le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad.
Cara eile caillte
Chuir mé aithne ar Mhicheál Ó Gabhláin mám maith blianta ó shoin anois, tráth raibh mac liom ag pósadh iníon le Micheál, i Séipéal na hOllscoile in Áth Cliath, agus idir an dá linn, tharla roinnt chomhrá eadrainn ó am go chéile. Ba dhuine é Micheál a raghadh i gcionn ort ar an bpointe boise, nó bhí dáiríreacht, macántacht, agus cairdeas, ag sileadh leis, ó thús. Ba bhreá an comhráiteach é agus eolas leathan aige ar chúrsaí ó chian is ó chongar. B’innealtóir den chéad scoth é, agus eolas leathan aige ar ghnéithe casta a cheirde, agus rinne sé cion fir, tráth rabhthas ag plé go náisiúnta le Cosaint Shibhialta. Chuir sé spéis agus dhá spéis, freisin, i gceist an Gháis Radóin.
Tacaí Mhaigh Eo
B’fhear é nár dhearmad riamh fód a dhúchais thiar, nó ba sa Tuairín a rugadh is a tógadh é, agus dá bharr sin, thug sé tacaíocht iomlán a chroí d’fhoireann peile Mhaigh Eo, chuile lá riamh, agus ba bheag cluiche a d’imir an Contae céanna sin i ngan fhios dó, nó bheadh sé ar an bhfód i gcónaí, lena thacaíocht a chur in iúl do chách. Níorbh aon tacaí dea-aimsire é Micheál s’againne, ach é ag fanacht go foighdeach ar an lá nuair a d’ardódh Captaen Mhaigh Eo Corn Mhic Guidhir go hard, agus é ag ceiliúradh bua Chontae mórchroíoch Mhaigh Eo, sa chluiche a ghráigh sé ó laethe a óige i leith. Faraoir géar dóite! Níor mhair Micheál fada go leor leis an lá sin a cheiliúradh, ach ba é a thuairim láidir, go raibh seans maith ann, go dtarlódh sin i mbliana! B’fhear é Micheál freisin, a thug tacaíocht a chroí dá theanga Náisiúnta, don Ghaeilge bhinnbhriathrach. Cainteoir blasta den scoth ba ea é, sa teanga sin, agus ba dhuine é a bhaineadh úsáid aisti go rialta ina shaol laethúil.
Cúnamh ar fáil
Gan dabht ar domhan, b’fhíor dhuine uasal é Micheál, fear breá, scafánta, téagartha, fear deaiompair, deabhéasach, comharsanúil, agus fear a chuirfeadh a ghuth séimh, taitneamhach, faoi gheasa láithreach thú, agus guth a chuirfeadh ar do shuiamhneas thú, gan aon ró-mhoill. Sea, ní chuile lá a chasfadh fear dá leithéid leat.
Anois, bíodh nach mbíodh muid i gcuideachta a chéile chomh minic sin, ag an am gcéanna, bhí a fhios agam i gcónaí, go raibh Micheál ansin, dá dteastódh a chúnamh, nó a chairdeas uaim, agus ar an ábhar sin mothóidh mé uaim é, sna laethe atá romhainn amach.
Ba mhaith liom mo comhbhrón ó chroí a chur in iúl dá bhean, Eibhlín, dá chlann, dá gharchlann, dá ghaolta, agus dá chairde iomadúla.
Ba mhór ag Micheál an Saol thall, agus dá bharr sin, guímis go raibh áit ag Bord an Tiarna, agus leaba i measc na Naomh aige, anocht agus i dtólamh.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Nollaig eile chugainn
.
Oíche Nollag, croíthe tógtha,
Grásta is grá ina slaoda,
Cuimhní naofa i gcroí gach éinne,
Nollaig shona dár ngaolta.
.
Dánacht tréigthe, aithrí déanta,
peacaí maite ina dtréada,
Bréagáin bronnta ag tuistí gonta,
Síocháin ag sileadh go céadtach.
.
Cá bhfuair an daonnaí na buanna céanna,
Le cruatan an tsaoil seo a mhaolú?
Arbh é an grianstad riabhach no deireadh bliana
A bhog an croí bocht daonna?
.
Níorbh iad a chealaigh ár ndíomá cráite,
Nó a mhaolaigh gairbhe ár gclaonta,
Ach an mac a rugadh i mBeitheal ársa,
I stábla faoi dhion na réalta.
.
Anois an t-am, le breith ar aithrí,
Is le glún a fheacadh go híseal,
Ag admháil Diagacht an linbh Íosa,
I gcomhluadar aoirí is Ríthe.
.
****************************
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
oidhreacht, heritage; ní call dom a rá, I don’t have to say; Eaglais na Deastógála, Church of the Assumption; bradacha, thieving; saingeal, chancel;
Oidhreacht agus Dúchas
A Visit to Gowran
Ba mhinic a chuaigh mé trí bhaile Ghabhráin, le blianta fada anois, ach caithfidh mé a admháil dhuit, nár thug mé cuairt cheart riamh ar an mbaile stairiúil sin. Ní call dom a rá, go mbíonn tarraingt na mílte ar Ghabhrán, chuile sheachtain, geall leis. Tagann a lán, le cuairt a thabhairt ar an mbaile sin, mar ar tógadh an Eaglais Pharáiste ba mhó sa tír seo ar fad, sa tríú haois déag, Eaglais álainn na Deastógála. Thug mé fhéin cuairt ar an mbaile sin, ar na mallaibh, cuairt a thóg mo chroí, ar chúiseanna iomadúla.
An Ancient Site
In Eaglais sin na Deastógála, is féidir le duine siúl ar shuíomh atá snasta, sciomartha, coisricthe, ag cosa na bhfíréan, le sinsearacht, nó nach ndeirtear go raibh Mainistir nó Eaglais, ar an láthair sin, i bhfad sular tógadh an Eaglais Ollmhór sin ann, a chéaduair. Ní haon fhás aon-oíche é an baile fhéin, ach oiread, nó b’ionad ríoga é, Gabhrán, ag ríthe Osraí, i bhfad sular leag na Normannaigh bhradacha spág riamh ar Iath álainn Osraí. Sa naoú haois déag, fuarthas cloch oghaim, a raibh cros greanta uirthi, folaithe i ndúshraith na hEaglaise Meanaoisí sin, rud a léiríonn go raibh Eaglais nó Cill ar an suíomh sin, sular thóg na Normannaigh a nEaglais siúd, ar an láthair sin, sa tríú haois déag. Bronn Strongbow bunús Bharúntacht Osraí ar Theobald Walter, príomhbhuitléar Rí Shasana, agus fear a tháinig go hÉirinn leis an bPrionsa Eoin, sa bhliain 1185, agus ba ón Theobald Walter céanna sin, a shíolraigh Buitléaraigh Urmhumhan. Agus ba é an Theobald sin a thóg baile Ghabhráin, agus ba dhuine dá shliocht, Edmond Butler, a cheap ceathrar sagart, le hEaglais Coláisteánach a dhéanamh dEaglais ollmhór úd na Deastógála, i nGhabhrán.
Changed Times
Nuair a cheannaigh an tríú Iarla Caisleán Chill Chainnigh, sa bhliain 1391, bhain sin go mór de thábhacht Eaglais Ghabhráin feasta, nó uaidh sin amach, chuir na Buitléaraigh fúthu i gCaisleán Chill Chainnigh, agus dá thoradh sin, ba thábhachtaí feasta Ardeaglais Chainnigh sa chathair sin. Ba leis na Buitléaraigh áfach, Gabhrán, go dtí gur coigistíodh a sealúchas ansin, i lár an seachtú haois déag. Ar ball, dár ndóigh, cheannaigh James Agar an baile san ochtú haois déag, agus choinnigh seilbh air go dtí an fichiú haois fhéin. Ní haon ionadh mar sin, gur leag an mhuintir chéanna sin rian a lámh agus a gcos ar bhaile ársa Gabhráin.
Sa léarscáil is sine den bhaile sin a tháinig anuas chugainn ón mbliain 1711, tugtar faoi deara, go raibh díon fós ar an Eaglais sin na Deastógála ag an am, ach má sea fhéin, insíonn an tEaspag Tennison dúinn, go raibh Corp na hEaglaise sin ina fhothrach faoin mbliain 1731. Coinníodh an Saingeal in úsáid go dtí 1826, nuair a leagadh é agus nuair a deineadh é a atógáil.
A National Monument
Ghabh an Stát seilbh ar an suíomh i seachtóidí na haoise seo caite, nuair a thréig Eaglais na hÉireann é, agus san idirlinn, deineadh é uilig a athchóiriú, agus faoi láthair, tá an Eaglais ar fad ina Séad-chomhartha Náisiúnta, faoi chaomhnú “Dhúchais”, Seirbhís Oidhreachta Roinn an Chomhshaoil, Pobail agus Rialtais Áitiúil. Nach fada go deo an oilithreacht í ag an bhFoirgneamh álainn, uasal, ársa seo, ó laethe na Normannach, anuas go dtí an aonú haois fichead, ina bhfuil muid ag taisteal linn faoi láthair.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Déan mar a deirim leat
Nach minic a chloistear an nath cainte sin uathu siúd a bhfuil údarás de cineál eicínt acu. Sea, ná déan mar a dhéanaimse, ach déan mar adeirimse leat a dhéanamh. Sin an ticéad, a mhac! Má dhéanann tú a leithéid, ní bheidh locht ar bith le fáil agamsa ort, ach beidh mé lán tsásta leat. Tugtar faoi deara, go ndéanann lucht dlí agus lucht polaitíochta a leithéid, anois is arís, agus fiú, nár thuig an Bard fhéin, William Shakespeare, an scéal sin go hálainn nuair a labhair sé faoi’n Urramach úd, a mhol an bóthar caol, anacair, dá thréad, fad is a lean sé fhéin bóthar mín, réidh, na sáimhe. Sin an saol, is dócha! Ach, ba é a chuir ag tochrais ar an gceirtlín sin mé, an babhta seo, nó na turasanna uilig a thug mé ar an ardchathair, ar na mallaibh. Ní call dom a rá gur ghread mé liom suas chun na hardchathrach fan an bhóthair bhreá nua sin, an M9, agus níorbh aon leasainm, Slí Laighean, a bhaisteadh ar an Mótorbhealach céanna sin, nó d’fhéadfá a rá, nach bhfuil a shárú de bhóthar le fáil, thoir nó thiar, sa tír seo, faoi láthair. Agus bíodh go gcoinníonn mé fhéin súil an tseabhaic ar an mbóthar romham amach, ag an am gcéanna, éiríonn liom corrspléachadh a fháil ar thaobhanna an mhórorbhealaigh do-sháraithe sin. Sea, agus céard a bhíonn le tabhairt faoi deara agam fan na dtaobhanna fairsinge sin?
An ceart ar fad agat, nó ba dhoiligh gan iad a thabhairt faoi deara, ar a ndath agus ar a ndéanamh.
Plandaí nimhneacha
Céard tá i gceist agam, an ea?
Tá, na buachaláin bhuí, nó na giosadain, mar a thugaimisne orthu, a fhásann go flúirseach, agus go buacach, fan an bhealaigh. Tuigtear d‘eachtrannaigh áirithe gur feiceálach na bláthanna iad agus iad leata ina mbrat buí ar ’chaon taobh den tslí, ach don té atá ar an eolas, tuigtear dó, gur nimhneach amach is amuigh iad na féiríní céanna sin. Tá’s ag madraí an bhaile nach n-íosfadh bó nó beithíoch an nimh chéanna sin agus é ag fás i gcimín roimhe amach, ach scéal eile ar fad é nuair a thairgtear don mbeithíoch sin é, i mbrosna féir, nó i mám sadhlais.
Anois, nuair a bhí mise ag fás suas in Iorras, in iarthar Mhaigh Eo, blianta ó shoin, bhí a fhios ag chuile ghasúr, ag an am, go raibh sé i gcoinne an dlí plandaí áirithe a bheith ag fás ar do chuid talaimh, agus théadh an póilí timpeall, ag amanna áirithe, leis an dlí sin a chur i bhfeidhm. Bhí comrádaithe ag na giosadáin, dár ndóigh, agus b’iad sin an dá phlanda nimhneacha eile, an feochadán agus an copóg. Sea, agus leis an scéal a dhéanamh níos measa fós, tá an péire sin ag fás leo go buacach, neamhnáireach, fan taobhanna an M9 céanna sin.
Dlí! an ea?
Bhíodh sé i gcoinne an dlí fadó cead fáis a thabhairt do na plandaí nimhneacha sin, agus is dócha gur mar sin atá fós, agus má sea, tuige nach dtugann na húdaráis, ar leo taobhanna an mhótorbhealaigh sin, tuige nach dtugann siad bás obann do na plandaí nimhneacha sin? Sea, agus ní chuirfeadh sé iontas ar bith ormsa, dá gcuirfeadh na húdaráis sin iachall ar dhaoine eile fáil réidh leis na fiailí céanna sin. Sea, ná déan mar a dhéanaimse, ach déan mar adeirimse leat a dhéanamh!
Mar bhuille scoir. Don té a tógadh amuigh faoin tír, sa ré úd fadó, is planda míofar, gránna, nimhneach, é an giosadán, a bhfuil an bás obann tuillte go maith aige maraon lena chompánaigh, an copóg agus an feochadán.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Timpeallán Síoraí an Ghrá
.
Rotha Mór an Ghrá………..Soinéid Shakespeare
le…..Muiris Sionóid………………………………………20 Euro
Céadchló…………………………………………………………..2006
.
I mbliain an Tiarna, dhá mhíle a sé, a cuireadh cló, a chéaduair, ar an rí-leabhar léannta seo, agus is é Muiris Sionóid, a chaith a dhúthracht leis, thar thréimhse blianta, a chuir i dtoll a chéile dúinn é. Chaith mé fhéin agus Muiris seal ar an bhfón ag caint faoin saothar scolártha seo, agus ó tharla gur spreag a chuid cainte mé, dúirt mé leis gur mhaith liom píosa a scríobh faoina leabhar, sa cholún seo. Bhuel, thosaigh mé ag léamh liom, agus ba ghearr gur tuigeadh dom, nár ghnáth leabhar a bhí anseo againn, ach leabhar nár cheart thar chupla dán, nó trí, as, a léamh, d’aon iarracht, agus sa tslí sin, déarfainn go dtógfadh sé tréimhse ó Shamhain go Bealtaine orm an leabhar ar fad a léamh, sea, ach smaoinigh ar an dtaitneamh ar fad atá le baint agam as, á léamh, agus á athléamh, ar an luas seilide sin!
An tÚdar fhéin
Ach, céard faoin údar fhéin?
Rugadh agus tógadh Muiris i gContae Loch gCarman, ar learga Chnoc Fhiodh na gCaor, agus b’an a chónaigh sé go dtí go raibh na trí bliana déag sáraithe aige. D’aistrigh an teaghlach ansin go dtí an Muileann gCearr, áit a bhfuil cónaí air go dtí an lá atá inniu ann. Bíodh gur le Matamaitic agus Eolaiocht a chaith sé bunús a shaoil ghairmiúil mar mhúinteoir, chaith sé seal freisin, i mbun na Gaeilge, agus ní call a rá, go bhfuil suim, agus dhá shuim, aige i litríocht agus i gcultúr an Ghaeil. Fear pósta isea é agus seachtar clainne air. Is mór an spéis a chuireann sé freisin sna cluichí náisiúnta. Tá an t-eolas sin uilig, agus tuilleadh, le fáil faoi, ar chlúdach an leabhair iontaigh seo, agus ní call a rá, gur chuir sé suim, agus dhá shuim, i soinéid Shakespeare freisin, nó bhailigh sé iad, agus ansin, rinne sé iad uilig a aistriú go Gaeilge, agus a fhoilsiú le chéile, sa leabhar breá ildánach seo.
Ní Gobán a Ghaibhnigh
Tabharfaidh an té a léifidh an bailiúchán soinéad seo faoi deara, nárbh aon ghobán a ghaibhnigh na haistriúcháin chéanna seo, nó trína léamh, is féidir leis an léitheoir dul díreach go croí chuile dháin acu, gan bualadh isteach tigh an Bhaird, chor ar bith, agus ní féidir moladh níos airde a thabhairt d’aistriúchán fileata ar bith. Ach céard faoina raibh le rá ag ár Rí-Éigeas fhéin, ag Máire Mhac an tSaoi, ina Réamh-mheas, idtús an leabhair seo……
“Mairfidh fiúntas na hiarrachta éachtaí seo i bhfad. Sa chéad leath den gcéad dheireannach, thuig an dáimh acadúil nach raibh aon chleachtadh b’fhearr chun máistreacht a fháil ar scríobh na Gaeilge ná aistriú ón mBéarla. Tá dhá thráigh á bhfreastal anseo ag Muiris Sionóid. léiriú ar leithead chumas na Gaeilge agus feabhsú mór ar ár dtuiscint ar Bhéarla Shakespeare agus ar mheon an ama lenar bhain seisean.”
Deacair dul thar an moladh sin.
Saothar Ollmhór
Nach mór go deo an saothar atá déanta ag an údar ildánach seo agus thart ar chéad caoga soinéad de chuid Shakespeare aistrithe aige, ó Bhéarla Shakespeare go Gaeilge fhileata den scoth. Agus chomh maith le sin, tugann sé athchuimriú ar chuile dhán acu sin, maraon le gluais chuimsitheach, acraí a chuireann go mór le tuiscint an léitheora. Chuir mé fhéin suim faoi leith i ndearcadh Shakespeare i leith na háilleachta daonna, nó déanann sé tagairt arís agus arís eile, d’fhear óg dóighiuil a ghráigh sé, agus an chaoi a mholann an Bard dó, gan an áilleacht uilig sin a ligean le sruth. Ba chóir dó sliocht a fhágáil ina dhiaidh, nó sin an t-aon bhealach amháin leis an áilleacht daonna a chosaint agus a chaomhnú ar an mbuanaí míthrócaireach, an tAm. Féach mar a chuirtear é i nGaeilge Mhuiris…
“Crainn mhaorga nuair a chím lom gan duilliúr,
Don tréad ón mbrothall b’fhoscadh fionnuar tráth,
is glaise an tsamhraidh i bpunann righin, gan snua
Ar chróchar fómhair faoi cholgfhéasóg bhán.
Áilleacht an tSaoil seo
Sin ceathrú a léirítear mar a chailltear an áilleacht faoi ionsaí ghéar an Ama, ach féach anois, mar a cheanglann an Bard punann an dáin sin i leathcheathrú seo an dáin…….
Aon chosaint níl ar speal an Ama chrua
Ach sliocht mar dhúshlán ‘s é dod’ bhreith chun siúil.
Ar bhealach, chuirfeadh an bhéim sin uilig ar an áilleacht línte an Phiarsaigh s’againne i gcuimhne do dhuine………
“The beauty of the world hath made me sad,
This beauty that will pass”
Ach tharla nár tháinig an Piarsach ar leigheas an scéil, tráth ar éirigh leis an mBard dhá leigheas a leagan os ár gcomhair amach, mar chom maith leis an gceann thuasluaite, deir sé freisin, go bhfuil ar a chumas fhéin áilleacht an fhir óig a bhuanú trína véarsaí fhéin faoi.
Leagann an t-údar scór de na soinéid is cáiliúla os ár gcomhair, i dtosach báire, le sinn a mhealladh chun an fhéasta filíochta atá réidh, ullamh, aige dúinn, a chaitheamh ina chomhluadar. Agus ní call dom a rá, go bhfuil féasta dá leithéid réidh agus ullamh aige, nó ní hamháin go bhfuil fáil ag an léitheoir anois ar shoinéid an Bhaird, i dteanga na nGael, ach ag an am gcéanna, tá culaith fheiliúnach, nua, táilliúraithe go cliste, ealaíonta, fileata, ag Muiris dóibh. Sea, aigne Shakespeare gléasta i véarsaí Mhuiris.
.
Téada eile freisin
Ná ceap anois nach bhfuil téada eile á seinm ag Shakespeare ar chláirseach a chuid soinéad, nó tá, agus caitheann sé roinnt mhaith ama ag gearán faoin chaoi ar sciob an fear dathúil óg úd, a raibh meas an domhain aige air, faoin chaoi ar sciob seisean a leannán mná uaidh fhéin. Agus bíodh gur dhein an fear úd a ghráigh sé, bíodh gur sciob sé a leannán uaidh, ní air go díreach a leagann sé an milleán sa soinéad seo, ach ar an mbean, a deir sé a mheall uaidh é, ar mhaithe lena toil fhéin a imirt ar an bhfile….
“Is liom beirt ghrá, m’éadóchas is sólás,
Mar bheirt sprid ’ chránn le cathú mé de shíor;
An t-aingeal maith is fear é, slachtmhar breá;
An ainsprid, baineannach, ar olc a lí.”
Ní chaillfidh an file a mheas ar an óigfhear sin riamh, agus dósan, fanfaidh sé i mbláth a óige i gcónaí. Féach mar a chuirtear é, ar leathanach a 317..
“Mar shnáthaid grianchloig bíonn an áilleacht, ámh,
Ag éalú óna suíomh ‘s nach léir a siúl;
‘S do shnua róchaomh, cé seasta im’ radharc tá,
Tá siúlach, ‘s tharlóidh meallta aige mo shúil;
.
.
‘S a ghlúin gan bhreith, cluin seo uaim; roimh do ré,
Roimh ghealú di, samhradh na scéimhe d’éag.”
Cóngarach go maith do dhearcadh an Phiarsaigh s’againne ansin…
“The beauty of the world hath made me sad,
This beauty that will pass..”
Leabhar Riachtanach
D’fhéadfainn tuilleadh ama a chaitheamh anseo, ag leagan saothar an údair os bhúr gcomhair, agus ag cíoradh téada binne eile, ar ar sheinn an Bard a fhoinn éagsúla, ach nach bhfuil ar bhúr gcumas fhéin sin a dhéanamh, as bhúr stuaim fhéin! Sea, agus sa bhealach sin, beidh ar bhúr gcumas taitneamh agus pléisiúr a bhaint as an ngnó ar fad. Mar sin, seo leabhar riachtanach do chuile leabhragán Gaeilge, leabhar a d’fhéadfá a tharraingt ort fhéin, am ar bith, agus cupla ceann de na greamanna beadaí atá folaithe dúinn ann, a bhaint as. Níl dabht ar domhan ach go gcuirfidh fiúntas fileata agus cruinneas cúramach na n-aistriúchán seo sciatháin áthais ar do chroí, mar is beag nach gceapfá go mba dhánta a chéadchumadh i nGaeilge iad, ach dár ndóigh, tá an t-údar seo, Muiris Sionóid, molta agus mise i mo thost.
Nach leor nod don eolach? Agus ná lig do leas ar chairde, mar adeireadh an tseandream fadó.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I m B é a l a n P h o b a i l .
*****************************
The August Holiday .
Ó tharla go dtiteann chomóradh lá mo phósta i rith na saoire céanna seo, tá de nós againn, sé sin, mé fhéin is mo bhean, scuabadh linn an tráth seo chuile bhliain, le roinnt laethe a chaitheamh linn fhéin, áit eicínt álainn, suimiúil, i dtír seo na hÉireann, agus i mbliana, shocraigh muid ar na laethe sin a chaitheamh thíos i Ríocht ársa Chiarraí. Anois, tá’s ag an lá, go bhfuil an oiread sin áiteacha áille, suimiúla, thíos sa taobh sin tíre, nach raibh sé éasca, in aon chor, teacht ar ionad a d’oiriúnfadh don bhliain áirithe seo. Bhuel, tar éis roinnt mhaith ama a chaitheamh ar ár marana, ba é a shocraigh muid, i ndeire na feide, nó aghaidh a thabhairt ar an gCom, i leithinis Chorca Dhuibhne
In time for the Match !
Bhuaileamar bóthar luath go leor ar an Satharn an 31u d’Iúil, agus mar is eol do chách, bhí bóthar fada, tuirsiúil, anacair, os ár gcomhair amach, ach faoi mar tharla, níor mhothaíomar an t-am ag sleamhnú tharainn, agus shroicheamar an Com luath go leor le bheith in ann breathnú ar an gCluiche iománaíochta idir Chill Chainnigh agus Port Láirge. Ní gá dhom a rá, gurbh fhiú an tairbhe an trioblóid, ar an ócáid áirithe sin! Ar ais linn ansin go dtí ár dteach lóistín, teach lóistín Bhearnard agus Fionuala Mhic Gearailt, “Suan na Mara”, atá suite tamall gearr amach ón gCom, ar Bhóthar Chaisleán Ghriaire. Ní call dom an teach céanna sin a mholadh, nó tá sé molta agus mise i mo thost. Leor a rá, gur thaitin sé thar barr linne, agus tá socraithe againn athchuairt a thabhairt air, an chéad bhabhta eile a bheidh muid sna bólaí céanna sin.
Agus muid ag cur fúinn sa taobh sin tíre, bhí cóngar trá agus sléibhe againn, agus mura raibh radharcra den chéad scoth againn ó mhaidin go hoíche, ní lá fós é! An tráthnóna sin, agus idir ocras agus tart orainn, thugamar aghaidh ar Phroinnteach an Aghasaigh, i lár an Choim. Chomh luath is a chuamar thar tairseach isteach, bhí a fhios againn go raibh an rogha ceart déanta againn, nó bhí an áit ag cur thar maoil le daoine, rud a d’inis dúinne, go raibh tarraingt na dúiche ar an bProinnteach céanna sin, ar fheabhas agus ar bhlastacht na mbéilí a dháiltear ar a cuid aíonna. Cuireadh an fhírinne chéanna sin ar ár súile dúinn, nuair a leagadh dinnéar ríoga os ár gcomhair amach. Ní bréag a rá, go sásódh na béilí ceanna sin goile fathaigh, gan trácht in aon chor ar an nduine daonna fhéin. Ní call a rá, gur chodlaíomar go sámh an oíche sin, ár gcéad oíche riamh ar an gCom.
The Trip to Dingle .
Ar an nDomhnach, tar éis Aifreann a éisteacht i séipeal álainn an bhaile, thugamar aghaidh ar an nDaingean, ach in áit dhul amach ar Bhóthar an Daingin, is amhlaidh a chuamar amach thar na sléibhte arda úd a dtugtar Sliabh Mis orthu. Chuaigh chuile shórt ar aghaidh go breá i dtosach, ach de réir mar a chuamar chun tosaigh, is ea ba mhó a chuaigh sé i bhfeidhm orainn, nárbh aon “Freeway”, nó “Motorway” ach oiread, a bhí sa bhóithrín caol, anacair, casta, a roghnaíomar. Scaití, bheadh fonn ar dhuine casadh ar ais, ach cá bhfaigheadh sé an spás lena ghluaisteán a chasadh ar bhóithrín chom caol sin? Ní raibh ach rud amháin le déanamh agat, agus b’in treabhadh leat chun cinn, ag súil go sroichfeá áit eicínt, i ndeireadh na dála! Chuamar thar an nDún ársa úd, Cathair Con Rí, agus go gearr ina dhiaidh sin, shroicheamar an pointe is airde ar an mbóthar céanna sin, agus go gearr ina dhiaidh sin, fuaireamar an radharc ab iontaí dá bhfaca mé fhéin le mo shúile cinn, riamh, nó i bhfad, i bhfad, thíos fúinn, agus os ár gcomhair amach díreach, bhí radharc álainn le fáil againn ar Bhá an Daingin. B’éigean dúinn an gluaisteán a stopadh tamall, leis an radharcra céanna sin a ól isteach, agus a chur i dtaisce i measc na radharcanna áille a bhí stórailte againn i gcóifrín na cuimhne, ionas go mbeadh fáil againn orthu, amach anseo, nuair a bheadh gruamacht agus gráice an Gheimhridh dár gcrá. Ar deireadh, shroicheamar an cósta, cóngarach do baile “Aughils Bridge”. Ar dheis linn ansin, agus leanamar linn ar aghaidh trí Abhainn na Scáil, Lios Póil, agus ar deireadh thiar, shroicheamar baile dosháraithe an Daingin fhéin. Smaoinigh mé ansin ar Pheig bhocht Sayers, agus í ag cur síos ar thithe móra, arda, an bhaile sin, agus ar lá an aonaigh, nuair a bhí na sráideanna dubh le daoine. Céard déarfadh an créatúr dá mbeadh radharc le fáil aice anois ar na sráideanna céanna sin, arsa mise liom fhéin, nó níor bhréag ar bith a rá, go raibh na sráideanna sin plódaithe le daoine, ach bhí difir mhór idir na sluaite a bhí ag siúl leo, fan na sráideanna sin anois, agus na sluaite a bhí le feiceáil ag Peig ina lá fhéin. Ciarraígh uilig, d’fhéadfá a rá, a bhí le feiceáil ag Peig, ach na sluaite a bhí le feiceáil agamsa an lá álainn sin, bhíodar ann ó cheithre hairde an tsaoil mhóir, agus a scéal fhéin, sea mh’anam, agus a theanga fhéin freisin, ag chuile dhuine acu.
On Board the Jeannie Johnston .
Ar deireadh, thugamar faoi deara go raibh an-bhrú daoine thíos bealach na cé. Céard a bhí á dtarraingt uilig sa treo sin? adúramar linn fhéin. Ba gherar go raibh freagra na ceiste sin le fáil againn, nó thíos ansin, feistithe agus ar ancaire, bhí an “Jeannie Johnston”, macasamhail na loinge úd a d’iompar na mílte thar tonnta na Farraige Móire, siar go Meiriceá agus go Ceanada, thart ar aimsir an Ghora Mhóir, sea, agus bhí na céadta ina scuaine mhór, fhada, ruballach, ansin, ag síneadh siar ón long sin, agus iad ag fanacht, ar a seal, le dul ar bord, go bhfeicfidís an cineál loinge a d’iompar na mílte sin uilig, agus iad ar a dteicheadh ón nGorta céanna sin, agus iad ag súil le saol níos fearr a chur in áirithe dóibh fhéin, agus dá síol, thall. Shocraíomar fhéin gur mhaith linn dul ar bord, agus leis an scéal a dhéanamh níos éasca dúinn, tharla beirt orainn, nach raibh an t-am acu fanacht ar a seal fhéin le dul ar bord, ach bhí ticéid acu, agus thugadar dúinne iad, saor in aisce.
Bhuel, chuamar isteach ag deireadh na scuaine sin, agus d’fhanamar ar ár seal. Chuamar ar bord ansin, agus caithfidh mé a admháil, gur bheag nár bhain an radharc istigh deoir asainn. Chonaiceamar an chúinge agus an doircheacht inar mhaireadar, na himircigh bhochta sin, ar feadh breis is sé seachtaine, ar a dturas chun an domhain úir, sea, agus gan mórán acu, i bhfoirm bia nó dí, fan an aistir fhada chéanna sin. Ach, thuigeamar, ag an am gcéanna, nárbh aon “Coffin Ship” í an Jeannie Johnston céanna sin, nó níor cailleadh duine ar bith ar bord na loinge céanna sin, i rith a turasanna fada ó Chiarraí go dtí an domhan úr, i rith bhlianta uafásacha úd an Ghorta Mhóir. Chonaiceamar na leapacha loinge agus daoine bréige iontu, agus a scéal á ríomh dúinn ag gleas taifeadta ar bord. Caithfidh me a admhail go ndeachaigh an chuairt ud ar an Jeannie Johnston i bhfeidhm go mor orainn, agus ni doigh liom go ndeanfaimid dearmad uirthi go luath. Ar ball, chuamar abhaile, agus ní gá a rá gur chaitheamar seal an oíche sin ag cur scéal an Jeannie Johnston trí chéile, agus má fhaigheann tú fhéin an deis cuairt a thabhairt ar an long chéanna sin, bí cinnte go dtapóidh do dheis chuige sin, nó tá mé cinnte go mbainfidh tú taitneamh as.
.
****************
Peadar Bairéad.
****************
.
.
Gaeilge 
English