Ring out wild bells…. (3)

le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir

“Athbhliain faoi Mhaise dhaoibh!”

.

Peadar Bairéad

.

( This week we consider the dying year and its successor)

.

Clingigi libh a Chloga buile

.

Le tamall anuas anois, bhí de nós agam úsáid a bhaint as línte as an dán corraitheach caointe úd, In Memoriam, a scríobh Alfred Lord Tennyson fhéin, i gcuimhne a charad, Arthur Hallum, sa bhliain 1841, mar sa dán sin, tharla go bhfuil línte breátha, ag fágáil slán leis an mbliain a bhí ag imeacht isteach in umar na staire, agus ag fáiltiú roimh an bhliain úr agus le hathrú saoil, ag an am gcéanna. Mar sin, shocraigh mé arís, i mbliana ar úsáid a bhaint as línte Tennyson agus muid ag fágáil slán ag 2015 agus muid ullamh le fáilte a chur roimh an bhliain úr, 2016. Seo chugaibh, mar sin, ceathrú as an dán sin, le hatmosféar oiriúnach a chruthú don ócáid….

“Ring out wild bells to the wild sky,

The flying cloud, the frosty lights;

The year is dying in the night,

Ring out, wild bells, and let him die.”

Sea, clingigí libh a chloga caointe, nó tá an bhliain 2015 ar leaba a báis, tá sí ag séathlú i lár na hoíche, clingigí amach, a chloga, agus ligigí di imeacht. Sea, ligigí di séathlú.

B’fhéidir anois nárbh í an bhliain ba mheasa riamh í, ach ag an am gcéanna, d’fhéadfadh sí a bheith níos fearr. Tuige a ndeirim a leithéid, an ea?

Bhuel, cuimhnigh anois ar ar tharla ó Lá Caille 2015 anuas, agus ná bacadh éinne leis an sean-nath sin a bhíodh ag na Rómhánaigh fadó….

…De mortuis nil nisi bonum…

Ach ar dhein sí aon rud as an mbealach, le linn a ré?

Anfa agus tuilte

Bhuel, caithfear a chuimhneamh gurbh í an bhliain seo a thug droch aimsir agus tuilte ar an mórgóir dúinn. B’í a sheol na mílte agus na mílte teifeach agus deoraí thar theorainn na hEorpa isteach chugainn, agus tá’s ag an Lá fhéin go gcruthaíonn sin fadhbanna iomadúla san Aontas Eorpach ar fad.

“Ring out a slowly dying cause,

And ancient forms of party strife,

Ring in the nobler modes of life,

With sweeter manners, purer laws.”

Ná déantar dearmad, ach oiread, ar na hionsaithe danartha a deineadh ar dhaoine áirithe, i dtír na Fraince, agus in áiteacha eile freisin ó cheann ceann na cruinne. Tá freisin, ag feidhmiú, i measc na náisiún, eagraíochtaí sceimhlitheoireachta atá ullamh, réidh, le gníomhartha barbartha a chur i gcrích, ar mhaithe lena ndearcadh fhéin a chur chun cinn.

Smaoinigh freisin ar na mílte agus na mílte a sciobadh uainn i rith na bliana sin 2015, agus ar na tubaistí uilig sin a chráigh an cine daonna lena linn. Sea, agus guímis freisin go dtuigfidh an bhliain úr go mbeifear ag súil go gcuirfidh sí srian ar na tubaistí, agus ar na huafáis úd uilig a chráigh ár gcine sa bhliain 2015.

Útóipe chugainn?

Tá faitíos orm, nach bhfuil ré na síochána domhanda buailte linn fós, ach ag an am gcéanna, tugann muid faoi deara go bhfuil comharthaí dóchais le léamh againn freisin ar phár ár staire. Tabhair faoi deara, gur tháinig tarraingt ar dhá chéad náisiún le chéile i bPáras i mbliana, agus gur aontaigh siad uilig ar chonradh a shíniú go ndéanfaidís a ndícheall, le críoch a chur leis an mbaol a bhí ann, go ndéanfaí an t-atmosféar a théamh iomarcach, sna blianta atá romhainn amach, rud a dhéanfadh dochar do-leigheasta d’aeráid ár bplainéid, sa todhchaí. Chomh maith le sin, ba chóir dúinn aird a dhíriú ar na pleananna atá ar bun sa tír seo, le hÉiri Amach na Cásca 1916 a chomóradh go cuí, i rith na bliana seo chugainn. Cúis áthais agus ócáid mórtais dár bPoblacht uilig.   

.

Sea, i nDomhnach! déanaimis uilig iarracht ar ghruaim, ar bhuairt, agus ar sheacht gcúramaí an tsléibhe a ruaigeadh as ár saol laethúil feasta, agus ina      n-áit, cuirimis romhainn áthas, gliondar, agus lúcháir an tsaoil mhóir seo, a cheiliúradh, Domhnach agus Dálach. Tá’s ag an saol, nach bhfuil sé éasca a leithéid a dhéanamh, ach cuirimis romhainn é mar rún athbhliana.

.

Athbhliain faoi shéan is faoi mhaise dár léitheoirí uilig.

.

.

S t a i r n ó F i a n n a í o c h t

le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir

S t a i r , n ó F i a n n a í o c h t ?

*********************

A SECRET HISTORY

OF T H E

I R A .…………………………………………………………………………….2002.

Le

E D M O L O N E Y ………………………………………………………32.25. Euro

Foilsithe ag ………………………………………………………………….Penguin Press.

.

*************************

.

De thaisme, i ndáiríre, a léigh mé an leabhar spéisiúil seo, nó ar an gcéad dul síos, is annamh a léann mé leabhar chomh mór, toirtiúil, leis an gceann seo, nó tá thart ar sé chéad leathanach le fáil taobh istigh dá chlúdaigh, cuir le sin, go bhfuil an cló sách beag ann freisin, agus chomh maith le sin, ní go ró-mhinic a léim cuntas dá leithéid seo, faoi na trioblóidí i dTuaisceart na tíre seo, nó b’fhearr liom fanacht, go mbeidh síocháin iomlán faoi réim arís, ó cheann ceann na tíre seo, sul má léim stair dá leithéid. Ba é a tharla, áfach, nó gur tugadh an leabhar dom, agus gur iarradh orm spléachadh a thabhairt air, agus b’in a dhein an dochar, nó thosaigh mé ag an tús, le cupla leathanach a léamh. Rinne mé sin, agus chuaigh an leabhar chomh mór sin i bhfeidhm orm, nár fhéad mé é a chur uaim, go raibh sé uilig léite agam, ó chlúdach go clúdach. D’oibrigh an leabhar , nó an t-údar b’fhéidir, a dhraíocht fhéin orm, agus cuireadh faoi gheasa mé an leabhar iomlán a léamh. Féach mar a chuireann Ed Moloney tús lena Réamhrá…

“There were never any strategic considerations at stake, like those in the Middle East, for example, nor did the killing ever approach the carnage or savagery of the Balkans or Rwanda. There were no oil fields or gold mines to be captured, or any ideology to be overthrown or vindicated. But the Troubles in Northern Irealand had one quality that marked the violence there as special, and that was the sheer length of the conflict – that and the fact that no one could really see an end to it.”

Is dócha go mbeadh sé deacaiar duine níos oiriúnaí a roghnú don ghnó seo ná Ed Moloney, nó bhí blianta fada caite aige mar thuairisceoir, agus mar iriseoir, ag scríobh faoi na Trioblóidí i dTuaisceart Éireann. Bhí na nótaí aige, bhí na téipeanna aige, bhí na cuntais aige, sea, agus thar aon rud eile, bhí aithne aige ar na príomhimreoirí uilig, geall leis, agus teagmháil déanta aige leo, thar a bhlianta iriseoireachta. Ní gá a rá, gur mhair na Trioblóidí céanna, seal fada de bhlianta, ó thuaidh, agus dár ndóigh, ní gá a rá, ach oiread, gur chuir siad thar maoil, anois is arís, agus gur fhág siad a lorg i dtíortha eile, ar nós Sasana, Giobráltar, an Ghearmáin, an Fhrainc, agus tuilleadh.

“Thirty years after they exploded, the Troubles have ended in what is arguably a most definitive fashion, an ending that marks not merely the closing of a war but rather the conclusion of the historic conflict between Ireland and Britain.

They have ended with the leadership of the provisional IRA accepting Britains neutrality in Northern Irealand. No longer do its leaders preach that London is a colonial, occupying power, usurping the right of the Irish people to decide their own future.”

B’fhéidir nach n-aontódh chuile dhuine leis an ndearcadh sin ar thoradh Chomhaontú Aoine an Chéasta, nó táid ann fós adeir, nach bhfuil sa socrú uilig sin ach buidéal deataigh, agus má scaoiltear an corc ar an mbuidéal sin, amach anseo, go n-éalóidh an deatach as, agus nach mbeidh tada fanta againn ansin, ach an buidéal folamh.

Tosaíonn an leabhar seo ag cur síos ar an IRA, agus an stair as ar fhás an t-arm neamhoifigiúil paramíliteach sin. Tosaíonn sé le bunú an Stáit Tuaisceartaigh, ba thoradh ar an gCogadh Angla-Éireannach, 1919 – ’21, agus ansin, déanann sé ceangal idir bhunú an stáit Tuaisceartaigh agus breith Gerry Adams, thart ar chúig bliana fichead níos deanaí. Ba Chaitlicigh iad an tríú cuid de dhaonra an stáit ó thuaidh, agus caitheadh go dona leosan, tríd is tríd, sa chaoi go mbeadh trioblóid ansin, gach re seal. Tharla gur ghlac athair Gerry Adams páirt i dtrioblóidí ansin, sna luathdachaidí, agus ba é an scéal céanna é i gcás cuid dá ghaolta, ar an dá thaobh den teach, agus ar a sheal féin, freisin, ghlacfhadh an Gerry Adams sin, a rugadh sa bhliain 1948, ghlacfadh sé páirt, thar a bheith tábhachtach, sa chogaíocht agus sa trioblóid i dTuaisceart Éireann. Sea, agus i ndáiríre, dá dtabharfaí Cothrom na Féinne don mionlach ó thuaidh, chuile sheans, nach dtarlódh na trioblóidí ina mbeadh Adams páirteach iontu, in aon chor.

Sciorr an blianta thart, agus déanann an t-údar tagairt don chaoi ar theip ar óglaigh na heagraíochta sin, sráideanna Bhéal Feirste a chosaint, sa bhliain 1969, ceal airm, is dócha. Ba é toradh a bhí ar an dteip sin, nó gur scoilt an eagraíocht o bhun go barr, agus b’in mar a tháinig na Sealadaigh ar an bhfód a chéaduair. Taobh istigh d’achar réasúnta gearr, d’éirigh leosan, trí cheangal a shnaidhmeadh leis an gCornal Muammar Quaddafi, d’éirigh leo na tonnaí airm a iompórtáil ón dTúinéis, agus uaidh sin amach, ni hamháin go raibh ar a gcumas a sráidaeanna a chosaint, ach bhí ar a gcumas, saighdiúirí Shasana agus Chonstáblacht Ríoga Uladh freisin, a ionsaí agus a throid, i bhfeachtas sceimhlitheoireachta, a mhair ar feadh breis is cúig bliana fichead.

Tugann an t-údar cuntas mion dúinn ar chúrsaí polaitíochta i nDeisceart Éireann freisin, agus ar na fórsaí a tháinig chun tosaigh anseo, sna blianta idir bhunú an tSaorstáit abhus, agus Próiseas na Síochána ó thuaidh, nó bheadh páirt bhunúsach le himirt ag na fórsaí sin uilig i bpróiseas na Síochána ó thuaidh, ar ball. Chuaigh Adams isteach san IRA, go luath ina shaol, nó is dócha gur cheap sé go mba dhual athar dó é..

It was into this maelstom of conflicting political ideas and personalities that Gerry Adams plunged when he joined the Belfast IRA’s E Company, although for a while it did not impinge much on his life. As he was to say himself many years later, all this ferment was “going on, if you like, above my head”. He was only sixteen when he joined the republican movement, and the debate within it was taking place far away, at leadership level and mostly in Dublin, where the IRA policymakers were based.

B’in mar a bhí, an tráth úd, ach dhéanfaí sin a athrú, le himeacht aimsire, agus d’fhágfaí an chuid ba mhó den obair sin faoi óglaigh an Tuaiscirt fhéin. Tá le tuiscint ón leabhar seo, gur theastaigh ó Gerry Adams céim ard a bhaint amach dó fhéin san IRA, agus de réir mar a chuaigh cúrsaí ar aghaidh, tharla i dtosach, sa bhliain 1971, gur cuireadh i gceannas ar an Dara Cathlán, i mBéal Feirste é, agus ba sa phost sin a bhain sé cáil amach dó fhéin, mar smaointeoir, agus mar eagraí. Ní hé anois go ndeachaigh sé amach ar mhisin, lena ghunna. Níorbh é sin a saghas duine é, de réir an chuntais seo, ach ba é a rinne na pleananna, agus a d’fhéach chuige, go gcuirfí na pleananna sin i gcrích.

“Inasmuch as Gerry Adam’s Second Battalion had, by it’s bombing and his strategic foresight, helped to precipitate this disaster for British policy in Northern Ireland, the IRA had benefited from his strategic talents, and this enormously boosted his standing within the IRA. Cahill and Twomey became even more dependent upon his advice.”

Ba é an “disaster for British policy” atá idir chamáin ag an údar anseo, nó polasaí an imtheorannaithe a cuireadh i gcrích, de thoradh na buamála, agus na troda, a dhein Cathlán Mhic Adhaimh. Mar sin a cuireadh tús lena dhul chun cinn san IRA. Ní i gcónaí a thagann an crúiscín slán abhaile án tobar, áfach, agus ar an 14ú Márta 1972, gabhadh Mac Adhaimh, agus is dóigh go raibh na Fórsaí Slándála lán tsásta leo fhéin, go raibh fear chomh tábhachtach sin gafa acu. Cuireadh i bpríosín é, áit ar coinníodh é go ceann scathaimh. Bhíothas cinnte, geall leis, gur scéitheadh air, agus b’in an fáth a raibh na Fórsaí Slándála chomh cinnte sin, gurbh é Mac Adhaimh a bhí faoi choinneáil acu. Níorbh é an t-aon cheannaire é áfach, a gabhadh ag an am sin, ach níor chuir sin deireadh leis an bhfeachtas míleata. Comhartha eile de thábhacht Adams san eagraíocht fhéin isea gur tugadh “The Big Lad” mar leasainm air, ag déanamh aithrise, is dócha, ar leasainm Uí Choileáin, nuair a baisteadh “The Big Fellow” airsean. Ag caint ar Bloody Friday, nuair a tiomáineadh scór carrbhuama isteach go croílár Bhéal Feirste, agus gur pléascadh ansin iad, taobh istigh d’uair a’ chloig, geall leis. Maraíodh naonúr, agus gortaíodh céad triocha. Ní raibh uathu an oiread sin marú a dhéanamh, ach is dócha gur tuigeadh do cheannairí an IRA go mbeadh ar chumas Arm Shasana deighleáil leis na buamaí sin uilig, agus iad a chur ó mhaith, in am. Ní raibh áfach, agus deineadh ár agus sléacht ar lár na cathrach sin.

“Bloody Friday was the one great black mark against Adam’s strategic record in the early 1970’s. The man himself was incandescent with rage after the botched bombings, according to IRA sources. ‘The Big Lad’s doing his nut, about the warnings not being phoned in or being bungled’.”

Tharla rud eile freisin, i ndiaidh don Rialtas ó thuaidh imtheorainniú a chur i bhfeidhm, tháinig earcaigh ina mílte chuig an IRA, sa chaoi, nuair a chuireann tú sin, agus na hairm uilig sin a rinneadh a iomportáil ón Túinéis, go raibh ar chumas na heagraíochta sin, ní hamháin a sráideanna a chosaint ar ionsaithe na ndílseoirí, ach chomh maith le sin, bhí ar a gcumas freisin, cath a chur ar na Fórsaí Slándála, agus ar na Péas.

Ar an 18 Iúil 1973, gabhadh Gerry Adams, maraon lena chúntóirí tábhachtacha i mBriogáid Bhéal Feirste. Tar éis dóibh iad a cheistiú, agus a bhualadh, sacadh isteach sa Cheis Fhada iad. Bhíothas cinnte arís, geall leis, go mba bhrathadóir ba chúis leis an ngabháil sin. Thóg sé dhá bhliain orthu an t-eolas sin a chinntiú, áfach, agus tar éis dóibh a cheistithe, scaoileadh é, i Samhradh na bliana 1975. Bhí an dochar dáanta áfach, agus bhí greim scornaí faighte ag na Fórsai Slándála ar eagraíocht, agus ar mheaisín troda, na bPoblachtánach, nó chomh maith le greim a fháil ar cheannairí na heagraíochta, d’éirigh leo freisin, greim a fháil ar chuid mhaith dá stórais airm.

Fad is a bhí Mac Adhamh sa Cheis Fhada áfach, d’éirigh leis fhéin, agus le roinnt eile dá chomhphríosúnaigh, an cheist ar fad a phlé, ó bhun go barr, agus d’éirigh leo freisin, chuile iarracht a dhéanamh, lena bhfadhbanna iomadúla a scaoileadh, ní hamháin i gcúrsaí troda, ach chomh maith le sin, bhí orthu bealach éalaithe, as an dtranglam ina raibh siad gafa, a chuartú. Shocraigh siad ar a gcóras míleata a atheagrú ina ndiormaí beaga, nó in Active Service Units, na hASU’nna sin, nach mbeadh i ngach ceann acu ach cúigear, nó seisear, agus nach mbeadh aithne nó eolas ag ASU amháin ar aon ASU eile, ní bheadh an t-eolas sin ach amháin ag na ceannairí, agus sa tslí sin, tuigeadh dóibh, nach mbeadh ar chumas na bhFórsaí Slándála eolas ar bith a bhailiú fúthu. Ach dár leis an údar, bhí laige amháin sa chóras sin, agus b’in dá n-éireodh leis na Fórsaí Slándála duine amháin de na ceannairí sin a iompú, bhuel, ansin bheadh an t-uafás eolais le fáil acu, ón t-aon duine amháin sin.

Caitheann an t-údar ansin, roinnt mhaith ama ag plé le cúrsaí inmheánacha an IRA, agus ag cur síos faoin pholaitíocht uilig a bhí ar siúl istigh ansin, agus faoin chaoi ar éirigh le Mac Adhamh dul i gcionn orthu, agus a dhearcadh, agus a léargus fhéin a chur abhaile orthu. Ní in aon oíche amháin a d’éirigh leis sin a dhéanamh, ach ba é an bua ba thábhachtaí dá raibh aige, nó bua na foighde, agus mura n-éireodh leis an babhta seo, chreid sé, go diongmhálta, go mbeadh lá eile ag an bPaorach, nó ag an Adhamhach fiú, agus dá mbeadh seisean sásta fanacht, go dtiocfadh a lá. Bíodh sin mar atá, nó ná bíodh, áfach, níor fágadh gan freasúra é, agus bíodh gur dhein siad siúd a ndícheall cos i bpoll a chur leis, tháinig Mac Adhamh slán, agus lean sé leis, i ndeireadh na dála, i mbun an pholasaí a d’ullmhaigh sé, blianta roimhe sin, i gCage 11. Sea, agus ba mhór a mhuinín freisin as a Kitchen Cabinet. Agus mar chruthú ar a chumas, agus a scil, feictear dúinn, go bhfuil sé fós ina cheannaire ar Shinn Féin, agus ní beag ná suarach an t-éacht é sin.

Is dócha gur féidir a rá, ag an bpointe seo, gurb é scéal Gerry Adams, atá á ríomh ag an údar sa leabhar seo. An chaoi ar thosaigh sé mar earcach san eagraíocht phoblachtánach, ag a sé déag, agus ansin, an chaoi ar éirigh leis dréimire na heagraíochta sin a dhreapadh, céim ar chéim, go dtí gur éirigh leis an barr a bhaint amach, dár leis an údar seo.  

Ag an bpointe seo, caithfidh mé a rá, gur thaitin an leabhar liom, nó is leabhar dea-scríofa, suimiúil, corraitheach é, ach ag an am gcéanna, is leabhar é, a leag scéal os mo chomhairse amach nár aithin mé. Bíodh gur choinnigh mé suas chun dáta le scéal an Tuaiscirt, faoi mar a léiríodh é sna meáin, ó lá go lá, ag an am, ba bheag cosúlacht a bhí idir an scéal sin, agus an scéal faoi mar a ríomhtar é sa leabhar seo. Is dócha go bhféadfá a rá, go mba chlaonchó (negative) é ar ar léigh mé, ina lán slite. De réir an leabhair seo, ní raibh á fháil againn sna meáin, bunús an ama, ach scéal scéil, ar bheag a chosúlacht leis an bhfírinne, go minic. Ag an am gcéanna, tá an chuma ar chúrsaí, go bhfuil fios fátha gach scéil ag an údar, agus go bhfuil tóirse na taighde á scaladh aige ar phóirsí, a bhí dorcha go leor, go dtí an pointe seo. Tá an chosúlacht ar an scéal, go raibh ar a chumas, eolas cinnte a bhailiú, ó chuile thaobh. Níl dabht ar domhan, ach go gcuirfeadh an leabhar seo go mór le do stór eolais faoi scéal an Tuaiscirt, ach chomh fada is a bhaineann sé liomsa, caithfidh mé a admháil, nach bhfuil mé cinnte fós, an Stair, nó Fiannaíocht atá le fáil in áiteacha áirithe sa leabhar seo, ach tá an taighde chomh cruinn, cúramach, agus an cur chuige chomh scolártha, d’fhéadfá a rá, agus tá an t-údar fhéin gafa chomh mór sin ina scéal, agus an oiread sin ama caite aige ag gabháil dó, go bhfuil sé deacair, gan ghlacadh lena léamh-san ar chúrsaí na dTrioblóidí ó thuaidh, faoi mar a tharla siad, thar thréimhse dheich mbliana fichead anois. Ach bíodh sé fíor bréagach, is léitheoireacht éigeantach é do dhuine ar bith, ar mór aige, cúrsaí ó thuaidh, le triocha bliain anuas.

Mar adúirt mé cheana, ní chuile lá a chuirfinn romham leabhar chomh toirtiúil leis an gceann seo a léamh, agus cuir le sin, go bhfuil an cló cineál beag ann freisin, ach i ndiaidh an iomláin, ní shásódh tada mé, ach an leabhar a léamh, ó thús deireadh. Níl fhios a’m fútsa, ach caithfidh mé léamh, agus tuiscint an leabhair bhreá seo a fhágáil fút fhéin, sea, agus caithfidh tusa do bhreith fhéin a thabhairt air, i ndeireadh na dála thiar.

*****************

Peadar Bairead.

*****************

    .

.

.

.

Saolaíodh Áilleacht Uafar. 5

le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir

Saolaíodh Áilleacht Uafar 5

Peadar Bairéad

.

Tús maith

Nach minic a dhéantar dearmad ar chumas an Phiarsaigh mar óráidí, faoi mar nár den tábhacht é a scil san ealaín sin a scrúdú agus a mheas. Caithfear a chur san áireamh, go mbíonn ar an óráidí a óráid a scríobh, agus a athscríobh, a shnasú, a bhearradh, agus a chur in oiriúint do chluas a lucht éisteachta. Chuir an Piarsach tús lena scil san ealaín seo le linn a óige, nó ba iad a chlann fhéin a chéad lucht éisteachta. Ba dhia beag ag a dheartháir Willie é, agus bhí meas an domhain ag a dheirfiúr óg, Mary Bridget, air, agus bíodh gur choinnigh a dheirfiúr eile, Margaret, faoi smacht é, ag an am gcéanna, mhisnigh sí, agus ghríosaigh sí é.

Má bhreathnaíonn tú ar a dhrámaí, tabharfaidh tú faoi deara, gur mhinic úsáid á bhaint aige as óráidí, faoi mar a bheadh sé ag iarraidh a scil san óráidíocht a shnasú. Tá samplaí dá leithéid le fail in “An Rí” agus arís in “The Singer”. Agus fiú i ndánta cosúil le “The Fool” feicimid go bhfuil an claonadh chun óráidíochta, le tabhairt faoi deara ann.

Cruthaíonn an ocáid an fear

Ach gan aon dabht, ba í an óráid a thug sé ag uaigh Uí Dhonnabháin Rossa, buaic a cheirde mar óráidí Le sin a mheas, caithfidh tú an óráid sin a léamh athuair. Tharla an tsochraid sin Lá Lúnasa na bliana 1915. Tugann muid faoi deara, go mbaineann sé úsáid as roinnt áirithe Gaeilge, le tús a chur lena adhmholadh. Feiceann muid go bhfuil 905 focal san óráid ar fad, agus gur thart ar 165 focal díobh sin atá i nGaeilge, rud a fhágann go bhfuil 740 focal de i mBéarla aige. Anois, bíodh nach ró-fhada an óráid í, ag an am gcéanna ní foláir nó chaith sé an-chuid ama ag scríobh, ag snasú, ag athscríobh, agus ag cleachtadh na hóráide céanna sin. Tá thart ar 39 bhfocal i nGaeilge, san óráid, a bhfuil iontaofacht an dúchais le fáil iontu, focail atá ar chomhchéim leis an ócáid sollúnta inar úsáideadh iad.

Blas an Dúchais

Breathnaigh mar a d’iompaigh an Piarsach ar an nDonnabhánach, agus mar a labhair sé go díreach leis an té sin, a raibh an chré á roinnt leis, ar an ócáid speisialta sin……..

“Ba chalma an fear thú a Dhiarmaid…….”

Féach mar a úsáideann sé a ainm baiste. Baineann an nós sin go dlúth le nós an Chaointe fhéin, agus b’in mar a labhradh na mná caointe, fadó, le linn dóibh a gcaoineadh a chanadh. – Is cuimhin liom fhéin gur chuala mé mná caointe i mbun oibre ag torramh, agus gan ionnam ach ‘leaidín óg’ ag an am. Fanann a chuimhne sin liom go dtí an lá atá inniu ann, nó rug sé ghreim ar chraiceann mo dhroma ag an am. – Tá sé snasta, gearrtha siar, bearrtha, feannta go dti an cnámh, beoga, lán fuinnimh, agus é chomh teann le sprionga.

In aon abairt amháin !

Má dhéanaim athlua ar chuid d’abairt as, tuigfidh tú céard é go díreach atá i gceist agam….

“It has seemed right, before we turn away from this place in which we have laid the mortal remains of O’Donovan Rossa, that one among us should in the name of all speak the praise of that valient man and endeavour to formulate the thought and the hope that are in us as we stand around his grave,…”

Abairt réasúnta fada atá ansin againn! ach abairt a shileann go héasca ón dteanga, agus a shásaíonn ár ndúil i rithim agus i gceol, ach abairt atá bearrtha, slíoctha, snasta, ó thús deireadh. B’fhéidir gur chomhoibrigh a chomhleacaí, Tomás Mac Donnchú leis, sa bhfiontar sin, nó ba sciliúil, ildánach é an fear céanna sin i mbun gnó dá leithéid.

Ba mháistriúil an t-adhmholadh é, snasta, gonta, éifeachtach, agus ón nóiméad sin amach, tuigtear gur glacadh leis, gurbh é an Piarsach príomhóráidí an traidisiúin phoblachtánaigh. Thug an t-adhmholadh céanna sin ardú céime dó, i measc an dreama úd, ar mhór acu oidhreacht agus neamhspleáchas an náisiúin Ghaelaigh. Ba mhór é meas an Ghaeil, chuile lá riamh, ar an óráidí, ar an bhfile, ar an saoi, agus ar an ndraoi focal.

Tuilleadh le teacht.

Sceanadh, Mugail, agus maru…1

le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir

Sceanadh, Mugáil, agus Marú…. 1

Peadar Bairéad

(This week we take a look at violent behaviour)

Éigean agus Slad!

Is dócha gur thug tú faoi deara, ar na mallaibh, go bhfuil an focal “éigean” i mbéal gach éinne i bhfad Éireann níos minicí ná mar a bhíodh. Ní hionann sin is a rá, nach raibh an t-earra céanna sin ar fáil roimhe seo, nó bhí, ach is dócha nach bréag ar bith é a rá, go bhfuil an foréigean céanna sin imithe chun an donais ar fad, le mám blianta anuas. Tá daoine ann adeir, gurb iad na drugaí agus an t-ól is cúis leis, agus is dócha go bhfuil sláimín den cheart acu sa mhéid sin, ach, i ndáiríre, níor chóir dúinn glacadh le leithscéal dá leithéid, nó má dhéanann, is ionann sin is a rá, nach mbeadh duine ar bith freagrach, as a ghníomhartha i gcás dá leithéid feasta, toisc gur féidir leis an milleán a leagan ar chúis eicínt taobh amuigh dá bheith fhéin. Bhíodh leithscéalta dá leithéid á dtabhairt sna cúirteanna, i gcás an óil, tamall de bhlianta ó shoin, ach ar deireadh, is dócha gur shocraigh na breithiúna, nár chóir glacadh lena leithéid feasta, nó tuigeadh dóibh, go raibh an meisceoir ciontach ina mheisce, ar an gcéad dul síos, agus dá bharr sin, go raibh sé ciontach freisin sna gníomharatha a rinne sé le linn a mheisce. B’fhéidir go ndéarfadh duine, go bhfuil an-difear idir bheith ar meisce agus a bheith mearaithe, dí-aignithe, ag cumhacht na ndrugaí, ach ag an am gcéanna, nach é an dá mhar a chéile é, nó i ngach cás acu, tá cumas an duine guaim a choinneáil air fhéin, bearnaithe nó millte. Ach an ionann sin is a rá, nach bhfuil duine ciontach sna gníomharatha a rinne sé i gcás dá leithéid? Ní dóigh liom gurb ea, nó dá ndéarfaí a leithéid, ansin, is dócha go mbeadh sé de dhualgas ar na húdaráis an té sin a choinneáil i ngéibheann go dtí go bhféadfaí a rá arís nár bhaol don phobal é

Uisce na bhFataí

Bhí mé ag caint faoi na cúrsaí sin le Mártan an Tairbh, seanchara linn, an lá cheana, agus bhfuil fhios agat céard adúirt seisean liom?

Bhuel! ar seisean liom, nach ionann intinn an duine agus inneall cumhachtach, dea-dheartha, dea–dhéanta, foirfe. Agus ar seisean ansin, an mbeifeása sásta uisce na bhfataí a chur isteach ann, in áit díosail, nó peitril? agus tú ansin ag súil, i ndiaidh an iomláin, go mbeadh a rith agus a léim aige ina dhiaidh sin? Ní dóigh liom go ndéanfá, arsa mo chara, agus é ag scaoileadh gáilleog den stuif crua siar le fána! Ó, bhuel! beatha dhuine a thoil, arsa mise liom fhéin. Tar éis na cainte sin go léir, caithfear a admháil, is dócha, go bhfuil tionchar do-áirithe ag drugaí ar fhás an foréigin sráide sin, a thugtar faoi deara, ar sráideanna ár mbailte agus ár gcathracha, le roinnt blianta anuas.

Ach an bhfuil leigheas ar an scéal, má sea?

Bí cinnte nach bhfuil ‘leigheas ar an toirt’ le fáil ar fhadhb chasta dá leithéid, a bhfuil an domhan mór cráite, céasta, aici, le cupla scór bliain anuas, nó dá mbeadh a leithéid de leigheas ar fáil, bí cinnte go mbeadh úsáid bainte as, ag na tíortha móra saibhre, a bhfuil na milliúin á gcaitheamh acu in aghaidh na bliana, ag iarraidh srian a choinneáil ar dhéanamh, ar úsáid, ar dhíol agus ar leathadh, na ndrugaí díobhálacha céanna sin.

Ach, fágaimis an fhadhb sin ar leataobh, go fóill, agus tugaimis aghaidh arís ar an bhforéigean sráide sin, atá i mbéal gach éinne, na laethe seo.

Nach cuimhin le chuile dhuine againn an nath úd a bhíodh ar bhéala daoine, roinnt blianta ó shoin, nó ní bhíodh i mbéal an uile dhuine, an tráth sin ach “Zero Tolerance”. Is dócha gurbh iad na Puncáin a chuir tús leis an téarma céanna sin, agus ba é ciall a bhí, agus atá, leis, nó nach dtabharfaí an dara seans do dhuine ar bith, dá mbrisfeadh sé dlí nó riail ar bith, cuma cén cineál dlí a bheadh i gceist, marú duine, nó ag caitheamh bun toitín ar an tsráid, chuirfí an dlí i bhfeidhm, go huile is go hiomlán, i ngach uile chás. Rinneadh iarracht ar sin a dhéanamh ar shráideanna Nua Eabhraic, agus deirtear gur tháinig an-fheabhas ar chúrsaí ansin dá bharr. Ba ghearr go raibh an mana céanna á úsáid anseo i dTír na hÉireann freisin, ach ní dóigh liom, go raibh toradh céadach air anseo, faoi mar a bhí thall!

(Tuilleadh an tseachtain seo chugainn.)

.

.

.

.

SEO SLÁINTE NA mBÓ – 4

le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir

SEO SLÁINTE NA BÓ….. 4

(This week, we take a look at the place of the cow, in Erris, in the youth of the last century.)

Bhíodh súil againn ar na bulláin choillte sin ar feadh míosa ina dhiaidh sin, go dtí go mbíodh siad cochall-chneasaithe arís. Gnó eile a dhéanadh an fear céanna sin, nó gairleog, agus púdar dubh air, a chur isteach i ngualainn ghamhna. obráid shimplí go leor a bhí anseo. Bheadh an ghamhain sa stábla, agus ghearrtaí an craiceann sa ghualainn, agus dhéantaí póca beag faoin gcraiceann, agus isteach sa pháca sin chuirtí píosaí beaga gairleoige. An díghalrán céanna arís, ansin, dhúntaí an gearradh le tearra te, leáite, faoi mar a chuirfeá ar churrach. Cosaint ba ea é seo ar an ngalar crúb is béil. Obráid bheag amháin eile, agus beidh mé críochnaithe le m’uncail, le fear an rásúir. Uaireannta d’fheicfeá bó agus í bacach. Loscadh buaile ba chúis le sin. Ní raibh leigheas ar bith ar an loscadh céanna sin ach é a ghearradh le rópa a tharraingt idir ladhracha na bó , arís, dheallródh sé go raibh Daid sásta le toradh oibre agus scile fhear an rásúir.

Scileanna eile

Bhí cupla scil eile ag Daid nó ba bheag duine sa pharáiste a bhí inchurtha leis ag tógáil bó as díog, agus geallaimse dhuit é, go mba riachtanach, amach is amuigh , an scil chéanna sin im bhaile-se, an uair úd, mar bhí poill phortaigh, agus díoga doimhne, ró-fhlúirseach ar fad ann. Nuair a raghadh bó i ndíog, chuirtí fios ar chabhair. Thógadh Daid spád agus rópa leis. Ansin dhéanaidis an díog a leathnú, agus dhéanaidís an rópa a oibriú isteach faoi bholg na bó. Agus ansin théidís ag obair, agus fear na bó fhéin faoin eireaball! agus ba ghearr go mbíodh an bhó bhocht ardaithe acu as an ndíog, nó as an bpoll portaigh ina raibh sí sáinnithe.

Thógaidís an bhó amach agus í ina líbín fliuch, báite. Áthas ar gach éinne. An bhó á tiomáint abhaile. Ní fhaca mé cás riamh nár éirigh leo an bhó a ardú amach as an bpoll, cé go mbíodh sé dian go maith orthu, uaireannta

Mh’anamsa, ach go raibh scil níos fearr i bhfad ná an scil sin ag Daid, sé sin, dá raghadh bó dá tachtadh, trí thurnap, nó fata, a shlogadh, arís chuirtí fios ar chabhair. Raghadh Daid chomh maith le duine. Ní thógfadh sé leis an tursas seo ach giúirléid amháin, sé sin, an sean tlú. Chuirfeadh sé an tlú isteach i mbéal na bó, agus cheanglaíodh sé le sreang é, ansin, agus beirt nó triúr i ngreim i gceann na bó, ropfadh sé a lámh tríd an tlú agus isteach i gcraos na bó. Bhéarfadh sé greim ar an bhfata, agus b’in sin. Tharraingíodh sé aníos an fata. Uaireanta, bhíodh an fata imithe ró-fhada siar ar fad, agus sa chás sin, siar a chuirfeadh sé an fata, agus b’in bó eile sábháilte, agus scéal beag eile ríofa isteach i mbéaloideas an bhaile.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

Spiorad a n S p ó i r t

le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir

Spiorad an Spóirt.

Nach iontach go deo é an sport, mar chaitheamh aimsire, mar thógáil anama, agus mar leigheas ar an ngalar dubhach. Nuair atá duine gafa i líon an spóirt, cuirtear a anam faoi gheasa, agus a chorp faoi dhraíocht, agus saortar a spiorad, ó bhuarthaí greamaitheacha an tsaoil anróitigh seo. Nach cuma, i ndáiríre, cén cineál cluiche atá idir chamáin againn, cluichí aonair nó cluichí foirne, chomh fada is a ghlacann an duine daonna fhéin páirt in imirt an chluiche sin, mar imreoir, nó mar dhuine den lucht féachana. Ní hé mo thuairim go mbíonn an tionchar céanna ag cluichí cartaí nó ag cluichí boird orainn, is a bhíonn ag na cluichí ina nglacann daoine daonna fhéin páirt iontu. B’fhéidir go gcuirfeá spéis i gcluiche cúig fichead, nó i gcluiche táiplise, ach ní chuirfeadh sé faoi gheasa thú, faoi mar a dhéanfadh cluiche iománaíochta, nó cluiche peile. I ndáiríre, is iad na cluichí foirne is mó a imríonn a ndraíocht orainn, go háirithe, ár gcluichí náisiúnta fhéin, nó labhrann siadsan le smior na gcnámh istigh ionainn, toisc gur chuid inmheánach, doscartha, dár n-anam iad. Mo chuidse de, bhain mé taitneamh nár bheag as cluichí a imirt le linn m’óige, bíodh anois nárbh aon saineolaí sna cúrsaí sin mé, ag an am gcéanna, níorbh aon iománaí ar an gclaí mé, ach oiread.

Mo Chuidse de .

Mar a d’inis mé dhaoibh go minic cheana, ba léann an tsagairt a cuireadh ormsa, agus dá bhrí sin, bhaintí úsáid as na cluichí le smacht a fháil ar ár gclaonta míchuibheasacha, agus le Cothrom na Féinne a chleachtadh, ar bhealach nádúrtha. Anois, bíodh nach i gcónaí a chuirfhinn na prionsabail úd, a d’fhoghlaim mé sa Chliarscoil, i bhfeidhm, ag an am gcéanna, sin iad na prionsabail a mbainim fhéin úsáid astu, mar shlat tomhais, agus mé ag iarraidh breith a thabhairt ar lucht spóirt an lae inniu. Ná síltear anois nach mbainim taitneamh agus spraoi as bheith ag breathnú ar chluichí á n-imirt, go háirithe na cluichí foirne, bíodh go mbíonn mo chroí sáite freisin i nGalf agus i Leadóg, cluichí a bhraitheann ar an nduine aonair, tríd is tríd.

Ach, b’fhéidir anois, go gcuirfeá ceist orm faoi chluichí an lae inniu, An mbainimse taitneamh astu? nó an gceapaim go ndéantar iad a imirt ar mhodh spóirtiúil, fearúil, nó banúil, de réir mar a oireann? An dtugtar Cothrom na Féinne d’imreoirí na gcluichí céanna sin?

Spórt faoi Láthair ?

Mar adeireadh an tseandream fadó, is fusa go mór ceist a chur ná ceist a fhreagairt, agus nach deacair an seanfhocal céanna a shárú? Ach má sea fhéin, caithfear tabhairt faoi na ceisteanna sin a fhreagairt go díreach, macánta.

Leis an gceist a fhreagairt i gceart, is dócha go mbeadh ar dhuine a rá, go bhfuil difir mhór idir na cluichí gairmiúla agus na cluichí amaitéaracha, nó glactar le caighdeán faoi leith sna cluichí gairmiúla, toisc nach ar son an spóirt amháin a imrítear na cluichí céanna sin. Is é bun agus barr na himeartha sin nó buachaint, ar ais, nó ar éigean. Sea, agus mura bhfuil bealach spóirtiúil le scór a stopadh, ansin glactar leis, go coitianta, go bhfuil sé ceadmhach, feall gairmiúil, mar a thugtar air, a dhéanamh. Má fheiceann an Réiteoir an feall sin, gearrfaidh sé pionós, de shaghas amháin, nó de shaghas eile, ar fhear déanta na coire, agus sin sin. Anois, sna cluichí Náisiúnta, amaitéaracha, toisc gur ar son an spóirt a imríonn na himreoirí, bítear ag súil le cineál eile caighdeáin ar fad iontusan, agus i gcás imreora a bhfuil fuadar scórála air, ní ghlactar leis go bhfuil sé ceadmhac feall gairmiúil a dhéanamh air. Ionann sin is a rá, mura bhfuil ar chumas an chosantóra, an t-imreoir sin a stopadh, de réir rialacha an spóirt, ansin, ba chóir dó scaoileadh leis, nó bhí bua imeartha faighte aige ar an gcosantóir sin. Sea, mh’anam, agus má stoptar an t-imreoir sin, go fealltach, ionann sin is a rá nár tugadh Cothrom na Féinne dó, agus murar tugadh, briseadh rialacha an spóirt, go hoscailte, agus go náireach, freisin.

Tá sin go breá, ach an mar sin a imrítear na cluichí amaitéaracha ar ár bpáirceanna imeartha, lá i ndiaidh lae, agus seachtain i ndiaidh seachtaine? Bíodh trí splaideog céille agat, a mhac! Nó cá raibh tú aimsir na súl? Nach bhfeiceann tú na buillí fill a thugtar don té a fhaigheann scór, mar fholáireamh dó, gan a leithéid a dhéanamh arís, agus nach bhfeiceann tú freisin, faoi mar a bhuailtear an t-imreoir maith, len é a cheansú, agus a smachtú. N’fheadar ar fhoghlaim ár n-imreoirí an iomarca ón bPeil Astráileach, agus ó iompar agus ó bhullaíocht na n-imreoirí céanna sin, ach arís, caithfear a thabhairt faoi deara, gur imreoirí gairmiúla iad an peileadóirí Astráileacha céanna sin.

Agus Tuige ?

Agus tuige? adéarfadh duine, b’fhéidir, tuige a tharlaíonn a leithéid?

Chuile thuige, nó imrítear na cluichí amaitéaracha anois faoi mar ba cluichí gairmiúla iad. Déantar diantraenáil ar na himreoirí amaitéaracha, sa lá atá inniu ann, agus bíonn siad cíocrach, díocasach, teanntaithe suas, le bua a bhreith ar a gcéilí imeartha ar an lá, ar ais, nó ar éigean. Breathnaigh ar na himreoirí seo sul má chaitear an chaid, nó an sliotar chucu isteach in aon chor, agus tuigfidh tú cad chuige a bhfuilim. Tá siad ansin sna píobáin ag a chéile, iad ag soncáil a chéile, ag imirt faltanais ar a chéile, ag brú, ag priocadh, ag bulaíocht, agus chuile chleas eile faoi luí na gréine á n-imirt acu, le léiriú dá gcéile imeartha, go bhfuil siad níos láidre, níos contúirtí, níos dainséirí, mar dhuine, ná eisean, cuma sa tsioc faoina mháistreacht ar scileanna an chluiche. Agus ní he sin amháin é, ach leanann an cineál sin iompair tríd an gcluiche ar fad, chuile iarracht á dhéanamh le bua a bhreith ar an bhfear eile, ní hamháin trí mháistreacht i scileanna na himeartha, ach trí bhealach ar bith eile, taobh istigh, nó taobh amuigh den mháistreacht chéanna sin, sea, agus nach beag an drugall a bhíonn ar imreoirí áirithe buille fill a bhualadh, amannta. Breathnaigh freisin ar iompar na mbuaiteoirí, i ndeireadh na himeartha thiar. Nach minic a chaitheann siad a ndúthracht ag déanamh comhghairdis lena chéile, in ionad comhbhrón a dhéanamh lena gcéilí imeartha. Anois, ná síltear go bhfuilim ag maíomh anseo, gur mar sin a tharlaíonan chuile bhabhta a theann foirne amaitéaracha ag imirt, nó ní mar sin atá, Bheadh ar dhuine ar bith a rá, go n-imríonn bunús na bhfoirne, agus na n-imreoirí, go fearúil, féaráilte, onórach, agus go léirionn siad meas agus ómós dá gcéilí imeartha, agus go gcraitheann siad lámh leo, go carthannach, cairdiúil, i ndiaidh an chluiche, ach nach ar an dream eile a dhírítear ár n-aird, go minic. Sea, agus mar bhuille scoir, ba mhaith liom comhghairdeas a dhéanamh le lucht imeartha rugair, nó, bíodh go ndéanann siad a chéile a leathmharú i rith an chluiche, tagann siad le chéile, go cairdiúil, fearúil comharsanúil, ag deireadh an chluiche, agus tógann a leitheid mo chroíse, ach go háirithe.

Oscailt Súl !

Anois, b’fhéidir nach dtabharfadh éinne aird dá laghad ar alt mar seo, ag an am gcéanna, ba chóir dúinn uilig, caighdeán ár gcluichí a chur sa mheá, corruair. B’fhearrde go mór ár gcluichí a leithéid a dhéanamh go rialta!

.

****************

Peadar Bairéad.

****************

.