Saolaiodh Ailleacht Uafar 6

le Peter Barrett | 2017/04/09 | Gan Chatagóir

Saolaíodh Áilleacht Uafar 6

.

Peadar Bairéad

.

(The sacrifice of one man could save his people)

.

An Dráma mar ghléas troda

.

Labhair muid cheana faoi “Íosagán”, mar dhráma, agus faoin nDráma Páise, a chuir an Piarsach ar an ardán, sa bhliain 1911, drámaí a thuill clú agus cáil dá n-údar, ach an babhta seo, caithfimid tamall ag breathnú ar an nDráma neamhghnách sin, “An Rí.” Sa bhliain 1912 a scríobh sé an Dráma sin, agus sa chás seo, d’éirigh leis, an laochas agus an creideamh a nascadh le chéile. Thaitin an Dráma céanna sin leis an Yeatsach, agus tar éis athruithe áirithe a dhéanamh ar an téacs, léiríodh ar ardán na Mainistreach é. Caithfidh go raibh síocháin snadhmtha idir an mbeirt sin, tar éis na mblianta! Bhí an Piarsach anois imeasc fhathaigh na Drámaíochta , agus chabhraigh na pingneacha, a shaothraigh sé as, le Scoil Éanna.

Sa Dráma seo, tá arm naimhdeach ag déanamh ar an Ríocht áirithe seo. Ba dhrochdhuine é Rí an Ríochta sin. I ngar dó, bhí Mainistir ina raibh daltaí ríoga á n-altramú ag Abb. Dúirt an tAbb leis an Rí, go mbrisfeadh an t-arm naimhdeach sin cath air, i ngeall ar a pheacaí, ach go bhféadfaí buachaint orthu, trí cheannaire naofa a chur i mbun Arm an Rí. Troideadh an cath. Briseadh ar arm an Rí, agus chúlaigh sé chun na Mainistreach. Chuir an tAbb ar a shúile dó, a raibh le déanamh aige, lena Ríocht a shábháil. Ghéill an Rí. Thug suas a choróin. Ansin, roghnaigh an tAbb an té ab óige dá mhic altrama, agus dúirt leis, dualgaisí an Ri a ghlacadh air fhéin, mar oidhreacht, agus dúirt, go mbéarfadh an sé bua, i ngeall ar a mhacántacht, agus toisc nár dhuine uaillmhianach é. Thug Giolla na Naomh machaire an áir air fhéin, agus rug sé bua, bíodh gur cailleadh an Giolla fhéin bocht san iarracht sin. Sea, nárbh ‘in dearcadh an Phiarsaigh fhéin, faoi mar a léirigh sé ag uaigh Uí Dhonnabháin Rossa…….

“Splendid and holy causes are served by men who are themselves splendid and holy”

.

One Man Can Save

.

Ag an bpointe seo dá shaol, leag sé béim ar íobairt an duine aonair, ar mhaithe lena phobal, sé sin, íobairt an duine neamhchiontaigh, mhacánta. B’fhéidir gurbh é a dhán fhéin a chuireann sé inár láthair sa dhearcadh seo, agus b’fhéidir gur air fhéin a bhí sé ag smaoineamh, agus páirt Ghiolla na Naomh á ghaibhniú aige. Féach mar a thuig an beathaisnéisí, La Roux an scéal, nó dár leis-sean, ba é a alter-ego fhéin a chuir sé os ár gcomhair, sa Dráma sin, “An Rí.” B’fhéidir gur chóir a lua anseo,

Triológ.

le Peter Barrett | 2017/04/09 | Gan Chatagóir

Triológ

Peadar Bairéad

.

The Dead Republic……………………….Céadchló…………..2010.

By

Roddy Doyle………………………………………………………..£13.99.

.

Triológ a chuir an t-údar seo, Roddy Doyle, roimhe a scríobh. Triológ ina ndéanfadh sé stair na tíre seo, sa bhfichiú haois, a chlúdach, ach é ag díriú, go háirithe, ar an dtréimhse ó 1916 go dtí cuimhne céad Éirí Amach na Cásca, sa bhliain 2016. ÁthCliathach is ea an t-údar, a rugadh sa bhliain 1958, fear a bhfuil blianta fada caite aige i mbun cheird na múinteoireachta. Chuaigh sé le scríbhneoireacht, go lánaimseartha, sa bhliain 1993, agus mar is eol do chách, tá mám maith leabhar curtha dhe aige faoin am seo. Roinnt duaiseanna liteartha buaite aige, agus ní gá a rá, go bhfuil a shaothar aistrithe go roinnt mhaith teangacha eile. Ach, le filleadh ar an leabhar…

An Tríú Leabhar

Seo an tríú leabhar sa triológ, ar dheineamar tagairt di thuas, agus déanann an leabhar seo trácht ar an bPoblacht s’againne, ón mbliain 1951, go dtí bliain seo ár dTiarna, 2010. Ach breathnaigh ar na leabhair eile sa triológ spéisiúil seo. Ní gá a rá, gurb é Henry Smart príomhcharachtar na triolóige ar fad, agus ritheann a scéal trí na leabhair uilig, faoi mar ba snáithe é ag dul trí chlocha i mbraisléad, á gceangal le chéile, agus á n-aontú ina n-aonad corraitheach, spéisiúil, amháin, iad.

“A Star Called Henry” a bhaist an t-údar ar an gcéad leabhar den triológ, agus sa leabhar sin, leagann sé scéal “Henry Smart” os ár gcomhair amach, agus déanann tagairt dá pháirt in Éirí Amach na Cásca 1916, agus gan ann ag an am ach stócach, thart ar cheithre bliana déag d’aois. Leanann an scéal ar aghaidh ansin trí na blianta trioblóideacha idir sin agus bunú an Stáit. Thug Henry Meiriceá air fhéin, sa bhliain 1922, nó tuigeadh dó, nach raibh sé sábháilte dó fanacht abhus, tar éis ar dhein sé de ghunnadóireacht le linn bhlianta na dtrioblóidí.

“O Play that Thing”

“Oh Play that Thing” a bhaist sé ar an dara leabhar den triológ, agus sa leabhar sin, cuireann sé síos ar na blianta a chaith sé thall, ón mbliain 1922 to dtí gur fhill sé ar Éirinn arís, sa bhliain 1951. Sa dara leabhar sin, cuireann sé síos ar na heachtraí a bhain dó, le linn a thréimhse sna Stáit. Bí ag caint ar an seanfhocal adeir, nach íseal na huasal, ach thíos seal agus thuas seal, nó is cinnte gurbh é sin dála Henry é, i rith na mblianta sin. Ar aon nós, is cinnte gur thíos a bhí sé i ndeireadh a thréimhse thall, nó thit an fear bocht de thraein, a raibh sé ag fáil síbe uirthi, agus ba é deireadh an eachtra sin, nó gur baineadh an chos de sa timpiste sin, rud a d’fhág ar chos mhaide feasta é, agus dá bharr sin, chuaigh sé isteach sa bhfásach le bás a fháil, ar an iargúil. Ní mar sin a bhí áfach, nó tháinig Harry Fonda air, agus é amuigh ansin ag fáil faoisimh, agus ba é deireadh an scéil sin é nó gur chuir Henry s’againne aithne ar John Ford, fear na scannán, agus chuaigh a scéal i bhfeidhm go mór ar Mr Ford, agus bheartaigh an scannánaí cáiliúil sin scannán a dhéanamh as scéal Henry, nó b’fhear é Ford, a raibh dúil mhallaithe aige in Éirinn a bhrionglóidí. Fuair Henry post ar fhoireann Ford mar “IRA Consultant”, agus pá sásúil ag dul dó, mar iocaíocht as an bpost céanna sin.

“The Quiet Man”

Ar ball, tháinig siad uilig go hÉirinn, leis an scannán a dhéanamh. In éineacht leo, tháinig John Wayne, Maureen O’ Hara, Ford fhéin, agus tuilleadh. Ach tar éis roinnt útamála, fuair Henry amach nach raibh faoi Ford an scannán faoi shaol an óglaigh sin, Henry Smart, a dhéanamh in aon chor, ach gurb amhlaidh a shocraigh an scannánaí cáiliúil ar chuma eile ar fad a chur ar an scéal Éireannach, sa chaoi gur dhein sé dearmad ar an ngunnadóir, Henry, agus gur dhein sé scannán faoi “The Quiet Man” , scannán a deineadh thart ar bhaile Chunga, i gContae Mhaigh Eo. Nuair a tuigeadh sin dár laoch, ba é an chéad rud a chuir sé roimhe a dhéanamh nó John Ford a mharú, ach bíodh gur thug sé cupla smitín dó, níor mharaigh sé é, ach bhailigh sé a chip is a mheanaithe, is thug sé Baile Átha Cliath air fhéin, mar ar casadh a iarpháirtí “Missis O Kelly”, agus a iníon, Nuala O’ Shea, air. Fuair sé post ansin mar airíoch scoile. Baineann an t-údar úsáid as a chleachtadh fhéin mar mhúinteoir scoile, le cuma na fírinne a chur ar an gcuid seo dá scéal. Ansin, tharla buamáil i mBaile Átha Cliath, sna seachtóidí, buamáil aduaidh ba ea í, ach shéid an bhuamáil chéanna sin Henry s’againne, gona chos mhaide, isteach i gcinnlínte na meán, agus thuig lucht an IRA go mba bhronntanas ó Dhia anuas iad, na cinnlínte céanna sin.

Get Smart!

Thógadar Henry faoina sciatháin agus bhain úsáid as, lena seasamh polaitíochta a chruthú. Ba é Henry Smart an “real deal”, dár leo, agus chum siad scéal, le dul leis an gcruthú sin. Ach sa chuid seo den dtriológ, feictear don léitheoir nach gcuireann an scéal céanna sin aon dallamullóg ar an údar, nó feictear dó, go bhfuil laigí agus fiú, bréaga, taobh thiar de scéal Henry. Ach, más uait fios fátha gach scéil a fháil amach, sa chás seo, caithfidh tú an leabhar seo a fháil is a léamh, sea, agus mura bhfuil an chéad dá leabhar den dtriológ léite cheana agat, b’fhéidir nárbh olc an smaoineamh é, sin a dhéanamh anois, nó, gan dabht ar domhan, seasfaidh cuid mhaith de cháil an údair seo, ar fheabhas, ar inchreidteacht, agus ar aontacht, na leabhar, sa triológ seo.

A Hundred and Eight!

Féach mar a chuireann an t-údar críoch lena thríú leabhar den triológ…..

“I’ll close my eyes, finally, tonight. It’s early afternoon, a nice day. I’ve seven hours left, maybe eight. I’ve lived a life. I’m a hundred and eight. I’m Henry Smart.”

B’fhéidir nach é an chríoch is fearr dár léigh tú riamh, ach nach raibh an seanlead ocht mbliana is cúig scór faoin am sin!…..

A Writer by Accident. Gaughan.

le Peter Barrett | 2017/04/09 | Gan Chatagóir

Thug mé suntas dó, I noticed it; i bhfastó, entangled; go smior na gcnámh, totally involved (to the marrow of the bones); bainteach le, involved in; screamh na macántachta, a crust of honesty; cuirfidh me cnaipe leat, I’ll bet you a button.

.

I mBéal an Phobail

Recollections of a Writer by Accident

by………………… J. Anthony Gaughan

.

By Accident

Thíos i Leabharlann an Locha Bhuí a bhí mé an lá cheana, agus mé ag iarraidh teacht ar leabhar eicínt, le seal léitheoireachta a bhaint as, nuair a tháinig mé ar Recollections of a Writer by Accident. Don chlúdach a thug mé suntas i dtosach, nó ar an gclúdach céanna sin bhí grianghraf de roinnt áirithe d’ár scríbhneoirí cáiliúla, daoine ar nós, John B. Keane, Brendan Keneally, Frank O’Connor, Séamus Heaney, Bryan McMahon, agus tuilleadh. Caithfidh mé a admháil freisin, gur chuir mé suim in ainm an údair fhéin, nó ní dhéarfainn go raibh an oiread sin aithne curtha agam ar a shaothar thar na blianta, bíodh go raibh sé ag scríobh leis go rábach, os íseal, thar na blianta fada. Tuigeadh dom, i dtosach, go mba dhuine ón Iarthar a bhí agam ann, nó is líonmhar an cine iad na Gáchanaigh thiar againne in Iorras. Bhí breall orm sa mhéid sin áfach, nó ba ghearr go bhfuair mé amach, go mba Chiarraíoch go smior na gcnámh é an scríbhneoir céanna seo, J. Anthony Gaughan.

Cen cineal leabhair ata idir chamain againn anseo, an ea?

Recollections

Bhuel, d’fhéadfá cuimhní cinn, nó dírbheathaisnéis, a thabhairt air, ach chomh fada is a bhaineann sé liomsa, is cuimhní cinn atá i gceist anseo, ina leagann an t-údar, os ár gcomhair amach, na tarlúintí, agus na scríbhneoirí, a chuaigh i gcionn air mar dhuine a ndeachaigh frídíní na scríbhneoireachta i bhfastó i smior na gcnámh ann, le linn dó bheith ag treabhadh iomaire eile ar fad i bhfíonghort an Tiarna. Sea, mh’anam, agus níor bheag é a shaothar scríbhneoireachta, fiú dá mba dhuine é a raghadh i gcionn na ceirde sin go lánaimseartha. Agus tar éis dom an leabhar céanna sin a léamh, geallaimse dhuit é, nárbh é mo thuairim fhéin, gur de thaisme a thug sé faoin gceird sin, nó is scríbhneoir sciliúil, ildánach, nádúrtha é, a bhfuil bua scríbhneoireacht gafa go smior na gcnámh ann.

Style and Sincerity

Caithfidh mé a admháil, go ndeachaigh idir stíl agus phearsantacht an údair i gcionn go mór orm, le linn dom an leabhar seo a léamh. Tá de bhua ag an nGáchanach gur féidir leis an léitheoir a chur faoi gheasa, lena dháiríreacht, lena scil, agus lena thaighde. Ní bréag a rá go bhfuil blas na scoláireachta, agus boladh na taighde agus na daonnachta, le fáil ar a shaothar. Féach mar a chuireann sé tús leis an leabhar seo:-

“I was born in Listowel in 1932. Like most of my fellow-townspeople mine was only a second-generation Listowel family. My grandfather, John Broderick (known as John Broder/Bruadair before moving into the town) was born in 1863 into a large family on a small farm in Gortdromagowna in the parish of Moyvane/Knockanure.”

Rud a fhágann go bhfuil sé ag tarraingt ar thrí bliana déag is trí scór faoin am seo, aois an-oiriúnach le bheith ag dul siar bóithrín na smaointe, agus ag bailiú na gcuimhní cinn chomh tiubh géar agus is féidir le duine a dhéanamh. Bhí cuid den cheart agam, i dtosach báire, nó níor Lios Tuathailigh ó dhúchas iad na Gáchanaigh, nó labhrann an t-údar faoi Catherine Broderick, daughter of John Broderick, a rugadh sa bhliain 1894, agus faoi mar adeir sé fhéin:-

“She married Anthony Gaughan in 1930. He was one of the large family of Sergeant Anthony Gaughan who retired from the Royal Irish Constabulary in April 1916. After leaving Summerhill College, Sligo, Anthony Gaughan was a clerk in the Great Northern Railway in Portadown, and later in Drogheda. On its establishment he joined the Irish Free State army as a lieutenant and until he left the service was stationed in the Curragh Camp. Subsequently he was in charge of the Labour Exchange in Passage West County Cork.”

Caithfidh go mba Iartharach é an Anthony Gaughan céanna sin, a fuair a chuid scolaíocht i gColáiste Summerhill, i Sligeach.

Born in 1932

Saolaíodh an t-údar fhéin sa bhliain 1932, bliain na Comhdhála Eochairistí, agus bhí a mhuintir seisean ar thaobh an tSaorstáit i mblianta bunaithe an Stáit s’againne. Fuair sé a chuid bunscolaíochta i gContaethe éagsúla i ngeall ar fhadhbanna clainne, ach i ndeireadh na dála, d’éirigh leis an chloch phréacháin a chur ar a chuid oideachais trí Théis a scríobh dá MA, ar “The Metaphysical Value and Importance of the Concept of Being.” Níor bheag nó suarach é mar ábhar do Théis, geallaimse dhuit é.

Sa leabhar atá idir chamáin againn anseo, leagann sé os ár gcomhair amach, ábhair in ar chuir sé fhéin spéis, go minic toisc go raibh siad bainteach lena dhúiche fhéin. Cuirim i gcás, scéal faoi “Stampaé Shanahan”, agus faoin chaoi ar bhain Paul Singer úsáid as ainm Shanahan le screamh na macántachta a chur ar a ghnó seisean i ndomhan casta na Stampaí. Chuir sé spéis freisin, i scéal Alfred O’Rahilly, Uachtarán Choláiste na hOllscoile, Corcaigh, fear a raibh breac aithne agam fhéin air, tráth raibh mé ag freastal ar an gColáiste Ollscoile céanna sin, tarraingt ar lár dhaichidí na haoise seo caite, agus ní call dom a rá, go mbaininn an-taitneamh as a léacht bhliantúil ar Chéasadh Chríost ar an gCrois. Caitliceach den scoth ab ea Alfred O’Rahilly

Chaith an Gáchanach a dhúthracht freisin, mar bhall den Listowel Writers Week. Níor dhein sé dhá leath dá dhícheall agus é i mbun na hoibre céanna sin, nó is duine é, de réir dealraimh, a bhfuil an-chumas ann, i mbun gnó dá leithéid.

“I met Seamus Wilmot early in 1971. He told me that he had read Doneraile and was glad I was interested in local history. However, he said: ‘Fr.Tony, you should focus your attention on your own area. There are very few places in the country as fascinationg as North Kerry’. Then he told me about the Writers’ Week to be held that summer and that the organising committee were planning to provide some lectures on the area’s history and culture. He invited me to provide a talk and I replied that I would be delighted to do so.”

Work with Writers Week and with PEN

Ní raibh sa mhéid sin ach tús tuile, nó uaidh sin amach, ba dhuine de thacaí tréana an Listowel Writers Week é an tAthair Ó Gáchain, mar léachtaí, agus mar eagraí. Nárbh é an scéal céanna é i gcás a pháirt i PEN, an eagraíocht domhanda úd, a raibh sé bainteach lei freisin.

Tá píosa breá aige freisin, faoin chaoi ar thaitin sé leis, daoine a chur faoi agallamh, agus é ag iarraidh eolas a bhailiú do leabhar, agus ní haon dóichín é i mbun na ceirde céanna sin, nó téann sé i gcionn ar dhaoine, ar bhealach a chuireann ar a chumas daoine a chur ar a sástacht

“One of the great pleasures in preparing a book for publication is the opportunity to seek out and engage interesting and distinguished persons. In this reagard over the years I have interviewed hundreds of persons……”

Labhrann sé faoi phoiblíocht i gCaibidil a Sé, agus tá píosa spéisiúil aige sa chaibidil chéanna sin faoi Beathaisnéis Tom Johnson, comhbhunaitheoir, agus céad Uachtarán Pháirtí an Lucht Oibre. Is spéisiúil an méid a fuair sé amach, trína chuid taighde, faoi James Larkin:-

“Towards the end of the 1913 lock-out and strike, with the Dublin workers and the trade-union movement in disarray, Larkin, despite the objections of colleagues, left for a lecture tour in the US. His proposed visit lasted more than nine years and he missed out on the Easter 1916 Rising and the war of Independence. On his return to Irealand he attempted unsuccessfully to reagain control of the Irish Transport and General Workers Union.”

Agus an méid sin ar aigne aige, ba thaircuisneach mar a chaith sé le Johnson agus le William O’Brien, agus níorbh fhás aon oíche é an naimhdeas céanna sin, nó lean sé ar feadh na mblianta fada, agus dár leis an údar seo, b’easaontas é….

“which for decades thwarted the attempts of the labour movement to be a major influence in Irish politics.”

Over to you !

Ní dhéarfaidh mé a thuilleadh faoi sin, ach fágfaidh mé fút fhéin anois é taitneamh agus tairbhe a bhaint as an sár-leabhar seo, agus cuirfidh mé cnaipe leat go mbeidh mo shúil in airde agamsa feasta le leabhair J. Anthony Gaughan.

An-léamh, an-leabhar, agus an-iarracht ar chúrsaí liteartha a shaoil fhéin, a leagan os ár gcomhair amach, ag duine dár scríbhneoirí spreagúla, corraitheacha, ildánacha.

.

C a t h a i r C h a i n n i g h

le Peter Barrett | 2017/04/09 | Gan Chatagóir

C a t h a i r C h a i n n i g h .

.

.

Ársa buan an chathair seo, ar bhruach na Feorach groí,

Suite anseo go sásta ar dhúshraith ghlé na Rí,

Foscadh fial dá muintir, Thar áirsí caol’ na mblian,

A gcaisleán is a séipéil mar dhíon ar olc ‘s ar phian.

.

Nach iomaí duine a d’áitigh na tailte seo, i gcuan

Ár n-abhann iascmhar, álainn, ó laethe Chainnigh anonn?

Nár dhian a throid a dtaoisigh, ar leo an caisleán nocht,

Ar bhruach na Feorach áille, is a chosain é go docht?

.

Sníofa trí scéal na cathrach, tá fuil, is glóir, is crá,

Ó laethe Chainnigh chráifigh, go Cromail duairc an áir.

Inniu, faoi theas na gréine, i Samhradh na ngéabha buí

Codlaíonn sráid is tithe ag smaoineamh ar ghlóir a bhí

.

Nuair ba Phríomhchathair Éireann uile, Ardchathair seo Osraí Tráth shuigh a Dáil go socair i Sráid na Feise thíos

Ach maireann fís an aontís, cois Feorach groí an áigh,

Nuair a cheangail Gaeil is SeanGhaill snaidhm charadais gan cháim.

.

Is tuigtear fós cois Feorach,

Go bhfíorófar anseo a bhfís,

Is go mairfidh feasta faoi shíocháin,

Sliocht a sleachta siúd faoi shíth.

.

*******************************

.

.

.

.

.

.

Eachtraigh 15. (Sent to an tUltach)

le Peter Barrett | 2017/04/09 | Gan Chatagóir

.

.

E A C H T R A I G H D Ú I N N

.

(Ábhar Sagairt Bhéal an Átha Fhada sna Daichidí)

.

***************************

.

Thaitin idir scoil agus scolaíocht liom, chuile lá riamh, agus dá chomhartha sin, d’éiríodh liom cibé ceacht nó cleachtadh a thugtaí dom, a dhéanamh gan stró. Am ar bith ar theastaigh teachtaireacht ó dhuine de na múinteoirí, bí cinnte gur ormsa a thitfeadh sé an gnó sin a dhéanamh dó. Thug sin deis domsa tréimhsí a chaitheamh amuigh ar bhóithre Iorrais, ag rothaiocht liom ar mo sháimhín só ar rothar breá rásaíochta an Mháistir. Théinn go dtí Oifig an Phoist, le haghaidh na litreacha, chuile mhaidin, geall leis, agus théinn go dtí an baile mór le teachtaireachtaí don bPríomhoide, nó bhí a leannán ina cónaí i mBéal an Mhuirthead, agus minic a theastaíodh uaidh scéal eicínt a chur chuici i rith an lae. I gcás dá leithéid, ní riabh le déanamh aige ach glaoch ormsa, agus a rothar rásaíochta a thabhairt dom, agus d’fhéadfadh sé a bheith cinnte ansin go sroichfeadh a theachtaireacht a ceann scríbe, ar an dá luathas. Is cuimhin liom freisin, nuair a thosaigh an Cogadh Mór, sa bhliain 1939, go gchuireadh an tArdmháistir, an tUas. Seán Ó Cróinín, mé fhéin agus Proinsias Mac Eoin, go dtí teach Mhic Eoin ar an nGeata Mór, le héisteacht leis an nuacht ar an Raidió, agus scéala an chogaidh a thabhairt ar ais linn chuige. Anois, cé go mbínn amuigh ar theachtaireachtaí, leath na gcuarta, níor chuir an ealaín chéanna sin isteach ar mo chuid scolaíochta, nó bhí ar mo chumas, cibé a bhíodh á dhéanamh acu agus mise ar fán ón seomra ranga, d’éiríodh liom an méid sin a phiocach suas, gan stró, agus cibé obair bhaile a bhí le déanamh againn, a dhéanamh gan teip, chuile oíche. Ní hé sin amháin é ach d’éiríodh liom corr scilling a shaothrú as mo scileanna léinn, nó thagadh scoláirí áirithe chugam, leis an obair bhaile chéanna sin a dhéanamh dóibh, agus iad breá sásta na pingneacha a bhronnadh ormsa, mar chúiteamh. Minic a d’éirigh liomsa fáil isteach chuig na scannáin tostacha, tríd an gcleas céanna sin.

Thart ar an am gcéanna sin, agus náisiúin mhóra an domhain ag pleanncadh agus ag leadradh a chéile, agus rudaí á gciondáil anseo i dtír na hÉireann, thosaigh an Máistir Ó Cróinín ag iarraidh treoir ghairme eicínt a chur ormsa. D’iarr sé mé a stiúradh an bealach seo, agus d’iarr sé mé a stiúradh an bealach úd eile, ach i ndeireadh na dála, ba í an tsagartacht a roghnaigh mé. Anois, caithfear a thuiscint, nach raibh puinn gustail ag mo mhuintir, agus dá thairbhe sin, ní bheadh sé indéanta mé a chur go Mánuat, nó chuig ceann ar bith de na Cliarscoileanna ardnósacha, ach, níorbh fhál go haer é! nó bhí “Cumann Misinéirí chun na hAifrice”, nó an SMA, mar a thugtar orthu, breá sásta gasúir de mo leithéidse a ghlacadh isteach ina scoileanna, ar tháille an-íseal, ag súil go leanfadh uimhir áirithe de na daltaí sin leo go ndéanfaí sagairt do na Misin díobh, i ndeireadh na dála. Tuigeadh dóibh, dár ndóigh, go gcaillfeadh siad roinnt mhaith acu, san aon bhliain déag idir tús an chúrsa agus lá an oirnithe. B’fhéidir go dtógfadh siad isteach thart ar chúig dhuine is fiche in aghaidh na bliana, ach chuile sheans nach ndéanfaí ach cúigear, nó seisear, díobh sin a oirniú, ar deireadh thiar. Ach bhí siad lán-tsásta leis na huimhreacha sin, agus bhí siad lán-tsásta freisin, go raibh siad ag leathadh an bhriathair i measc an phobail, ina mbealach fhéin. Ach ba bheag a thuig mise faoi na cúrsaí sin, agus mé fhéin agus an Máistir ag cur cúrsaí creidimh agus sagartachta trí chéile, i Scoil Náisúnta na Cille Móire Iorrais, i ndeireadh triochaidí agus i dtús daichidí na haoise seo caite. Ar aon chuma, bheartaigh mé fhéin dul chun na hAifrice im’ mhisinéir. Bhí grá im chroí agam, an t-am sin, do ghormaigh na hAifrice. Ní ón gcnoc nó ón ngaoth a bhailigh mé fhéin an chráifeacht, nó ba dhuine í mo Mham, a raibh an oiread sin creidimh aici is a chuirfeadh an cnoc thall ar an gcnoc abhus, agus chomh maith le sin, tógadh mé i bpobal ina raibh céad faoin gcéad acu ag cleachtadh a gcreidimh, agus ag glacadh le fíricí na Críostaíochta. Sea, agus “fair play” don Mháistir, bhí seisean sásta an cupla punt a chur sa chiste, a bheadh riachtanach, le gasúr dem leithéidse a chur chun an Choláiste úd i mBéal an Átha Fhada, i ngiorracht roinnt mílte do Bhall Álainn, i gContae Mhaigh Eo.

Ba ghearr go raibh an scéal i mbéal gach éinne.

“Ar chuala tú an nuacht?” adéarfadh duine.

“Cén nuacht atá i gceist agat?”

“Cén nuacht, an ea? Go bhfuil Peadar Mhichael Mhicí ag dul sna sagairt!”

“Ag magadh fúm atá tú? mar nach bhfuil níos mó ná a phaidreacha ar a aire ag an bPeadar céanna, bail ó Dhia air!”.

“B’fhéidir go bhfuil, agus b’fhéidir nach bhfuil, ach sin an scéal a chuala mé fhéin, anois díreach, ó Tom an Phosta, agus nach bhfuil an Tom céanna sin an-mhór le Bairéadaigh na Druime?”

“Ó, bhuel! má bhí an scéal ag Tom an Phosta, caithfidh go bhfuil bunús eicínt leis. Bhuel anois! cé chreidfeadh go raghadh an diabhailín céanna sin le sagartacht? “ “Nach ait an mac an saol? agus nach fánach an áit a bhfaighfeá breac?”

B’in mar a bhí i measc na gcomharsan, na laethe úd, i lár na blaina úd 1940, agus mise ag fáil réidh le bealach úr a threabhadh dom fhéin, nó níor ghnáth-rud é, an     t-am sin, buachaill óg dem leithéidse, Cliarscoil a thabhairt air fhéin.

Chuaigh chuile shórt ar aghaidh go seoigh, ar feadh scathaimh. Ach de réir mar a bhí an lá spriocáilte ag druidim linn, bhí ag dul ina luí ormsa, méid na céime a bhí á tógáil agamsa. Ach dá fhaid an lá tagann tráthnóna, agus ba é an dála céanna agamsa é. Ar deireadh thiar thall, tháinig an lá mór. An oíche roimh ré, bhailigh na comharsanna uilig isteach sa teach s’againne, le slán agus beannacht a chur liomsa, nó ba é sin nós an muintire thiar, ag an am sin.

Faoi’n am sin freisin, bhí chuile short, a bheadh ag teastáil uaim sa Choláiste, ceannaithe agus pacáilte, i gcás breá, nua, taistil, domsa. Mo Mham agus mo dheirfiúracha ba mhó a rinne an gnó sin, nó ba bheag scil a bhi agamsa sna cúrsaí céanna sin, ag an am, murab ionann is anois.

Ar maidin, bhuaileamar bóthar. An t-am sin, ní gá a rá, nach raibh carr, nó cairt, le síob a thabhairt dom go Béal an Mhuirthead, mar ní théadh an bus thar an mbaile mór sin siar, ag an am sin. Deiridís go raibh an droichead ró-chúng, ró-lag, nó nó-rud–eicínt–eile, agus sa tslí sin, fágadh muintir na leithinse lena mbealach fhéin a dhéanamh go Béal an Mhuirthead, dá mbuailfeadh an fonn taistil iad. Mar sin, ar rothar is ea chuaigh mé fhéin go Béal an Mhuirthead, an mhaidin spriocáilte sin. Chuaigh mo dheartháir Seán, Grásta ó Dhia air, in éineacht liom, leis an gcás breá, donn, nua sin, a iompar, nó bhí Seán níos sine agus níos foirfe na mé. B’eisean an duine ba shine den ál, agus meas dá réir againne air. Chuir Seán ar an mbus mé, thug mo chás don tiománaí, do “Láchaí Clarke”, agus d’fhág slán liom.

Bhí mé liom fhéin ar deireadh, agus geallaimse dhuit é, go ndeachaigh an cumha agus an t-uaigneas go smior na gcnámh isteach ionam. D’fhág mé Béal an Mhuirthead faoi ghradam, mé gléasta in éide ábhar sagairt, agus níos mó airgid i mo phóca, ná mar a bhí agam riamh roimhe sin. “Láchaí Clarke” ag tiomáint agus “George Ormsby” ina stiúrthóir againn. Ba nuacht chuile shórt domsa, nó ní raibh mé fhéin níos faide ó bhaile ná Béal an Mhuirthead, riamh roimhe sin. Nach orm a bhí an t-ioinadh, nuair a chonaic mé crainn den chéad uair riamh, ba bheag nár bhain a n-uaisleacht agus a n-airde radharc na súl díom. Ar deireadh thiar, shroicheamar Béal an Átha, ach ní raibh ar mo chumas dul níos fuide, an lá sin, nó ní raibh ach traein amháin ag fágáil Béal an Átha, in aghaidh an lae, an tráth sin, agus d’imíodh sin ar maidin. Éinne ar theastaigh uaidh dul níos faide ná Béal an Átha, bhuel, d’fhéadfah sé fanacht go dtí an lá arna mhárach. Chuir mé fhéin fúm, an oíche sin, in “Óstán an Néfin”, agus bhí mé ar mo chois go breá luath an mhaidin dár gcionn. Ar ball, rinne mé mo shlí go Stáisiún na Treanach. Ó, a Thiarcais! nár mhór idir sin agus tada dá bhfaca mé fhéin riamh roimhe sin! Cheannaigh mé mo thicéad agus isteach liom ar an ardán, le fanacht leis an traein. Ní raibh mé im aonar ansin, ach oiread, nó bhí slua mór daoine bailithe ansin, agus iad ag fanacht ar thraein úd na maidine, nó ní bheadh traein eile ag fágáil an stáisiúin sin go dtí an mhaidin dár gcionn. Ba nuacht chuile shórt domsa, agus mar sin, bhí mé ag siúl liom síos suas ar an ardán, agus mo thicéad greamaithe go teann im ghlaic agam, ach ní i gcónaí a thagann an crúiscín slán abhaile ón tobar, agus ba é an dála céanna agamsa é agus an ticéad draíochta sin, nó cibé útamáil a bhí ar siúl agam, thit an ticéad síos uaim, idir an traein agus an ardán. Ó, a Thiarcais! conas a gheobhainn greim ar mo thicéad draíochta arís, agus mura bhfaighinn greim ar an dticéad céanna sin, is dócha nach ligfí ar bord na traenach chor ar bith mé. Bhuel, ar ámharaí an tsaoil mhóir, bhí fear breá, scafánta, óg, ó Bheannchor Iorrais, duine de mhuintir Uí Mhurchú, ar an bhfód, agus d’fhág seisean a mhála taistil ar leataobh, agus síos leis, idir an traein agus an ardán, agus i bpreab na súl, bhí mo thicéad caillte slán sábháilte ina ghlac aige. Thug sé ar ais dom é. Ghabh mé mo bhuíochas ó chroí leis, agus sa chomhrá a lean an eachtra sin, d’inis sé dom, go mba bhall de Aerfhórsa Shasana é, agus go raibh sé tar éis saoire a chaitheamh sa bhaile, i mBeannchor Iorrais. D’fhiafraigh mé fhéin de, ar ghlac sé aon pháirt fós sa Chogadh Mór. “Abhair é,” ar seisean, “nó is beag lá nach dtéim fhéin, is mo bhuíon trodairí, ar aer-ruathair, thar chríocha na Gearmáine isteach, ag buamáil, ag troid, ag spiaireacht.”

“Agus an bhfuil sé contúirteach bheith i mbun na hoibre sin?” arsa mé fhéin.

“Bhuel,” ar seisean, “is beag lá nach gcailleann muid comrádaí amháin, ar a laghad, agus níl ann ach cluiche gill, mar adéarfá. Bhí an t-ádh i mo chaipínse, go nuige seo, ach go háirithe, agus tá súil le Dia agam, go dtiocfaidh mé slán abhaile ón gcogadh millteach, uafásach, seo.

Bhuel, ag an bpointe sin, chualamar fead caol, ard, cluasphléascach, na traenach, agus í réidh chun bóthair. Chuamar ar bord. D’fhágas fhéin slán le mo chara nua, an fear breá, ard, rua, dathúil sin, ó Bheannchor Iorrais, agus muid ag súil go gcasfaí ar a chéile sinn arís, amach anseo, ach tá faitíos orm, nár chasadh Mac úd Uí Mhurchú arís orm, ó shoin i leith, agus níl fhios agam ó thalamh an domhain, ar tháinig sé slán ón mbearna bhaoil, nó ar cailleadh é ar mhisean, nó ar ruathar eicínt, isteach thar theorainn na Gearmáine isteach. Cibé faoi sin, ba é an Mac Uí Mhurchú úd mo chéad laoch, agus bronnaim anois an curadhmhír air, bíodh sé beo, nó bíodh sé marbh.

Ar ball, d’ardaigh an traein a seolta, agus as go brách lei, go torannach, ardghlórach, agus mise á sciobadh aici lei, ó dhúthaí mo mhuintire, agus ó nead teolaí na hóige. Nach orm a bhí an t-ionadh, agus an traein sin ag réabadh lei trí ghoirt is trí mhóinéir, trí bhailte is trí choillte, go dtí gur stop si sa deireadh i mBall Álainn, agus nár cuireadh fainic na bhfainic ormsa, tuirlingt ag an stáisiún sin? Bhailigh mé mo chip is mo mheanaithe, agus amach liom de rúid as an traein úd, an chéad traein dár leag mise súil riamh uirthi, agus chomh luath is a bhí mise bailithe liom amach aisti, lig sí fead ghéar, chluasphléascach, mhagúil, aisti, agus as go brách lei arís, go torannach, gaileach, rothach, amach as stáisiún úd Bhall Álainn. Bhreathnaigh mé timpeall orm fhéin, nó dúradh liom go mbeadh duine eicínt ansin romham, le treoir a dhéanamh dom. Tháinig fear bunaosta im threo i leith. “An tusa an Bairéadach?” ar seisean liom. “Is mé,” arsa mé fhéin á fhreagairt. “Tar liomsa, má sea,” ar seisean, “tá cóir iompair anseo amuigh agam, le tú a thabhairt go dtí Coláiste an Chroí RóNaofa, i mBéal an Átha Fhada.”

Lean mé amach as an stáisiún é, agus do bharúil, cén gléas iompair a bhí aige ansin faoi mo chomhair? Céard eile a bheadh aige ann, ach carr cliathánach? Go breá ar fad, arsa mise liom fhéin, beidh “jaunt “ breá agam ón stáisiún traenach seo go dtí an Coláiste.

**********************

.

TURLOUGH.

le Peter Barrett | 2017/04/09 | Gan Chatagóir

A N C I A N Á N A C H C H U G A I N N A R Í S .

********************************

T U R L O U G H ……………………………………………….……2000.

L e

B R I A N K E E N A N ………………………………………….£16.99.

Mar is eol do chách, faoi seo, ní hé seo an chéad leabhar againn ó pheann an údair cháiliúil seo, nó is cuimhin liom, gur scríobh mé píosa anseo daoibh faoina chéad leabhar, “AN EVIL CRADLING”, leabhar inar chuir sé síos dúinn ar a phríosúntacht fhada, tráth gabhadh ina ghiall é ag mílístigh Shi’ite, sa Liobáin Choinnigh na Muslamaigh fréamhaithe sin é, i gcarcair dhubh dhorcha, ón mbliain 1986 ar feadh ceithre bliana go leith, síoraíocht, d’fhéadfá a rá, faoi na coinníollacha cráite sin, ach tháinig an t-údar slán, sábháilte, as an ngábh sin, agus san idirlinn, d’éirigh leis leas a bhaint as na heachtraí a bhain dó i rith na mblianta fada sin, le litríocht chruthaíoch a ghaibhniú ar inneoin a chuimhne. Ceann de na rudaí a choinnigh ar a chiall é i rith bhlianta a phríosúntachta ba ea an meas a bhí aige ar an gcláirseoir, agus ar an bhfile, Toirdhealbhach Ó Cearbhalláin, a mhair sa seachtú haois déag. Ba é an Toirdhealbhach sin a shábháil ar ghealtachas é, i rith a phríosúntachta, agus ba é an rud ba mhó a chuir ionadh orainn, tar éis dó a shaoirse a fháil, i ndeireadh na dála, nó an chaoi ar mhaith sé a gcionta dóibh siúd a rinne a leithéid d’éagóir air.

Sa bhliain 1950 a rugadh Brian, agus ba i mBéal Feirste a rugadh é, rud a fhágann go bhfuil an leathchéad saothraithe anois aige. Bhain sé Ceimeanna amach i mBéarla agus i Litríocht Angla-Éireannach. Chaith sé seal ina mhúinteoir agus seal mar oibrí sóiosialta. Ansin, ghlach sé le post in Ollscoil Bheiriút na Liobáine, agus le linn dó bheith i mbun an phoist sin ba ea a ghabhadh ina ghiall é. Ní gá dhom trácht anseo ar an gcineál saoil a chaith sé ar feadh na gceithre bliana go leith ina dhiaidh sin, ach ar bhealach, d’ullmhaigh an saol sin é don taighde a bhí le déanamh aige ar shaol agus ar shaothar an chláirseora agus an fhile cháiliúil sin, Toirdhealbhach Ó Cearbhalláin, nó b’éigean do Thoirdhealbhach freisin a laethe a chaitheamh i gcarcair dhubh dhorcha a dhaille. Ach leor sin de chúlra don léirmheas seo, agus tá sé in am agam anois rud eicínt a rá faoin leabhar iontach, corraitheach, seo, TURLOUGH.

Sa leabhar seo, déanann an t-údar iarracht ar shaol agus ar shaothar Thoirdhealbhaigh a athchruthú, trí shleachta as dhialanna a phatrúin, Mrs.McDermott-Roe, a athlua, agus trí chuimhní daoine a raibh aithne acu ar an gcláirseoir dall, a shníomh isteach i muabhrat na beathaisnéise seo. Chomh maith leo siúd, tugann an t-údar deis do Thoirdhealbhach fhéin a ladar a chur sa scéal freisin, agus mar sméar mhullaigh, usáidtear litreacha cuí freisin, le blas na haimsire sin a chur ar an iomlán.

Tosaíonn sé an leabhar le sleachta as dialann Mrs. McDermott-Roe, cara saoil, patrún agus anamchara an chláirseora, a leagan os ár gcomhair amach. Féach mar a chuireann sé tús lena scéal…

From the journal of Mrs McDermott-Roe, lifelong friend, patron and confidante of the renowned harper, Turlough Carolan..

January 4^th 1738.

There is great consolation to be had from Religion and so I write these words in my journal to comfort me in the days ahead: ‘For death is the destiny of every man; the living should take this to heart.’

Since Turlough arrived with us and his sickness filled the house, I have been reading through these yellowing pages to find some nemories to comfort him. But it seems his memory is clearer than all my scribbling.

It has been more than fifty years since I began this journal and in that time I have witnessed too many deaths. Our nation’s history has given death a hideoous face, but since I have been nursing Turlough I find that the true face of death is infinitely loving.

Tugann an t-údar roinnt mhaith eolais dúinn sa phíosa beag sin. Insíonn sé dúinn, ar dtús, go bhfuil dialann a choinneáil ag Mrs McDermott-Roe ar feadh leathchéad bliain anois, agus gur thosaigh sí ar an obair sin, thart ar an mbliain 1688. Mar sin, bhí an gnó sin idir lámha aice trí thréimhse mhíshocair, anróiteach, i stair na tíre seo. Sin an fáth go ndeir sí, go bhfuair an iomarca daoine bás i rith an ama sin. Feiceann muid freisin, gur thóg an bhean uasal seo an cláirseoir dall isteach ina teach fhéin, le díon agus carthannacht a thabhairt dó i laethe deiridh a shaoil, nó ag an am áirithe seo, bhí sé ag saothrú an bháis. Sa dialann freisin, tugtar le fios don léitheoir, go raibh níos mó na pátrúntacht i gceist idir an ceoltóir dall agus Mrs McDermott-Roe fhéin.

His name appears in too many of these pages. Reading them again has exposed emotions that an old woman should not have. I am glad no one else will read them! Less than a decade in years divide us.

Tá sé soiléir ón méid sin go raibh an bhean uasal seo i ngrá lena cláirseoir dall. Tugann an t-údar roinnt mhaith eile sleachta as an dialann dúinn, tríd an leabhar ar fad, nó nach raibh an dialann á coimeád aice thar thréimhse caoga bliain, agus trí húsáid chliste a bhaint as an dialann chéanna sin, éiríonn leis an údar beogacht, dáiríreacht agus inchreidteacht, a instealladh isteach go díreach i gcroí a scéil.. Feiceann muid Mrs McDermott-Roe ag léamh na salm do Thoirdhealbhach, go rialta, nó bhain an cláirseoir taitneamh agus tairbhe as na sailm chéanna sin, mar, cé gur chaith sé a shaol go ragairneach, ar uairibh, ag an am gcéanna, ba fhear é, a raibh an creideamh neadaithe i smior na gcnámh ann. Thug sé cupla cuairt ar Loch Deirg, mar oilithreach, agus níl dabht ar domhan ann, ach go ndeachaigh na turasanna céanna sin go smior na gcnámh ann, agus dhealródh sé, go raibh físeanna de chineál eicínt aige san ionad beannaithe sin

Bhí meas thar na bearta ag an gcláirseoir ar a phátrún freisin. Féach ar an iontráil seo sa dialann, faoin dáta …

February 16^th 1738.

An exhausting day, listening can be more demanding than doing.

When I entered his room he had managed to raise himself on the pillows. He was holding a statue of the blessed Virgin. His fingers were gently caressing the statue’s eyes. I wanted to leave but he insisted that I remain.

He asked me how many years he had been coming to the house. Before I could answer, he said it was a gracious and kindly refuge. I answered him telling him that this was his home not a refuge!

Tuigeann muid ón iontráil sin cé chomh gar is a bhí an gaol idir an bpátrún agus an cláirseoir.

Glacann an t-údar páirt sa scéal freisin, mar scéalaí, nó mar aithriseoir, agus é ag cur síos ar eachtraí áirithe sa scéal. Cuireann sé síos ar bhreith an cheoltóra, agus ar ar dhein a athair leis naíonán, i dtús a shaoil. Thóg sé leis amach faoin aer é, lena bhaisteadh i ndúlra Dé. Ní gá a rá gur dhein sé sin ar iarratas a mhná…

The father knelt by the poolside,cradling his son, and dipped his hands in the water. Gently he touched the head, then the eyes, nose and ears of the softly whimpering child. Dipping again, he carefully washed his feet and hands, then stood and held the naked child to the heavens….Whatever words he spoke only the wind received.

Baisteadh neamhghnách go maith, in aois ar bith, ach caithfidh go raibh sé thar a bheith neamhghnách ag Caitliceach ar bith an tráth áirithe úd.

Chaill Toirdhealbhach radharc na súl de dheasca na bolgaí, agus uaidh sin amach, mhair sé I gcillín dorcha a bheithe féin. Ar ball, d’fhoghlaim sé ceol na cláirsí, agus ba mhall, tuirsiúil, cruógach, an turas dó é, ach trí dhiansaothar d’éirigh leis máistreacht a fháil ar an uirlis tofa sin, agus ar chuireadh ó Mrs McDermott-Roe, ghlac sé lena pátrúntacht siúd, agus ón am sin amach, bhí lánchead aige cur faoi in Alderford House,Keadue, teach na mná uaisle sin.

Over the months following Turlough’s decision, Alderford House became his second home. He forged an uneasy friendship with his new patrons and more often than not he took himself to the kitchen.

De réir mar a mhéadaigh ar a scil sa cheol, chuaigh ina luí ar a phátrún gur chóir di deis a thabhairt do na tithe móra eile, sa timpeall, éisteacht leis an gcláirseoir draíochta seo, a bhí glactha faoina coimirce aice. B’in mar a tharla go raibh deis ag Turlough taisteal chomh héasca sin, ó áit go háit, agus ó theach mór amháin go teach mór eile. Breathnaigh ar iontráil eile as dialann a phátrúin..

September 23^rd, 1866

Today I made up my mind and told Turlough of my plans to have him travel to the homes of my friends and entertain them. I am determined to send him to Squire Reynolds…

Ní hé sin amháin é, ach bhí giolla dá chuid fhéin, Séamus Brennan, in éindigh leis, le súil a choimeád air, fan an bhealaigh, nó níor ró-oilte an marcach é.

Ní raibh sa mhéid sin ach an tús, agus de réir a chéile chuaigh a cháil ó cheann ceann na tíre, agus níos fuide ó bhaile, fiú.

Insíonn Toirdhealbhach fhéin cuid dá scéal dúinn, agus tógann an t-údar carachtair eile isteach sa scéal freisin, daoine a raibh an-aithne acu ar an gcláirseoir, le cur le beocht agus le hinchreidteacht na hinsinte, agus caithfidh mé a rá, gur éirigh leis sa mhéid sin, nó de thoradh na gcleas litríochta uilig a úsáideann sé, éiríonn leis, an ceoltóir, Turlough O Carolan, a chur ina sheasamh, ina steillebheatha, os ár gcomhair amach. Agus caithfear a admháil freisin, go n-éiríonn leis, scéal corraitheach, suimiúil, inchreidte a chruthú dúinn, scéal a mhúsclaíonn ár spéis i nduine de cheoltóirí móra na hEorpa sa seachtú haois déag, agus tugann an léitheoir faoi deara freisin, go n-éiríonn leis an bhfathach cláirseora seo dul i gcionn, ní hamháin ar an uasaicme, ach ag an am gcéanna, éiríonn leis áit faoi leith a bhaint amach i gcroí na cosmhuintire.

An-leabhar, sár-léamh, agus éacht taighde agus scoláireachta, gan tagairt a dhéanamh in aon chor do cheann de na stíleanna is éifeachtaí, agus is greamaithí, in Éirinn na linne seo.

B’fhéidir gur chóir athlua amháin eile a leagan os bhur gcomhair, le sampla de chumhacht stíl an údair chumasaigh seo a thabhairt duit. Easpag atá ag labhairt anseo ag adhlacadh an chláirseora i ndeireadh thiar…

The Holy Father himself has called Ireland the mother of sweet fingers and none was sweeter, none more loving than the hand of Turlough Carolan. He is first among the musical genius of our age, a self-created phenomenon in the cultivation of his chosen art. Let us, then, who are gathered here commemorate him as a chieftain of our race.

Leor sin do thuras na huaire seo.

****************

Peadar Bairéad.

****************

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.