le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Caibidil 6
Saolta ag athrú
Nach mór idir inné agus inniu, agus nach mór na hathruithe atá tagtha ar an saol ó bhí mise ag fás aníos thiar in Iorras Domhnann, i dtús thriochaidí an ocrais. Tá sé deacair agam fhéin anois an saol céanna sin a shamhlú fiú, gan trácht in aon chor ar é a thabhairt chun chruinnis. Ba gheall le saol na meánaoiseanna é, agus ba bheag rud i bhfoirm innealra nó áiseanna nua-aimseartha a bhí le fáil in ár measc, thiar , an t-am sin.
Ní raibh flúirse ag éinne, ach muid uilig ón lámh go dtí an béal, agus Conchúr Mór sa chúinne ag daoine an chuid ba mhó den am. Ní bhíodh aon teacht isteach rialta acu, nó b’fheirmeoirí beaga, nó iascairí, chuile dhuine acu. Ach ní chuige sin atá mé, an babhta seo, ach chuige seo. Acraí, agus modhanna oibre, atá ag dó na geirbe agam, an turas seo, go háirithe na hacraí, agus na modhanna sin, atá dearmadta, nó beagnach dearmadta, faoin am seo.
Leis an gceann a bhaint den scéal, tosóidh mé le scéal na móna. Ba mhór agus b’fhada an scéal againne thiar é, an t-am sin, i dtús na dtriochaidí. Ní raibh inneall bainte móna ag duine ar bith acu, an tráth sin, geallaimse dhuit é! Ní raibh mh’anam! Ní raibh acu ach an sleán, agus don té nach bhfaca ceann acu sin riamh, ba ghléas é cosúil le spád, ach amháin go raibh binn bheag, ghéar, ag gobadh amach ó thaobh amháin d’íochtar na spáide sin, leis an ngearadh a dhéanamh. Ba é an chéad rud a dhéanaidís mar sin, agus iad ag ullmhú don mhóin a bhaint, nó an portach a shioscadh, nó an barrfhód a bhaint de, agus é a chaitheamh isteach sa lagphortach, le ruaig a chur ar an uisce a bhíodh lonnaithe ansin. Ansin, théadh fear an tsleáin i mbun oibre, agus ghearradh sé na fóid leis an ngléas draíochta sin, agus chaitheadh sé ina chith uaidh iad, amach ar an mbruach, áit a mbeadh duine, nó beirt, ag fanacht len iad a chaitheamh níos faide amach fós, go dtí an port scartha, áit a ndéantaí iad a fhágáil le triomú faoi sholas agus faoi theas na gréine. Ba dheacair radharc ní b’fhearr a fheiceáil ná fear breá, scafánta, ag scaoileadh na bhfód uaidh ón sleán, faoi mar ba philéir as béal gunna iad, agus iad ag sleamhnú, agus ag sciorradh leo, fan na talún, deich dtroigh ó bharr an tsleáin. Bhí draíocht ag baint leis na radharac sin, murab ionann is saothrú na móna, sa lá atá inniu ann, nuair nach bhfuil le feiceáil agat ach an mhóin ag úscadh amach as inneall, faoi mar ba ispín mór dubh, ramhar, gránna í! B’fhéidir go raibh draíocht ag baint leis an obair, ach geallaimse dhuit é, go raibh anró agus cruatan ag baint leis freisin, nó bheadh do dhroim scoilte agat, tar éis lá iomlán a chaitheamh ag saothrú móna ar an bportach. D’fhágtaí an mhóin scartha ar an talamh mar sin ar feadh roinnt laethe, nó go mbíodh craiceann tagtha ar na fóid, agus ansin, dhéantaí í a iompú, le deis a thabhairt don taobh eile bolg le gréin a dhéanamh freisin! Nuair a bhíodh an mhóin láidir go leor le cur ina seasamh, dhéantaí roinnt fód a chur ina seasamh i gcoinne a chéile ina ngróigín, le deis a thabhairt dóibh triomú tuilleadh, agus uaidh sin, go gróigíní níos mó fós, go dtí go mbeadh an mhóin sách tirim le cur amach ar thaobh an bhóthair, áit a ndéanaidís cruach di. B’in an lá nuair a thagadh meitheal gasúr le chéile agus asal gona phárdóga móra ag chuile dhuine acu, agus chaitheadh siad an lá uilig ag tarlú na móna ón bportach amach go dtí taobh an bhóthair. Ba bheag am saor a bhíodh ag na gasúir chéanna sin ó éirí go luí na gréine, an lá cruógach céanna sin, ach mar sin fhéin, ba nás é, agus níor mhaith le héinne nós a dhéanamh, nó nós a bhriseadh, an tráth áirithe úd. Bhíodh bbuntáistí áirithe ag baint leis an lá, dár leis na gasúir fhéin. Bhíodh toitíní le fáil go flúirseach acu, agus anois is arís, bhíodh sú liomóide, nó buidéal beorach fiú! le fáil ag an té a dhéaanfadh gaisce i mbun na móna!
Ní call dom a rá, go mbíodh daoine fásta ansin freisin, leis na gasúir a bhrostú, aguss le gníomh a choinneáil leis an gcruach mhóna ar thaobh an bhóthair. Dár ndóigh, ní ghlacfaí le nós úd na dtoitíní sa lá atá inniu ann, ach an tráth úd, d’úsáidtí iad mar dhuais, le tuilleadh oibre a bhaint as na gasúir bhochta!
Bhíodh lá mór eile acu ansin ag tarlú na móna sin abhaile. Capaill agus cairteacha a bhíodh acu, nuair a bhíos fhéin im’ghasúr. Ach bhainidís úsáid as taarracóir, nó as leoraí, fiú, leis an mbeart sin a dhéanamh, ó aimsir an chogaidh i leith, ach bhíodh meitheal mhaith fear ag teastáil leis an ngnó sin a dhéanamh san aon lá amháin.
Gléas eile a bhíodh coitianta an tráth úd ba ea an castóir, sin an gléas a bhíodh acu le súgáin a dhéaanamh. Minic a chaith mé lá iomlán ag casadh na súgán diabhalta céanna sin, nó bhíodh an t-uafas den earra céanna sin ag teastáil don tuíodóireacht. Cailleach, a thugadh siad ar an gceirtlín ollmhór ságáin a dhéanaidís don ghnó sin. Bhíodh gá leis na súgáin le díon tuí a chur ar theach, nó ar chruach fhéir fhéin, an tráth úd. Agus féach! is beag nár dhein mé dearmad ar an speal agus ar an gcorrán, na hacraí a bhíodh acu le harbhar, nó le féar, a bhaint, an tráth úd. Ba í an speal an príomhghléas bainte a bhí acu agus mise ag fás aníos. Nuair a bhí mé i mo ghasúr, ní bhíodh inneall bainte ag duine ar bith sa chomharsanacht, agus nuair a smaoiníonn tú air, nár leor í an speal chéanna? nó bhíodh na feirmeacha beag, agus ní bhíodh acu leis an bhféar céanna sin a shábháil ach an píce agus an ráca! Arís bhí draíocht éigin ag baint le spealadóir a fheiceáil i mbun oibre, agus an siosarnach a dhéanadh an speal ghéar agus í ag réabadh a slí tríd an bhféar bog glas mar a ghearrfadh scian te a slí trí cnap ime, sea, agus an tsraith néata féir a d’fhágadh an buanaí ina dhiaidh, agus é ar a bhealach ó cheann ceann an mhóinéir. Bhí bua eile ag baint le hobair an spealadóra freisin, nuair a thagadh sé ar chuasnóg. Ní hé anois go dtaitníodh a leithéid leis an spealadóir, nó ní thaitníodh, ach thaitníodh sé linne, nó bhíodh mil le fáil, nuair a dhéanadh Daid an chuasnóg a chreachadh dúinn. Bhí baol ann áfach, go gcuirfeadh beach ga ionat, ach nár chuma, b’fhiú an tairbhe an trioblóid.
Ní raibh an corrán mórán in úsáid le mo linnse, ach ba bheag teach nach raibh ceann acu ann, mar bhaineadh siad úsáid as an acra céanna sin, nuair a bhíodh siad ag baint feamainne, nó nuair a bhíodh féar claí á bhaint acu, nó nuair a theastódh uathu féar a bhaint, áit ar bith nach bhféadfadh siad an speal a oibriú inti.
Bhuel, b’fhéidir gur leor sin don bhabhta seo, ach tá brosna eile scéalta sáinnithe istigh i gcistin na cuimhne agam, agus tá sé deacair go maith smacht a choinneáil orthu, nó teastaíonn ó chuile fhear acu éaló leis, amach ar fud na bhfud, ach bí cinnte go gcoinneoidh mé na cinn is fearr daoibhse, a léitheoirí.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
folúntas oiriúnach, a suitable vacancy; ar an dá luathas, as soon as possible; faiche ghlanbhearrtha, a well-trimmed lawn; dúshraith, foundation; dualgas na slaite, a caning. leadóg, a slap; cinnirí, prefects.
.
Anois nó Riamh !
.
Peadar Bairéad
Faoi mar a mhínigh mé cheana, d’éirigh muid tuirseach de Bhaile Átha Cliath, nó chomh fada is a bhain sé linne, níor chathair mar a tuairisc í, agus i ndáiríre, tuigeadh dúinn, go n-oirfeadh saol taobh amuigh den ardchathair dúnne. Ar aon nós, faoi thús na scoilbliana 1966/’67, thosaigh mé ag scrúdú na bhfógraí arís, féachaint an mbeadh aon fholúntas oiriúnach le fáil. Ar ámharaí an tsaoil, tháinig mé ar fhógra dá leithéid i dtús Dheireadh Fómhair 1966. Fógraíodh go raibh folúntas do mhúinteoir Gaeilge i gColáiste Chiaráin, i gCill Chainnigh, agus gur theastaigh uathu an folúntas sin a líonadh, ar an dá luathas.
Kilkenny interview
Bhuel, chuir mé CV chucu, agus glaodh orm teacht chun cainte leo ar Dhomhnach áirithe. Ní call dom a rá gur thugamarna, an chlann ar fad, aghaidh ar Chill Chainnigh ar an lá spriocáilte. Tús Dheireadh Fómhair 1966 a bhí ann, agus bhí an tír ag breathnú go hálainn, ach níor dhada é sin taobh leis an radharc a leagadh os ár gcomhair amach, nuair a d’iompaigh muid isteach go Coláiste Chiaráin trí Gheata Bhóthar Challainn. Blianta ina dhiaidh sin, scríobh mé píosa, ag cur síos ar an ócáid sin. B’fhéidir nárbh olc an smaoineamh é giota de, a shníomh isteach anseo……..
Visit remembered
“I bhFómhar na bliana 1966, a chéad leag mé fhéin súil ar Choláiste Chiaráin. Chuaigh mé isteach ar Gheata Chalainn, agus ba bheag nár bhain a bhfaca mé radharc na súl díom, mar ansin, os mo chomhair amach, bhí foirgneamh álainn, gotach, chloch-aoil, suite ar fhaiche ghlan-bhearrtha. Leagadh dúshraith an Fhoirgnimh sin ar an 24ú Deireadh Fómhair 1836, agus leanadh leis an obair tógala sin thrí bhlianta cráite céasta an Ghorta.
Bunaíodh Coláiste Chiaráin blianta fada roimhe sin áfach. Maolaíodh roinnt, ar na péindlithe, sa bhliain 1782, agus roimh dheireadh na bliana sin, bhí Coláiste Caitliceach bunaithe anseo in Osraí, faoi phátrúntacht an Easpaig Troy. Is amhlaidh a thóg sé Halla ar chíos, in áit Coláiste nua a thógáil. Coláiste Chiaráin a baisteadh ar an scoil nua sin. I dtús an chéid seo, chaith Tomás Mac Donncha agus Sheehy Skeffington tréimhse mar mhúinteoirí ar Fhoireann Choláiste Chiaráin. Fuair mé fhéin post ar Fhoireann an Choláiste sin sa bhliain 1966.”
Bhuel, b’in mar a scríobh mé faoi Choláiste Chiaráin roinnt blianta sula ndeachaigh mé ar scor.
History and Tradition
Chuaigh an Coláiste i gcionn go mór orm, nó bhí stair agus traidisiún le léamh ar chuile phóirse agus cúinne den bhfoirgneamh uasal ársa sin. Sea, agus chomh maith le sin, chuir nósanna agus traidisiúin na scoile sin duine i dteangmháil leis na glúnta a bhí imithe romhainn, go háirithe leis na mic léinn Osraíocha úd a suigh ina Hallaí, a chodail ina shuainliosanna, agus a d’imir ar a fhaichí imeartha.
Cén cineál nósanna agus tradisiúin atá i gceist agam, an ea?
Bhuel, bhí “baisteadh na ndaltaí” ar a ndul isteach a chéaduair chun na scoile sin, sea, agus baisteadh leasainm orthu ar an ócáid sin freisin, leasainm a lean iad, go minic, gur leagadh na hordóga orthu. Bhí nós an “Visitation”, nó an “Viz” mar a thugtaí air de ghnáth.
Céard a bhí i gceist sa “Visitation” céanna sin, an ea?
Bhuel, chuirtí daltaí na scoile sin faoi scrúdú ceithre huaire sa bhliain, um Shamhain, um Nollaig, um Cháisc, agus ansin ag deireadh na scoilbhliana. Nuair a bhíodh torthaí na scrúduithe sin réidh, thagadh an tUachtarán, agus duine de na Déain, ar chuairt, (b’in an “Visitation,”) chuig chuile Halla. Thagadh siad isteach an doras, agus chloisfeá biorán ag titim ar an urlár, nó ní bhíodh gíog nó míog as duine ar bith sa rang, mar tuigeadh dóibh, go bhfaigheadh roinnt mhaith díobh dualgas na slaite sara mbeadh an searmanas thart. Thosaíodh an tUachtarán ar na torthaí a léamh amach, agus bhí chuile dhalta i mbaol, nó ba chuma cé acu tháinig sé sa chéad áit, nó san áit deiridh, murar éirigh leis níos fearr sa scrúdú sin, ná mar a dhein sé sa scrúdú roimhe sin, bhronnfaí na leadóga air go fial, flaithiúil. Níorbh é an tUachtarán fhéin a dhéanadh na leadóga sin a thabhairt, ach an Déan, fear na slaite.
Spare the Rod…….
Sea, mh’anam, níor chreid údaráis Choláistí, nó Scoileanna, an tráth úd, gur choir an tslat a spáráil ar eagla go millfí a ndaltaí! I ndáiríre, d’fhéadfá a rá, nach raibh aon ghanntanas leathair, nó slaite, ag cur as do mhúinteoirí, faoin am áirithe sin. sheans, go mba lú seans fós ar a leithéid a thitim amach, thar na blianta roimhe sin
Ó tharla go raibh Cliarscoil ar an gCampus céanna leis an Meánscoil i gColáiste Chiaráin, bhíodh áit an-tábhachtach ag na hÁbhair Sagairt i saol na scoile sin. Dheineadh siad An Teagasc Críostaí, agus ábhair dá leithéid, a mhúineadh sa Mheánscoil, rud a thugadh an-chabhair do mhúinteoirí na Meánscoile, agus chomh maith le sin, bhíodh na “Ecclesiastics”, nó na “Cleezies” mar a thugadh na daltaí meánscoile orthu, ina gcinnirí orthu freisin.
Bhí Halla mór fada, faoina dhíon gloine, “an Glass Hall”, ag síneadh díreach os comhair na Hallaí Ranga amach, rud a thug fairsinge spáis do na daltaí le cluichí faoi dhíon, agus caithimh aimsire eile, a chleachtadh, nuair a bhíodh an aimsir go dona, taobh amuigh.
Give us a K !
Anois, Coláiste mór iomána, ab ea, agus is ea Coláiste Chiaráin, agus nuair a bhídís ag ullmhú do chluiche, an tráth úd, bhailíodh na daltaí cónaithe uilig istigh sa “Glass Hall” agus dheineadh siad a nglaonna a chleachtadh, istigh ansin. Ba bheag nach dtógaidís an díon gloine den Halla sin lena ….
Give us a K, give us an I, give us an E, give us an R, give us an A, give us an N, give us an S…..
K I E R A N S ! K I E R A N S ! K I E R A N S ! .
Sea, b’iontach go deo bheith ag éisteacht leo. Thógaidís do chroí lena bhfuinneamh, lena ndúthracht, lena n-óige. Ach ní gá dhom a rá, nach mbaileoidh Scoláirí Cónaithe ansin a thuilleadh, nó Coláiste lae, amach is amuigh, atá ann faoin am seo. Ach beidh tuilleadh le rá agam faoi nósanna aite ársa sin Choláiste Chiaráin, agus déanfaimid trácht ar ábhair cosúil le, Red Dickey, agus Brown Larry, amach anseo.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
E a c h t r a i g h D ú i n n
Caibidil 9
.
Ag an bpointe seo, b’fhéidir nárbh aon dochar é, tamall a chaitheamh ag breathnú siar ar na blianta sin go léir a chaitheamar i mbun na Scrúduithe Teistiméireachta, féachaint arbh am amú iad, chomh fada is a bain sé le traenáil don tsagartacht. Tá mé cinnte, go ndéarfadh daoine áirithe nach raibh maitheas ar bith ag baint leo mar ullmhúchán don ghairm bheatha sin, nó ar an gcéad dul síos, bhí na daltaí i bhfad ró-óg, le dul i gcionn bheartas dá leithéid, agus sa dara háit, bheadh sé i bhfad níos fearr, sinn a fhágáil ag foghlaim na críostaíochta, mar bhaill de chlann chaitliceach, inár mbailte fhéin, sa bhaile. Agus ar bhealach, ba dheacair cur i gcoinne na tuairime sin, ach, is dócha go raibh taobh eile ar an scéal freisin. Ar an gcéad ásc, tuigeadh do na sagairt a bhí i mbun an SMA, gur chóir dóibh oideachas den dara leibhéal a chur ar fáil dár muintir, chomh fada is d’fhéadfaidís, agus ní gá dhom a rá anseo, nach raibh á dhéanamh acu ach an rud a bhí á dhéanamh ag Easpaig Éireann, tráth bhunaigh siad a gColáistí Deoiseacha fhéin, tar éis mhaolú a theacht ar na péindlithe, san ochtú agus sa naoú haois déag. Bhunaigh siadsan Coláistí Deoiseacha, ar ar thug siad Cliarscoileanna sóisiaracha. Ba í an chuspóir a bhí ag an Coláistí sin nó oideachas Caitliceach a leathadh i measc an phobail chaitlicigh, agus ag an am gcéanna, mic léinn a ullmhú don Chliarscoil Sinsearach, i Má Nuat. Is dócha go bhféadfá a rá, go raibh an dá chuspóir chéanna sin ag na Meánscoileanna úd a bhunaigh Cumann Misinéirí chun na hAfraice, Coláiste an Chroí RóNaofa, i mBéal an Átha Fhada, agus Coláiste Sheosaimh, i Wilton, sé sin, le hoideachas caitliceach a chur ar fáil, agus ag an am gcéanna, bheadh súil acu, go raghadh bunús na mac léinn sin ar aghaidh lena nóivíseacht a dhéanamh i gCill Cholgain, Contae na Gaillimhe, agus le Diacht a dhéanamh ina dhiaidh sin ina gCliarscoil, i nDroim an tSín, i gContae an Dúin. Dá dtógfadh siad thart ar thriocha mac léinn isteach i mBéal an Átha Fhada, bheadh an t-ádh ina gcaipín, dá ndéanfaí cúigear fiú, as an dtriocha sin a oirniú ina sagairt, in Ardeaglais Iúir Chinn Trá, tar éis dóibh deich mbliana a chaitheamh ag cur léinn an tsagairt orthu.
Ach, ní chuige sin atá mé, go díreach, an babhta seo, ach chuige seo…
Cad é go díreach a bhí á múineadh acu sna Coláistí sin, thar mar a bheadh á múineadh dá ndaltaí i ngnáthmheánscoileanna na tréimhse sin?
Bhuel, ó tharla go mba leo fhéin na scoileanna, is dócha go bhféadfá a rá, go mba mheánscoileanna príobháideacha iad, ach amháin, go raibh cláracha na Roinne Oideachais á múineadh iontu, agus cibé deontas a bhí ar fáil, ag an am, ag dul dóibhsean freisin. Thug sin deis dóibh múinteoirí oiriúnacha a chur i mbun oibre iontu, agus thug sé cead dóibh freisin, béim a leagan ar seo nó ar siúd, de réir mr a thogair siad, fad is a bhí clár na Roinne á mhúineadh acu. Bhí ar a gcumas freisin, saol an mhic léinn a leagan amach ar mhodh a chuirfeadh ar a gcumas, dearcadh spioradálta a shníomh isteach trí shaol na ndaltaí, ó éirí ar maidin dóibh, go dtí múchadh na soilse dóibh, i ndeireadh an lae thiar. B’in an fáth a raibh orainne éirí ar a sé a chlog chuile mhaidin, ó cheann ceann na bliana! B’in an fáth freisin, a raibh orainn freastal ar phaidreaacha na maidine, seal a chaitheamh ag machtnamh, agus ansin an tAifreann a éisteacht, chuile mhaidin. Ina dhiaidh sin, agus roimh an mbricfeasta, bhíodh orainn seal a chaitheamh ag glanadh an tí, duine ag scuabadh, duine ag snasadh, duine ag glanadh deannaigh, agus duine eile fós ag ní tíleanna, b’fhéidir. Sa tslí sin, mhúintí do na daltaí, conas obair tís a dhéanamh, nó bheadh a leithéid riachtanach ar na misin choigríche, ar ball.
Níos déanaí sa lá, nuair a bheadh na ranganna faoi lán tseol, leagtaí an-bhéim ar dhearcadh spioradálta, agus ar chleachtadh Críostaí. Ba chuma cén t-ábhar a bheadh idir chamáin againn, bheadh an dearcadh Críostaí sin ag lonnradh trí chuile ábhar, Cuma cé acu eolaíocht nó stair, teanga nó creideamh, a bheadh idir chamáin againn, ba é an scéal céanna é. Deineadh chuile iarracht ar suáilcí na Críostaíochta a mhúineadh dúinn, trí chleachtadh, trí mhúineadh, agus trí shampla. Ní gá dhom a rá, go mbíodh cúrsaí spioradálta againn, uair sa bhliain, ar a laghadh, agus chomh maith le sin, bhíodh faoistin choitianta molta dúinn, agus thugadh an fhaoistin chéanna sin deis don anamchara comhairle a leasa a chur ar an mac léinn. Mar sin, ní chailltí deis ar bith leis an ógánach a chur ar bhóthar a leasa, agus b’in obair a dhéanadh a anamchara dó, i dtráth agus in antráth.
Dhéantaí sinn a chosaint ar chathuithe an tsaoil mhóir seo freisin. Ní ligtí dúinn irisí de chineál ar bith, taobh amuigh d’iris an Chumainn, The African Missionary, a bheith inár seilbh, nó a úsáid. Ní bhíodh cead againn éisteacht le cláracha raidió, nó ní raibh an teilifís tagtha go hÉirinn fós, an t-am sin! Ó, geallaimse dhuit é, go dtabharfaí cead dúinn éisteacht le tráchtaireacht ar chluichí Gaelacha, nuair a bhíodh a leithéid ar siúl, rud a bhí annamh go maith, an tráth úd Ó, sea, chuirtí na treoracha sin i bhfeidhm go dian, na laethe úd. Is cuimhin liom fhéin, tráth raibh mé ag freasatal ar an gCliarscoil, i nDroim an tSín, gur chuir mo dheirfiúr gearrthóga as nuachtán Caitliceach chugam, ó Shasana. Osclaíodh an litir. Fuarthas na gearrthóga, agus níor fágadh agam iad, agus bhí mé trí nó ceithre bliana is fiche, ag an am! Ach b’in iad na rialacha, agus bhíomar ina gcleachtadh. Ach le filleadh ar na meánscoileanna arís…
Ní call dom a rá, go mbíodh cleachtaí faoi leith againn don Domhnach, chuile sheachtain. Chaithimis an mhaidin ar fad, suas go dtí am dinnéir, ag gabháil do chúrsaí creidimh, idir staidéar agus ranganna. Bhíodh deis ag údaráis na scoileanna béim faoi leith a leagan ar ár bhforbairt spioradálta, i rith an ama sin. Chomh maith le sin, chuirtí comhairle faoi leith orainn, go rialta, agus leagtaí os ár gcomhair amach, tréithe an mhic léinn fhoirfe, chríochnaithe, le bheith mar mhúnla againne, ag súil go ndéanfadh muid mar a dhéanfadh an múnla sin!
Theastaigh uathu freisin, go mbeadh miotal sna cnámha againn, agus chuige sin, bhídís dian go maith orainn, agus bí cinnte nach ligfidís duine ar bith saor ó phionós, dá mbeadh a leithéid tuillte aige, trí rialacha na scoile a bhriseadh, nó tri thada eile dá leithéid a dhéanamh. B’in an fáth ar baineadh úsáid asainn mar spailpíní fánacha, le seo agus le siúd a dhéanamh. Am ar bith a raibh obair chrua, mhaslaitheach, le déanamh, bí cinnte go mbainfí úsáid as na hábhair sagairt le sin a dhéanamh. Thógtaí amach ar shiúlóid sinn, chuile Dhomhnach, agus geallaimse dhuit é, go mbíodh muid tuirseach, traochta, sáraithe, i ndiaidh na siúlóide céanna sin. Níorbh aon dóichín in aonchor é, idir ocht agus deich mile slí a shiúl, tráthnóna Domhnaigh. Ag an am gcéanna, bhíodh fáilte againn roimh na siúlóidí céanna sin, nó, dá mbeadh sagart cineálta inár mbun, thabharfadh sé cead dúinn dul isteach i siopa eicínt, fan na slí, le milseáin agus seacláid, agus torthaí, b’fhéidir, a cheannacht, nó cosúil le déagóirí an tsaoil mhóir, bhíodh ocras tar éis altaithe orainne, chuile lá! Dá chruthú sin, nach minic a léimfheadh duine againn thar chlaí isteach i ngort turnapaí le turnapa a ardú leis, lena a ithe, fan an bhealaigh abhaile!
Bhí nós againn i gColáiste an Chroí Ró-Naofa, i mBéal an Átha Fhada, dul ar thruas fada, uair amháin sa bhliain. Bhí cnoc ard píosa maith ón gColáiste, Cnoc Spolgadáin a thugtaí air, agus b’in ár sprioc, ar an lá áirithe sin. Níl mé cinnte anois cé chomh fada ó bhaile is a bhí sé, ach cheapfainn go raibh sé deich míle ó bhaile, ar a laghad. Ba í cuspóir na siúlóide sin, nó leis an miotal úd a chur sna cnámha againn, ach geallaimse dhuit é, gur bheag dalta inár measc, a bhain taitneamh, nó tairbhe, as an aeraíocht chéanna sin. Ní bhíodh againn dá bharr, go hiondúil, ach cloig agus spuaiceanna! Ní bhíodh muid tagtha chugainn fhéin arís, go ceann seachtaine ina dhiaidh sin. Bí ag caint ar mhiotal sna cnámha! Cuimhnigh freisin ar an obair go léir sin a dhéanaimis, chuile thráthnóna, geall leis, ag glanadh fiailí, agus ag gíotáil bóithre na scoile, ag leagan crann, agus ag scoilteadh adhmaid. Ní bhíodh ar dhaltaí sna gnáth-meánscoileanna obair dá leithéid a dhéanamh, geallaimse dhuit é! Ach smaoinigh ansin, go rabhthas dár n-ullmhú don tsagartacht, agus tuigfidh tú cén fáth a rabhthas chomh dian sin orainn.
Ach bog nó dian, ní raibh ionainne ach gnáthógánaigh, agus an daonnacht chéanna ionainne, is a bhí i ngach ógánach eile dár gcomhaois. Bhí a shliocht orainn, nó bíodh gur deineadh chuile iarracht ar mhanaigh fhoirfe a dheanamh dinn, bí cinnte, go raibh fonn diabhlaíochta orainne, rud a d’fhág na hiarrachtaí céanna sin gan éifeacht, minic go leor. Breathnaigh ar an gcaoi ar thug fear againn buidéal fíona leis, ar aeraíocht a bhí againn go Cóbh Chorcaí, agus ar an gcaoi ar bhlais dream beag againn de, agus gurbh é toradh a bhí ar an eachtra sin, nó go raibh seisear, nó mar sin dínn, maith go leor, tar éis an óil. Ní raibh cead againn toitíní a chaitheamh, ach bíodh nach raibh fhéin, bí cinnte go mbíodh an corrphuth againn, os íseal, am ar bith a dtugtaí an deis dúinn. Féach freisin, an chaoi a ndéanaimis úrscealta, agus a leithéid, a léamh, i ngan fhios, le linn am staidéir, nó faoin bpluid, san oíche, le cabhair ó sholas tóirse. Sea, agus corruair, d’fhanadh fear againn sa leaba ar maidin, ag ligint air go raibh sé go dona tinn, nuair nach mbíodh faic na fríde air, ach easba codlata. Ach tríd is tríd, bheadh sé níos deacra rud dá leithéid a dhéanamh inár meascna, ná mar a bheadh sé a leithéid a dhéanamh sa ghnáthmheánscoil, ag an am. Nó bhí slí iompair faoi leith inár measc-na. Ní raibh teach sábháilte inár measc, le coimirce a chur ar fáil don lucht míghníomha, agus sa tslí sin, bhí seans i bhfad níos fearr ag údráis ár scoileanna teacht suas leis an té a bhí ag dul ar strae, agus freisin, leis an té a bheadh ag iarraidh a chomhscoláirí a mhealladh síos bóthar a n-aimhleasa. Is dócha, mar sin, go gcaithfidh mé a admháil, ar deireadh thiar, gur éirigh, tríd is tríd, leis an gcóras smachta, agus traenála, a bhí in úsáid sna scoileanna s’againne, agus ar an mórgóir, gur cuireadh an smacht sin i bhfeidhm go ceart, cóir, carthannach, cé gur fíor, go ndeachaigh an corrdhuine, anseo is ansiúd, thar fóir, ina dhúthracht le sinn a chur ar chasán ár leasa. Ag breathnú siar ar na laethe sin, agus ar na daoine sin, anois, ní féidir liom a rá go bhfuil fearg nó fuath fanta sa chroí istigh ionnam do dhuine ar bith, a bhí i mo bhunsa, nó de bharr tada ar bith a deineadh dom, le linn dom bheith ag freastal ar na meánscoileanna sin. Ach ar an dtaobh eile den scéal, ba mhaith liom anois mo bhuíochas ó chroí a chur in iúl do na múinteoirí uilig, a raibh baint ar bith acu liomsa, le linn dom bheith faoina gcúram. Ba ghnáthdhhaoine iad siúd freisin, agus tá mé cinnte, gur chuireamar le báiní, agus le buile iad, minic go leor, na laethe úd, nó níorbh aon aingil ar thalamh sinne, geallaimse dhuit é.
Ach, fágaimis é siúd mar atá sé, do thuras na huaire seo
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Éalú ón gCliarscoil
Peadar Bairéad
.
Scéal agus a cheann!
.
Tharlaíonn, scaití, go mbíonn sé beagnach do-dhéanta, an ceann a bhaint de scéal áirithe, ag am áirithe.
Tuige sin? a d’fhiafródh duine, b’fhéidir.
Níl mé ró-chinnte, ach is dócha gur toisc go bhfuil baol ann go bhfeannfadh scaoileadh an scéil chéanna sin an craiceann anuas de dhuine. Sea, agus nach mbíonn an dara b’fhéidir ann freisin, agus sé sin, go dtarraingeodh sé aird an phobail ar an nduine fhéin, nuair nár loirg sé a leithéid riamh ina shaol.
Tharla sa chruachás céanna sin mé fhein, ar na mallaibh, nuair a thosaigh mé ag smaoineamh ar eachtraí a bhain dom, breis is trí scór bliain ó shoin anois, a chur ar phár.
Cén cineál eachtraí atá idir chamáin agam, an ea?
Tá, muis! eachtraí a chuir cor i mo chinniúint, agus eachtraí a chuir ar mhalairt chasáin mé, i dtús mo laethe.
Nuair a bhí mé ag iarraidh dírbheathaisnéis á chur i dtoll a chéile, roinnt blianta ó shoin, mhínigh mé mar a chuaigh mé le sagartóireacht i dtús mo laethe, toisc gur tuigeadh dom, go raibh glaoch chun na gairme sin faighte agam ón bhFear Thuas. Bhí go maith, ach tar éis dom tarraingt ar naoi mbliana a chaitheamh i mbun léann an tsagairt, d’éirigh mé as, agus thug malairt bóthair orm fhein. Ní raibh sa mhéid sin uilig ach lomchlár na fírinne.
Bhuel! Sa dhírbheathaisnéis úd, a luaigh mé ó chianaibh, scríobh mé faoi amhrais a bheith ag creimeadh chinnteacht mo ghairme. Is dócha go raibh cnámh na fírinne sa mheid sin freisin, nó nach minic a bhíonn an t-amhras céanna sin ag teacht idir ábhar an tsagairt agus codhladh na hoíche? Bhí cúis eile taobh thiar den tréigint a dhein mé ar an gCliarscoil, i dtús na bliana 1950 áfach.
Agus cén chúis rúnda í sin? adéarfá b’fhéidir.
Is dócha gur léigh tú ualach asail de chuntais i dTuarascáil Uí Riain agus i dTuarascáil Uí Mhurchú? Bhuel! Mar chúlra don scéal seo, is dócha gur chóir dom tagairt eicínt a dhéanamh don chineál traenáil a deineadh orainn, le linn dúinn a bheith ag gabháil do léann an tsagairt. Níl dabht ar domhan, ach gurbh í an umhlaíocht an chloch ba mhó ar phaidrín údaráis na gCliarscoileanna, ag an am. Déan mar a iarrtar ort a dhéanamh, chuile bhabhta, mar nach é guth an uachtaráin guth Dé, chomh fada is a bhaineann sé leatsa, agus níorbh é sin amháin é, ach cuireadh i dtuiscint don ábhar óg sagairt, go rabhthas ag súil go ndéanfadh sé sin, gan argóint, gan seachantacht, ach go ndéanfadh sé é go toilteanach, sásta, nó trí ghlacadh leis an aithne sin, sa bhealach sin, léireodh sé d’údaráis na Cliarscoile, go bhféadfaí glacadh leis, mar ábhar cruthanta sagairt.
Préamhacha in airde
Rinne mé tagairt ansin do shampla amháin a leagadh os ár gcomhair amach, mar eiseamláir na humhlaíochta inmhianaithe sin. Scéal faoi shean-Ab a bhí ag iarraidh an umhlaíocht chéanna sin a mhúineadh do mhanach óg a bhí faoina chúram. Thug sé mám plandaí gabáiste dó, agus d’iarr air dul amach sa gharraí agus iad a chur, ach a bheith cinnte de, go mbeadh na préamhacha in airde, os cionn talaimh, aige. Anois, mac feirmeora ba ea an t-ógánach sin. Dá gcuirfeadh sé na plandaí sin mar ba chóir iad a chur, thabharfaí bata agus bóthar dó, ach dá ndéanfadh sé mar adúradh leis, ghlacfaí isteach sa mhainistir é, lena ullmhú mar bhall den Ord. Rinne an fear óg mar adúradh leis, agus tar éis dó na plandaí sin a uisciú, lá i ndiaidh lae, ar ordú an Aba, bhí de thoradh ar a umhlaíocht, ar ball, gur fhás na plandaí sin!
Dá mbeadh an cineál sin traenála á dhéanamh ar dhuine, lá i ndiaidh lae, bliain i ndiaidh bliana, agus ansin, dá dtiocfadh a anamchara chuige agus dá ndéanfadh sé moladh mícheart dó, an gceapfá go ndéanfadh sé mar a moladh dó, nó an gcuirfeadh sé na cosa uaidh, ar an toirt?
Bhuel, níor chuir mé fhéin na cosa uaim, nó tuigeadh dom, go mba chineál tástála a bhí i gceist, agus dá ndéarfainn paidir do Mhuire, go ndéanfadh sise mé a chosaint agus a shábháil ó pheaca. Bhuel, bhí an ceart agam sa mhéid sin. Ach céard a tharla iar sin, an ea? Bhuel, ar bhealach amháin, nó ar bhealach eile, tháinig mé slán ón tástáil sin, ach má tháinig fhéin, d’fhág an eachtra chéanna sin a rian orm.
Toradh Scrúduithe
Nuair a bhí mé im thríú bliain sa Chliarscoil áfach, socraíodh nárbh olc an smaoineamh é, athrú gairme a thabhairt orm fhéin, agus faoi mar a mhínigh mé cheana dhuit thuas, ghlac mé leis an gcomhairle chéanna sin, agus rinne mé rud air agus bíodh gur thréig mé an Chliarscoil, níor thréig Dia mé, nó cé gur dúnadh doras amháin orm, ba ghearr gur oscail sé doras eile dhom, agus thug mé aghaidh ar an múinteoireacht mar ghairm, agus lig Dia isteach ar an bhfoscadh faoina sciatháin mé, agus chaith mé saol sona, sásta, séanmhar, i mbun mo cheirde sa ghairm sin, ach tuigeadh dom gur chóir dom an méid sin a insint, ar mhaithe le míniú a thabhairt ar an gcinneadh a dhein mé an Chliarscoil a thréigint go luath sa bhliain sin 1950, tarraingt ar dheich mbliana agus trí scór ó shoin, anois.
A chríoch sin.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
A Phádraig, a chara,
N’fheadar ar spéis píosa dá leithéid seo thíos?
Beir Bua agus Beannacht
ó
Peadar Bairéad.
.
.
.
Feilire Achadh a’ Bhiolair
.
Peadar Bairéad
.
Tamall ó shoin, sheol Criostóir Ó Tuama Féilire Pharáiste Achadh a’ Bhiolair chugam, agus caithfidh mé a rá, go dtabharfainn fhéin an chraobh don bhFéilire chéanna sin, nó ní hamháin go dtugann sé míosa agus dátaí na bliana, faoi mar a thugann féilirí eile dúinn, ach chomh maith le sin, tugann sé eolas fairsing, léannta, iomadúil dúinn, faoi shaol, faoi shaothar, faoi chreideamh, agus faoi logainmneacha an Pharáiste sin. Caithfidh mé a admháil, nach bhfaca mé fhéin féilire ar aon dul leis cheana, ar a eagsúlacht, ar a thaighde, ar a leagan amach, agus ar a thíriúlacht. Is mór go deo an chreidiúint do Chriostóir é féilire dá leithéid a chur ar fáil dá phobal, agus is mór atá muid uilig faoi chomaoin aige as an bhFéilire álainn seo a chur ar fáil dúinn. Crochfaidh mé fhéin an Féilire seo in áit a mbeidh deis agam, braon dár n-oidhreacht a ól as go rialta.
Breathnaigh ar an gcéad leathanach de, mar a bhfuil blas agus radharc an Fhéilire le fáil againn. Ag barr an leathanaigh sin tá seo le léamh againn….
2011 CALENDAR
The Christian Community
Of Aghavillar and the adjacent areas
Faoin méid sin, tá pictiúir le feiceáil againn, pictiúir a bhfuil baint acu le creideamh agus le stair phobal na dúiche sin. Tá cupla eaglais le feiceáil againn ar an leathanach sin, agus Maighdean Mhedugorje, maraon le pictiúr d’eaglais Mhedugorje fhéin. Chomh maith le sin, tá pictiúr de Thobar Beannaithe Achadh a’ Bhiolair, agus pictiúr dIosagán Phráig. Tá le léamh ar an leathanach seo an dán cráifeach sin, “A Mhuire na nGrás” agus deirtear faoin dán sin, go raibh de nós ag an Easpag James Mcloughlin, nach maireann, go raibh de nós aige, an dán sin a aithris chuile lá dá shaol. Tá anseo freisin, tagairt dEaglais Bhreanndáin i mBaile Róibín, Eaglais a dúnadh ar Dhomhnach Cásca na bliana 2008.
De réir mar a théann tú ar aghaidh sa bhFéilire ansin, tugtar míreanna eolais duit, ar chuile leathanach. Tá tagairt do Bhreanndán, Éarlamh an Pharáiste, ar an dara leathanach. Faoi chuile mhí ansin, tá míreanna eolais le fáil, faoin teideal, An raibh fhios agat, míreanna eolais faoi chluichí, faoi fhoirne, agus faoi eachtraí a tharla sa Pharáiste. Tá tagairt le fáil iontu faoi Leacht Charraig Seabhac, a tógadh sa bhliain 1926, agus a chosain £21.00 ag an am sin, tagairt freisin do Mhairtírigh Mhanchúin, faoi chuairt an Uachtaráin, Máire Mhac Ghiolla Íosa, ar Bhaile Róibín sa bhliain 1999, tráth ar oscail sí Gairdín an Ghorta go hoifigiúil, agus tá le fáil i measc na míreanna sin freisin, tagairt don ócáid ar thug Micheál Daibhéid óráid uaidh, do shlua ollmhór, ó chéimeanna Theach Chonradh na Talún, i mBaile Hugúin. Sea, agus tá tuilleadh le fáil sna míreanna céanna sin freisin. Ar thaobh chlé chuile leathanach den bhFéilire tá pictiúir spéisiúla feistithe ag an údar, agus ní hé sin amháin é, mar tá grianghrafanna spéisiúla freisin le fáil ag deireadh an Fhéilire faoin dteideal,
Cá h-áit? Cé h-é? Who? Where? When?
Pictiúir spéisiúla a bhfuil baint acu leis an áit, agus pictiúir a gcuirfeadh pobal Achadh a’ Bhiolair spéis faoi leith iontu. Agus mar chloch phréacháin ar an iomlán, tugann sé liosta logainmneacha, gona míniú, agus gan dabht ar domhan, is díol spéise iad sin do chuile dhuine. Ar an leathanach sin, tá eolas le fáil againn ar sheacht n-áit déag sa Pharáiste, áiteacha ar nós, Aghavillar fhéin, Booleyglass, Doire Lia, Condstown, Stoneyford, Newmarket, agus tuilleadh. Fágfaidh mé fút fhéin iad a léamh, ar do chaothúlacht.
Sea, agus ar chúl an Fhéilire, tugtar liosta de na fir, agus de na mná, ón dúiche seo, a leath an Soiscéal i bhfad agus i ngearr, agus tá grianghrafanna sheachtair déag acusan le fáil ansin freisin.
Fágfaidh mé an chuid eile fút fhéin, ach uair amháin eile, ba mhaith liom comhghairdeas a dhéanamh le Criostóir Ó Tuama fhéin, fear déanta agus fear deartha an Fhéilire spéisiúil, neamhghnách seo. Nár laga Dia a lámh.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Fuerteventura 2
.
Peadar Bairéad
Far away Places
.
In alt na seachtaine seo caite, d’inis mé dhaoibh faoi’n deacracht a bhí againn fáil isteach sna hArasáin a bhí curtha in áirithe dúinn ag ár nGníomhaire Saoire, míonna roimhe sin, ach ainneoin sin, bhí orainn fanacht, fad is bhí siad ag cuartú anseo, is ag ransú ansiúd. Ar ball, áfach, tháinig duine eicínt ar chuntas, i leabhar eicínt, go raibh árasáin curtha in áirithe don dhá ghrúpa dínn. Míle buíochas do Dhia, arsa sinne, d’aon ghuth, ach ar an droch uair, ní raibh árasáin ar bith réidh le sinn a shacadh isteach iontu, ag an bpointe sin . An mbeadh muid sásta fanacht cupla uair a chloig, le deis a thabhairt don bhfoireann glanta, árasáin a ghlanadh agus a ullmhú dúinn? Bhuel, bí ag caint ar rogha an dá dhíogha! Nó ní raibh le déanamh againn, ach fanacht an dá uair a chloig, sin nó bóthar a bhualadh, agus árasáin a lorg áit eicínt eile, bíodh go raibh díolta againne as dhá árasán san Ionad sin. Shocraiomar ar fanacht, agus ar ball, insíodh dúinn go raibh ár n-árasáin réidh dúinn agus bronnadh na heochracha orainn!
About time !
Faoin am sin, ba bheag nach raibh muid gan aithne gan urlabhara, ach ar aon nós, tar éis dúinn ár málaí taistil a shocrú sna hárasáin, thugamar an baile mór orainn fhéin, agus muid stiúgtha leis an ocras agus spalptha leis an tart. Anois, is féidir liom a rá nach raibh ganntanas bia nó dí san Ionad Saoire céanna sin Corralejo, nó bhí Proinntithe agus Óstáin den uile chineál le fáil ina múrtha ó cheann ceann an bhaile poirt álainn chéanna sin, agus i ndeireadh na dála, chuireamar cúl ar ár n-ocras agus ruaig ar ár dtart, agus chaitheamar an chuid eile den tráthnóna sin ag guairdeall timpeall, ag baint taitnimh as chuile shórt a bhí le feiceáil agus le cloisteáil i mbaile mór Corralejo.
A time to relax
Bhuel, tríd is tríd, bhaineamar taitneamh agus tairbhe as an tréimhse a chaitheamar ar an oileán neamhaí céanna sin. Is dócha gurb é an bua is mó a bhaineann le saoire dá leithéid nó go mbíonn ar dhuine maireachtáil scathamh, gan ghluaisteán, gan fón, gan teilifís agus go mbíonn air freisin, saol simplí a chaitheamh, saol a chuireann iachall air, scaití a chaitheamh ag smaoineamh, agus bíonn air freisin a mharana a dhéanamh ar an gcineál saoil atá á chaitheamh aige sa mbaile. Tugann sin uilig sos iontach ó chúramaí an tsaoil chráite, chéasta seo, don duine. Bhuel, b’in mar a mhothaíomar, ar aon nós, agus ní call dom a rá, gur bhaineamar taitneamh as saol an Oileáin iontaigh, neamhaí sin. Ar an dtaobh eile den scéal, áfach, caithfidh mé a admháil, go raibh an áit beagáinín ró-the domsa, nó déarfainn go raibh cineál brothaill agus tonn teasa ann, le linn dúinne bheith ansin, nó bhí an teocht sna triochaidí, i rith an ama sin. Sea, agus caithfidh mé a admháil, go bhfuil an teocht céanna sin beagáinín ró-the domsa, sea, agus sin gan tagairt ar bith a dhéanamh anseo do na diabhail corrmhíolta, a bhí flúirseach go maith ar an oileán ag an am sin, rud a chuir iachall ar dhaoine, bealadh, nó ungadh, speisialta frithchorrmhíolta a chaitheamh, leis na gadaithe beaga sin a choinneáil fad sciatháin uait!
Ar aon nós, taobh amuigh de sin ar fad, bhaineamar taitneamh as ár dtréimhse ansin, agus thaitin cuma scéirdiúil, feannta, fásúil an oileáin linn, ach, ag an am gcéanna, níor shil mé fhéin deoir ar bith nuair a bhí deireadh leis an saoire sin, agus muid ar ár mbealach ar ais abhaile go hÉirinn iathghlas oileánach, nó nach mbeadh sé deacair áit níos taitneamhaí, níos ilchineálaí, níos áille, ní í, a fháil faoi luí na gréine.
An mbeidh mé ag dul ar ais go Fuerteventura ar saoire arís?
N’fheadar mé, ach tá mé ag ceapadh, go bhféadfainn níos mó taitnimh a bhaint as saoire anseo i measc Bhánchnoic Éireann Ó, agus i measc an chine ar díobh mé, agus téadh an aimsir tigh an diabhail!!!
Céard fútsa?
“An áit úd ’narbh aoibhinn binnghuth éan
Mar shámhchruit chaoin ag caoineadh Gael;
’Sé mo chás bheith míle míle i gcéin
Ó Bhánchnoic Éireann Ó.”
Gaeilge 
English