le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
.
.
.
DEACHÚ NA DÍCHUIMHNE.
.
Carnann ceo tiubh farraige
isteach ó Dhufair, is ó Charraig Bháite,
is líonann log is sraith
le toit draíochta,
aniar as Ríocht na Mara.
.
.
Slogtar is ceiltear
dumhach is biolla
i gcraos gortach do-líonta
Phéist ocrach an Cheo,
a sheoltar chugainn,
gach seachtú bliain,
le mil is uachtar Iorrais
a bhearradh go tostach ciúin,
Is le fáltas fial a sholáthar
do Shí stiúctha na n-Oileán,
lena bpotaí a líonadh,
is le cúl a chur ar a ngorta.
.
.
Tuigtear domsa, corruair,
go dtagann péist na díchuimhne,
de ruaig reatha orm fhéin,
le tobar m-eolas a bhearradh,
Is le cuinneog mo léinn a chreachadh,
nuair a sheolann péist na mblianta
ceo millteach na díchuimhne
isteach thar bhiolla is dumhach,
trí log is trí shraith an eolais,
a bhailíos fhéin le hallas is le cruatan,
thar bhlianta fada mo shaothair.
.
Nuair a ghlanann an ceo draíochta,
is nuair a chuartaím arís mo stór,
cuirtear ar mo shúile dhom,
nach ann dá leath, nó níos mó,
ach é ardaithe lei
ag péist ghortach na díchuimhne,
le freastal ar lucht na Sí
nach mbíonn ar a gcumas feasta,
eolas is léann a bhailiú,
amuigh faoi sholas na gréine,
nó seasann muidinne sa mbealach,
is fágtar a gcéadfaí folamh,
nuair a scalann grian nó ré,
as spéartha geala, ar thalamh.
.
Ach sin mo dheachú íoctha,
is caithfear bheith dá héaghmais,
maraon le gach bearna a líonadh
Le dua is le hallas mo shaothair,
Mar níl éaló as na fiacha,
Nó cúl le cur ar na blianta.
.
*********************************
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
.
E A C H T R A I G H D Ú I N N . 7.
.
Is dócha gur thug sibh faoi deara, go mbím ag caint faoin bhfarrage minic go leor na laethe seo.
Thug! Bhuel, ní haon ionadh sin, i ndáiríre, nó rugadh mise i ngiorracht scread asail don bhfarraige, agus b’í an fharraige mhórthonnach chéanna sin a mheall chun codlata, chuile oíche mé, lena suantraí shámh, shuanmhar. Agus ó tharla go raibh cónaí orainne ar Leithinis an Mhuirthead, in Iorras, i gContae Mhaigh Eo, bhí an fharraige thart timpeall orainn, ar chuile thaobh. Taobh thiar agus taobh thuaidh dínn, bhí an Fharraige Mhór, Farraige a théadh ar buile le mórtas agus le mustar le linn stoirme agus doininne, agus Farraige a mbíodh cuma chiúin, chneasta, chairdiúil uirthi, le linn soininne agus séimhe. Agus ar an dtaobh thoir agus ar an dtaobh theas dínn, bhí uiscí fiala, fairsinge, fáilteacha Chuan an Fhóid Duibh. Ní raibh an Leithinis mórán thar mhíle ar leithead, ag an áit a raibh cónaí orainne, i mbaile na Droime, fágann sin go raibh radharc agamsa ar aghaidh na mara, chuile uair a raghainn taobh amuigh de dhoras an tí.
.
Ar an taobh thiar dínn, ach go háirithe, bhí tránna fada, fairsinge, bána, le duine a mhealladh chucu, tráth ar bith den bhliain, agus tránna nach mbíodh tarraingt daoine orthu, go háirithe an tráth úd, a raibh mise ag fás suas thiar, tarraingt ar dheich mblaina is trí scór ó shoin. B’fhéidir gur cuimhin leat an dán beag úd a scríobh mé faoi na tránna céanna sin, agus mé im fhile óg, ag foghlaim mo cheirde, sna caogaidí, beagnach leithchéad bliain ó shoin anois! Bhuel, nach cuma? mar ó tharla go bhfuil an deis agam, déanfaidh mé é a aithris dhuit, anois díreach, ar lic mo thinteáin fhéin. Seo chugat é…..
.
**************************************
.
C O I S T R Á .
Trá bhán, leathan, fhairsing,
Ag miogarnach faoin ngréin.
Tonn chúrbhán ag sleamhnú
Thar ghaineamh shleamhain, shéimh.
.
Seana-bhó ag lapaireacht,
Currach ar thóir na n-iasc,
Creasa leathaigh mar leathar,
Leata sa mbruth fó thir.
.
Rón mór, sleamhain, slíoctha,
Á ghrianú fhéin ar thrá,
Roilleach ag fanacht go foighdeach,
Gainéad ag tumadh sa Bhá.
.
Faoileán codlatach in airde,
Ag marcaíocht ar an ngaoth,
An saol go léir ar meisce,
Is poitín an aeir á chloí.
.
Thiar in Iorras atáimse,
Ag ól na gréine buí,
Gan Chríostaí anseo im fhochair,
Ar an ngaineamh bhog im luí.
.
**********************************
Bhuel, b’in é díreach mar a bhíodh sé thiar in Iorras, le linn m’óigese. Annamh a théadh daoine ag snámh sa bhFarraige Mhór áfach, an tráth úd, nó bhí sí ró-gharbh, agus ró-chontúirteach freisin. Dá bhfeicfeá éinne ag snámh ansin, d’fhéadfá a bheith cinnte gur strainséar a bhí ann. Ní hionann sin is a rá nach dtéadh na dúchasaigh ina gar, in aon chor. Ní hea, muis, nó bhíodh an-tóir ar thránna na Farraige Móire, an tráth úd, go háirithe le linn an chogaidh, nó bhí seans ann i gcónaí, go bhfaighfeá éadáil luachmhar eicínt caite isteach ar an trá, nó bhí longa móra á gcur go tóin poill ag na Gearmánaigh agus a mbáid fó-thoinn. Olc an ghaoth nach séideann maith do dhuine eicínt, adeirtear, agus bhíodh baraillí ola, saileanna adhmaid, burlaí ruibéir, agus earraí dá leithéid á gcaitheamh i dtír, go rialta, ar thránna fairsinge Iorrais, an tráth úd. Cupla babhta, caitheadh baraille ‘moonshine’ i dtír, agus geallaimse dhuit é, nár fágadh ró-fhada ar an trá iad, na baraillí céanna sin. Nuair a chuaigh an scéal sa timpeall, go raibh an ‘moonshine’ ar fáil, ba ghearr go raibh tarraingt na dúthaí ar an síbín, a bhí i mbun a dhíolta. Thagadh daoine. D’óladh taoscán. D’imíodh siad leo go breá, sásta, ag rothaíocht leo abhaile. Tar éis dóibh míle slí, nó mar sin, a chur díobh, d’fheicfeá ag longadán ó thaobh taobh an bhóthair iad. Ansin thitfidís ina bpleist ar thaobh an bhealaigh mhóir, agus d’fhanaidís ansin go mbeadh codladh na meisce curtha díobh acu, agus ansin d’éirídís go breá, bríomhar, agus raghaidís abhaile, gan bhascadh gan bhárthainn. Ní i gcónaí a thagadh éadáil dá leithéid isteach, mar corruair, is amhlaidh a chaití corp duine i dtír, corp ó long eicínt a chuaigh go tóin poill, le linn stoirme, nó eachtra cogaidh. Is maith is cuimhin liom fós, an lá a caitheadh corp Iodálaigh, dárbh ainm, Luigi Taparo, isteach ar an trá bhreá sin a shíneann ó Chorrán na gcloch go Gualainn na dtonn. Nach iomaí ainm a chuala mé idir an dá linn atá dearmadta agam, ach nach glas a fhanann cuimhne Luigi bocht im chuimhnese, go dtí an lá atá innu fhéin ann. Chuaigh an tarlúint sin i gcionn go mór orm fhéin agus ar mo chomhaoiseanna, ag an am sin. Bean a tháinig ar an gcorp sin, a chéaduair, agus d’éirigh lei é a tharraingt lei, go dtí go raibh sé ó bhaol ar uachtar cladaigh. Cuireadh fios ar na gárdaí agus ar an sagart, agus ba ghearr go raibh slua bailithe thart ar an gcorpán, á thórramh, d’fhéadfá a rá. Ar ball, tháinig an t-adhlacthóir, gur chuir i gcónra é, agus gur thóg chun siúil é. Cuireadh scéala chuig a mhuintir, san Iodáil, ach socraíodh ar an gcorp a chur in Iorras, ag an am sin, ach bhí ar intinn a mhuintire é a thabhairt leo abhaile, ar ball, nuair a bheadh an cogadh thart, rud a dhein.
Amuigh píosa ón gcósta Atlantach, luíonn, mar a bheadh braisléad d’oileáin. Cheapfá go bhféadfá do lámh a leagan orthu, ach i ndáiríre, tá na hoileáin chéanna sin tamall maith amach ón gcósta. Nach minic a chuala tú mé ag cur síos ar chuid de na hoileáin sin cheana, ar Inis Géidhe Theas, agus Inis Géidhe Thuaidh, ar Dhufair, ar Inis gCaorach, agus ar Inis Gluaire fhéin, mar ar bhaist Naomh Breandán Clann Lir fadó.
Ní haon ionadh mar sin, go bhfuil áit faoi leith ag an bhfarraige im chroí istigh, nach bhfuil rithim na mara fite fuaite im anam istigh? Nach cuid dem bheith fhéin í? Agus nach bhfuil meon na mara gafa i bhfeidhm ar m’aigne agus ar mo bheatha? Nach raibh sí ansin agus mé im’ pháiste óg ag breathnú amach, trí shúile neamhurchóideacha na hóige, ar a haghaidh inathraithe? Nach raibh sí ansin agus mé im scoláire óg, agus í taobh liom ar mo bhealach chun na scoile, chuile mhaidin. Nach bhfáiltíodh sí romhainn, na maidneacha breátha Samhraidh sin, nuair a théimis gasúir ag snámh inti, ar ár mbealach chun na scoile, agus nach mbíodh sí ansin arís, ar ár mbealach abhaile, agus na múrtha fáilte aici romhainn arís. Agus nuair a d’fhás mé suas im fhear óg, nárbh é an scéal céanna aici é? Sea, ní fhéadfainn locht ar bith a leagan ar an bhfarraige mar chomharsa béal dorais, agus níor agair an mhuir mhórchroíoch chéanna díoltas riamh orm fhéin nó ar mo mhuintir. Ní haon ionadh mar sin, gur mhaith liom í a ríomh im’ dhánta agus im’ scéalta, chomh rialta sin, mar is í cara mo chroí is m’anama í. Ach anois, ag an am gcéanna, ní bheadh aon dímheas agam riamh uirthi, agus ní raghainn sa tseans lei, ach oiread. Le críoch a chur leis an bpíosa seo, b’fhéidir nárbh olc an tseift í, cupla véarsa eile a lua as dán a scríobh mé faoi oileáin agus bailte cois cuain in Iorras thiar, le linn m’óige……
DRAÍOCHT NA MARA.
Draíocht na Mara Móire,
Mar bhrat geal cúir anuas
Ar aigne ghlinn na hóige,
In Iorras binn na gcuan.
.
Tránna fairsinge, bána,
A mheallann fós mo dhán
Go tír dheas lách na meala,
Tar éis blianta fada ar fán.
.
Gualainn, Corrán, Inis Gluaire,
Carraig Mhainnín agus Inis Géidhe,
Dufair, Bearnach, is Sáilín,
Mar phéarlaí im’ bhraisléad.
.
Draíocht na Mara Móire,
Ag buaileadh ar thrá mo shaoil,
Mar othra fós dom chumhdach
Ar bhuairt, ar bhrón, ar aois.
.
Greadaigi libh a thonnta,
Ar thránna geala, buí,
Caith chugainn ar phort na beatha,
Síocháin, lúcháir, is maoin.
Anois tuigeann tú cén fáth a bhfuil an oiread sin measa agam ar an Mhuir Mhór Bheannach agus ar an bhfarraige chiúin, shéimh, nó nach iad dhá thaobh an aon bheith amháin iad?
B’fhéidir gur leor sin do thuras na huaire seo, ach bí liom an chéad bhabhta eile, nuair a bheidh cuimhní eile á léiriú agus á snasú agam daoibh. Go dtí sin…
Slán………
.
*********************
Peadar Bairéad.
*********************
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
E a c h t r a i g h D ú i n n
Caibidil 8
.
Sa chaibidil deiridh, labhair mé faoi na laethe a chaith mé i gColáiste Sheosaimh, i Wilton Chorcaí, agus mé ag ullmhú don Ard Teistiméireacht, i ndaichidí na haoise seo caite, agus faoi na heachtraí a bhain dom, le linn na mblianta sin ó Mheán Fómhair 1942 go Meitheamh na bliana 1944. Ní gá a rá nár chaith muid ag ullmhú don Scrúdú céanna sin ach dhá bhliain, agus ní gá a rá, ach oiread, go raibh an-chuid oibre le déanamh againn, agus sinn ag fáil réidh don scrúdú poiblí sin, go háiraithe, nuair a chuireann tú san áireamh, nár chaitheamar ach dhá bhliain freisin, ag ullmhú don Mheán Teistiméireacht, agus cuir le sin, go raibh muid ag ullmhú don Mháithreánach freisin sa tréimhse chéanna sin idir 1942 agus 1944, agus tuigfidh tú ansin cé chomh gnóthach is a bhíomar, le linn na mblianta sin.
Ach b’fhiú an tairbhe an trioblóid, nó nuair a bhí an dá bhlain sin caithe againn sa Mheánscoil, agus an Ardteistiméireacht, agus an Máithreánach, gnóite againn, nár mhór ansin an chéim suas sa tsaol é dúinne an Mheánscolaíocht a fhágáil inár ndiaidh, agus aghaidh á thabhairt againn ar an Ollscoil, mar, ar bhealach, dár linne, ba chosúil le príosún í an Mheánscoil. Bhíomar gafa istigh ansin agus gan chead againn an áit a fhágáil, Domhnach nó Dálach, nó tada a dhéanamh nach dtoileodh na máistrí a bhí orainn chuige. Sea, agus an chathair mhór, álainn, ansin inár n-aice, agus gan chead againne blaiseadh de, olc, maith nó dona! Ach, ag freastal ar an Ollscoil! Bhuel, b’in scéal eile ar fad Bhí saoirse ag na mic léinn Ollscoile. D’fhéadfadh siadsan Coláiste Sheosaimh a fhágail ar maidin, agus bunús an lae a chaitheamh istigh san Ollscoil, sea, agus chomh maith le sin, bheadh cead acu siúl amach trí shráideanna na Cathrach, nó dul ar bhus, ó gheata an Choláiste i Wilton, agus a mbealach a dhéanamh síos chomh fada leis an gColáiste Ollscoile. Nár mhéanar go deo dúinn, dár linne! Nó anois, bhí an Útóipe sin sroichte againne, agus bhíomar cinnte, go mbainfeadh muid toit agus spórt as. B’fhéidir gur chóir a lua go raibh cónaí orainn i gColáiste Sheosaimh, i rith na bliana Ollscoile sin, ach má bhí fhéin, bhíomar saor ó smacht na scoile, bunús an ama, d’fhéadfá a rá!
Nár mhór an spórt é bheith ag roghnú ábhar don bhliain a bhí le caitheamh againn i gColáiste na hOllcoile, Corcaigh? Roghnaigh mé fhéin Loighic, Gaeilge, Béarla, Laidin, agus Tíreolaíocht, don chéad bhliain Ollscoile sin. Cláraíodh sinn mar mhic léinn, agus bheadh orainn cineál éide faoi leith, éide an mhic léinn, a chaitheamh, chuile bhabhta a bheadh muid ag freastal ar léacht, san Ollscoil sin. Nár mhór idir sin agus nósmhaireacht na meánscoile? Sea, mh’anam, bhí an bhuaic sroichte againn, i ndeireadh na dála!
Thaitin an staidéar agus na léachtaí go mór liom. Nár mhór an pléisiúr é bheith ag gabháil don léann?
“Aoibhinn beatha an scoláire
A bhíos ag déanamh léinn,
Is follas daoibh a dhaoine
Gur dó is aoibhne in Éirinn.”
Nár bhreá go deo an áit í an Ollscoil? Ba bheag nár bhain méad agus uimhir na Hallaí, agus na seomrai a bhí sa timpeall, radharc na súl díom. Ó, sea, agus an oiread sin mic léinn ag brostú leo thall agus abhus. Nár bhreá an radharc iad an hOllúna gona róbaí breátha, fairsinge, gradamacha, a fheiceáil ag seoladh leo chuig a seomraí. Sea, bhí an oiread sin léinn sa timpeall, go mbeadh sé éasca ag duine ar bith a dhóthain den earra céanna sin a phiocadh suas, ar a sháimhín só, cheapfá!
Chuir mé spéis ar leith sna hOllúna agus na léachtóirí a bhí agam fhéin. Cé d’fhéadfadh dearmadh a dhéanamh ar an Ollamh Daniel Corkery, scoláire agus scríbhneoir. Bíodh go raibh bunaois mhaith aige faoin am sin, mar sin fhéin, ní raibh cuma na haoise air, ach é éirimiúil, spleodrach, óigeanta. B’annamh a shuíodh sé síos, ach é ag bacadaíl thart, an t-am ar fad, nó bhí coiscéim bhacaí ann, an fear bocht. Fear tanaí, íseal, liath, beoshúileach, a bhí ann, agus feicim anois fhéin é, trí shúile na cuimhne, agus é ag aisteoireacht leis, trí ghníomh corraitheach eicínt de Mhacbeth, nó de dhráma eile le Shakespeare. Nár mhinic a thóg sé mo chroí, lena scileanna, lena gháire ainglí, lena Ghaelachas, agus an chaoi ansin a chuirfeadh sé in iúl dúinn gur bhain Shakespeare úsáid as focal áirithe, abair “Rome” an oiread sin uaireannta, sa ghníomh áirithe sin, a bhí idir chamáin againn an lá airithe sin. Lá eile, théadh sé ar thóir fhocail áirithe, focal Eislíseach, b’fhéidir, féachaint an raibh an focal sin beo fós, inár ndúthaigh fhéin, sa mbaile. Is cuimhin liom gur chaitheamar tamall ag tagairt don bhfocal Béarla sin, “mearing”, nó fainic nach meering a bhí aige, an focal a d’úsáidtí thiar, fadó, ar theorainn, go háirithe an teorainn idir dhá fheirm, agus ansin sílim gur cheangail sé an focal sin leis an bhfocal “Mír” sa Ghaeilge. Ó ba scoláire ildánach é Dan s’againne, gan aon agó. Bhí meas agus cion againn uilig air, agus lenár n-ómós dó a léiriú, ba bheag duine againn nach raibh leabhair Dan léite aige, leabhair ar nós The Hidden Ireland, The Hounds of Banba, The Threshold of Quiet, agus tuilleadh. Níl dabht ar bith ach go raibh Daniel Corkery ar dhuine d’údair mhóra a linne. Rud eile a chuireadh ionadh orainne, nó chomh cúramach agus a mharcáileadh sé ár n-aistí, nó cibé cleachtadh eile a leagfadh muid os a chomhair.
I gcás na Gaeilge, ba é an léachtóir a bhí againn nó Eamonn Ó Donnchú, deartháir do Thadhg Ó Donnchú (Tórna) file, agus arís, ba dhuine é a mhúsclódh grá don Ghaeilge i mac léinn ar bith, a shuíodh tamall ag a ghlúin. Cormac Ó Cadhlaigh a bhí ina Ollamh le Gaeilge, i gCorcaigh ag an am. Duine de scoláirí móra Gaeilge a linne, ba ea é, é ard scafánta, lán dínit, ach b’fhearr linne Eamonn. Ba náisiúnaí é Eamonn, agus b’fhurasta sin a thabhairt faoi deara ina chuid léachtaí. Nárbh é a chuireadh dánta a dhearthár, Tadhg, ina seasamh, ina steille bheatha, os ár gcomhair amach. Mar chuid den obair a bhí le déanamh againn, i rith an bhliain Ollscoile sin, bhí orainn freastal ar oiread áirithe seisiúin le Pádraic Ó Nuatáin, a d’fheidhmigh mar sheanchaí do Roinn na Gaeilge san Ollscoil Náisiúnta sin. Nár chiallmhar, fadcheannach, an nós ag Ollscoil ar bith é, a leithéid de leagan amach a bheith acu an tráth úd? Caithfidh mé a admháil gur bhain mé fhéin an-taitneamh go deo as scéalta Phádraic, nó ba dhuine é, a raibh seanchas agus stair a dhúthaigh fhéin de dhlúth agus d’inneach ann. Nárbh é a d’fhéadfadh scéal an Athar Peadar a ríomh go binn agus go blasta? Agus nárbh aige a bhí an Ghaeilge líofa, chruinn, bhlasta? Nach aige a bhí stair agus seanchas na gCárrthach go cruinn, ceart, ó thús deireadh? B’iomaí uair a chloig a chaith mé i seomra na ndaltaí, ag éisteacht le Pádraic ag eachtraíocht dúinn ar a mhíle dhícheall, agus bíodh go mbíodh sé ag dul siar ar stair na muintire, go cruinn, cúramach, thuigfeá, ag an am gcéanna, go raibh súil eile aige i gcónaí ar stíl agus ar chruinneas a chuid cainte.
Bhí Ollamh iontach againn don Loighic, an Dochtúir Séamas, nó “Dr. James,” mar a thugtaí de ghnáth air, agus tuigeadh dúinne, nach raibh déchosach beo ar thalamh na cruinne, a bhí inchurtha leis. Ba é a mhúin dúinn castacht agus cinnteacht an réasúin daonna. Ba é a leag síos dúinn na bealaí le siollóg a thógáil, nó nárbh ‘in an bealach ba chinnte le cur lenár stór eolais. Agus léirigh sé dúinn an chaoi ar luigh sé le réasún, dul ón dteoiric ghinearálta go dtí an argóint aonair, mar shampla, luíonn sé le réasún a dhearbhú go bhfaighidh Seán bás, má dhearbhaím, i dtosach, go bhfaighidh chuile dhuine bás, agus gur duine é Seán. Caithfidh mé a admháil anois, nár chaill mé mo shuim riamh sa Loighic chéanna sin, agus a bhuíochas sin don Sagart oilte, eolgaiseach, ildánach sin, an Dochtúir James.
Fear eile a chuaigh i gcionn go mór orm, le linn na bliana sin a chaith mé in Ollscoil Chorcaí, ba ea Dan Treston, an tOllamh le Laidin a bhí inár mbun, an bhliain sin. Claisicíoch, agus scoláire den scoth ba ea é, agus é foighdeach, cineálta, leis. Cuma cé chomh holc is a bheadh do phíosa Laidine, ba é adeireadh an tOllamh ildánach sin nó nach mbainfeadh Cicero úsáid as tógáil dá leithéid, ach go raibh chuile sheans ann, go ndéarfaí a leithéid de dhrochLaidin áit eicínt san Impireacht Rómhánach, fadó! Nár charthannach, fial, an dearcadh é sin? Ach, ag an am gcéanna, d’fhéadfadh duine eile a rá, go mba ghéar, binbeach, an teanga a bhí ag an bhfear céanna sin, nó go raibh an chloch sa mhainchille aige, agus é ag cur do chuid Laidine-se i gcomparáid leis an Laidin ba thuataí a labhradh riamh. Sea mh’anam, bíonn an dá thaobh ar chuile scéal, nach mbíonn?
Agus anois, cé a bhí againn mar Ollamh Tíreolaiochta? Sílim gur O’Connell a bhí air, agus arís, ba dhuine é, a chuaigh i gcionn go mór orainn uilig. Rinne sé ábhar spéisiúil, spreagúil, den tíreolaíocht. Suas go dtí an pointe sin, b’ábhar tur, tuirsiúil, tirim, é an tíreolaíocht chéanna sin, ach d’oscail an tOllamh Ó Conaill fuinneoga fairsinge ar iontaisí an ábhair sin dúinn. Bhíodh grianghrafanna, scannáin, agus téipeanna, aige á léiriú dúinn, ina halla, agus ba mhór a chuaigh siad sin i gcionn ar chuile dhuine againn, agus in éineacht le sin, thóg an tOllamh O Connell amach faoin dtuaith sinn, le hiontaisí na tíre seo a léiriú dúinn, chomh fada is a bhain siad lena ábhar fhéin. Thug sé sinn amach le bruacha abhann na Laoi a iniúchadh. Lá eile, bhíodh ár gcuairt ar Ghleann na Laoi, agus mar sin dó, go dtí go raibh tuiscint mhaith againn ar na cúrsaí éagsúla a bhí idir chamáin aige, ina léachtaí. Mhúscail an tOllamh céanna sin ár spéis sa mheitéareolaíocht, agus sna prionsabail atá taobh thiar de chúrsaí aimsire, freisin. D’fhéadfá a rá, gur éirigh leis an bhfear céanna sin muid a chur faoi gheasa lena scileanna, lena chur chuige, agus lena léann. Sea, agus chomh maith le sin, b’fhear deas, cineálta, lách, carthannach é, agus fear a chuaigh i gcionn go mór ar a mhic léinn. Ba dhuine uasail den scoth é dár linne, mic léinn.
Tar éis dom an oiread sin dem chuimhní ar Choláiste na hOllscoile, Corcaigh, a thabhairt chun cruinnis anois, feictear dom, go ndeachaigh an bhliain sin i gcionn go mór orm, nó bhí mé ábalta ainmneacha na nOllamh, agus na léachtóirí, a bhí inár mbun, a thabhairt chun cuimhne, agus chomh maith le sin, bhí ar mo chumas, dul ar ais ar chuairt chuig na hallaí inar oileadh sinn, agus ar chuid áirithe de na rudaí breise a cuireadh ar siúl, ar mhaithe linne, mic léinn.
Rud eile inar chuir mé fhéin an-spéis ar fad, ba ea na léachtaí speisialta a chuirtí ar siúl dúinn, taobh amuigh ar fad den obair acadúil a bhíodh idir lámha againn ag an am. Is cuimhin liom Liam Ó Briain, ó Choláiste na hOllscoile, Gaillimh, ag teacht ar chuairt chugainn, le léacht a thabhairt, ar an bpáirt a ghlac sé fhéin i mbunú an Stáit s’againne. Chuaigh a Ghaeilge agus a smaointe i gcionn go mór ormsa. Ba chosúil le gála aniar é, ag glanadh smionagar agus truiféis na meán as béal an phobail. Sea, ba dhuine ar leith é Liam Ó Briain.
Fear eile a chuaigh i gcionn go mór orm ba Alfred O’Rahilly, Uachtarán Choláiste na hOllscoile, Corcaigh, ag an am. Thugadh an tOllamh Ó Rathaille sraith léachtaí uaidh, sa Charghas, chuile bhliain, faoi chéasadh ár Slánaitheora ar an gCrois, agus an chaoi nach bhféadfadh na tairní a bheith díreach mar a bhíonn siad de ghnáth sa chrois chéasta. Níor chuir sé ionadh ar bith orainne, nuair a chuaigh Alfie sna sagairt, i ndeireadh na dála, agus gur chríochnaigh sé a shaol, agus a ré, mar shagart.
Níl mórán eile le rá agam, an babhta seo, faoin mbliain úd a chaith mé san Ollscoil, i gCorcaigh, ach amháin a rá, gur mhór go deo an difear a bhí idir na ranganna a bhíodh againn sa Mheánscoil agus na léachtaí ar ar fhreastail muid, san Ollscoil, agus ceann de na difríochtaí ba mhó a bhí eatarthu, nó go raibh cailíní, agus mná óga, ar an bhfód, ag na léachtaí Ollscoile, sa bhliain acadúil sin 1944-’45. B’in an chéad uair againne bheith i láthair ban óg, agus sinn i mbun staidéir agus oibre, agus ba mhór ar fad a thiochar sin orainn. Cuimhnigh freisin go raibh an chuid ba mhó againn ag tarraingt ar naoi mbliana déag, ag an am, ach gan chleachtadh dá laghad againn ar an saol mór a bhí thart orainn. Ní raibh gliceas sráide, nó tada dá leithéid foghlamtha fós againn, agus ní haon ionadh mar sin, is dócha, go bhféadfá a rá, gur thit roinnt mhaith againn i ngrá leis na mná óga, áille, céanna sin, bíodh nach raibh sa titim chéanna sin ach cur i gcéill, ó tharla go raibh muid ag treabhadh linn i dtreo na haontumhachta, ag an am gcéanna sin, ach cibé ar thit, nó nár thit, níor tharla tada dá bharr, nó b’úlla na haithne dúinne iad na cailíní óga, áille, céanna sin, úlla nach raibh cead againne dul ina ngar, nó blaiseadh díobh, olc maith nó dona. Bhuel, nach raibh na cithfholcthaí fuara againne le teocht na hormón buile úd a ísliú dúinn, sa tráthnóna thiar, dá mbeadh aon ghá lena leithéid! Mo chuidse de, maireann cuimhne na laethe úd glas liom go fóill, sea, agus maireann cuimhne na mban óg, álainn, úd, liom freisin, agus ar ócáidí áirithe, is beag nach bhféadfainn a n-aghaidheanna dathúla a fheiceáil ar scáileán na gcuimhní, fiú!
Fad is a bhí mé ag freastal ar an Ollscoil sin Chorcaí, bhí deis agam, aithne a chur ar chluichí áirithe freisin, cluichí nach bhfaca mé fhéin á n-imirt riamh roimhe sin, cluichí ar nós rugbaí, agus haca, maraon le camógaíocht, agus ní call dom a rá, gur bhain mé taitneamh agus spraoi as bheith ag féachaint ar na cluichí céanna sin á n-imirt, ar fhaichí na hOllscoile.
Sea, d’fhoscail Coláiste na hOllscoile, Corcaigh, na súile dom, agus thug dom freisin mo chéad radharc ar an saol comhaimseartha, nó ní raibh aon chleachtadh agamsa ar an gcineál sin saoil, roimhe sin. Tógadh mise mar bhall de shochaí mheánaoiseach, agus fuair mé mo chuid meánscolaíochta i gcliarscoileanna, a raibh beatha na mainistreacha meánaoiseacha á gcleachtadh iontu. Nár mhór an oscailt súl é, mar sin, don ghasúr Iorrasach, seal a chaitheamh, ag an aois sin, i bhflaitheas léinn dá leithéid? Bhí a rian orm, nó ón am sin i leith, samhlaíodh domsa, go mba shaoránach den chathair cheannairceach sin mé.
Thug mé cuairt ar Chorcaigh, blianta fada ina dhiaidh sin, agus bhain an chuairt sin dán beag i mBéarla asam. B’fhéidir nárbh olc an tseift í, cupla véarsa as a shníomh isteach anseo…
Lusty Lee.
.
Lusty Lee of yester-year,
I pace your banks once more,
To see if you can thrill me still,
With curve and nook and shore.
.
You toss up with abandon,
Memories long long dead,
Like tresses of a past year,
Around my aching head.
.
My God, you never lost it,
My heart still jumps for joy,
To see your plunging smoothness,
Through the clear eyes of a boy.
.
The thoughts you rouse are painful,
The heart you stir, now sad,
Be gentle Lee, be kindly,
For I loved you as a lad.
.
Leor sin do thuras na huaire seo, ach beidh tuilleadh le rá agam sa chéad chaibidil eile, nuair a bheidh mé ag cur síos ar na blianta a chaith mé im nóibhíseach, i “Cloughballymore”, Cill Cholgáin, i gContae na Gaillimhe, mar ar chaith mé dhá bhliain im’ nóibhíseach ag foghlaim ceird na cráifeachta agus na naofachta!
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Ealta na mblianta
Mar ealta ag iníor go sásta leo fhéin
Ar bhogach lán beatha is bia,
Seasann na blianta ar thrá gheal na hóige
Lán misneach, is mórtas is brí.
.
Le himeacht na mblianta, i ngan fhios dom fhéinig,
Thosaigh an ealta dom thréigint,
Cé nár mhothaigh mé tada i gcaitheamh an ama,
Ach misneach is neart i mo ghéaga.
.
D’éalaíodh bliain, is d’imíodh bliain eile,
Is sciobadh an seabhac a sháith-sean
Is nuair a dhúisíos suas as suan úd mo laethe
Ba bheag a bhí fanta den ealta.
.
Cár imigh na blianta, ar chuid dílis dem ré iad?
Nó conas a d’imigh i ngan fhios dom?
Ach dá bhféadfainnse fhéin an fhadhb sin a scaoileadh,
Bheadh rún na beatha daonna agam scaoilte.
.
Ach bíodh nach bhféadfainn an fhadhb sin a fhuascailt,
Nó rún doilfe na beatha a scaoileadh,
Níl agam le déanamh ach an ghríosach a choigilt,
Is sásamh a bhaint as an dríodar.
.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
.
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
That whistle
Istigh i ngarraí an Chaisleáin a bhí mé an lá cheana; mé ag déanamh mo mharana ar chúrsaí an tsaoil; sínte siar ó chluas go ruball, agus mé ag ól na gréine buí, ar mo shástacht, agus ar mo sháimhín só, nuair a chuala mé an fhead ghéar, chluasphléascach, fead a dhúisigh as mo mharana mé, geallaimse dhuit é! Ach, thuig mé ar an toirt cé bhí chugam, nó cé eile ach mo sheanchara, Séimí an Droichid, a ligfeadh fead dá leithéid, istigh i ngarraí neamhaí an Chaisleáin. D’fháiltigh mé roimhe, agus rinne áit dó taobh liom ar an mbinse garraí.
“Buail fút ansin taobh liom ar an mbinse seo” arsa mé fhéin leis, go béasach.
“Gura maith agat” ar seisean, “ agus nach deas an áit a roghnaigh tú le do mharana a dhéanamh.”
“Abair é! a chara, ach an bhfuil scéal ar bith nua agat an lá beannaithe seo?”
“Níl agam ach an scéal atá i mbéal gach éinne, na laethe seo.”
“Agus cén scéal é fhéin?” arsa mise, agus mé ag iarraidh deis scéalaíochta a chur ar fáil do Shéimí na buile, nó b’fhacthas dom, go raibh scéal éigin ag dó na geirbe aige.”
“Cúrsaí Polaitíochta atá idir chamáin, ag fiú madraí an bhaile fhéin, i láthair na huaire seo.”
“Níor mhaith liom cur i do choinne sa mhéid sin” arsa mé fhéin, agus mé ag cur fonn éisteachta orm fhéin. “Ach cén scéal mór é seo atá i mbéal gach éinne, má sea?
Revival of the Language
“Ceann de mhórcheisteanna ár gcine, agus ceist a d’aclaigh meon agus intinn ár muintire le scathamh maith de bhlianta anois. Sea! ceist na teanga fhéin atá idir chamáin ag fiú cait an bhaile seo, faoin am seo.”
“Ach, cheap mé go raibh bunús ár muintire meáite ar an tseanteanga a athbheochan, am éigin, sa todhchaí.”
Sea, “am eicínt sa todhchaí,” nach ‘in é go díreach é, mar nach dtugann socrú dá leithéid roinnt mhaith “wriggle room” do dhaoine agus iad ag caint faoi athbheochan na teanga s’againne.”
“Ach, ní dochar ar bith é sin, chomh fada is a dhíríonn siad ar an nGaeilge a choinneáil beo, agus a fhágáil mar oidhreacht ag an dream a thiocfaidh inár ndiaidh.”
“Ach, ag caint ar an spás lúbarníola úd, is dócha gur thug tú faoi deara, an polasaí nua atá molta anois ag ceannaire Fhine Gael?”
“ Níor thug, muis! Ach cheap mé, chuile lá riamh, go raibh an Páirtí sin ar thaobh na hathbheochana, le sinsearacht.”
When their day comes
“B’in mar a cheap mé fhéin freisin, agus ar an ábhar sin, chuir ráiteas nua an Pháirtí sin ionadh orm, agus ar lucht na hathbheochana frí chéile. Nuair a thiocfaidh a lá, tá socraithe ag an bpáirtí sin, go ndéanfaí ábhar deonach den Ghaelige, de chúrsa na hArdteistiméireachta, feasta. Tá sé dona go leor faoi láthair, nuair atá staidéar na Gaeilge éigeantach go leibhéal na hArdteistiméireachta, ach tabhair faoi deara, nach bhfuil dualgas ar bith ar éinne an Ghaeilge a dhéanamh sa scrúdú sin. Feiceann tú anois, go bhfuiltear ag dul céim níos fuide ná sin, agus sa tslí sin, ní bheidh ar dhalta ar bith staidéar a dhéanamh ar an nGaeilge, don Ardteist, feasta. Ní gá a rá nach bhfuil sa mhéid sin ach ceann caol na dinge, nó mura bhfuil dualgas ar dhalta ar bith staidéar a dhéanamh ar an nGaeilge do Scrúdú na hArdteistiméireachta, bhuel! ansin ní bheifear ag súil go mbeidh eolas ar an dteanga sin éigeantach do chrúsaí Ollscoile, nó do phost ar bith san Earnáil Phoiblí, mar, i gcomhthéacs dá leithéid, ní luífeadh éileamh dá leithéid le réasún, olc, maith, nó dona.
Compulsory, or Necessary?
Táid ann adéarfadh, nach ró-smeartáilte an cinneadh é seo, ag Páirtí atá, cheana féin, mar rogha na coitiantachta, ag céatadán mór dár ndaoine, le bheith ina chéad Rialtas eile, sa tír seo. Agus cuir san áireamh go raibh Éanna s’againne ina mhúinteoir, agus go raibh daoine eile sa Pháirtí sin ina múinteoirí freisin, agus nach gceapfá, mar sin, go dtuigfeadh siadsan tábhacht na teanga, mar ábhar riachtanach, inár scrúduithe poiblí. B’fhéidir go dtuigtear dóibh go meallfadh an polasaí sin dream áirithe eile le vótáil ar a son, sa chéad toghchán eile, agus b’fhéidir gur acusan atá an ceart, ach cheapfainn fhéin, go gcuirfeadh polasaí dá leithéid daoine áirithe eile ag smaoineamh, go háirithe faoi láthair, agus muid ag druidim i dtreo chuimhne céad an Éirí Amach. Sea, agus b’fhéidir go smaoineodh daoine freisin ar fhís an dreama úd…Éire, agus ní hamháin saor, ach Gaelach chomh maith… Ní gá a rá, go smaoineoidh mé fhéin ar na cúrsaí sin Lá an Toghcháin, mura n’athraíonn siad a bport san idirlinn……..
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Fuerteventura 2
.
Peadar Bairéad
Far away Places
Míle buíochas do Dhia, arsa sinne, d’aon ghuth, ach ar an droch uair, ní raibh árasáin ar bith réidh le sinn a shacadh isteach iontu. An mbeadh muid sásta fanacht cupla uair a chloig, le deis a thabhairt don bhfoireann glanta, árasáin a ghlanadh agus a ullmhú dúinn? Bhuel, bí ag caint ar rogha an dá dhíogha! Nó ní raibh le déanamh againn, ach fanacht an dá uair a chloig, sin nó bóthar a bhualadh, agus árasán a lorg áit eicínt eile, bíodh go raibh díolta againne as dhá árasán san Ionad sin. Shocraiomar ar fanacht, agus ar ball, tar éis trí huaire a chloig, insíodh dúinn go raibh ár n-árasáin réidh dúinn agus bronnadh na heochracha orainn!
About time !
Faoin am sin, ba bheag nach raibh muid gan aithne gan urlabhara, ach ar aon nós, tar éis dúinn ár málaí taistil a shocrú sna hárasáin, thugamar an baile mór orainn fhéin, agus muid stiúctha leis an ocras agus spalptha leis an tart. Anois, is féidir liom a rá nach raibh ganntanas bia nó dí san Ionad Saoire céanna sin Corralejo, nó bhí Proinntithe agus Óstáin den uile chineál le fáil ina múrtha ó cheann ceann an bhaile poirt álainn céanna sin. Chuireamar chuige sin, le flosc agus le fonn, agus i ndeireadh na dála, chuireamar cúl ar ár n-ocras agus ar ár dtart, agus chaitheamar an chuid eile den tráthnóna sin ag guairdeall timpeall, ag baint taitnimh as chuile shórt a bhí le feiceáil agus le cloisteáil i mbaile mór Corralejo.
Ar thaitin an tsaoire sin i bhFuerteventura linn, an ea?
A time to relax
Bhuel, tríd is tríd, bhaineamar taitneamh agus tairbhe as an tréimhse a chaitheamar ar an oileán neamhaí céanna sin. Is dócha gurb é an bua is mó a bhaineann le saoire dá leithéid nó go mbíonn ar dhuine maireachtáil scathamh, gan ghluaisteán, gan fón, gan teilifís, d’fhéadfá a rá, agus go mbíonn air freisin, saol simplí a chaitheamh, saol a chuireann iachall air, scaití a chaitheamh ag smaoineamh, agus bíonn air freisin a mharana a dhéanamh ar an gcineál saoil atá á chaitheamh aige sa mbaile. Tugann sin uilig sos iontach ó chúramaí an tsaoil chráite, chéasta seo, don duine. Bhuel, b’in mar a mhothaíomar, ar aon nós, agus ní call dom a rá, gur bhaineamar taitneamh as saol an Oileáin iontaigh, neamhaí sin. Ar an dtaobh eile den scéal, áfach, caithfidh mé a admháil, go raibh an áit beagáinín ró-the domsa, nó déarfainn go raibh cineál brothaill agus tonn teasa ann, le linn dúinne bheith ansin, nó bhí an teocht sna triochaidí, i rith an ama sin. Sea, agus caithfidh mé a admháil, go bhfuil an teocht céanna sin beagáinín ró-the domsa, sea, agus sin gan tagairt ar bith a dhéanamh anseo do na diabhail corrmhíolta, a bhí flúirseach go maith ar an oileán ag an am sin, rud a chuir iachall ar dhaoine, bealadh, nó ungadh, speisialta frithchorrmhíolta a chaitheamh, leis na gadaithe beaga sin a choinneáil i bhfad uait!
Ar aon nós, taobh amuigh de sin ar fad, bhaineamar taitneamh as ár dtréimhse ansin, agus thaitin cuma scéirdiúil, feannta, fásúil an oileáin linn, ach, ag an am gcéanna, níor shil mé deoir ar bith nuair a bhí deireadh leis an tsaoire sin, agus muid ar ár mbealach ar ais abhaile go hÉirinn iathghlas oileánach, nó nach mbeadh sé deacair áit níos taitneamhaí, níos ilchineálaí, níos áille, ní í, a fháil faoi luí na gréine.
An mbeidh mé ag dul ar ais go Fuerteventura ar saoire arís?
N’fheadar, ach tá mé ag ceapadh, go bhféadfainn níos mó taitnimh a bhaint as saoire anseo i measc Bhánchnoic Éireann Ó, agus téadh an aimsir tigh an diabhail!!!
Céard fútsa?
Gaeilge 
English