Comhthéacs
“Do scríobhas go mion-chruinn ar a lán dár gcúrsaí d’fhonn go mbeadh cuimhne i ball éigin ortha agus thugas iarracht ar mheon na ndaoine bhí im’ thimcheall a chur síos chun go mbeadh ár dtuairisc ’ár ndiaidh, mar ná beidh ár leithéidí arís ann.”
Scríobh Tomás ó Criomhthain é seo sa bhliain 1926, sa leabhar “An tOileánach”. Bhí údair cháiliúla eile ó na Blascaodaí ag scríobh leabhair thart ag an am céanna, go háirithe Peig Sayers (Peig) agus Muiris Ó’Suilleabháin (Fiche Bliain ag Fás).
Ba iad eachtrannaigh a thóg faoi deara go raibh Gaelchultúr speisialta caomhnaithe ar na Blascaodaí, agus nach raibh aon áit eile san Eoraip ina raibh seanchultúr beo fós. Ar dtús, i 1907, tháinig an tOllamh Carl Marstrander ón Iorua chun Gaeilge a fhoghlaim. Ba é ‘an Viking’ an leasainm a chur na daoine áitiúla air. Chas sé le Tomás Ó’Criomhthain agus d’éirigh sé soiléir gan mhoill gurb é Tomás an Máistir agus Carl an scoláire. Chuaigh Carl go Baile Átha Cliath tar éis sin ag obair mar Ollamh an tSean-Ghaeilge. Tháinig mac léinn ón Bhreatain Mhór darb ainm Robin Flowers, chun staidéar a dhéanamh faoi stiúir Carl. Spreag Carl é turas a thabhairt ar an Bhlascaod Mór. Thit na hOileánaigh i ngrá le Bláithín, an leasainm a thugtar air!
Tháinig daoine eile ansin chun foghlaim agus staidéar a dhéanamh. D’iarr siad ar na hOileánaigh a scéalta féin a scríobh síos ionas nach gcailltear iad. Mar sin scríobh roinnt bheag Oileánaigh na leabhair tábhachtaigh thuas. Léiríonn na leabhair cháiliúla saol mhuintir na Blascaodaí dúinn go léir.
The Loneliest Boy in the World
Le déanaí, léigh mé leabhar Béarla darb ainm “The Loneliest Boy in the World”, le Gearóid Cheaist Ó Catháin agus Patricia Ahern. Chuir sé mé i gcuimhne na smaointe thuas.
Déanann Gearóid cur síos ar shaol ar an Bhlascaod Mór sular aistríodh amach ar an míntír an tríocha duine a bhí fágtha. Scríobh Liam Robinson alt faoi Ghearóid i 1949, ina ndúirt sé gurb é Gearóid ‘the loneliest boy in the world’, mar ní raibh páiste eile ar an oileán ag an am sin. Cé nach raibh sé sin fíor, bhain Gearóid cáil amach de bharr sin.
Nuair a chonaic an t-údar Patricia Ahern agallamh teilifíse le Ghearóid ar TG4, bheartaigh sí teagmháil a dhéanamh leis chun comhobair ar leabhar. Ar dtús, níor chreid sé go mbeadh aon suim ag daoine ina shaol. Ach chuir Patricia a mhalairt ina luí air, agus scríobh siad an leabhar. Bhain sé na deora asam, mar táimid ag léamh scéal brónach faoi dheireadh ré.
Sa leabhar, buailimid le clann Ghearóid – daoine iontacha flaithiúla cé go bhfuil saol deacair acu. Is rud iontach an ceangal idir Gearóid agus a chlann, go háirithe a sheantuismitheoirí. Déanann Gearóid cur síos maith ar shaol a mhuintir ar an Oileán agus i nDún Chaoin inár shocraigh siad tar éis bhogadh ón Oileán i 1954.
D’fhreastal sé ar scoil Naomh Seosamh in Achadh Úr i gCill Chainnigh ar feadh tamaillín, ach níor thaitin sé leis mar scoil forbhannach a bhí ann. Bhí sé níos sásta ag freastal ar scoil sa Daingean agus ba bhreá lena chroí é. Thosaigh sé ag imirt peile le foireann na scoile, and d’éirí go mór leis sa spórt sin.
Tar éis scoil, thosaigh sé ag obair i gCorcaigh le comhlacht leictreachais. Bhí poist éagsúla aige tar éis sin. Phós sé a bhean chéile i gCorcaigh agus bhí beirt chlainne acu.
Sna hochtóidí nuair a d’ iarr Meiriceánach an Blascaod mór a cheannach, tháinig cuthach feirge ar Ghearóid agus chuaigh sé isteach i bhFondúireacht an Bhlascaod agus d’éirigh leo stad a chur leis. Ag an am seo, is leis an Rialtas dhá thrian den Blascaod Mór ach tá an chuid eile le húinéireacht phríobháideach. Dá bhrí sin, níl an Rialtas in ann Páirc Náisiúnta a chruthú fós, ach tá súil againn go mbeidh Páirc Náisiúnta ann lá amháin chun cuimhní cultúr speisialta na háite a chaomhnú. Bheadh sé sin ina Clabhsúr iontach chomh maith le tosach úrnua i ról cultúrtha do na hOileáin speisialta seo.
Gaeilge 
English