le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Teacher Man
by
Frank McCourt
————————————
Méaróg ar a charn
Tá a fhios ag an Saol Gaelach, faoi seo, gur bhásaigh an t-údar cáiliúil, Frank McCourt, ar na mallaibh, agus mar mhéaróg ar a charn, ba mhaith liom píosa beag a scríobh sa cholún seo, faoin leabhar deiridh a shil óna pheann líofa. Níl mé ag tagairt anseo do, Angela’s Ashes, nó do, ’Tis, an dá leabhar ba cháiliúla uaidh, ach tá mé ag tagairt don leabhar deiridh dá chuid, sé sin, do Teacher Man, leabhar a scríobh sé, le cur síos a dhéanamh ar ar bhain dó, agus é i mbun a cheird mar mhúinteoir, i Scoileanna éagsúla i gCathair mhór Nua Eabhrac. Tá sé soiléir ó thús, go bhfuil muid ag plé le duine umhal, carthannach, fiosrach, agus le duine a raibh tine ina bholg, de shíor á thiomáint i dtreo na foirfeachta i gceird na múinteoireachta.
Clú agus Cáil
Tá’s ag madraí an bhaile anois, faoi mar a d’éirigh leis dul i gcionn ar an saol mór, lena dháiríreacht, agus lena mhacántacht in Angela’s Ashes. Táid ann adeir, nach bhfuil sa leabhar sin ach cumadóireacht agus fiannaíocht, agus gur scríobhadh é le freastal ar bhrionglóidí Ghael Mheiriceá, ach ní mar sin atá, in aon chor, nó sa leabhar sin, déanann an t-údar cur síos ar an saol, faoi mar a bhí i measc a mhuintire, le linn a óige-sean i gcathair Luimní. Ní hamháin go raibh siad bocht, ach bhí siad an-bhocht. Thug sé faoi deara, faoi mar a diúltaiodh dó fhéin is dá mhuintir, nuair a rinne a athair iarracht ar áit a fháil dó mar chléireach Aifrinn. Agus arís, thug sé faoi deara, an chaoi a raibh ar a mháthair déirc a lorg ó shagairt, le goblach a choinneáil lena hál. Ach taobh ar taobh leis an mbochtaineacht uilíoch sin, feicimid mar a chabhraigh daoine lena chéile, agus an chaoi ar theastaigh ón údar fhéin a bhealach a dhéanamh chun tosaigh. Tuigtear dó fhéin gur mhill an bhochtaineacht chéanna sin a mhisneach agus a spiorad, agus gur leag sí é i mbogach an easpa muiníne, agus d’fhéadfadh cuidín eicínt den cheart a bheith aige sa mheid sin, ach le filleadh ar Teacher Man…bíodh nach bhfuil ann ach thart ar cheithre scór leathanach, ó thús deireadh, caithfidh mé a rá, go ndeachaigh na leathanaigh chéanna sin i bhfeidhm go mór orm fhéin, nó tá dáiríreacht, macántacht, agus neamhurchóid, le feiceáil go soiléir tríd na scéilíní uilig, ó thús deireadh. An Máistir ag plé lena ranganna, a chéaduair, agus ansin, lena dhaltaí mar dhaoine daonna, atá á chur os ár gcomhair ag an údar, sa leabhar seo.
That Irish Childhood !
Breathnaigh ar an gcaoi a chuireann sé tús leis an scéal, sa chéad chaibidil…
“If I knew anything about psychology, I’d be able to blame all my troubles on my miserable childhood in Ireland. That terrible childhood took away my confidence and filled me with self-pity; it made me afraid of my emotions, jealous of other people, unable to obey orders, and frightened of the opposite sex…..So, it’s surprising that I ever managed to become a teacher.
Sea, mh’anam! Ach ní dóigh liom go gcreidfeadh mórán daoine go raibh an t-údar lom dáiríre sa ráiteas sin, go háirithe, nuair a chuireann tú san áireamh, gur chaith an fear céanna sin triocha bliain dá shaol i mbun na múinteoireachta céanna sin, i gcathair mhór Nua Eabhrac, áit a chuirfeadh sceon i gcroí múinteora ar bith! Sea, agus i rith na mblianta sin freisin, bhí de mhisneach aige, tuilleadh staidéir Ollscoile a dhéanamh, staidéar a chuirfeadh ar a chumas dul chun cinn a dhéanamh sa chóras scolaíochta, agus sa tslí sin, go n-éireodh leis dul i gcionn níos fearr ar a dhaltaí.
Ach ag tagairt dá ráiteas thuas, go ndeachaigh a thabhairt suas agus a scolaíocht fhéin go mór ina choinne, nuair a chuaigh sé i gcionn oibre thall, nach luíofadh sé le réasún, gurb é a mhalairt ar fad a bheadh fíor, nó nár chuir a thabhairt suas fhéin ar a chumas, an daltaí bochta ó chúlshráideanna Nua Eabhrac a thuiscint níos fearr ná mar a dhéanfadh a chomhmhúinteoirí thall?
“Angela’s Ashes”
Tugann muid faoi deara freisin, an t-ionad gradamach a thuill a chéad-leabhar, Angela’s Ashes dó, agus an chaoi ar tugadh aird domhanda air, as ucht an leabhar sin amháin sin a scríobh, agus ar an dtaobh eile den scéal, níor thug éinne aird ar bith air as an triocha bliain a chaith sé mar mhúinteoir i gcathair mhór Nua Eabhrac!
B’iontach mar a bhain Frank McCourt úsáid as an scéalaíocht mar uirlis oideachais i measc na ndaltaí sin. Agus níos iontaí ná sin fhéin, gur chuir na daltaí stóinsithe sin aird ar a scéalta, ó thús. Ní raibh siad cinnte riamh céard a dhéanfadh an tÉireannach buile sin, a bhí acusan mar mhúinteoir, agus dá bhrí sin, bhídís ag faire amach i gcónaí, féachaint cén toradh a bheadh ar a mbligeardaíocht i rang Mhic Cuarta.
Tá mé cinnte go mbainfidh tú taitneamh agus toit as an leabhar beag seo, nó tá slua iontach carachtar ann, carachtair a bhainfidh gáire as anois, agus a bhainfidh deoir asat ar ball, nó bíodh go bhfuil siad stóinsithe, seanaimseartha, ag an am gcéanna, tá siad macánta, neamhurchóideach, dáiríreach.
Críoch Chuí ?
Breathnaith mar a chuireann an t-údar críoch leis an leabharán seo. Tá sé ag éirí as an múinteoireacht, agus seo a rang deiridh críochnaithe aige. Buaileann an clog, agus……………
“The bell rang, and they all said goodbye to me. I was told to have a good life. I wished them, the same. As I left the classroom for the last time, a voice called out to me.
‘Hey, Mr. McCourt, you should write a book.’
I’ll try.”
Críoch chuí, oiriúnach, le triocha bliain múinteoireachta, agus comhairle chuí ó dhuine anaithnid dá dhaltaí. Níor bronnadh fiú uaireadóir óir air, tar éis a shaothair go léir!
Ach, nach ’in an saol agat, a mhiceo?
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Marian College…1954-2004……… ………..Golden Jubilee Special
.
My Marian Years
Tharla, ar an 28ú Aibreán, 2008, gur bhuail mé le Ned Prendergast, in Oifigí “CEIST” i Má Nuat, mar a bhfuil sé ag obair anois, mar fheidhmeannach leis an eagraíocht chéanna sin. M’iníon a réitigh an talamh don ócáid, nó tharla go bhfuil sise ag obair sna hOifigí céanna sin. Bhí deis agam, freisin, bualadh le baill na Foirne breátha, cairdiúla, atá ag saothrú leo sna hOifigí céanna sin. Ach b’fhéidir gur chóir dom dul siar, beagáinín, i dtosach, leis an teacht le chéile sin a shuíomh ina ionad ceart féin.
Thosaigh mé fhéin mo shaol múinteoireachta i gColáiste Mhuireadhaigh, i mBéal an Átha, i gContae Mhaigh Eo, agus tar éis dom seacht mbliana, nó mar sin, a chaitheamh ag saothrú na Gaeilge sa Choláiste sin, ghlac mé le post i gColáiste Mhuire Cois Abhann, nó i “Marian College”, faoi mar a thugtar air i mBéarla. Tháinig mé go Marian College i Meán Fómhair na bliana 1958. Caithfidh mé a admháil anois, go mbeadh sé deacair daltaí na scoile sin a shárú, an tráth úd, agus shaothraigh mé liom ansin ar feadh seacht mbliana, nó mar sin, ach ag deireadh na tréimhse sin, mhothaigh mé, ar chúinsí áirithe, go raibh sé in am agam bóthar a bhualadh arís, agus mo sheolta a ardú. Shocraigh mé ar Choláiste Chiaráin Chill Chainnigh, a thabhairt orm fhéin. Rud a rinne. Ní raibh aiféala orm riamh ó shoin gur chinn mé ar sin a dhéanamh an tráth úd, nó réitigh an t-athrú sin go seoigh liom.
We taught by Dodder’s Banks
Ní chuige sin atá mé áfach, ach le filleadh ar an gcruinniú a bhí agam le Ned Prendergast. Chuir mé suim ar leith sa chruinniú sin, nó chaith Ned seal ag múineadh i gColáiste Mhuire Cois Abhann, agus d’fhág sin go raibh deis againn ár gcomhrá, agus ár seanchas, a dhéanamh, faoin saol a bhí sa treis agus muid i mbun múinteoireachta ansin, blianta fada ó shoin. Luaigh mé thuas, gur bunaíodh an Coláiste sin sa bhliain 1954, rud a d’fhág go raibh Iubhaile Órga an Choláiste á cheiliúradh acu ansin, sa bhliain 2004, agus leis an ócáid chinniúnach sin a cheiliúradh mar ba chóir, d’fhoilsigh siad Iris bhreá, shuimiúil, Chomórtha, don Iubhaile chéanna sin. Anois, ó tharla go raibh chuile shnaidhm a cheangail mé leis an gColáiste céanna sin scaoilte le blianta fada, agus ó tharla nach bhfaca mé an Iris Chomórtha sin, nach orm a bhí an t-áthas nuair a bhronn Ned cóip de orm, ar an ócáid sin i Má Nuat.
Tar éis dom filleadh ar Chill Chainnigh, bhí deis agam an Iris sin a scrúdú, agus a chíoradh. Chuir mé suim, agus dhá shuim, in a raibh le léamh, agus le feiceáil, agam san Iris chéanna sin.
Seven Years of…………..
Chaith mé fhéin seacht mbliana ag saothrú na Gaeilge ansin, ón mbliain 1958, go dtí Samhain na bliana 1966, agus is dócha gur leagadh dúshraith na scolaíochta agus an léinn sa Choláiste i rith na mblianta céanna sin. Tháinig RTE i dtíos linn, i dtús na seascaidí, nó ní raibh a n-áit fhéin amuigh i nDomhnach Broc réidh dóibh ag an am, agus dá bharr sin, bhain siad úsáid as Amharclann an Choláiste lena scileanna a chleachtadh ann, agus nár bhreá an caitheamh aimsire dúinne é, tráth a chaitheamh ag breathnú orthu ag cleachtadh a gceirde thíos fúinn, san Amharclann, agus muidinne ag breathnú orthu tríd an bhfuinneoigín úd i Seomra na Múinteoirí. Cuimhní ag filleadh orm freisin faoi Chlós na Scoile, mar a thionóltaí na daltaí chuile mhaidin, roimh ranganna na maidine, b’in an “Assembly”, mar a thugtaí ar an dteacht le chéile sin, agus bhíodh ar chuile mhúinteoir bheith sa láthair, lena rang fhéin a thionlacan chuig a sheomra ranga, i ndiaidh an tionóil, ach nach gcuirtí fainic na bhfainic ar chuile dhalta acu, gan spág fiú, a leagan ar an bpaistín féarach úd a rith ó cheann ceann an Chlóis! B’iontach ciúin an áit í, ansin cois Dothra, agus í fada go leor isteach ó na sráideanna torannacha, sa chaoi nach gcuirfeadh gleadhradh bodhar an tráchta isteach orainn, a bheag nó a mhór. Sea, dhúisigh an Iris Chomórtha cuimhní iomadúla i gcistin na cuimhne, agus d’fhill scaoth cuimhní orm le chuile leathanach dár iompaigh mé.
Congratulations to the Editor
Ba mhaith liom comhghairdeas a dhéanamh leis an Eagarthóir, nó rinne sé éacht agus na cuimhní sin uilig a bhailiú, a rangú, agus a choimeád faoi smacht, taobh istigh de chlúdaigh ornáideacha na hIrise léannta ildaite seo. Ba spéisiúil freisin iad na grianghrafanna a bailíodh don ócáid, ach b’fhéidir go gcuirfeadh ainmneacha na ndaoine uilig sna grianghrafanna sin go mór leis an sásamh a bhainfeadh duine mar mise astu. Ach ansin, nuair a smaoiním gurbh é Pat Mór McDonagh fhéin a rinne eagarthóireacht ar an saothar seo, ní chuireann sé ionadh ar bith orm, nó chuir mé aithne ar an Pat céanna sin, sa bhliain 1958, nuair a tháinig sé aduaidh chugainn, le dul i gcomhar linn mar mhúinteoir, i Marian College. Ba chara dílis é Pat, i rith na mblianta a chaitheamar ag treabhadh linn i bhfochair a chéile ansin, cois Dothra. Is féidir liom an Pat céanna sin a fheiceáil anois fhéin, trí shúile na cuimhne, Fear breá, óg, scafánta, laidir, ag siúl roimhe go rábach, é ag slíocadh a chuid gruaige siar thar a mhalainn, agus a ghúna léannta, acadúil, á shéideadh san aer taobh thiar de. Cuimhní freisin ag filleadh orm ón lá úd ar thugamar cuairt ar Bhéal Feirste na long, ar an bhfáilte chroíúil a cuireadh romhainn i Stormont fhéin, áit ar ligeadh isteach sinn, le spléachadh a fháil ar Pharlaimint an Tuaiscirt i mbun oibre! Chonaiceamar freisin, an lá céanna sin, na sluaite ollmhóra ag filleadh abhaile, tráthnóna, go tostach, dúr, óna gcuid oibre sna longchlósanna. leor sin faoi na cuimhní úd, ach is féidir leat a bheith cinnte, go leanfaidh cuairt na gcuimhní céanna sin, go ceann i bhfad.
Memories Recalled
Chuir mé spéis sna grianghrafanna freisin, nó léirigh roinnt acu dom neamhbhuaine an tsaoil seo, mar nach bhfuil roinnt áirithe de na daoine ar chuir mé fhéin aithne orthu, sna caogaidí agus sna seascaidí, nach bhfuil siad ag tabhairt an fhéir faoi seo. Solas na Soilse, agus áit ag Bord an Tiarna, go raibh acu anois agus i dtólamh.
Tá grianghraf san Iris, ar leathanach 24, ina bhfeicimid Foireann múinte na Scoile agus Rang na Sinsear, tógtha le chéile, san aon phictiúr amháin, mise an dara duine ar chlé den dream atá suite. Sea, agus luaitear m’ainm cupla babhta freisin, tríd an Iris. Mór an onóir dom a leithéid. Sea, agus nár dheas freisin ó Ned Prendergast a rá, go raibh mo chuimhne fós beo sa scoil, tráth a raibh seisean ag múineadh ann, i Seachtóidí na haoise seo caite.
Ní bréag a rá gur thóg an cruinniú úd le Ned siar thar na blianta mé, go dtí “My Marian Years” agus gur músclaíodh ionnam athuair, cuimhní a bhí folaithe ar ghrinneal Loch na gCuimhní, le fada an lá. B’fhéidir gur leor sin do thuras na huaire seo.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Elections and Memories, past and present
Ba bheag a bhí i mbéal an phobail le ráithe anuas anois, ach caint faoin toghchán, an toghchán a bhí againn sa tír seo, tarraingt ar thrí sheachtain ó shoin anois. Ní dóigh liom go bhfaca mé an pobal s’againne riamh chomh corraithe, chomh tógtha, chomh dealaithe, is a bhí siad, le linn toghchánaíochta, is a bhí siad, ar na mallaibh. Ní raibh lá dá dtáinig nach raibh orainn cur suas le cláracha toghchánaíochta, ar theilifís agus ar raidió, agus chaithfeadh duine a rá, nach raibh cuid de na clárcacha céanna sin thar mholadh beirte. Bhí cláracha, a bhí in ainm a bheith ina ndíospóireachtaí, ach b’annamh a tugadh saoirse cainte don té nach raibh guth toirniúil trodach aige. Tríd is tríd, níor ghnáth dhíospóireachtaí a bhí ar siúl i rith an fheachtas toghchánaíochta céanna sin. Níorbh ea muis! ach cath fuilteach focal, sea, agus geallaimse dhuit é, nach í an bhó mhaol a bhuafadh cath dá leithéid, níorbh ea, ach bullán na n-adharc géar. Ach sin scéal eile ar fad, agus tá mé ag ceapadh go bhfillfidh mé ar an ábhar sin, amach anseo, ach ní chuige sin atá mé, an babhta seo, ach chuige seo. An bhfaca éinne riamh an oiread sin póstaeir agus pictiur, an oireadh sin bolscaireachta agus stocaireachta, is a bhí leata os comhair an phobail amach, i rith an fheachtais sin? Bhí sé deacair freisin, nuachtán nó iris a léamh, i rith an ama sin, gan teacht ar pholaiteoirí ag iarraidh a mbuanna mar Theachta a chur in iúl. Sea, agus nuair a shuífeá síos os comhair an teilifiseáin, le seal a chaitheamh ag éisteacht le clár taitneamhach teilifíse, ba ghearr i mbun na hoibre sin thú gur tuigeadh duit, go raibh a chlár oibre fhéin ag an láithreoir fiú, bíodh go mbeifeá ag súil nach luífeadh seisean, nó sise, ar thaobh amháin, nó ar an dtaobh eile. Ach, ní mar a shíltear a bhítear go minic, geallaimse dhuit é.
Balance ?
Is dócha gur chuimhin le chuile dhuine againn an Seó Déanach, nuair a cuireadh triúr saineolaí os ár gcomhair, le ceist an toghcháin a phlé go ciallmhar, meáite, sa chaoi go mbeadh a dtuairimí mar shlat tomhais ag na héisteoirí agus iad ag iarraidh teacht ar thoradh ár bhfadhbanna polaitíochta. Ach céard a tharla? Bhuel, in áit a raibh uainn a fháil, is amhlaidh a rinne cuid de na cainteoirí chuile iarracht ar a ndearcadh fhéin a chur ar a súile, scun scan, don lucht féachana. Caithfidh mé a rá, nach raibh mé ag súil le céapair dá leithéid, ar chlár chomh tromchúiseach, agus é faoi stiúir dhuine de na láithreoirí is cleachta amuigh. Ach, arís, sin scéal eile, do lá eicínt eile. Bhuel, is é críoch an scéil sin é, nó go raibh an toghchán seo chuaigh thart, ar cheann de na toghcháin ba mhó poiblíochta agus bolscaireachta ó bunaíodh an Stát daonlathach s’againne.
Ach céard faoi na toghcháin a bhíodh acu, blianta ó shoin?
’32 Memories
Bhuel, is dócha nach bhfuil mórán daoine sa timpeall, sa lá atá inniu ann, a bhfuil cuimhne acu fós ar thoghchán ’32! B’in bliain iontach, chorraitheach, spreagúil, anseo in Éirinn. Mar is eol do chách, tionóladh an Chomhdháil Eochairisteach in Éirinn, an bhliain chéanna sin. Tháinig maithe móra na hEaglaise, agus an Stáit, le chéile i mBaile Átha Cliath, an bhliain sin, agus rinneadar craobhscaoileadh an Chreidimh i measc na nGael, cúig chéad déag bliain roimhe sin, a cheiliúradh is a chomóradh. Is cuimhin liom fhéin na bratacha uilig a fheiceáil ar foluain os cionn na dtithe, thiar in Iorras fhéin, an tráth úd, bratacha an Phápa agus an Bhrathach Náisiúnta ar foluain taobh le taobh, ó cheann ceann na tíre sin. Is cuimhin liom freisin an Mháistreás ár dtabhairt ón scoil go dtí an Séipéal, le cupla paidir a rá leis an ócáid sin a cheiliúradh, agus is cuimhin liom fós í á rá linn, go raibh seainsín beag caol ann, go mbeadh duine nó beirt againne, páistí, ar an saol fós, nuair a tharlódh ceiliúradh an séú céad déag de theacht na Críostaíochta go hÉirinn, ach nach raibh dabht ar bith uirthi, ach go mbeadh sí fhéin ag tabhairt an fhéir, faoin am sin!
Those Orators
Ach, fillimis ar na toghcháin. Is cuimhin liom fós na hóráidí taobh amuigh den tSéipéal, maidin Domhnaigh, agus na hóráidí tromchúiseacha á dtabhairt i lár an Aonaigh, i mBéal an Mhuirthead, sea agus corrdhuine ag béiceadh rudaí cosúil le…. ‘Céard faoi Document Number Two?’ ‘Up Dev!’, ‘Cé scaoil Michael Collins?’ nó arís, rud cosúil le.. ‘Cé ghoid coirce Mrs Lyons?’ Rudaí nár thuig mé fhéin in aon chor, ach, dhealródh sé gur bhain na daoine fásta an-spraoi go deo as an dtrasnaíl chéanna sin.
I ndiaidh an Toghcháin áfach, nuair a briseadh ar Chumann na nGael, sin an t-am a raibh an ceiliúradh, is an cómhaíomh, sna bailte a thacaigh le Dev. agus an brón is an bhuairt ar na bailte a thacaigh leis an tSaorstát. Is cuimhin liom fós gur mháirseáil slua mór daoine ó na bailte poblachtacha, lena ndrumaí, lena bhfliúiteanna, agus lena mboscaí ceoil, agus isteach leo trí bhailte a thacaigh leis an tSaorstát. Ba bheag nár dódh an teach s’againne an oíche chéanna sin, ach sin scéal eile, do lá eicínt eile. Sea, mh’anam! bhí daoine tumtha go dtí an dá chluais as pholaitíocht, an tráth úd, ach is dóigh gur fhoghlaim daoine ciall, le himeacht aimsire, agus gur tuigeadh dóibh go mbeadh orthusan leanúint leo ag sclábhaíocht, cuma cé bhuafadh, nó cé chaillfeadh sa toghchán. Ba iad na Teachtaí tofa a bhain an sochar ba mhó as a mbua, agus a chonách sin orthu!
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
D’imigh sin is tháinig seo
.
Nuair a bhreathnaím thart orm, sa lá atá inniu ann, agus nuair a thugaim faoi deara, na hathruithe ollmhóra uilig atá tagtha ar an saol, ó bhí mise im’ ghasúr agus mé ag fás suas in Iorras na nIontas, samhlaítear dhom, gur beag duine geal a tháinig trí athruithe chomh mór sin lena linn.
“Tuige sin?” adéarfadh duine, b’fhéidir.
Toisc go raibh an saol as ar fáisceadh mise gar go maith do shaol na meánaoiseanna, agus ar an ábhar sin, bhí turas na gcéadta bliain le taisteal agamsa, le bogadh isteach i ndomhan iontach, draíochta, na ré seo ina mairimid anois.
“B’fhéidir gur mhaith leat spléachadh a thabhairt dúinn ar an gcineál saoil a bhí i dtreis, tráth raibh tú id’ bhunóc, tarraingt ar cheithre scór bliain ó shoin anois?”
Ní raibh mé ach ag fanacht le gaoth an fhocail! nó, mar is eol do chách, is breá go deo le mo leithéidse bheith ag insint, agus ag snasú scéalta a óige.
Saol eile ar fad
Saol difriúil ar fad a bhí ann an tráth sin, agus tá sé beagnach dodhéanta comparáid ar bith a dhéanamh idir an dá shaol sin, nó bhí saontacht, simplíocht, agus soineanntacht, ag baint le pobal na ré sin. Bhí siad bocht, ó thaobh gustail de, i gcomparáid le pobal an lae inniu, ach ó tharla go raibh chuile dhuine chomh bocht lena chéile, níor thug éinne a bhochtaineacht fhéin faoi deara. Ba bheag a bhí uathu le blas a chur ar chúrsaí a saoil. Braoinín tae, gráinnín siúicre, agus ruainnín tobac! agus d’fhéadfaidís iad siúd a cheannach le toradh na feirme; sicíní, uibheacha, nó párdóg prátaí; agus gan le déanamh acu ach a leithéid a dhíol le fear an tsiopa. Ní raibh innealra le cabhrú leo amuigh sna goirt ach ag an gcorrdhuine, agus má bhí sclábhaíocht le déanamh, dhéanaidís fhéin é, leis an spád, leis an speal, leis an sleán, nó leis an sluasaid fiú. Ní call dom a rá, go mbíodh asail acu, agus capall, fiú, ag an gcorr dhuine, agus bhainfí úsáid as na na créatúir chéanna sin, le móin agus féar a tharraingt chun na hiothlainne, agus le treabhadh nó fuirse a dhéanamh, agus ar deireadh thiar, nárbh é an capall a tharraingíodh na cónraí ar chairt chun na reilge dóibh.
Leas Farraige
Ó tharla go raibh cónaí ormsa in aice na farraige, bhí dlúth-bhaint againne leis an bhfarraige chéanna sin. Bhaintí leas ar na carraigreacha cois trá, le linn rabhartaí móra an Earraigh, sea, agus uaireannta, thagadh an leas farraige céanna sin isteach le tonn, agus ní bhíodh le déanamh ag daoine ansin, ach dul agus é a tharlú leo abhaile, le cur ar phrátaí, nó ar mhóinéir, agus ba dheacair an leas farraige céanna sin a bhualadh sa chré ghainmheach, a bhí coitianta sa dúiche sin. Tráth eile, dhéanfaí faochóga, báirneacha, cluisíní agus a leithéid a phiocadh cois trá, len iad a dhíol, sea, agus sleabhac agus carraigín mar a gcéanna, nó b’fheamainn inite iad na hearraí sin, a raibh an-ghlaoch orthu sna bailte móra timpeall, ag an am.
Ceilp freisin!
Sea, agus cá bhfágfainn an cheilp? Nó san Earrach, nuair a chaití slata mara agus agus leathach, ina bpoirt, isteach ar na tránna sa timpeall, thagadh daoine, leis na hearraí sin a chur ar bruach, agus a chur in airde ar fhallaí ísle, a thógadh siad in aice na duirlinge, len iad a thriomú, agus ar ball ansin, i dtús an tSamhraidh, dhéanaidís na hearraí céanna sin a dhó ansin os cionn na mara móire. Nach againne, gasúir, a bhíodh an spórt agus an spraoi ansin, agus muid ag tabhairt lóin chuig na daideanna a bhíodh ansin, i mbun na dtinte, agus muidinne ag rith tríd na múrtha toite agus deataigh, a dhalladh sinn, agus thaitníodh an boladh iontach sláintiúil a thagadh ó na tinte céanna sin thar barr linne. Ach ní ar mhaithe le spórt nó spraoi a chur ar fáil dúinne a dhéantaí an cheilp sin a dhó, níorbh ea muis! ach lena dhíol leis na Francaigh, a thagadh go hIorras, chuile bhliain, leis an earra sin a cheannach, nó bhí an-ghlaoch air thall, le híodaín a dhéanamh as.
Tithe agus eile
Sea, agus céard faoi na tithe a bhí ag daoine an tráth úd, in Iorras thiar?
Tithe ceann tuí, den chuid ba mhó, a bhí in úsáid i measc phobal Iorrais, na laethe úd, agus ní call dom a rá, nár thithe ró-mhóra a bhí iontu. Bhí iontu, seomra ollmhór, a d’fheidhmíodh mar sheomra suí, mar sheomra bia, mar phárlús, agus mar chistin ag an am gcéanna, agus chomh maith le sin, bhíodh seomra codlata nó dhó iontu freisin. De ghnáth, chodlaíodh na tuismitheoirí i gcailleach shúgáin sa chistin, cóngarach don tine. Aoldaite ar an dtaobh amuigh agus ar an dtaobh istigh a bhídís, agus de ghnáth, ní bhíodh iontu ach fuinneoga an-bheaga, agus d’dhéadfá a rá, gurbh é córas na dtiarnaí talaimh a d’fhág tithe dá leithéid ag pobal Iorrais an tráth sin.
Ach b’fhéidir go dtugann sin spléachadh eicínt dúinn ar an gcineál saoil a bhí sa treis, an tráth úd, agus nuair a bhreathnaím ar shaol an lae inniu, feictear dom go mba iontach iad na hathruithe atá tagtha ar an saol, le mo linnse, agus ní chuireann cúlú eacnamaíochta an lae inniu as dom in aon chor, nó is mór an dul chun cinn atá déanta ag an dtírín s’againne ó bhí mise i mo ghasúr, agus gan dabht ar domhan, éireoidh linn teacht i dtír arís, i ndiaidh dúinn na ndeacrachtaí seo uilig a chloí.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I’m Nóibhíseach dom sna Daichidí 3
Peadar Bairéad
(This week we continue to recall memories of Novitiate Days)
.
Cuimhní á gcuartú
Ó chríochnaigh mé an píosa deiridh, bhí mé ag iarraidh roinnt áirithe cuimhní agus eachtraí a ardú ó ghrinneall loch na gcuimhní, áit ar fhan siad go ciúin, réidh, ó mhaireas iad, tarraingt ar sheachtó bliain ó shoin anois. Labhair mé sa phíosa deiridh, faoin rainse mór talún a bhí mar fheirm ag an Nóibhíseacht úd “Cloughballymore. Níor den scoth é, nó ba thalamh cosúil le Boireann an Chláir é den chuid is mó, ach anseo is ansiúd, bhí páirceanna breátha, agus goirt torthúla tugtha chun míntíreachais ag lucht an Choláiste. Minic freisin, a mbaintí úsáid as ár gcúnamh–na, ag cur scoilteán, agus ag baint an fhómhair, agus thugaimis cúnamh freisin, nuair a thagadh tráth bhuailte an arbhair. Ach, bíodh nár thaitin an cineál sin oibre liom fhéin, olc, maith, nó dona, tharla go raibh múchadh ag cur orm, an tráth sin, níorbh ionann sin is a rá, nach raibh orm déanamh mar adúradh liom, nó má théann tú le saighdiúireacht, caithfidh tú na bróga a chaitheamh!
Anois, ba Nóibhíseacht é Coláiste Cloughballymore, agus bhí ar chuile dhuine againn dhá bhliain gan gnáthlaethe saoire, a chaitheamh ansin. Ní hionann sin is a rá, nach mbíodh laethe saoire ar bith againn, nó bhíodh, ach chaithedh muid sa Choláiste iad. Bhíomar inár bhfir óga, ag an am, thart ar an scór, agus caithfidh mé a admháil, go mbíodh cumha ár ndóthain orainn, um Nollaig, go háirithe. Chaitheadh muid roinnt mhaith ama ag déanamh maisiúcháin Nollag do na Hallaí Móra loma, agus don Aireagal alainn, freisin. Chaitheadh muid laethe fada ag cur duilleoga agus caora cuillinn ar shnáitheanna, len iad a chrochadh mar mhaisiúcháin, thall is abhus. Bhíodh orainn dul amach ar an iargúl, leis na toir áirithe Nollaigiúla sin, a fháil, is a bhaint. Nuair a bhíodh chuile shórt crochta, ceangailte, feistithe, againn, geallaimse dhuit é, go mbeadh sé deacair an áit s’againne a shárú, chomh fada is a bhain sé le maisiúcháin, agus le hornáidachas. Ba mhór an chabhair an obair sin uilig dúinne le cúl a chur ar an gcumha ollmhór a bhíodh orainn, nó i ndáiríre, níor tugadh mórán deise dúinn teacht in inmhe, nó aipiú, mar adéarfá, riamh, Ní call a rá, ach oiread, go gcaitheadh muid roinnt mhaith ama freisin, ag ullmhú liotúirge, agus ceoil, le Féile na Nollag a cheiliúradh, mar ba cheart agus mar ba chóir.
Bhíodh saoire againn freisin um Cháisc, agus arís, chaitheadh muid an-chuid ama, ag ullmhú do na searmanais uilig, a ghabh le ceiliúradh na Cásca, faoi mar a dheintí í a cheiliúradh, faoin tseanreacht, roimh an Dara Comhairle Vatacáineach. Mór go deo idir na searmanais sin, agus na searmanais faoi mar atá againn, sa lá atá inniu ann. Leor dom a rá, go maireadh cuid de na searmanais sin thart ar thrí huaire a chloig, maidin is tráthnóna. Thógadh sé an-chuid ama leis na searmanais sin a chleachtadh, agus leis an gceol a ghabh leo, a ullmhú, sa chaoi nach mbeadh bun cleite amach, nó barr cleite isteach, nuair a thagadh an crú ar an tairne. Ar deireadh thiar, thagadh Saoire an tSamhraidh, agus arís, chuireadh sé sinne ag smaoineamh ar ár muintir fhéin sa bhaile, ach faoin am sin, ní bhíodh an cumha chomh dian sin ar fad, nó bhíodh muid bainte den chíoch, d’fhéadfá a rá, agus muid ag iarraidh ár slí fhéin a dhéanamh sa saol corraitheach a bhí thart orainn. I dtús an tSamhraidh, bhíodh Cúrsa Spioradálta le déanamh againn, agus ní gnáth chúrsa spioradálta atá i gceist agam anseo, ach cúrsa spioradálta a mhair ar feadh triocha lá. Cheapfadh duine go mbeadh cúrsa dá leithéid an-dian ar fhear óg, ach, tar éis roinnt laethe, thiocfá isteach air, agus bhainfeá idir thairbhe agus thaitheamh as, uaidh sin amach. Ba é an príomhrud a bhí idir chamáin againn, le linn an chúrsa chéanna sin, nó rogha a dhéanamh, idir an mhaith agus an t-olc. Tá dhá arm ansin, agus caithfidh tú dul le taobh amháin, nó leis an dtaobh eile, nó “an té nach bhfuil Liom, tá sé im’ choinne”. Sea, mh’anam, caithfidh tú taobhú le Dia, nó le diabhal. Tar éis do dhuine, thart ar mhí a chaitheamh ag smaoineamh, agus ag machtnamh, ar na hábhair dhoimhne, bhunúsacha, sin, agus tar éis dó an seal sin a chaitheamh ag guí, ag paidreoireacht, agus ag déanamh a anama, thiocfadh sé amach, ag deireadh an chúrsa spioradálta sin, agus a aigne socraithe, a rogha déanta, agus é meáite ar bhealach a leasa a leanúint feasta, go deireadh a ré. Deireadh feasta, le Tadhg an dá thaobhachas! Chuirfeadh sé i gcuimhne do dhuine, miotal ag teacht amach as an bhfoirnéis, agus é ag dul i gcoimhlint leis an saol mór amuigh, agus diaidh ar ndiaidh, cailleann sé a loinnir, agus tagann meirg air. Ba é an scéal céanna againne é. Ach nach ’in an saol agat, a mhiceo?
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Gaeilge 
English