mr Ford, agus bheartaigh an scannánaí cáiliúil sin scannán a dhéanamh as scéal Henry, nó b’fhear é Ford, a raibh dúil mhallaithe aige in Éirinn a bhrionglóidí. Fuair Henry post ar fhoireann Ford mar “IRA Consultant”, agus pá sásúil ag dul dó, mar iocaíocht as an bpost céanna sin.
The Quiet Man
Ar ball, tháinig siad uilig go hÉirinn, leis an scannán a dhéanamh. In éineacht leo, tháinig John Wayne, Maureen O’ Hara, Ford fhéin, agus tuilleadh. Ach tar éis roinnt útamála, fuair Henry amach nach raibh faoi Ford an scannán faoi shaol an óglaigh sin, Henry Smart, a dhéanamh in aon chor, ach gurb amhlaidh a shocraigh an scannánaí cáiliúil ar chuma eile ar fad a chur ar an scéal Éireannach, sa chaoi gur dhein sé dearmad ar an ngunnadóir, Henry, agus gur dhein sé scannán faoi “The Quiet Man” , scannán a deineadh thart ar bhaile Chunga, i gContae Mhaigh Eo. Nuair a tuigeadh sin dár laoch, ba é an chéad rud a chuir sé roimhe a dhéanamh nó John Ford a mharú, ach bíodh gur thug sé cupla smitín dó, níor mharaigh sé é, ach bhailigh sé a chip is a mheanaithe, is thug sé Baile Átha Cliath air fhéin, mar ar casadh a iarpháirtí “Missis O Kelly”, agus a iníon, Nuala O’ Shea, air. Fuair sé post ansin mar airíoch scoile. Baineann an t-údar úsáid as a chleachtadh fhéin mar mhúinteoir scoile, le cuma na fírinne a chur ar an gcuid seo dá scéal. Ansin, tharla buamáil i mBaile Átha Cliath, sna seachtóidí, buamáil aduaidh ba ea í, ach shéid an bhuamáil chéanna sin Henry s’againne, gona chos mhaide, isteach i gcinnlínte na meán, agus thuig lucht an IRA go mba bhronntanas ó Dhia anuas iad, na cinnlínte céanna sin.
Get Smart!
Thógadar Henry faoina sciatháin agus bhain úsáid as, lena seasamh polaitíochta a chruthú. Ba é Henry Smart an “real deal”, dár leo, agus chum siad scéal, le dul leis an gcruthú sin. Ach sa chuid seo den dtriológ, feictear don léitheoir nach gcuireann an scéal céanna sin aon dallamullóg ar an údar, nó feictear dó, go bhfuil laigí agus fiú, bréaga, taobh thiar de scéal Henry. Ach, más uait fios fátha gach scéil a fháil amach, sa chás seo, caithfidh tú an leabhar seo a fháil is a léamh, sea, agus mura bhfuil an chéad dá leabhar den dtriológ léite cheana agat, b’fhéidir nárbh olc an smaoineamh é, sin a dhéanamh anois, nó, gan dabht ar domhan, seasfaidh cuid mhaith de cháil an údair seo, ar fheabhas, ar inchreidteacht, agus ar aontacht, na leabhar, sa triológ seo.
A Hundred and Eight!
Féach mar a chuireann an t-údar críoch lena thríú leabhar den triológ…..
“I’ll close my eyes, finally, tonight. It’s early afternoon, a nice day. I’ve seven hours left, maybe eight. I’ve lived a life. I’m a hundred and eight. I’m Henry Smart.”
B’fhéidir nach é an chríoch is fearr dár léigh tú riamh, ach nach raibh an seanlead ocht mbliana is cúig scór faoin am sin!…..
Gaeilge 
English