le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
(This week we consider our Dáil difficulties)
Dáil gan Cheann
An cúigiú lá déag d’Aibreán 2016.
Agus an píosa seo á scriobh agam, tá Dáil Éireann seacht seachtain ar an saol, agus gan Taoiseach tofa aice fós! Ní haon ionadh é go bhfuil daoine áirithe bréan den ghnó seo ar fad, nó ba é ba lú a raibh súil acu leis, nó go mbeadh Taoiseach tofa acu faoi’n am seo. Tar éis roinnt seachtainí toghchánaíochta, d’éirigh le toghlaigh na tíre seo céad caoga agus seacht dTeachta chun na Dála sin a thoghadh, agus bhíothas ag súil, go ndéanfadh an slua Teachta sin an beart, taobh istigh d’achar gearr. Ach níor dhein! agus tá daoine ann, adéarfadh, nár chóir lán-tuarastal a thabhairt dóibh go dtí go mbeadh an beart sin curtha i gcrích acu, Thogh na vótóirí na Teachtaí sin, ar an gcéad dul sios, leis an tír a ríalú, agus sa dara háit, le haire faoi leith a thabhairt do ghnóthaí an toghlaigh a thogh iad. Conas a d’fhéadfaidís na gnóthaí sin a dhéanamh, mura mbeadh Taoiseach agus Rialtas roghnaithe acu, agus a fhios ag madraí an bhaile go bhfuil a leithéidí ag teastáil go géar ón dtír s’againne, i láthair na huaire seo. Nár mhinic a chualamar caint sna seanlaethe, faoi ghuth an phobail, nó faoi toil an phobail, i gcás dá leithéid seo? Agus ba é a bhí i gceist ag daoine an tráth sin, nó gur thogh an pobal na Teachtaí, agus b’in sin! Bhí a ngnó–san déanta acu ansin, agus bhí ar na Teachtaí tofa scil a bhaint as toradh an toghcháin, agus Rialtas a roghnú, faoi mar ba thoil do na vótóirí. Bhuel! bhí sin éasca go maith, nuair nach raibh sa Dáil ar fad ach an dá pháirtí mhóra agus cupla mionpháirtí. Ach, de réir mar a chuaigh uimhir na bpáirtithe agus na neamhspleáigh i méad, chuaigh an cheist chéanna sin i gcastacht, go dtí gur tharla, faoi mar atá againn i láthair na huaire seo, fadhb atá chomh do-réitithe le Caor’ Inis Gé, geall leis. agus leis an gceist a dhéanamh níos casta fós, tá coimheá na cumhachta, faoin am seo, ag buíon beag neamhspleáigh. Ach sin uilig ráite, caithfear a admháil, go bhfuil léaró beag solais, agus dóchais, dírithe ar chosán inmhianaithe os ár gcomhair amach, cosán a thabharfaidh thar bhogach choraí crua an tsaoil sinn, sa todhchaí.
Ré Nua tosaithe
Tá na seanlaethe thart. Deireadh feasta le bheith ag súil go mbainfeadh Páirtí ar bith móramh iomlán amach, nó ní hé sin toil an phobail. Tuigtear don phobal cliste s’againne, gurb é ár leas é dá mbeadh Rialtas cumtha as comhaontú páirtithe áirithe, a chumfadh Rialtas as na páirtithe sin, le toil na Dála, chomh fada is a leanfaidís polasaithe a shásódh móramh na Dála, agus a mbeadh páirtithe eile sásta gan chur ina choinne, ar feadh tréimhse áirithe. Nár dheacair leagan amach dá leithéid a bhualadh? nó bheadh deis feasta ag Neamhspleáigh páirt a ghlacadh i ríalú na tíre, agus bheadh seans acu freisin, páirt iomlán a ghlacadh i gcumadh, agus i leasú dlithe na Poblachta s’againne. Nó, tá a fhios ag fia is ag fiolar nach raibh an deis sin ag neamhspleáigh, nó ag roinnt mhaith cúlbhinseoirí, cheana. Ní raibh rompu, i ndáiríre, ach blianta fada ag freagairt rolla, ag scríobh litreacha, ag lorg fábhair, agus ag féachaint chuige go mbeadh vótóirí a dtoghlaigh sásta glacadh leo aris, sa chéad toghchán eile. Dár ndóigh, bhí cumhacht de chineál eile acu, an t-am ar fad, bhí cumhacht morálta acu, an cineál cumhachta a bhronn an pobal orthu, agus cumhacht a bhainfeadh stad as Rialtas, dá mbeadh siad ag iarraidh feidhmiú i gcoinne toil an phobail. Sea, tá mé ag ceapadh go bhfuil ceacht á mhúineadh ag an bpobal don lucht polaitíochta, ceacht a raghadh chun leas an Stáit, sna blianta atá romhainn amach. Tá súil agam, go dtoghfaí Taoiseeach i rith na seachtaine seo chugainn agus go roghnóidh seisean Airí cliste, eolgaiseacha, astu siúd a bheadh toilteanach, le cead a bPáirtí, – más ball de Pháirtí iad – , bheith ina mbaill dhílse de’n Rialtas nua, agus guímis uilig Rath Dé ar a gcuid oibre sa Dara Dáil Triochad.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Planning! is it?
Peadar Bairéad
.
“Deirimse pleanáil leat!”
B’in mar a chuir mo sheanchara, Séimí an Droichid é, an oíche cheana. Thuig mé láithreach, go raibh rud eicínt neamhghnách ag dó na geirbe ag an bhfear bocht, nó b’annamh leis tús obann dá leithéid a chur lena chomhrá.
“Ní hamhlaidh atá tú ag maíomh nach bhfuil ár gcóras pleanála thar mholadh beirte!” arsa mé fhéin, go deas, réidh, neamhurchóideach.
“Sin é díreach atá á mhaíomh agam.”
“Ach a Shéimí, cá bhfaighfeá forbairt chomh hilghnéitheach, chomh healaíonta, chomh dea-dheartha, leis an bhforbairt iontach atá á dhéanamh thart ar an gcathair s’againne, i ngach treo baill, i láthair na huaire seo”
Is it blind you are?
“In ainm Chroim! ach cá raibh tusa aimsir na súl? nó an dall, amach is amuigh atá tú? Ar bhreathnaigh tú ar a bhfuil ag tarlú thart ar Thimpealláin Chuarbhóthair Chill Chainnigh? Tithe ilstóracha á gcaitheamh suas, – faoi mar ba chaisleáin ghainimhe iad -, róchóngarach don bhóthar, agus b’fhéidir go bhféadfá glacadh le sin, dá mba fhoirgnimh ealaíonta, spreagúla, a bhí iontu, agus iad fada go leor siar ón mbóthar, le go bhféadfá taitneamh a bhaint as a ndearadh, agus as a ndéanamh.”
“Ach a Shéimí, a chroí, nach dtuigeann tusa go maith anois, go gcosnaíonn suíomh fan na mbóithre céanna sin, go gcosnaíonn siad pingin mhaith”.
“Tuigim sin go maith, ach ní cosc ar bith é sin ar dhea-dhearadh, nó ar dhea-dhéanamh. Sílim fhéin go bhfuil an scéal ar fad imithe isteach sa mhuileann orainn, sa chaoi nach gcuirfeadh sé lá iontais orm, dá dtarlódh, mar a deir mo sheanchara, Mártan a’ Tairbh, an lá cheana.”
Round Towers on Roundabouts!
“ Agus céard dúirt Mártan bocht s’againne faoi na cúrsaí seo?”
“Ní chuirfeadh sé ionadh ar bith orm, adeir sé, dá dtabharfaí cead pleanála do dhuine eicínt, ceann de na laethe seo, Túr Cruinn ollmhór, a thógáil ar cheann de na timpealláin bhreátha, mhóra, atá chomh flúirseach sin, timpeall na cathrach seo.”
An i ndáiríre a bhí sé, meas tú?”
“Lom dáiríre, geallaimse dhuit é, agus an bhfuil fhios agat, b’fhéidir go raibh sláimín den cheart aige sa mhéid sin freisin.”
“Ag magadh atá tú, a Shéimí.” arsa mé fhéin, nó tuigeadh dom, go raibh mo Shéimí breá ag dul thar fóir ar fad lena thuairimí buile, an babhta seo.
“Diabhal magadh nó mugadh atá ar siúl agamsa.”
Excellent Planning, All told!
“Ach nach bhfuil an-jab á dhéanamh ag an lucht pleanála sin, nuair a smaoiníonn tú ar an méid tógála atá ar siúl timpeall na Cathrach Áille seo?”
“Is dócha go gceapfadh lucht pleanála go bhfuil a gcuid oibre ag cur le háilleacht na timpeallachta in ár measc, ach táid ann adeir, nach bhfuil cuma nó crot ar an bhforbairt atá ar siúl sa dúiche seo, le tamall de bhlianta anuas. Sea, agus breathnaigh freisin ar na sráideanna, agus ar na bóithre, ar a ndéanann muid taisteal, ó ló go ló!”
“Céard tá cearr leis na bóithre, nó leis na sráideanna? Nach den scoth chuile cheann acu?”
“Caithfidh go bhfuil sé an-éasca tú a shásamh! An bhfaca tú na timpealláin atá ag méadú, faoi mar ba fhás aon oíche iad, agus cuid áirithe acu beagnach chomh beag le miosarún! Agus ar thug tú faoi deara, an chaoi a bhfuil bacainní á dtógáil ar shráideanna is ar bhóithre, na laethe seo. Blianta ó shoin, chaitheadh oibrithe a ndúthracht ar fad, ag iarraidh na bealaí móra dhéanamh deas leibhéalta, ach anois, caitheann siad a ndúthracht, ag iarraidh uchtóga a thógáil ar na bóithre leibhéalta céanna sin. Nós eile a thug mé faoi deara, le tamall, nó an fonn atá ar na húdaráis bóithre a chúngú, bíodh gur caitheadh airgead fadó ag iarraidh iad a leathnú! Ach, an bhfeiceann tú an t-am? Beidh Naipí bhocht s’againne ag súil liom, an créatúr! agus níor mhaith liom buairt ar bith a chur uirthi. Slán go fóill, mar sin”
Agus le sin, bhí sé glanta as mo radharc, faoi mar ba chat scólta é. Ní call dom a rá, gur bhain a thuairimí an chaint díom fhéin, nó ar chuala éinne riamh a leithéid de ráiméis?
Ach, ní lia duine nó barúil! faoi mar adeireadh an tseandream fadó.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
.
E a c h t r a i g h D ú i n n
Caibidil 19
.
D’inis mé dhaoibh gur chuir múinteoirí i Scoil Náisiúnta na Cille Móire, Iorrais, obair shealadach ar fáil dom, agus ní call a rá, gur ghlac mé leis an bpost sin, le fonn is le flosc, agus ba thríd an bpost céanna sin, a fréamhaíodh grá don mhúinteoreacht sa chroí istigh ionnam, ach le filleadh ar an scéal a bhí idir chamáin agam…
Bíodh nach raibh an mhúinteoireacht chomh héasca is a cheap mé, ag an am gcéanna, thaitin sé go mór liom, ar bhealach eicínt. Bheadh sé deacair na gasúir sa scoil sin a shárú. Nár chuid dem phobal fhéin iad, agus tar éis dom scathamh a chaitheamh im mhúinteoir sealadach, tháinig me ar an tuairim, go n-oirfeadh ceird na múinteoireachta go seoigh liom. Chuaigh mé i gcomhairle le mo sheanmhúinteoir, an Máistir Ó Cróinín, agus ba é a mhol seisean dom, nó cur isteach ar chúrsa don “H Dip in Ed” i gColáiste na hOllscoile, Gaillimh, don bhliain scoile dár gcionn. Rinne mé rud air, agus glacadh liom, agus socraíodh go raghainn isteach ansin, faoi Dheireadh Fómhair na bliana sin, 1950.
Sea, bhí an fhadhb scaoilte agam, bíodh gur de thimpiste fhéin é. Raghainn le Meán- múinteoireacht. Mhol mo sheanmháistir dom freisin, cuairt a thabhairt ar roinnt Meánscoileanna, féachaint an mbeadh aon fholúntas acu, sa chaoi go bhféadfainn dul ag múineadh chucu, an Meán Fómhair sin, agus go raibh seans ann, go ligfí dom freastal ar chúrsa an “H Dip.” i rith na bliana sin. Rinne mé amhlaidh, ach, i ndáiríre, ba shaothar in aisce dom é, nó cé gur gealladh dom, i gcupla scoil, go gcuirfí fios orm, gan aon ró-mhoill, le dul i mbun oibre dóibh, tá mé ag fanacht fós ar litir uathusan, ag moladh dom teacht chucu. Ó Bhuel! nach ‘in an saol agat! An té tá thuas óltar deoch air, ach an té tá thíos, buailtear cos air. B’in mar a mhothaigh mise, ar aon nós, an tráth úd.
Ach, níorbh fhál go haer é, nó teacht an Mheán Fhómhair, bhailigh mé mo chip is mo mheanaithe arís, agus thug m’aghaidh ar Ghaillimh na gCuan. Fuair mé lóistín dom fhéin i dteach aíochta, amuigh ar imeall na cathrach, i nGarraithe an Léana Bhuí, le muintir Mhic Aonghusa, agus caithfidh mé a rá, nach bhféadfainn áit níos fearr, níos oiriúnaí, nó níos cairdiúla a fháil, áit ar bith, i gcathair mhór na Gaillimhe, an tráth úd, ná an teach céanna sin, agus níor dúradh cat dubh, nó cat bán liom, i rith na bliana ar fad a chaith mé ina gcosamar, sea, agus roinneadar go fial, flaithiúil, fairsing, agus go cairdiúil, liom, fad a bhí mé ina measc. Bhí buntáiste eile ag baint leis an dteach lóistín céanna sin, sé sin, go raibh sé an-ghar don Ollscoil, agus tharla go raibh rothar agam, ní thógadh sé aon achar orm dul isteach chun na hOllscoile, nó teacht abhaile as arís, ach chomh beag.
D’airigh mé, go raibh mé i measc cairde, san Ollscoil chéanna sin, nó nach raibh seal de bhlianta caite agam ag freastal uirthi, tráth raibh mé im Nóibhíseach, i gCloughballymore House, tamall roimhe sin?
Ní call dom a rá, go raibh Garraithe an Léana Bhuí cóngaraach go maith do Bhóthar na Trá, agus chomh maith le sin, ní raibh Halla mór Rince, “Seapoint”, thar fad urchar méaróige uainn, agus geallaimse dhuit é, gur mhinic ár dtriall ar an ionad aerach, álainn, céanna sin. Anois, bhí fear óg eile ar lóistín le muintir Mhic Aonghusa, in éineacht liomsa, Albanach fir ba ea é, agus Jimmy ab ainm dó. D’éiríomar cairdiúil le chéile, agus théadh an bheirt againn chuig na damhsaí sin, a luaigh mé thuas, agus ba bhreá an comhluadar ar ócáidí dá leithéid é. Bhí Halla Rince eile sa dúiche sin freisin, ach ní bhíodh sé oscailte leath na gcuarta, an tráth úd, “The Hangar”, a thugtaí ar an Halla mór sin, agus bhíodh a ainm i mbéal an phobail, i nGaillimh, lá dá raibh, ach is dócha go raibh a sheal tugtha, faoin am ar tháinig mise ar an bhfód. Ní call dom a rá, ach oiread, go raibh chuile dheis ar fáil, fan Bhóthar na Trá, don té a mbeadh fonn snámha air, nó bhí ansin, tránna fairsinge, bána, agus chomh maith le sin, bhí céibh, agus clár tumtha, ansin, don té a chuirfeadh spéis ina leithéid.
Nuair a tháinig an lá spriocáilte, bhí mé fhéin thíos sa Choláiste, agus mé réidh lem’ thraenáil mar mhúinteoir a thosú. Chuireamar aithne ar ár nOllamh, an tOllamh Pádraig Ó Lorcáin. Ní fhéadfainn dul thar fóir i moladh an fhir sin, nó b’fhíor dhuine uasal é, a thiomhnaigh a laethe agus a shaol don léann, agus don taighde, agus fear nár dhein aon dá leith dá dhícheall, sa chabhair, nó sa chúnamh, a dháil se orainne, go fial, flaithiúil, fairsing. Ba dhuine cúthaileach é freisin, agus fear nár chuala mé riamh ag baint sclaimhe as mac léinn ar bith, bíodh gur mhinic a tugadh chuile chúis dó a leithéid a dhéanamh! Sea, mh’anam, ní fhéadfainn locht a fháil ar Pheat Larkin, agus tuigeadh dom i gcónaí, gur dhein sé a dhícheall, chuile lá riamh, bóthar an léinn a réiteach dúinn uilig. Bhí Peat suas-chun-dáta ina thaighde, agus ina chur chuige, agus déarfainn gur mór atá an tír s’againne faoina chomaoin aige, as ar dhein sé le caighdeán na múinteoireachta a chothú agus a fheabhsú, tráth raibh seisean ina Ollamh le hOideachas, i gColáiste na hOllscoile, Gaillimh.
Bhí gné eile den saol mór, a bhí thart orm feasta, nár dhein mé tagairt ar bith dó, go nuige seo, sa chaibidil seo.
Agus céard é fhéin? Adéarfása, b’fhéidir.
Buel, bhí mé thart ar chúig bliana is fiche, faoin am sin, agus m’fhocal is mo lámh dhuit, nár thaobhaigh mé le cailín, nó le bean ar bith, anuas go dtí an pointe sin den shaol. Bhuel, an mbeifeá ag súil lena athrach uaim? Bhí baol ann anois, go bhfanfainn glan amach uathu, an chuid eile dem shaol, agus mar sin, bhí orm suí síos agus mo mharanna a dhéanamh, faoi na cúrsaí sin, féachaint céard ba cheart, agus céard ba chóir dom a dhéanamh, feasta.
B’fhéidir, gur chóir dom an chuid sin dem scéal a fhágáil go dtí an chéad ghála eile, nuair a bheidh mé ag cur síos ar an chaoi ar thosaigh mé orm fhéin a chur in oiriúint do shaol an tuata, in Éirinn na gcaogaidí. Bí liom, mar sin, don chaibidil sin, go bhfeicfidh tú cé mar a chuaigh mé i dtaithí an tsaoil chasta, chéasta, chéanna, sin.
.
Iarscríbhinn……….
Bhuel, a léitheoir, tá roinnt míonna imithe trí mhuileann an ama, ó chríochnaigh mé an chaibidil thuas. Ach cé mhéad atá scríofa agamsa faoi na cúrsaí sin, san idirlinn, faoi mar a gheall mé dhaoibh? Faic! Diabhal focal amháin fhéin! Ach, ná bíodh aon bhuairt oraibh faoi sin, nó tá mé meáite ar leanúint leis an scéal sin, amach anseo, agus bí cinnte, go gcuirfidh mé le m’fhocal, sár i bhfad.
.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
E A C H T R A I G H D Ú I N N
Caibidil 3.
.
An tríú lá sa Choláiste dúinn, fuaireamar amach gan aon ró-mhoill, go raibh deireadh leis an tsaoire feasta, agus go raibh an t-am tagtha le luí isteach ar an obair, i ndáiríre. Mar a dúirt mé cheana, nuair a bhuailtí an clog dúinn ag a sé ar maidin! b’fhéidir gur fhreagraíomar an “Benidicamus Domino” lenar “Deo Gratias” slóchtach, codlatach, leisciúil, ach ní ón gcroí a tháinig an “Deo Gratias” céanna sin uainn, geallaimse dhuit é. De réir mar a chuaigh caitheamh sna laethe, áfach, tháinig muid isteach ar nós an mhochóirí, ach bíodh sin mar atá, ní dóigh liom gur thaitin an mochóirí céanna sin liom fhéin riamh, ach tuige nach dtabharfadh duine buíochas do Dhia, chuile mhaidin, as sinn a choinneail slán i rith na hoíche a bhí thart? Bhí sé greannmhar, ar bhealach, breathnú thart ort, ar uair antráthach sin na maidine, le súil a chaitheamh ar na gasúir óga eile thart ort id’ shuanlios. Dheineadh cuid acu chuile iarracht fad a bhaint as a seal sa leaba, trí chupla noiméad eile a chaitheamh faoin bpluid, ach bhí fear amháin, ach go háirithe, fear a bhí sa leaba taobh liom fhéin, agus chuirfeadh seisean na cait fhéin ag gáire leis na cluichí aite a d’imríodh seisean, chuile mhaidin, le fad a chur lena thréimhse faoin bpluid. Thógadh sé a spléacaí i dtosach, agus dheineadh iad a ghlanadh agus a shnasadh, ansin, thógadh sé chuile bhall éadaigh leis, agus dhéanadh sé iad a scuabadh lena scuab éadaigh, agus ar deireadh thiar, nuair a bhíodh sin uilig críochnaithe aige, thógadh sé a stocaí, agus dhéanadh an cleas céanna leosan freisin. Ar deireadh thiar áfach, ní bhíodh an dara rogha aige ach éirí, agus dheineadh sé sin chomh mall, gearánach, cneadach, agus a d’fhéadfadh sé.
Tháinig mé fhéin isteach ar chleachtas an Choláiste tapaidh go leor, nó i ndáiríre, ní raibh le déanamh ag duine ach léimt as a leaba amach, chomh luath is a chuala sé an clog, agus ansin, d’fhéadfadh sé an chuid eile de ghraithí beaga na maidine a dhéanamh, gan aon ró-stró. Agus bíodh nach raibh aon uisce reatha, nó leictreachas, acu sa Choláiste, nárbh é an scéal céanna againn fhéin é sa bhaile, in Iorras, ag an am sin, freisin.
.
Ní gá dhom a rá, go raibh dath dubh ar ár gcuid éadaigh uilig, taobh amuigh de na léinte. Nárbh ábhar sagairt a bhí i ngach aon duine riamh againn, bíodh nach raibh ionainn ach gasúir. Ach b’in nós na haimsire sin. Sea, mh’anam, cultacha dubha, léinte bána, agus carabhait dubha, ar chuile dhuine riamh againn, agus dá bhfeicfeá muid amuigh ag siúlóid, chuile Dhomhnach, agus muid gléasta inár gcultacha Domhnaigh, agus ceann de na caipíní áiféiseacha, pice, sin, a chaití ag an am sin i gColáistí ardnósacha, buailte anuas ar cheann chuile dhuine againn, cheapfá nach bhféadfadh gasúir dá leithéid, smaoineamh fiú, ar dhiabhlaíocht dhe shaghas ar bith, gan trácht ar í a dhéanamh. Ach mh’anam, go mbeadh breall ort, geallaimse dhuit é!
.
Ach, fillimis ar chleachtas na maidine. Chomh luath is bheadh duine nite, pioctha, cíortha, agus gléasta, thabharfadh sé an tAireagal air fhéin, nó bhí orainn teacht le chéile ansin, ag a leath uair tar éis a sé, ar maidin. Líonadh idir ghasúir agus shagairt, nó ba shagairt iad na múinteoirí uilig, geall leis, líonaidís isteach ina suíocháin, agus arís, bhíodh a ionad fhéin, ina shuíochán fhein, ag chuile dhuine againn. Chuirfeadh sagart ceann ar na paidreacha, agus nuair a bhíodh paidreacha na maidine ráite, bhíodh thart ar leathuair a chloig le caitheamh againn, ag machtnamh, nó ag “meditate-áil”, dúinn fhéin. Ó, a Thiarna, nár dheacair fanacht i do dhúiseacht le linn an mhachtnaimh fhada, chéanna sin. Ach, ar bhealach amháin, nó ar bhealach eile, dhéanadh muid an cleachtas sin, agus ansin, ag a seacht a chlog, bhíodh an tAifreann againn, ní gá a rá go mbíodh an tAifreann á léamh sa Laidin, ag an am sin, agus ba ghearr go raibh ar ár gcumas chuile phaidir, agus léamh, acu sin, a léamh agus a rá sa teanga ársa sin. I ndiaidh an Aifrinn, bhíodh tamall gearr againn, le cupla paidir buíochais a rá dúinn fhéin, agus ansin, ag a leath i ndiaidh a seacht, d’fhágadh muid an tAireagal, agus ag an bpointe sin, bhíodh obair tí le déanamh againn, a ghnó fhéin ag chuile dhuine againn. Fear ag scuabadh, agus fear ag snasú, fear ag ní agus fear ag glanadh, fear eile fós ag sciúradh, agus mar sin dúinn, go dtí a hocht, agus geallaimse dhuit é, go mbíodh tuirse ár ndóthain orainn ag deireadh an ama sin, sea, agus muid stiúctha leis an ocras freisin. Leite, arán agus im, maraon le cupán tae a bhíodh againn don bhricfeasta, chuile mhaidin. Leamh go maith! déarfa, ach geallaimse dhuit é, nach bhfuair muidinne aon blas den bhia céanna sin tur, agus gur chaitheamar chuile ghreim de go buíoch, beannachtach, nó is maith an t-anlann an t-ocras.
.
I ndiaidh an bhricfeasta, bhíodh seal leathuaire againn, le bheith ag spraoi nó ag súgradh. Ba thráth é do chaitheamh aimsire, agus chaitheadh an chuid ba mhó de na gasúir an t-am sin ag siúlóid timpeall, ag caint, is ag comhrá. Ag a naoi, thosaíodh an obair scoile. Mhaireadh na ranganna thart ar chúig nóimead is daichead, agus bhíodh na gnáth ábhair scoile againn. Gaeilge, Béarla, Mata, Stair, Tíreolaíocht, Teagasc Críostaí, Laidin, Fraincis, agus Eolaíocht. Ní raibh rogha ar bith againn, nó bhí ar chuile dhalta na hábhair sin uilig a dhéanamh. B’in an gnáth chlár oibre a bhí leagtha amach dúinn, agus arís, caithfidh mé a rá, gur tháinig mé fhéin isteach ar an obair chéanna sin, tapaidh go leor, agus ba ghearr go raibh mé ag baint taitnimh as chuile rang acu, agus bíodh go dtugtaí an-chuid obair thinteáin dúinn, nó ní raibh ach dhá bhliain againn le cúrsa na Meanteistiméireachta a chríochnú, níor chuir an taobh sin den obair isteach ormsa, a bheag nó a mhór. Agus nach orm a bhí an t-ionadh, agus an mórtas, ag deireadh an chéad téarma sin, nuair a tháinig mé fhéin sa chéad áit, i scrúduithe na Nollag. Uaidh sin amach, bhíos im scolaire cruthanta, agus im mhac díograiseach léinn, chuile bhabhta.
Thart ar leath i ndiaidh a dódheag, bhíodh ar lón againn, ní lón a bhí ann, i ndáiríre, ach dinnéar! Bhíodh anraith againn i dtosach, anraith agus arán, agus bhaineadh sin an faobhar dár ngoile! Ansin bhíodh an príomhchúrsa againn.
Céard a hhíodh againn don phríomhchúrsa, an ea?
Bhuel, bhraitheadh sé ar céard a bhí flúirseach acu sa chistin ag an am, ach de ghnáth, gheobhaimis fataí bruite, giota feola, agus ní gá a rá, nár den scoth í an fheoil chéanna sin, agus nár chuala si trácht riamh ar “cordon bleu”, ach oiread, ach b’fhearr ann nó as di, agus chomh fada is a bhain sé linne, ba é a locht a laghad, go minic. Chomh maith le sin, bheadh glasraí de chineál éigin againn, turnapa, gabáiste, biatas dearg, cainneann, nó a leithéid, agus arís, ba mhaith an t-anlann an t-ocras, agus ba bheag den ghlasra sin a bheadh fágtha im’ dhiaidh ar mo phlátasa, ach go háirithe. Dá mbeadh an t-ádh orainn, bheadh anlann eicínt ar an bpláta freisin. Beirt de na mic léinn a dhéanadh an freastal orainn. Ó! sea, agus bhíodh gloine uisce le dul leis an ndinnéar sin, ag chuile dhuine againn. Dár ndóigh, nuair a bhíodh ceann de na Féilte móra á cheiliúradh againn, bhuel, ansin bhíodh buidéal de shú líomóide fágtha ar an mbord do chuile mhac a’ pheata againn! Ní gá dhom a rá, go mbíodh fáilte agus fiche againn roimh shólaistí dá leithéid. Ansin, bhíodh milseog de chineál eicínt againn, le críoch a chur leis an mbéile. Lá amháin bheadh úlla bruite againn, lá eile, glóthach agus custard, ach thar aon rud eile, ba é ba mhinicí mar mhilseog againn nó maróg ríse. Anois bhí cuid de na gasúir thart orm, ag an mbord, roinnt beadaí, agus cleachtadh acu ar chuile shórt beadaíochta sa mbaile, b’fhéidir, agus dá bharr sin, ní leagaidís smut ar na gnáthmhilseoga sin. Anois, níor dhuine beadaí mé fhéin, ag an am, agus bhíodh an oiread milseog le fáil agamsa is a theastíodh uaim, nó shíneadh na buachaillí beadaí sin a milseoga chugamsa. I ndiaidh an dinnéir, théadh muid ar chuairt chuig an Aireagal, agus an salm, De Profundis, á rá againn, fan an bhealaigh. Ar ball, tar éis scathaimh eile ag spraoi dúinn fhéin, thosaíodh na ranganna arís, agus leanaidís go dtí a trí, nó mar sin.
I ndiaidh na ranganna sin, bhíodh obair de chineál eicínt, nó cluiche, b’fhéidir, leagtha amach dúinn, ar a seal. Lá amháin, bheadh muid ag leagan crainn, agus á ghearradh suas le toireasc beirte, sa chaoi go mbeadh connadh againn do thinte an Choláiste. Lá eile, bheadh muid amuigh ag cur bail’ eicínt ar na bóithríní timpeall na scoile, agus lá eile fós, bheadh muid amuigh ag imirt peile, nó iománaíochta, i bpáirc an bháire. Thugadh an tréimhse sin seans dúinn aclú coirp a fháil, agus chuireadh sé bealach ar fáil dúinn le fáil réidh leis an mbreis teaspaigh a bhí ionainn, ag an aois sin. Ar aon chuma, bhíodh goile againn don tae a thagadh ar ball. Arís, ní bhíodh bianna beadaí le caitheamh againn, don tráth sin, ach bhíodh, b’fhéidir, brúitín, maraon le h-arán, margairín agus braon tae. Dheamhan locht ar bith a bhí le fáil agamsa ar an mbia céanna sin, nó nach raibh cogadh mór ag réabadh leis ar fud na hEorpa, ag an am, agus bhí rudaí ag éirí gann, ó ló go ló.
Tamall againn ansin le spraoi a dhéanamh roimh dhul ag staidéar dúinn fhéin. Tháinig muid le chéile sa Halla Staidéir, áit a raibh a bhinse fhéin ag chuile dhuine den trí scór againn. Shuíodh an Cinnire ag cúl an staidéir, agus choinníodh sé súil ar chuile dhuine, nó bhí de dhualgas airsean féachaint chuige nach dtógfadh duine ar bith rí-rá, nó raic, le linn an staidéir, agus dá dtarlódh go dteastódh rud ar bith ó mhac léinn ar bith, théadh sé chuig an Cinnire sin, le cead a fháil uaidhsean dul ar a lorg. Duine dínn fhéin ba ea an Cinnire, dár ndóigh, a roghnaigh na húdaráis don phost sin, toisc go raibh sé staidéartha, intaofa. Bhíodh a dhóthain le déanamh ag chuile dhuine againn lena choinneáil gnóthach go ham suipéir. Bhíodh an obair thinteáin, maraon le cibé léitheoireacht, nó athscrúdú, a bhí le déanamh againn, le críochnú i rith an ama a bhíodh againn sa Halla Staidéir. Gheofá an corrdhalta ag iarraidh úrscéal, nó scéal lorgaireachta, a léamh, os íseal, le linn an staidéir, ach ní bheadh duine ar bith ag iarraidh nuachtán a léamh, nó ní raibh cead againn nuachtán a cheannacht, nó a léamh, fiú na nuachtáin Chaitliceacha!
I ndiaidh an staidéir sin uilig, bhíodh muid tuirseach go maith ag a naoi a chlog, agus bhíodh fáilte againn roimh chupán tae agus canta aráin, agus níos fearr fós, i ndiaidh an tsuipéir sin, bhíodh tamall eile againn amuigh faoin aer, ag siúl, nó ag cleasaíocht. Ag deireadh thiar, thart ar a leath i ndiaidh a naoi, thugaimis an tAireagal orainn fhéin, uair amháin eile, lenár bpaidreacha oíche a rá. Ba í an phaidir a bhíodh againn an tráth sin, nó an Paidrín Páirteach fhéin, agus chomh fada agus is cuimhin liom anois, ba sa Laidin a deirimis é.
Ar ais linn i ndiaidh na bpaidreacha sin go dtí an Suanlios, agus geallaimse dhuit é, go mbíodh ár sáith tuirse orainn, tar éis an lae ghnóthaigh a bhí caite againn óna sé a chlog ar maidin. An searmanas céanna arís. Bhí fiacla le scuabadh agus le glanadh, aghaidh le ní, agus báisín le líonadh le huisce i gcóir na maidine. Ansin, an léine oíche sin arís, agus sin uilig gan focal as duine ar bith againn, mar nárbh é sin tréimhse an “Grand Silence”. Nach raibh a leithéid mínádúrtha go maith do ghasúir thart ar cheithre bliana déag d’aois? Ní bhíodh gá le duine ar bith a insint dúinn go raibh sé in am luí, nó thugadh chuile dhuine againn an sop air fhéin, chomh luath géar is a bhí sé réidh chuige, agus minic go leor bhíodh cuid againn inár gcodlach roimh mhúchadh na soilse ag a deich.
.
Bhuel sin agat clár an ghnáthlae i gColáiste an Chroí Ró-Naofa, Béal an Átha Fhada, Contae Mhaigh Eo, i Meán Fómhair na bliana sin 1940, breis is trí scór bliain ó shoin anois, agus cé gur leadránach go maith an t-ábhar é, ag an am gcéanna, cheap mé gurbh fhiú mo chuimhní ar an ábhar sin a chur ar phár, nó tá mé cinnte nach mbeidh a leithéid ann arís, nó is mór idir inné agus inniu.
Go dtí an chéad uair eile…
Slán…..
.
********************
Peadar Bairéad.
********************
.
.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Eachtraigh Duinn
Caibidil 21
Bhí mé ag cur síos daoibh, anois beag, ar an mbliain bhreá thaitneamhach úd, a chaith mé fhéin is mo sheanchara Albanach, Jimmy, in ár mic léinn in Ollscoil na Gaillimhe, ó Dheireadh Fómhair na bliana 1950, go dtí Meitheamh na bliana dár gcionn, agus bíodh nár den dámh céanna sinn, ba dhlúthchairde sinn, dá ainneoin sin. Ceann de na rudaí ba mó a chuireadh isteach ar mhic léinn Ollscoile, an tráth úd, nó ganntanas airgid. Bhíodh mic léinn áirithe ag súdaireacht leo ó thús go deireadh na bliana. Cúrsaí óil, nó cúrsaí cearrbhachais, ba chúis le sin, bunús an ama, ach i gcás roinnt áirithe eile daltlaí, ba é ba chúis leis na tsúdaireacht chéanna sin nó go raibh orthu teacht i dtír ar an mbeagán. Nílim ag maíomh anseo go mbíodh sparán teann agam fhéin, i gcónaí, i rith na bliana céanna sin, ach i gcomparáid le hógánaigh eile, bhí dóthain mhór agamsa, chuile lá den bhliain sin.
Cá bhfuair mé an t-airgead sin uilig, nó ní raibh mórán fáltais, nó gustail, ag mo mhuintir, sa bhaile, i mbaile na Druime in Iorras?
Bhuel, ba é ba chúis leis an bhflúirse sin uilig nó go mbíodh deiseanna agamsa le hairgead a shaothrú, agus níor scaoil mé na deiseanna céanna sin tharam, geallaimse dhuit é! Ach rug mé orthu go daingean docht, agus b’in a d’fhág go mbíodh na pingneacha agamsa, nuair a bhíodh mic léinn eile ar an ngannchuid, agus iad ag iarraidh iasacht a fháil ó mo leithéidse!
Ach, conas a tharla go mbíodh na deiseanna sin agamsa, an ea?
Bhuel, bhí Scoil Dianstaidéir á reachtáil ag Mr Grealy sa chathair ag an am, scoil ina ndéantaí daltaí a ullmhú do Scrúduithe Teistiméireachta, trí dhianstaidéar a chur ar fáil dóibh, le cúrsaí áirithe a phulcadh isteach iontu, roimh na scrúduithe. Bhuel, tharla go raibh múinteoir Laidine ag teastáil ón nduine uasal céanna sin, agus chuir sé fógra sna páipéir, ag iarraidh ar mhúinteoirí cur isteach ar an bpost sin, ag maíomh go raibh oiread áirithe uaireannta an chloig sa tseachtain i gceist, agus b’fhéidir go n-oirfeadh sé do mhac léinn Ollscoile. Bhuel, chuir mé fhéin isteach ar an bpost sin, agus iarradh orm teacht isteach go Coláiste Uí Ghriallaigh, le go gcuirfí faoi agallamh mé. Rinne mé sin, agus ó tharla go raibh bliain san Ollscoil caite agam i mbun na Laidine, dúirt Mr Grealy go raibh sé lán-tsásta an post a thabhairt dom. Chraitheamar lámh air, agus b’in sin. Bhí post agam. Bheadh teacht isteach rialta agam feasta, agus bhí mé fhéin lán-tsásta leis an dtaobh sin dem’ mhargadh.
Conas a d’éirigh liom leis na “Grinds” sin, an ea?
D’éirigh go maith liom, tríd is tríd, agus ní hamháin go mbíodh ranganna den chineál sin á dtabhairt agam sa Laidin, ach bhí Mr Grealy sásta obair eile a thabhairt dom, ó am go chéile, sa tslí go mbíodh mo dhóthain oibre le fáil agam i gColáiste úd Uí Ghriallaigh, i nGaillimh, i rith na bliana áirithe sin 1950 – ’51. D’éirigh go maith liom i gcás daltaí áirithe, ach bhí dalta amháin agam, agus a leithéid de chrá croí níor fhulaing mé riamh roimhe, nó ó shoin i leith, ach oiread, agus mé ag iarraidh díochlaontaí agus réimnithe Laidine a mhúineadh don dalta céanna sin! Ní raibh spéis dá laghad aigesean sa Laidin, ach is amhlaidh a thugadh a athair a ghluaisteán fhéin dó, chuile lá, le freastal ar na ranganna sin, le go n-éireodh leis pas d’fháil sa Mhaithreánach. Rinne mé chuile iarracht é a spreagadh le roinnt áirithe Laidine a fhoghlaim, ach dúirt sé liom, go neamhbhalbh, gur chuma sa diabhal leis mé fhéin is mo chuid Laidine, agus nár theastaigh uaidh ach leithscéal a bheith aige teacht go Gaillimh, chuile lá, le bualadh lena leannán! Bhuel, nach féidir le duine ar bith capall a thabhairt chun an uisce, ach ní fhéadfadh fir uilig an rí iachall a chur air an t-uisce sin a ól!
Tharla an bhliain áirithe sin freisin, gur tharla folúntas sealadach i gColáiste na bProinsiascánach, sa Chlocán, agus tháinig lucht na scoile sin chun cainte le Pat Larkin, ár nOllamhna, agus d’fhiafraigh siad de, an mbeadh aon mhac léinn aige, an bhliain sin, a mholfadh sé don phost áirithe sin, ar feadh míosa, nó mar sin. Bhuail an Lorcánach bleid orm fhéin, agus mhínigh an scéal dom, ó thús deireadh, agus dúirt, go mbeadh seisean sásta mé a ligint go dtí an Clochán, ar feadh míosa, nó bhí sé sásta go mbainfinnse tairbhe as an gcleachtadh, agus go mbeadh ar mo chumas staidéar a dhéanamh ar cibé léachtaí a chaillfinn, i rith na míosa sin, ach na nótaí a fháil ó mhac léinn eicínt im’ rang.
Bhí go maith, is ní raibh go holc, mar adeireadh lucht scéalaíochta fadó. Bhuel, bhailigh mé mo chip is mo mheánaithe, agus bhuail mé an bóthar go dtí an Clochán. Ar veain an Phosta a fuair mé síob, le moiche na maidine, ó Chathair na dTreabh go dtí baile mór an Chlocháin. Thug mé aghaidh ar an dTeach Ósta, in a raibh seomra curtha in áirithe dhom ar feadh na míosa, agus ansin, casadh orm an fear a bheadh ag feidhmiú mar ardmháistir, le linn dom bheith im mhúinteoir ansin. Nach orm a bhí an t-ádh gur chaith mé seal ag múineadh i Scoil Náisiúnta na Cille Móire, in Iorras, roimhe sin, nó i rith an ama sin, d’fhoghlaim mé roinnt mhaith faoi cheird na múinteoireachta. Chaith mé an chuid eile den lá sin dom ullmhú fhéin don obair a bhí romham amach, an mhaidin dár gcionn, bhí mé i láthair sa scoil sin go breá luath agus mé réidh le dul i mbun oibre, ar bhuille a naoi.
Conas a d’éirigh liom, i rith na míosa sin, an ea? ís dócha gur féidir liom a rá anois, gur éirigh liom go seoigh sa phost sin. Tús Mhí na Nollag a bhí ann, agus ba ghearr go raibh muid ag ullmhú do scrúduithe na Nollag. Rinne mé mo dhícheall mór dul i gcionn ar na daltaí a bhí faoi mo chúram, agus mé á n-ullmhú don scrudú céanna sin. Bhí orm roinnt mhaith ábhar a mhúineadh sa scoil sin, nó, chomh fada is a théann mo chuimhne anois, ní raibh i mbun oibre sa scoil sin, ag an am, ach triúr againn, Bráthair den Ord Proinsiascánach, tuatach eile, agus mé fhéin, rud a d’fhág nach raibh mórán am saor ag éinne againn, ach muid ag treabhadh linn, ar ár míle dhícheall ó thús deireadh chuile lá. Ní call a rá, nach raibh aon chleachtadh agam fhéin ar obair den tsórt sin i Meánscoil, agus sí an chuimhne a éiríonn chugam anois, as loch na gcuimhní, nó go mbínn tuirseach, traochta, ag deireadh gach lae, agus sin ó cheann ceann na seachtaine. Ní raibh aon chleachtadh agam, ach oiread, ar scrúduithe a ullmhú, a chóipeáil, nó a cheartú, ach mar adeireadh an tseandream, cleachtadh a thugann máistreacht, agus ag deireadh mo thréimhse sa Chlochán, bhí an-chleachtadh faighte agam ar bhuntáistí, agus ar mhí-bhuntáistí na múinteoireachta.
An chéad lá ar ais san Ollscoil dom, d’iarr an tOllamh orm cuntas ar m’imeachtaí, mar mhúinteoir sealadach sa Chlochán a thabhairt don rang. Ag breathnú siar anois ar na cúrsaí sin, tá mé cinnte, gur chabhraigh an cleachtadh céanna sin go mór liom, agus mé ag ullmhú don “H Dip. in Ed”, nó ní dóigh liom, go raibh aon bhealach níos fearr leis an gceird a fhoghlaim, ná seal a chaitheamh á cleachtadh, agus chomh maith le sin, d’fhág sé pingneacha im sparán, earraí nach raibh sé éasca teacht orthu ag an am!
Tá mé buíoch fós don Ollamh Pat Larkin, as an deis sin a thabhairt dom. Sea, ba dhuine faoi leith é Pat s’againne, gan aon agó.
.
Gaeilge 
English