!EACHTRA

________n_____Ö_móD___Ö_ê_mó@___À_ò_mó<__
²_é_mó8___›_á_mó4___|_Ì_mó0___H_ý_mó,___E_å_mó(__*_Ö_mó$__#__¾_mó __&¾_Î_mó____ÖE A C H T R A I G H D ò I N N 1.

.

Nuair a bh’ mise i mo ghasœr, bh’ de n—s againn, sa Gheimhreadh, cuairt a thabhairt ar sheandaoine, ar th—ir scŽalta. Ba bheag rud eile i bhfoirm chaitheamh aimsire a bh’ le f‡il ag daoine —ga, sa dœluachair, an t-am sin, agus ar an ‡bhar sin, bh’odh t—ir an diabhail againn ar na scŽalta sin. Ag smaoineamh siar ar na laethe sin anois dom, is minic a thuigtear dom, gur mh— taitneamh a bhaineadh na seandaoine fhŽin as na babhta’ scŽala’ochta sin, n‡ mar a bhaineamarna p‡ist’ astu, n— is beag rud is m— a thugann plŽisiœr don tŽ at‡ aosta, n‡ daoine —ga ag teacht chuige ar th—ir eolais, eagna agus scŽalta, earra’ at‡ tiomsaithe aige go cœramach, thar bhlianta fada, achrannacha, a shaoil. Nach annamh a thugtar an deis sin do sheandaoine an lae inniu, n— t‡ an t-eolas uilig, agus na scileanna go lŽir, ag na daoine —ga, sa l‡ at‡ inniu ann, murab ionann is an tr‡th œd. Annamh a deirtear le seanduine anois….Eachtraigh dœinn fao___êin saol a bh’ ann, nuair a bh’ tusa i do ghasœr…. Don tŽ a bhfuil ar a chumas p’osa a scr’obh ‡fach, n’ f‡l go haer Ž, n— is fŽidir leis-sean scŽal a —ige a r’omh, am ar bith a bhuaileann an fonn Ž, n— am ar bith, a bhfuil eagarth—ir amuigh ansin at‡ s‡sta Žisteacht leis, agus sp‡s a chur ar f‡il d—.

.

Le tœs a chur leis an tsraith seo cuimhn’, inseoidh mŽ dhuit anois faoi n—s ait a bh’ againne, paist’, thiar in Iorras, breis mhaith agus tr’ sc—r bliain — shoin. Cuimhnigh anois, cŽ gur rugadh mise i dt’r a bh’ saor, gur lean n—sanna ‡irithe in ‡r measc, — na laethe œd, a raibh cine Gael faoi dhaoirse, agus faoi bhr‡ca Gall, faoi mar a deireadh na seandaoine. Bhuel, am ar bith a dÕfheicfeadh muidinne Garda S’och‡na, n— ÒP—il’Ó, mar a thugaimis air, ag teacht i dtreo an bhaile, agus bÕfhuras sin a dhŽanamh ag an am, n— n’ bh’odh gluaiste‡in, n— tada d‡ leithŽid acu an uair œd, le teacht aniar aduaidh ar dhuine. N’ bh’odh acu ach rothair, agus dÕfheicfe‡ fear acu ag teacht, m’le — bha___òile. Bhuel, nuair a dÕfheicfimis a leithŽid ag teacht in‡r dtreo, rithimis i scaoill, amach as na tithe, agus stad n— c—na’ n’ dhŽanaimis, go mbeadh chuile dhuine againn s‡ite i nd’g, n— i gclais, amuigh i ngort na bpr‡ta’, n— cois cla’, ‡it nach bhfaigheadh an P—il’ sinn, go L‡ Philip aÕ Chleite fhŽin. N’l fhios agam f—s, tuige a ndŽanaimis a leithŽid, n— n’ cuimhin liom na daoine f‡sta ag r‡ linn a leithŽid a dhŽanamh, ach bÕin mar a dhŽanaimis. Is d—cha gur th‡inig an n—s sin anuas tr’ na glœnta chugainn, agus nach raibh ‡ dhŽanamh againne, ach an rud a dhŽanadh ‡r leithŽid’ le sinsearacht, tr‡th ar bith a dÕfheicid’s fear in Žide chucu. Ach is cuimhin liom freisin, am ar bith a mb’odh diabhla’ocht no blige‡rda’ocht ar bith ar siœl againn, go ndeireadh an daoine f‡sta linn a bheith cœramach, n— go mbŽarfadh an P—il’ leis ina mh‡la sinn!.

.

Chailleamar an n—s sin le himeacht aimsire, nuair a chuireamar aithne ar na Garda’, agus nuair a tuigeadh dœinn go mba daoine l‡cha, cairdiœla a bhfur___émh—r, ar nos chuile dhream eile, go dt’ go dtŽadh do bh— ina ngarra’! Ach mar sin fhŽin, blianta ina dhiaidh sin, nuair a cuireadh tœs leis an dara cogadh domhanda, agus nuair a chonaiceamarna eitle‡in, den chŽad uair riamh, dÕfhill an sean-n—s cŽanna orainn, agus dÕfheicfe‡ an corrdhuine ag tabhairt faoi na d’ogacha agus na claiseanna ar’s, nuair a dÕfheicid’s eite‡n chucu! Minic a rinne me fhein an cleas sin le linn mÕoige, agus fanann cuimhne an n—is sin neadaithe go doimhin ionnam go dt’ an l‡ at‡ inniu ann.

.

Agus le cr’och a chur leis an scŽal sin, bh’ mŽ amuigh in Iorras, cupla bliain — shoin, agus chonaic mŽ fear ag sprae‡il pr‡ta’ le scuab fraoigh. Stop mŽ an carr, le grianghraf a th—g‡il, ach i bpreab na sœl, bh’ mo dhuine imithe as radharc, faoi mar a slogfadh an talamh Ž, is amhlaidh a rinne sŽ, mar a dhŽanaimisne fad—, thug sŽ an d’og air fhŽin, agus bh’ na gais chom hard sin, nach raibh feice‡il ar bith agamsa air, ach b’ cinnte go raibh l‡n a dh‡ shœl a bhaint aigesean ___áasamsa Nach deacair n—s d‡ leithŽid a bhriseadh!

.

Ceann de na chŽad chuimhn’ a ritheann liom anois, agus mŽ ag iarraidh tumadh isteach i linn na h—ige, n‡ mŽ a bheith thart ar dh‡ bhliain dÕaois, mŽ socraithe i mbosca, de chine‡l eic’nt, ar bhruach na tine, agus mo Mham ag dŽanamh bacsta’ taobh liom. Bh’ cloch bheag im l‡imh agam, agus mŽ ag dŽanamh cine‡l eic’nt spraoi leis. Ar chœis amh‡in, n— ar chœis eile, thit an chloch diabhalta as mo l‡imh, agus rinne mŽ chuile iarracht breith uirthi, ach cibŽ m’-‡dh a bh’ orm, thit mŽ amach ar mhullach mo chinn as an mbosca, agus isteach liom sa ghr’osach a bh’ in aice na tine. BhŽic mŽ agus scread mŽ, agus cheap mŽ nach dtiocfadh mo Mham chugam go deo le mo th—g‡il as an tine loiscneach sin. Ar deireadh thiar, th‡inig s’, agus sh‡bh‡il mŽ ar lic œd na bpian. Is cuimhin liom an faoiseamh a fuair mo choirp’n d—ite —n uisce a bh’ i mb‡is’n an bhacsta’, mar a raibh s’ ag scr’obadh na bhfata’, agus sin a bhfuil sa chuimhne sin. Stopa___Ìnn an ÒtŽipÓ ag an bpointe sin, agus n’ cuimhin liom tada faoin bpian a lean an r—stadh sin, n— an trŽimhse fhada a th—g sŽ leis an nd— doimhin sin uilig a leigheas. Ach nach mar sin a bh’onn i gc‡s cuimhn’ na h—ige? Fanann cuid ‡irithe de glas, agus scuabtar an chuid eile chun siœil le sruth dian na mblianta.

.

Cuimhne eile a fhilleann chugam, go rialta, — chriocha œd na hoige, na ceol na gcriogar agus iad ag portaireacht go m’cheolmhar d—ibh fhŽin sa bhac. N’ dhŽanadh na criogair chŽanna dochar ar bith dՎinne, muna gcuirfeadh duine chucu, agus ansin, bh’ de n—s acu, stoca’ an duine sin a mhilleadh, am ar bith a bhfaigheadh siad i bpoll aÕ bhaic iad, agus d‡ bharr sin, bh’odh l‡nchead ag na criogair bogadh timpeall an teallaigh, am ar bith dÕo’che n— de l—.

.

De rŽir mar a dÕfh‡s mŽ suas, chuir mŽ aithne ar an t’r agus ar na daoine a bh’ timpeall orm. Nuair a bhreathna’odh mŽ amach an doras tosaigh, soir uaim, bh’odh radharc agam ar an nGob Dubh agus ar ___ýan bhfarraige timpeall air. P’osa — dheas —n nGob bh’ an Rinn Bh‡n, agus ’ mar a bheadh scian gheal ag s’neadh amach sa bhfarraige, sa chuid sin de Chuan an Fh—id Duibh a shileann isteach go cŽ an tS‡ilin. Idir an teach sÕagainne agus an fharraige sin, bh’ roinnt p‡irceanna againne, idir mh—inŽar agus portach, ‡it a mbaineadh Daid an mh—in dœinne. BÕfhŽidir nach raibh an mh—in sin chomh maith leis an mh—in a bhaint’ th’os sa T—in Mh—r, ach n‡r linne ’? agus dÕfhŽadf‡ an mh—in sin a bhreith abhaile d’reach —n bportach sin go dt’ Garra’ na gCruach leis an asal, gan a bheith ort aistear fada s’os chun an tslŽibhe a chur ort fhŽin. Ba ghearr freisin, gur chuir mŽ aithne ar na daoine a bh’ mar comharsanna againn, daoine l‡cha, geanœla, cairdiœla, carthannacha, n‡r chuir chugainn na uainn, tr‡th ar bith, le linn dœinn bheith ag f‡s suas ina measc, ach daoine a thiocfadh i gcabhair ar Žinne, a mbeadh a leithŽid ag teast‡il uaidh. N’ call dom a r‡, go mb’odh l‡n-t’ de ph‡ist’ i ngach teach, an tr‡th œd, murab___å ionann is inniu! Agus d‡ bharr sin, n’ bh’odh easpa comhluadair orainne am ar bith. I rith an tSamhraidh, nuair a bh’odh an aimsir go bre‡, te, brothallach, bh’odh muidinne, gasœir, ag imeach linn ar fud an dœiche ag imirt ‡r gcleas. Bh’odh an-t—ir againn ar na dumhacha gainimhe a bh’ idir sinn agus an Fharraige Mh—r, taobh thiar den teach. Bh’odh sp—rt an domhain againn ansin san aimsir bhre‡, agus muid ag rith is ag spraoi i measc na ndumhach, ag dul le bruach s’os, n—s na gaoithe, ‡it a mbrisfeadh muid p’osa den bhruach, le sleamhnœ s’os le f‡na na dumha’ air. Minic freisin, a mb’odh r‡sa’ asal againn ar shraith eic’nt i measc na ndumhach cŽanna sin. L‡ eile, thŽadh muid cois cladaigh ag cuardach raice, agus mura bhfeaigfe‡, an tr‡th œd, ach buidŽal, thabharf‡ abhaile leat Ž, n— b’ cinnte go mbeadh g‡ lena leithŽid le heasba eic’nt a sh‡samh, n— an t-am sin, n’ bh’odh earra’ flœirseach ag daoine, faoi mar a bh’onn inniu, agus bh’odh f‡ilte i gc—na’, roimh cibŽ earra a gheo___Öbhadh muid cois cladaigh.

.

N’ bh’odh muid gan spraoi, ach oiread, sa dœluachair, n— nuair a bh’odh na ho’cheannta fada geala’ ann, thŽadh daoine ar chœirt chuig a ngaolta agus chuig a gcairde, agus go hiondœil, thagadh na paisti leo. Ansin, tar Žis tamall a chaitheamh in‡r su’ go ciœin, bŽasach, thosa’odh na gasœir ag dŽanamh spraoi d—ibh fhŽin, th’os sa tseomra bÕfhŽidir, n— amuigh timpeall an t’. BÕiad na cluich’ ba choitianta n— Lœrap—g Larap—g, Dall—g, Thart aÕ Bhr—g. Scait’ eile bhiodh tomhaiseanna n— aithriseoireacht ar siœl acu. O’che eile, bheadh na ruda’ beaga ag gabh‡il do na leabhair scoile, agus iad ag iarraidh lŽasadh a sheachaint an l‡ d‡r gcionn. Agus corruair freisin, bh’odh c‡rta’ againn, le Foighid, Cœig is Fiche, n— cluich’ d‡ leithŽid, a imirt. Bh’odh am againn le spraoi a dhŽanamh gan aon ag— an t-am sin, ach ag an am gcŽanna, n‡ s’l nach mb’odh obair le dŽanamh againn, n— bh’odh, agus neart. Bh’odh orainn na ba a sheoladh chun fosa’ochta___¾, agus bh’odh orainn freisin, aire a thabhairt d—ibh le linn d—ibh a bheith ag alpadh fŽir ar a nd’cheall, n— cŽ go mb’odh fŽar ar f‡il go flœirseach acu, ba mhilse do na ba cŽanna sin an greim a bhainid’s as barra de chine‡l ar bith, a bh’odh crosta orthu, n‡ l‡n boilg den bhfŽar milis a bh’ faoina smut acu..

.

N‡ ceaptar anois go mba naoimh ar thalamh sinn, an tr‡th œd, n— n’orbh ea. Bh’odh cleasa’ocht agus diabhla’ocht ar siœl againn freisin. Bh’odh dœil an diabhail ag cuid againn sna toit’n’, agus ag dul ar scoil dœinn ar maidin, b’ cinnte go mbeadh toit’n ag fear eic’nt in ‡r measc, agus nuair a shroicheadh muid ‡it s‡bh‡ilte, lasfa’ an toit’n, agus ansin, chuirt’ sa timpeall Ž, le gail a thabhairt do chuile dhuine againn, ar a sheal. Sea, mhanam, agus l‡ r‡sa’, n— a leithŽid, b’ cinnte go dtiocfadh duine eic’nt d’nn ar ghloine p—rtair, agus ansin, dhŽanfa’ sin a roinnt freisin, le seans a thabhairt dœinn bheith ag ma’omh as go ceann r‡i___Îthe ina dhiaidh sin ar’s! Bh’odh dœil mhallaithe againn freisin sna hoinniœin, agus sna turnapa’ a bh’odh ag f‡s i ngarra’ na gcomharsan, an tr‡th sin, agus minic a ghoideadh muid m‡m oinniœn, n— turnapa m—r, as garra’ œd na gcomharsan. Agus b’ cinnte de, nach mb’odh na comharsanna cŽanna sin r—-sh‡sta linn, d‡ dtiocfa’ orainn sa bhfoghail sin.

.

Ach nuair a smaoin’m siar ar na laethe sin anois, feictear dom nach raibh muid leath chomh sean—rtha leis na ruda’ beaga at‡ ag f‡s suas, sa l‡ at‡ inniu ann. N’ bh’odh teilif’s n— raidi—, cairr n— traenacha, nuacht‡in n— greann‡in againne an tr‡th œd, le cleasa n— drochbhŽasa a mhœineadh dœinn, n— le cur isteach ar an mœineadh a cuireadh orainn sa bhaile, n— sa scoil. CibŽ diabhla’ocht a bh’ ionainn, n’ —n dtaobh amuigh a th‡inig, ach is amhlaidh a th‡inig s’ uainn fhŽin amh‡in, agus — cibŽ claonadh chun oilc a bh’ sa chro’ istigh ionainn.

.

*******************

Peadar BairŽad.

*******************

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

_____DSET___|__ÿÿ___(_H________________ÿÿÿÿÿÿ_mó________________Â___¸__________M@_____________9_____________¸___Â__________+_____________6__ÿÿ___*______________________________M@_____________9________DSET___¤__ÿÿ___(_H_________é___Ò_Óÿÿÿÿÿÿ_mó______________________________________________9______________©___Â_________zx_________9______ª_______¸___Â________________________6__ÿÿ___*______________________________M@_____________9________DSET___R__________@______________________mó__mó__mó