le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I m B é a l a n P h o b a i l
.
Áilleacht an tSaoil seo 2
Peadar Bairéad
.
Nuair a chuir mé romham, caint a thabhairt faoin bPiarsach agus a shaothar, ag seisiún
de Dhaonscoil Osraí, in Óstán an Newpark, i gCill Chainnigh, i nDeireah Fómhair na bhliain úd, 1979, bhí na trioblóidí ag réabadh leo, ina loscadh sléibhe, i dTuaisceart Éireann fós, agus dá bharr sin, bhí cineál eagla orm, ag an am, an Piarsach a mholadh, nó a mhóradh, ar eagla, faoi mar adúirt an Yeatsach fadó, ar eagla go seolfadh mo chuid cainte-se ógánach eicínt chun gleo, i gcoinne Gall. Ach tar éis chuile shórt a chur san áireamh, tuigeadh dom, gur chóir dom tabhairt faoin ngnó sin, ó tharla cuimhne céad an Phiarsaigh a bheith á chomóradh, sa bhliain sin, ’79. Bhí roinnt oibre déanta agam, roimhe sin, ar an ábhar céanna sin, nó bhí sraith altanna uaim foilsithe sa nuachtán Gaeilge úd “Inniu”. Mar sin, bhí fonn orm cur leis an méid a bhí déanta agam cheana, agus thosaigh orm ag ullmhú don ócáid.
The wise men have not spoken !
Nuair a thosaigh mé ag iarraidh teacht ar bhealach oiriúnach le léacht dá leithéid a thosú, smaoinigh mé, i dtosach, ar fhocail an Phiarsaigh fhéin, nuair a scríobh sé….
“Since the wise men have not spoken
I speak who am only a fool…..”
Níor den díogha é, ach oiread, mar thús, dar liomsa.
Ach ansin, céard faoi chuntas gearr a thabhairt ar an chaoi ar chuala mé fhéin faoin bPiarsach, a chéaduair, agus tar éis dom mo mharana a dhéanamh, shocraigh mé ar ghlacadh leis an dara bealach sin mar rogha. Chun oibre, má sea.
Rugadh agus tógadh mise i bpobal saor, in Iorras ársa, thiar, mar a dtéann an ghrian i bhfarraige, ag deireadh gach lae. Ba phobal é a bhí eagraithe, agus tógtha, díreach mar a bhí, sna meánaoiseanna, agus díreach cosúil leis an bpobal ar dhein an Piarsach teangmháil leis, i dtús an chéid, thiar i gConamara. B’in an tIorras ar thit J.M. Synge i ngrá leis, agus ar úsáid sé mar shuíomh dá dhráma cáiliúil “The Playboy of the Western World”. Ba dhuine mé, de na gasúir shona sin, a rith cosnochta trí óige shásta,
The Master had spoken!
Bíodh gur mhinic ganntanas earraí saolta ag cur as dúinn, níor chuir ganntanas grá isteach riamh orainn. Níor leag mé fhéin spag taobh istigh de dhoras scoile go raibh mo sheachtú bliain slánaithe agam. Ba sa scoil chéanna sin a chéadchuala mé trácht ar An bPiarsach, ar Mhac Donnchadha, agus ar an gCléireach, agus ar a gcomhleacaithe uilig, a thug sráideanna naofa Átha Cliath orthu fhéin, um Cháisc 1916, le tabhairt faoi shaoirse na tíre seo a bhaint amach. Las an máistir solas a nglóire, agus a gcalmacht, sa chroí istigh ionainn an lá sin, ach ansin, nár bheag a thuig muidinne faoi na cúrsaí sin, sinne nár chuala urchar á scaoileadh i bhfeirg riamh, agus bhí ar an máistir a dhícheall a dhéanamh ag iarraidh aithris a dhéanamh dúinn ar na fuaimeanna céanna sin, agus é ag iarraidh an difir a bhí idir shianaíl na sliogán, fead ghéar, agus tuairt, na bpiléar, agus rat-at-at na meaisínghunnaí. Chomh fada is a bhain sé linne, ní raibh iontu sin uilig ach fuaimeanna, fuaimeanna nach ndéanfadh dochar do dhuine ar bith, ach ar ball, rinneamar ceangal eatarthu sin agus bailéid ar nós, “The bold Fenian Men”, “The Foggy Dew”, “The Three Flowers”, “The Dying Rebel”, agus fiú, “Óró ’sé Do Bheatha Abhaile” an Phiarsaigh fhéin. Agus b’in mar a d’éalaigh an Piarsach isteach i gcroíthe ár n-óige. Sea, agus chuir sé sin an pictiúr de, a bhíodh le fáil go flúirseach sna leabhair scoile, ag an am, pictiúr d’fhear óg, a raibh cuma na soineannantachta, agus na macántachta air, agus tuigfidh tú, mar a chuaigh sé i gcionn orainne gasúir. Chomh fada is a bhain sé linne, ni raibh fuath, nó binib, nó mailís, ag roinnt leis, agus mhúscail an máistir spéis ionainne, sa bhfear fhéin agus ina scríbhinní, freisin.
A Different Era!
Ní call dom a rá, gur mhór againne an leabhrán sin Iosagán agus Scéalta eile, leabhar a bhí lomlán le scéalta agus le hatmosféar an Iarthair.
D’fhéadfá a rá, mar sin, gur tháinig muidinne isteach ag an deireadh, nuair a bhí críoch le heachtraí agus le himeachtaí an Phiarsaigh, ach mar sin fhéin, mhuscail a scéal suim ina shaothar ionamsa, suim a mhair ionam anuas trí chaitheamh na mblianta, go dtí an lá atá inniu fhéin ann. Sea, agus ag caint ar a dhán, bhí earra amháin in easnamh, an t-am sin, nó ní bhfuarthas óráid deiridh an Phiarsaigh, nó a “Speech from the Dock”, mar adéarfá, nó ní raibh fáil air fiú, agus mise ag fás aníos in Iorras na nIontas, i dtriochaidí an ocrais, ach tuigeadh dá lán, go gcaithfeadh a leithéid a bheith ann, nó bhíothas cinnte, go mbeadh óráid ag an bPiarsach don ócáid sin, dá dtabharfaí deis chuige dó, sea, agus bí cinnte freisin, go mbeadh óráid dá leithéid, snasta, sciomartha, snoite, aige, agus é cleachtaithe aige, roimh ré.
Speech from the Dock.
Ar deireadh thiar, tar éis dó triocha bliain a chaitheamh ar deoraiocht , ní dócha go bhféadfadh éinne a rá, go raibh aon rud nua in óráid deiridh úd an Phiarsaigh, nó dhearbhaigh sé arís ann, go sollúnta, gur mhionnaigh sé, in aois a dheich mbliana, go gcaithfeadh sé a shaol ag iarraidh a thír a shaoradh.
Caithfidh muid a thabhairt faoi deara anseo an difir mhór atá idir dhearcadh na laethe úd, agus dearcadh an lae inniu, ach smaoinigh freisin, go bhfuil beagnach céad blian imithe faoi dhroichead an ama, san idirlinn.
Seo mar a chuir sé é, i ngearrinsint dá óráid deiridh…
“When I was a child of ten I went down on my bare knees by my bedside one night and promised God that I would devote my life to an effort to free my country. I kept that promise. First among all earthly things, as a boy, and as a man, I have worked for Irish freedom. I have helped to organise, to arm, to train, and to discipline my fellow countryman to the same end, that when the
time came, they might fight for Irish freedom.”
An dara lá de Bhealtaine, 1916, an dáta atá ar an láimhscríbhinn sin.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Saolta ag athrú
Peadar Bairéad
Córais Rialaithe ag athrú
Dár ndóigh, ní haon rud nua é sin, mar bhí an Daonlathas faoi bhagairt, ó thús, agus ag amannta áirithe, tuigeadh do bhunús na ndaoine, go raibh teipthe ar an gcóras leochaileach sin, agus nach raibh an dara rogha acu, ach iompú ar chóras éifeachtach eicínt eile, a d’fhéadfadh cinneadh cinnte a dhéanamh, agus ansin go bhféadfaí an cinneadh sin a chur i bhfeidhm, beag beann ar einne, agus gan cur isteach ó éinne. Tharla a leithéid, is dócha, idir an dá Chogadh Domhanda, nuair a thaobhaigh tíortha áirithe le córas deachtóireachta, toisc go bhfacthas do dhaoine áirithe, agus do ghrúpaí áirithe, sna tíortha sin, go raibh gá lena leithéid, le dul i ngleic le deacrachtaí sóisialta agus polaitíochta a linne.
L’Etat c’est Moi !
Ní gá a rá go raibh córas dá leithéid i bhfeidhm i Ré na Ríthe Lánchumhachta freisin, tráth a d’fhéadfadh Rí na Fraince a dhearbhú, gurbh eisean an Stát …”l’Etat c’est moi”… I gcás dá leithéid, ní bhíodh de chead ag éinne cur isteach ar chinneadh an Rí, nó bhí a chumhacht seisean bunaithe ar an bprionsabal, gurbh ó Dhia na Glóire fhéin a fuair na Ríthe céanna sin a gcumhacht, agus dá bhrí sin, bhí de dhualgas ar an saoránach glacadh le reacht an Rí, ar an dtuiscint, gurbh ‘in toil Dé.
Changed Times
D’imigh sin áfach, is tháinig seo, agus sa lá atá inniu ann, dheamhan mórán ríthe lánchumhachtacha fágtha ar an saol seo, agus is é an Daonlathas an córas rialaithe atá i mbéal gach éinne, geall leis, na laethe seo. Ní fhágann sin go bhfuil an córas céanna sin gan locht, nó thar mholadh beirte, mar, nuair a thagann an crú ar an táirne, bíonn air srianadh a dhéanamh ar shaoirse na saoránach, agus dlithe dragánta (draconian) a reachtú, le smacht iomlán a fháil ar an ndaonra, ar mhaithe lena bpobal. Laige eile sa daonlathas is ea go dtugann sé chuile dheis do choirpigh, agus d’antoiscigh de chuile chineál, a gceirdeanna frithshóisialta a chleachtadh, faoi shúile an Stáit fhéin, mar adéarfá, agus tagann sé dian go maith ar an gcóras sin deighleáil leo, nó caithfidh siad feidhmiú de réir dlí, fad is atá chuile chead ag na dreamanna eile úd, feidhmiú gan aird dá laghad a thabhairt ar na dlithe céanna sin, ach ag an am gcéanna, déanann siad chuile iarracht, féachaint chuige, nach mbriseann an Stát na dlithe céanna sin, a bhfuilidsean beag beann orthu. Ach i ndáiríre, ní chuige sin atá mé, an tseachtain seo, in aon chor, ach chuige seo.
.
.
.
.
.
.
.
.
The Madrid Bombs .
Chualamar go léir na scéalta a tháinig chugainn ón Spáinn, ar na mallaibh, faoi na haintoiscigh sin, a shuigh buamaí ar na traenacha úd a bhí ar a mbealach isteach go cathair mhór Mhadrid, agus na mílte daoine ar bord chuile thraein acu. Ní gá a rá, gur maríodh dhá chéad, san ionsaí barbartha sin, agus gur gortaíodh líon ollmhór daoine freisin. Caithfidh muid uilig ár gcomhbhrón a chur in iúl don Spáinn, agus do ghaolta na ndaoine úd a maríodh, agus a gortaíodh, san ionsaí céanna sin. Daoine neamhchiontacha ba ea chuile dhuine acu sin, ach deineadh sléacht orthu, toisc gur theastaigh ó dhaoine áirithe, in áit áirithe, le tuiscint áirthe ar an saol, go n-éireodh leosan a gcuspóir a bhaint amach, trí lear mór daoine neamhchiontacha dá leithéid, a mharú, agus a ghortú, sa mbealach sin. Caithfidh muid a dhearbhú ar dtús anseo, nár cheart daoine neamhchiontacha a mharú, le cuspóir ar bith faoin spéir a bhaint amach, Cuma cé chomh huasal, nó cé comh híseal, is atá an chuspóir chéanna sin.
Elected to Rule .
Ní call a rá, gurb é an chéad dualgas atá ar Stát ar bith nó a dhaonra a chosaint ar ionsaí, Cuma cé tá freagrach as, ach más daonlathas atá i gceist, caithfidh Rialtas an Stáit sin feidhmiú de réir rialacha, agus dlithe, áirithe. Ó, sea, agus caithfidh an pobal rialú na tíre a fhágáil faoin Rialtas sin, a thoigh siadsan san olltoghchán deiridh, agus ba cheart dóibh déanamh de réir mar a chinneann an Rialtas sin. Is dócha gur chóir a rá anseo, gurbh í cuspóir na buamála sin nó cur isteach ar dhaonlathas na Spáinne, trína pobal a iompú i gcoinne an Rialtais.
Public Perception .
Ba é an chéad rud a rinne Rialtas na Spáinne nó an milleán a leagan ar ETA, rud a bhí nádúrtha go leor, nó ba mhinic cheana, a rinne an eagraíocht chéanna sin buamaí a scaoileadh ar thalamh na Spáinne, ach sa chás áirithe seo, ba ghearr gur thosaigh rudaí áirithe ag tabhairt le fios, go raibh seans maith ann, nárbh iad ETA ba chúis leis an mbuamáil áirithe seo, ach go raibh seans maith ann, gur Mhuslamaigh antoisceacha ba chúis leis. Níor ghéill an Rialtas, gur mar sin a bhí, ach lean orthu ag dearbhú, gurbh iad ETA a bhí ciontach sa mbeart seo. Anois, d’fhéadfaí a dhearbhú, b’fhéidir, gur d’aon ghnó a rinne an Rialtas amhlaidh, toisc gur theastaigh uathu teacht i ngan fhios ar na Muslamaigh chéanna sin, ach cibé faoi sin, tuigeadh don phobal, frí chéile, gur ar mhaithe leo fhéin a bhí an Rialtas ag feidhmiú, toisc nár theastaigh uathu, go mbuafaí orthu san olltoghchán, agus dá gceapfadh an pobal gurbh iad na Muslamaigh a bhí ciontach, d’iompódh siad i gcoinne an Rialtais, toisc go ndeachaigh siad isteach ar thaobh Mheiriceá, i gcogadh na hIaráice, gan toil na ndaoine a chur san áireamh, agus gur mar dhíoltas ar sin, a rinneadh an bhuamáil ar thraenacha Mhadrid.
Voted Out of Office .
Níor chreid an pobal a Rialtas. Chuir sin fearg an domhain orthu, agus vótáil siad an Rialtas as oifig, sa toghchán sin. Anois, sin laige eile a bhaineann leis an ndaonlathas, sé sin, gur féidir le hantoiscigh, Rialtas, a dteastaíonn uathusan a dhíbirt as oifig, gur féidir leo, Rialtas dá leithéid a bhriseadh, trí bheart dá leithéid a dhéanamh, tamall gearr roimh lá an toghcháin, agus sin díreach mar a tharla sa Spáinn. Dona go leor, adéarfadh duine, b’fhéidir, ach féach mar a tharla, chomh luath is a bhí an Ceannaire nua tofa. Gheall seisean, go ndéanfaí na saighdiúirí Spáinneacha a aistarraingt as an Iaráic, faoi lár na bliana seo, mura gcoimhlíonfaí cúinsí áirithe, faoin am sin. Arís, tá an cuma ar an scéal seo, gur labhair sé ró-luath, agus gur chinn sé ar an bpolasaí sin, gan idirbheartaíocht ar bith lena comhghuallaithe san Iaráic, agus taobh amuigh de sin ar fad, nach ionann a ráiteas ar an ócáid áirithe seo, agus a dhearbhú os comhair an tsaoil mhóir, gur féidir le hantoiscigh laigí an daonlathais a úsáid, le hiachall a chur orthu géilleadh dá gcumhachtsan.
Eternal Vigilance .
Mura bhfuil na pobail daonlathacha sásta a gcóras rialaithe, agus a modh beatha fhéin, a chosaint, bhuel, ansin ní mhairfidh an córas céanna sin ró-fhada san aonú haois fichead seo.
Caithfear a rá anseo, go bhfuil moladh tuillte anseo ag an dTaoiseach s’againne, sa chás áirithe seo, nó ba é an chéad rud a rinne seisean, mar Cheannaire An Aontais Eorpaigh, nó gur chuir sé roimhe, cruinniú d’Airi Dli agus Cirt an Aontais a thionól, ar an dá luathas, le slándáil an Aontais a chosaint ar ionsaithe dá leithéid, sa todhchaí. Tá súil agam, go mbeidh toradh fónta ar a shaothar, sa bhfiontar tráthúil, seo.
.
****************
Peadar Bairéad.
****************
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
A r n a M i s i n .
.
*****************************
.
An Luan, an 18ú Lúnasa, 2003.
Ar deireadh thiar, bhí an lá mór tagtha, an lá a bhí socraithe againn don turas ó thuaidh, le breathnú ar roinnt áirithe de Mhisin Spáinneacha Chalafóirnia, agus ó tharla go raibh fúinn ár seolta a ardú, roimh nóin, ghlacamaar an mhaidin Luain sin go deas réidh. D’ullmhaíomar sinn fhéin chun bóthair, agus rinneamar pé pacáil a bhí le déanamh againn don turas, nó bhí beartaithe againn, thart ar sheachtain a chaitheamh as baile. Ar deireadh thiar, bhíomar réidh, agus bhí sé ag tarraingt ar a haon a chlog, san iarnóin, nuair a bhuaileamar bóthar. Dheamhan a raibh basctha den trácht ag an am sin, agus ghluaiseamar linn i dtreo Santa Barbara, gan trioblóid, gan tranglam ar bith le sárú againn. Agus ó tharla gur luaigh mé Santa Barbara, cuireann sé sin nath cainte a bhíodh ag mo Mham fhéin, fadó….
“Santa Bairbre in aghaidh na toirní.”
adeireadh sí, le sinn a chosaint ar thoirneach is ar thintreach. Ach fillimis ar an scéal.
Turas thart ar dhá chéad míle a bhí romhainn amach, agus dár ndóigh, luíonn Los Angeles fhéin díreach sa mbealach romhainn, sa chaoi go mbeadh orainn coinneáil cóngarach don chósta, le bealach áisiúil a fháil tríd an gcathair ollmhór chéanna sin. Trí Carlsbad agus Oceanside linn, gan stró, agus leanamar fan Shaorbhealaigh a Cúig. Cheapfá nach dtiocfá amach as Los Angeles riamh, nó tá an chathair sin an-leata-amach, mar murab ionann is Nua Eabhrac, ní dheachaigh Los Angeles i muinín na scríobairí spéire, le tithíocht a chur ar fáil dá daonra.
Ar deireadh, ar éis tamaill a chaitheamh ag taisteal ar Saorbhealach 405, agus tar éis dul taobh le Beverly Hills agus Hollywood, tháinig muid ar ár seanchara, Saorbhealach 101. Chasamar ar chlé ansin, agus leanamar ar aghaidh trí thír a raibh seanaithe againn uirthi. Chuamar trí Thousand Oaks, mar ar chaitheamar saoire iontach, thart ar chúig bliana déag ó shoin, agus chun tosaigh linn ansin, trí Oxnard agus Ventura. Stopamar seal, i mbaile beag taobh amuigh de Ventura, lenár scíth a ligean, agus le lón beag a chaitheamh, agus ansin bhuaileamar bóthar arís, ag tarraingt ar Santa Barbara, agus shroicheamar an ceann scríbe sin, roimh titim na hoíche, agus d’éirigh linn ár dTeach Ósta, i mBath Street, a aimsiú, gan aon ró-stró. Thógamar isteach ár málaí taistil, agus tar éis seal a chaitheamh in ár seomraí, agus tar éis dúinn an tuirse bóthair a chur dínn, ghléasamar sinn fhéin, agus thugamar aghaidh ar an mBialann, a bhí mar chuid den Óstan, ina rabhamar ag cur fúinn.
Shuíomar chun boird ansin, ag a hocht, agus dheineadar freastal fial orainn, nó níl dabht a domhan, ach go dtugtar dóthain fathaigh, ar do phláta dhuit, sa tír seo, sa chaoi gur chuireamar cúl ar ár n-ocras, agus ar ár dtart, i ngearraimsir. Ní call dom a rá, gur bhaineamar sult agus sásamh as an mbéile céanna sin, nó0 bheadh sé deacair é a shárú. Ar ball, chuamar ar ais chuig ár seomraí. Rinneamar ár gcomhrá. Rinneamar pleananna don lá dár gcionn, agus ansin, chaitheamar seal ag breathnú ar an teilifís, agus thugamar an sop orainn fhéin, roimh mheánoíche. B’in an chéad lá dár dturas críochnaithe, agus shocraíomar síos tar éis an aistir dhá chéad míle fada sin a bheith curtha dínn againn. Ní gá a rá, gur chodlaíomar go maidin, gona lánsoilse arna mhárach.
Dé Máirt, 19ú Lúnasa, 2003 .
In ár suí le giolc an ghealbhain, bíodh nár chualamar gíog nó míog ón éinín céanna sin, nó ó éan ar bith eile, dá ndéarfainn é, nó bhí an tÓstán, an Encina Lodge & Suites, suite i lár na cathrach, agus tar éis dúinn seal a chaitheamh dár n-ullmhú fhéin, agus tar éis dúinn breicfeasta blasta a chaitheamh, chaitheamar seal ag iarraidh rud eicínt a fhoghlaim faoi stair na cathrach seo, Santa Barbara. Is fada siar a théann scéal an ionaid álainn seo, nó bhí Indiaigh ag cur fúthu sna bólaí seo, i bhfad sular tosaíodh ag coinneáil cuntais ar stair a gciníocha. “Chumash” a thugtaí ar na daoine sin, agus táthar den tuairim, go mbíodh idir 8,000 agus 10,000 den chine sin, ag cur fúthu sa dúiche ina bhfuil Santa Barbara suite anois. Thógadar tithe dóibh fhéin, ach ó tharla gurbh as craobhacha, agus giolcacha, a tógadh iad, ní haon ionadh nach bhfuil a dtásc nó a dtuairisc le fáil ag seandálaithe, sa lá atá inniu ann. Mhair na daoine sin ar thoradh nádúrtha na talún, sa limistéar thart orthu. Bhíodh sméara, caora, préamhacha, síolta, coiníní, ioraithe, agus a leithéid, maraon le héisc agus sligéisc, mar bhia agus mar bheatha acu. Ba dhream iad a sheol fan an chósta freisin, i gcuracha móra fada, curacha a d’iompródh idir dheichniúr agus dháréag.
Briseadh isteach ar shaol shona na dtreabhanna sin áfach, sa séú haois déag, sa bhliain 1542, caoga bliain i ndiaidh do Cholumbus spág a leagan ar chósta an Domhain Úir a chéaduair, nuair a shroich Juan Rodriguez Cabrillo agus a lucht leanúna, i ndá long, an San Salvador agus an Victoria, nuair a shroich siad cósta Shanta Barbara, agus nuair a d’fhógair siad gur le Rí na Spáinne feasta, an fearann sin. Ba Phortaingéileach é Cabrillo, i seirbhís na Spáinne, agus é ag iarraidh teacht ar an “Northwest Passage”, agus tá’s ag an saol mór inniu, go mba shaothar in aisce dó é, a leithéid de shaothar a chur air fhéin, ach ní raibh a fhios sin aige, nó ag a lucht leanúna, ag an am sin. Chaill na Spáinnigh suim sa dúiche sin, ar feadh trí scór bliain, agus ansin, i Nollaig na bliana 1602, tháinig Vizcaino ar an dúiche sin arís, ar an gceathrú lá, de Mhí na Nollag, féile Santa Barbara, agus b’in mar a baisteadh Santa Barabara ar an ionad álainn sin. Agus arís, níor ró-shuim leis an Spáinn an limistéar sin, nó i ndáiríre, níor chuir siadsan spéis ar bith i gCalafóirnia, go dtí déanach go maith san ochtú haois déag, nuair a chonacthas dóibh, go raibh cumhachtaí móra eile, an Rúis ina measc, ag cur suime nár bheag, i gcósta Chalafóirnia. Ba ansin a thug an Rí an t-ordú dá mhuintir i Ríocht Spáinneach Mheicsiceo, bunáiteanna, nó Presidiónna, a bhunú i San Diego agus i Monterey, le cos i dtaca sa limistéar sin, a thabhairt don Spáinn fhéin. In Aibreán na bliana 1782, thóg an lieutenant Jose Francisco de Ortega, agus a chuid saighdiúirí, Presidió mór, le freastal ar an limistéar sin. Anois, bhí ár seanchara, Junipera Serra, fear ar labhair muid faoi cheana, ar an bhfód freisin, agus é ar intinn aige Misin a thógáil ar na láithreacha sin freisin, ach cuireadh ina choinne, agus dhiúltaigh an Gobharnóir cead tógála dó i Santa Barbara, go dtí go mbeadh an Presidió tógtha, ach bhí Serra aosta, lag, spíonta, ag an am, agus ba é a dhein sé nó filleadh ar Mhonterey, le bás d’fháil. Sa bhliain 1793 d’fhógair Gobharnóir Chalafóirnia, go raibh Presidió Santa Barbara ar an bPresidió ab fhearr i gCalafóirnia uilig, agus nuair a bhí sé críochnaithe ar fad, sa bhliain 1797, chlúdaigh sé bloc cathrach. Ach le filleah ar scéal an Mhisin…
Sa bhliain 1785, dhá bhliain i ndiaidh bhás Junipero Serra, tháinig aiféala ar an nGobharnóir nua, agus thug cead do na Proinsiascánaigh Misean a thógáil i Santa Barbara.
An bhliain dár gcionn, tháinig an Padre Fermin la Lasuén, agus beirt bhráthar ina chomhluadar, agus chuireadar rompu an Misean sin a thógáil. Bhí socraithe acu, an Misean a choisreacan, go hoifigiúil, ar an 6ú lá de Nollaig na bliana sin, 1786, Lá ‘le Santa Barbara fhéin, agus cé nach raibh an Gobharnóir ar an bhfód, le páirt a ghlacadh sa cheiliúradh, leanadar ar aghaidh dá éaghmais. Chuireadar searmanas eile ar siúl, tamall ina dhiaidh sin, nuair a tháinig an Gobharnóir ar chuairt chucu. Chuir Rí na Spáinne fhéin cloig chucu, don Mhisean sin. Tar éis dóibh bheith i mbun oibre misinéireachta sa dúiche sin, bhí de thoradh ar a gcuid oibre, gur baisteadh 70 de threibh an Chumash, agus tháinig siadsan chun cónaithe sa Mhisean. “Neophytes” a tugadh orthusan, agus múineadh an creideamh dóibh, agus chomh maith le sin, múineadh scileanna i bhfeirmeoireacht, i siúinéireacht, i gcócaireacht, i mbuildeáil, agus i bhfíodóireacht dóibh. Taobh istigh de bhliain, bhí 307 Nuachreidmhigh ina gcónaí sa Mhisean, agus bhíodar tar éis Séipéal adóibe a thógáil, maraon le teach na mbráthar, gráinseach, cistin, ceardlann adhmadóireachta, agus seomra súdaireachta. Ní gá a rá, gur éirigh, thar na bearta, leis an Misean sin Shanta Barbara, agus i ngearraimsir, bhí fás thar cuimse tagtha ar chuile ghné den tionscadal céanna sin. Agus, murab ionann is an Presidió, mar a raibh na saighdiúirí beo, bocht, gan léinte, gan airgead, gan pá, gan tada len’ iad a choinneáil sa Phresidió, ach a ndílseacht dá dtír agus dá n-oifigigh. Bhí lucht an Mhisin ag cur fúthu i dtír na flúirse, sa chaoi go raibh an áit féinchothaíoch, taobh istigh d’achar an-ghearr.
D’éirigh go breá le Misean Santa Barbara ó thús, agus faoi dheireadh an ochtú haois déag, bhí taiscumar, trí ghráinseach, siopa leathair, ceárta, agus stórais, tógtha acu timpeall an Mhisin, agus faoin am sin, bhí thart ar 800 clann Chumash ina gcónaí, agus ag saothrú leo, sa Mhisean. Trí na blianta sin go léir níor iompaigh a dtaoiseach,Yanonali ina Chríostaí, ach ar deireadh thiar thall, sa bhliain 1787, baisteadh ina Chríostaí é, agus baisteadh Pedro air. Bhásaigh sé sa bhliain 1805, agus é in aois a hocht mbliana is trí scór.
D’fhás an Misean sin Santa Barbara as cuimse cumhachtach, agus saibhir, agus ní haon ionadh, go raibh lucth an Phresidió in ead leo, agus bíodh gur shealbhaigh na Proinsiascánaigh tailte agus saibhreas an Mhisin ar iontaobhas, agus é d’aidhm acu, an saibhreas uilig a thabhairt ar ais do na hIndiaigh, chomh luath is a bheidís siúd baiste, agus oilte ar thalmhaíocht. Níor tharla sin riamh, nó bhí an Misean ró-shaibhir, ró-chumhachtach, le bronnadh ar na dúchasaigh.
Ní mhaiareann rith maith ag an each i gcónaí áfach, agus ba é an scéal céanna ag Misean Santa Barbara é, nó tharla go raibh an mí-ádh ag rith leo. Sa bhliain 1801, bhuail ráig niúmóine na hIndiaigh, ach go háirithe, agus bíodh gur bhuail an niúmóine idir Mhisean agus Phresidió, ba iad na nuachreidmhigh ba mhó a bhí thíos leis, i ndeireadh na feide. Sea, agus fiú na hIndiaigh a tháinig slán ón niúmóine, bhuail galraí áirithe eile, a d’iompair na Spáinnigh chucu iad, galraí a chriog a lán acu, galraí cosúil le slaghdán, bruitíneach, agus a leithéid, agus mar bharr an an gclampar, thit an ráta beireatais freisin, ina measc. Ba ghearr gur tuigeadh do na Padres, nár chun leasa na nIndiach an Chríostaíocht. Faoin mbliain 1820, bhí Misean Santa Barbara ag titim ar gcúl, agus ar ball, nuair a ghabh na Meicsicigh seilbh ar Chalafóirnia, bhí caiscín an Mhisin chéanna sin, maraon le Misin eile na tíre, meilte. Ba ghearr gur deineadh an Misean a dhieaglaisiu, agus gur bronnadh cuid dá thailte, 26,529 acra, ar chlann cheannaire an Phresidió, agus gur díoladh an chuid eile leis na Rancheros, dream a thosaigh ag tógáil, agus ag beathú, stoic, sa dúiche sin. Sa tslí sin, taobh istigh d’achar réasúnta gearr, cuireadh deireadh le cumhacht an Phresidió agus an Mhisin, agus ina n-ait, d’fhás sochaí nua, ina raibh na Rainséirí, agus lucht gnó, in uachtar. Anois, ba chóir a rá anseo, gur tugadh seans do na hIndiaigh, seilbh a ghlacadh ar roinnt áirithe de thailte an Mhisin, agus dóibh siúd a thoiligh chuige sin, tugadh síolta agus stoc dóibh, sa chaoi go mbeadh ar a gcumas slí bheata a bhaint amach, mar fheirmeoirí, ach, ba é críoch an scéil sin é, nó gur dhíol roinnt mhaith acu a ngabhaltais do na Rainséirí móra, agus gur cuireadh roinnt eile as seilbh, trí chaimiléireacht, agus le scéal gairid a dhéanamh de, níor éirigh, olc maith nó dona, leis an scéim sin, agus na hIndiaigh nár dhíol, agus nár cuireadh as seilbh trí chamailéireacht, b’amhlaidh a chuaigh siad ina spailpíní chuig na Rainséirí móra, ar díoladh cuid de thailte an Mhisin dóibh, a chéaduair. Tharla scaipeadh na mionéan ar Threibh Chumash Shanta Barbara, agus cailleadh an deis a bhí ann, le tír dá gcuid fhéin a bhunú thart ar an Misean sin.
Faoin mbliain 1847, ba leis na Stáit Aontaithe Santa Barbara, ach d’fhan lucht an phresidió, agus roinnt áirithe de na Meicsicigh, maraon le roinnt áirithe Indiach, ar an bhfód, le cathair nua Meiriceánach a thógáil ar fhothracha a staire. Deineadh cathair Mheiriceánach, den mbaile IndSpáinneach sin, ar an 9 Aibreán, 1850, cúig mhí sular fógraíodh Calafóirnia ina Stát. Ach ní gá domsa a thuilleadh a rá faoi stair na cathrach áille céanna sin, nó bhí laethe an Mhisin thart, faoin am sin, ach amháin, gur chóir a rá anseo, gur leanadh ag baint úsáide as Séipéal an Mhisin, mar Theach Pobail, ó tógadh i dtosach é, go dtí an lá atá inniu fhéin ann, agus deirtear, nár ligeadh don lampa sa Sanctóir dul as, ó lasadh a chéaduair é, sa bhliain 1786, agus ní focal beag nó suarach é sin, nuair a chuirtear san áireamh, a ndeachaigh an dúiche sin tríd, thar na blianta fada uilig sin.
Nuair a bhí an méid sin socraithe, pléite, againn, thugamar aghaidh ar an Misean Santa Barbara céanna sin, ag bun Shráid Laguna. Ní haon ionadh, gur tugadh “Banríon na Misean” ar an Misean céanna seo, nó ba bheag nár bhain sé radharc na súl dínn, ar a mhéad, ar a áilleacht, ar a dhearadh. Cuma clasaiceach atá le tabhairt faoi deara ar thosach an fhoirgnimh álainn sin, agus ní haon ionadh é sin, ach oiread, nó bíodh go bhfuil na Túir, agus an leagan amach, frí chéile, cosúil leis na Misin eile, ag an am gcéanna, tá gnéithe áirithe d’aghaidh an fhoirgnimh, maraon le gnéithe áirithe den taobh istigh, nach bhfuil a leithéid le fáil in aon cheann eile den Mhisean is fiche, a tógadh, fan chósta Chalafóirnia, idir na blianta 1769 agus 1823. Mar a mhínigh mé thuas, cuireadh moill nár bheag ar thógáil an Mhisin chéanna seo, ach i ndeireadh na dála tógadh é. Anois, tá an taobh sin tíre an tugtha do chreathanna talún, agus tharla gur deineadh dochar doleigheasta don Mhisean, cupla babhta, le linn a óige, agus ar deireadh, ba iad na fir a bhí i mbun tógáil an Mhisin álainn atá le feiceáil againn sa lá atá inniu ann, ná na Padres Antonio Ripoll, agus Francisco Suner. Anois, bhí spéis thar na bearta ag an bPadre Ripoll in ailtireacht na Rómhánach, agus tharla go raibh ailtire Rómhánach, Vitruvius Polion ann, a d’fhoilsigh saothar, sa bhliain 27 BC. “Sé Leabhar na hAiltireachta” a bhaist sé ar an saothar céanna sin. Tháinig Ripoll ar an saothar sin, agus ní shásódh tada é, ach dearadh le Polion do Theampall Páganach, a réaladh ansin i Misean Santa Barbara, agus rinne, agus gan dabht ar domhan, tá a shliocht sin ar an Misean sin, go dtí an lá atá inniu ann, nó tá dearadh GréigRómhánach le léamh air, ó bhun go barr. Chuir méad an fhoirgnimh ionadh orainn freisin. Os a chomhair amach, tá scairdeán álainn Múraach le feiceáil fós, agus taobh thiar den Mhisean, éiríonn sléibhte áille bánghorma Santa Barbara, agus iad ag ceapadh áilleacht an fhoirgnimh, i bhfráma ollmhór na timpeallachta.
Isteach linn. Ba chosúil le hIarsmalann é. Bhí seomraí ansin agus iad leagtha amach díreach mar a bhídís, i laethe an Mhisin. Anseo, d’fheicfeá seomra leagtha amach faoi mar a bheadh seomra sagairt. In áit eile, tá saotharlann le tabhairt faoi deara, agus uirlisí agus saothar na gceardaithe Indiacha le feiceáil ansin ag an turasóir. Tá seomra eile ansin, agus ba le, Garcia Diego, céad easpag Chalafóirnia é, agus sa seomra sin, tá le feiceáil againn, earraí agus feisteas a bhain leis an bhfear céanna sin. Tá le feiceáil ansin freisin, i seomra eile, samplaí de na feistis a chaith na sagairt agus iad i mbun searmanas eaglasta, maraon le samplaí de na leabhair Aifrinn, agus de na leabhair cheoil, nó mhúintí canadh iomann, agus amhránaíocht, do na hIndiaigh, freisin, agus de réir na scéalta, ba mhaith chuige iad. B’iontach an lámh a bhí acu freisin, i mbun péintéireachta agsu ornáidíochta. Samplaí dá bhfíodóireacht chasta, chliste, le feiceáil ansin freisin. Thóg sé cupla uair a chloig orainne, turas an Mhisin a thabhairt, agus dár ndóigh, ba é ba mhó a chuaigh i gcionn orainn, nó an séipéal. Ní séipéal beag nó suarach atá i gceist anseo againn, ach séipéal mór, atá céad seasca is aon troigh, ar fad, fiche seacht troigh, ar leithead, agus dhá throigh is daichead, ar airde. Seasann an dá Thúr ochtó seacht troigh os cionn leibhéal na talún. Chuir maisiú agus ornáidíocht an tséipéil chéanna sin ionadh nár bheag orainne, nó bhí idir dhealbha agus phictiúir ansin, le croí agus anam an adhraitheora agus an chuairteora a ardú, agus a spreagadh.
Ar deireadh, bhíomar amuigh faoin aer arís, agus ualach asail de chuimhní bailithe, stóráilte againn, cuimhní a ghealfadh cibé laethe gruama, dorcha, a bhí os ár gcomhair amach. Stadamar taobh amuigh den bhfoirgneamh stairiúil seo, agus bhaineamar lán ár súl, as a háilleacht agus a healaíontacht, sea, agus sléibhte Santa Ynez taoabh thiar de, mar chúlra álainn, a raibh an t-iarraichtín ba lú den bhánghoirme ag baint leo, agus ba ansin, a thugamar fógra mór, ar thaobh na sráide, faoi deara, fógra a chuir in iúl dúinn, go bhféadfaimis turas an bhaile a thabhairt, ar chostas an-íseal. Ag an bpointe sin, bhí ceann de na busanna speisialta sin ag teacht i ndeas dúinn, agus shocraíomar láithreach, ó tharla go raibh roinnt ama le meilt againn, nárbh fhearr rud a d’fhéadfaimis a dhéanamh, ná dul ar bord, agus taitneamh a bhaint as áilleachtaí áille na cathrach áille seo, Santa Barbara, a thabhairt faoi deara. Níor thúisce socraithe ná déanta, agus ba ghearr go raibh muid, maraon le lán bhus de thurasóirí eile, ar ár slí timpeall na cathrach stairiúla sin
Bus speisialta a bhí dár n-iompar, bus ar déanamh tram a bhí ann, agus tráchtaireacht á thabhairt dúinn, feadh an aistir, ag an tiománaí groí, lách, scéaltach. Thug an tiománaí céanna sin stair an bhaile dúinn, ach ó tharla go bhfuil roinnt mhaith den stair tugtha cheana agam, ní dhéanfaidh mé athinsint ar an gcuid sin den scéal. Labhair sé linn, faoi na sráideanna, agus faoi na foirgnimh, faoi na maithe agus na móruaisle a dhear agus a thóg an baile álainn seo, ach ní mar seo a bhí an baile seo chuile lá riamh, nó i dtús ama, ní raibh cuma nó dóigh air, ach chuile dhuine ag tógáil leis, de réir mar a bhuail an fonn é. Ní raibh ann, ar feadh i bhfad, ach baile beag scoite, iargúlta, gan spéis ró-mhór ag éinne ann, ach trí tharlúintí domhínithe na staire, d’fhás agus d’fhorbair Santa Barbara, go dtí go bhféachtar air, sa lá atá inniu ann, mar “Venice” Dheisceart Chalafóirnia. Caithfear a rá, nach raibh aon chóras ar fónamh acu le cuairteoirí, nó lucht gnó a mhealladh chomh fada leo, ach bhí cuan réasúnta maith ansin, taobh leo, agus marach sin, bheadh siad ar an ngannchuid, bunús an ama. Ach déanta na fírinne, ba í a iargúltacht an bua ba mhó a bhí aige, i ndeireadh na dála. Bhí Sléibhte Santa Ynez mar bhalla cosanta, ar an dtaobh thoir de, bhí an fharraige ar an dtaobh thoir, agus ní raibh bóithre ar fónamh, ó thuaidh, nó ó dheas uaithi, agus sa tslí sin, coinníodh lucht na hórthóraiochta, tríd is tríd, amach uaithi. Choinnigh sí na himircigh, a thug a n-aghaidh siar, i ndiaidh Chogadh na Stát, amach uaidh freisin, sa tslí, nuair a bhí bailte móra eile ar chósta thiar Chalafóirnia ag fás as cuimse mór, agus ag bailiú saibhris chucu, faoi mar a bheadh Dia á rá leo, d’fhan Santa Barbara beag, scoite, iargúlta, gan mórán airde ag éinne air. Mar sin fhéin, bhí a bhuanna fhéin ag Santa Barbara. Bhí suíomh den scoth aige, bhí pobal deas, séimh, sibhialta, aige, agus bhí aeráid neamhaí ag roinnt leis freisin. Fritheadh ola go flúirseach sa dúiche sin freisin, agus roinnt áirithe de, faoin bhfarraige, agus, ar bhealach do-thuigthe anois, ceapadh ag an am, nach bhféadfá aer na háite sin a bhualadh, ar a shláintiúla is a bhí sé, agus tuigeadh go mba í cúis a bhí le sin, nó boladh an ola sin measctha ar aer sláintiúil na háite. Chomh maith leis na buanna sin, bhí flúirse ruibhthoibreacha sa dúiche sin freisin. Sa tslí sin, thosaigh daoine ag teacht chucu, ina nduine is ina nduine, ar dtús, agus ansin ina miondreamanna, agus ar ball, ina gcaise do-stoptha, agus ní ó na Stáit Aontaithe amháin a tháinig siad, ach ó cheithre hairde an domhain mhóir, agus iad uilig ar thóir na sláinte, na háilleachta nó na haeráide, nó ar thóir cibé bua a shanntaigh siad, agus a tuigeadh dóibh a bheith ar fáil go fial, i gcathair Santa Barbara.
Thug Charles Nordhoff cuairt ar Santa Barbara sa bhliain 1872. B’amhlaidh a chuir an “Southern Pacific Railway” timpeall Chalafóirnia é, le cuntas a scríobh faoina raibh le feiceáil, agus le tabhairt faoi deara, le linn a chuairte…..
“Santa Barbara is on many accounts the pleasantest of all the places I have named……Santa Barbara has the advantage of a pleasant society and an exeellent school. It is in fact a cozy nest of New England and Western New York people, many of whom originally came here for their health, and remain because they are charmed by the climate.”
Sea, níor chuir a hiargúltacht isteach ar Charles. Ach cosúil le bailte eile, ag an am, ní raibh aige, ach thíos seal agus thuas seal.
Ach, tar éis dó blianta fada a chaitheamh ar thóir an dul chun cinn, agus tar éis dó an lámh in uachtar a fháil ar smugléirí, ar robálaithe, agus ar ghadaithe bóthair, d’éirigh leis teacht slán, agus diaidh ar ndiaidh, shleamhnaigh sé chun tosaigh, dá míle ainneoin. Agus bíodh go raibh baile álainn cultúrtha, seanaimseartha, ansin, ó aimsir na Spáinneach i leith, níor cuireadh aon bhéim ró-mhór ar an dul chun cinn, go dtí gur ghealaigh ré na Stát Aontaithe, fiú amháin i leagan amach na sráideanna, ní raibh bun nó barr leo, go dtí ré sin na Stát. Féach mar a cuireadh é……
Santa Barbara’s first neighbourhood was comprised of adobes scattered haphazardly around the Presidio. By 1850, the number of adobes had increased, but they were still built on sites with no apparent organisation. Americans brought with them a passion for organisation and knew that a logical street system was an essential first step. In 1851 the Common Council authorised Captain Salisbury Haley to survey and plat streets in square, uniform blocks 150 feet wide.
Bhuel, bhí an gnó sin déanta, agus déanta go maith, agus bíodh nár cuireadh an plean sin i gcrích láithreach bonn, ag an am gcéanna, bhí an plean ansin, agus diaidh ar ndiaidh, bhíothas ábalta tarraingt ar an bplean cumasach sin.
Ba bheag tionchar a bhí ag Cogadh na Stát ar Santa Barbara, nó bhí an áit ró-iargúlta, agus is dócha freisin, nár breathnaíodh fós, i ndáiríre, ar Chalafóirnia, mar chuid dílis de na Stáit Aontaithe, sea, agus cuir le sin, go raibh Santa Barbara i bhfad amach ó láthair an chogaidh chéanna sin, a bhí ag réabadh leis na mílte míle soir uaidh, agus chomh maith le sin, thógadh sé, idir 20 agus 30 lá, do nuacht faoin gcogadh céanna sin iad a shroichint, nó ba mhinic cathanna an chogaidh sin á dtroid, thart ar thrí mhíle míle ar shiúl uathu.
Níor shroich an Bóthar Iarainn fhéin Santa Barbara go dtí tús an fichiú haois, ach uaidh sin amach, níor mhothaigh muintir Shanta Barbara scoite amach feasta. Bhí uisce reatha, leictreachas, ospidéil den scoth, ar fáil sa chathair sin feasta, agus nuair a tharla, sa bhliain 1922, gur éirigh leis an nDochtúir William Sansum insulin fad-oibríoch a fhorbairt, bhí tarriangt ag diabaetigh an tsaoil mhóir ar Santa Barbara, feasta.
Ach, i ndeireadh na dála, tuigeadh do na dúchasaigh, gurbh í an turasóireacaht an tionscal ba mhó a d’oirfeadh dóibh, sna blianta a bhí amach rompu, agus chuige sin, chuireadar chun oibre le fonn, le háiseanna oiriúnacha a chur ar fáil, leis an dtionscal sin a chothú agus a fhorbairt. Tuigeadh freisin, go mba bhreá ar fad an láthair é, d’fhilí, do phéintéirí, agus d’ealaíontóirí de chuile shórt.
Faoin am seo, áfach, tuigeadh go raibh sráideanna áirithe gránna go maith fós, ach thug crith talún na bliana 1925 deis dóibh, roinnt mhaith de na seansráideanna sin a chartadh amach, agus a atógáil, de réir Phlean Haley. Bhí daonra na cathrach nua seo ag dul i méad an t-am ar fad áfach, nó d’fhan roinnt mhaith de na turasóirí, agus chuireadar fúthu sa bhaile álainn sin Santa Barbara. Faoin mbliain 1950 tógadh ár seanchara, an Saorbhealach 101, a bhí mar cheangal idir San Francisco, ó thuaidh, agus San Diego, ó dheas.
Bhí a seal freisin ag Santa Barbara ar na scannáin, nó sa bhliain 1910, bhí an saotharlann scannán ba mhó ar domhan, suite sa chathair sin, agus faoin mbliain 1911, bhí trí chomhlucht scannán lonnaithe ann. Ar feadh scathaimh, mar sin, baineadh úsáid as sléibhte Santa Ynez, agus as tránna Santa Barbara, mar chúlra do na céadta scannán. Ní bhíonn in aon rud ach seal, áfach, agus faoin mbliain 1918, ocht mbliana gairide i ndiaidh bhunú an tionscail sa chathair álainn sin, faoi mar a bheadh sneachta na bliana anuraidh ann, bhí na comhluchtaí móra sin uilig scuabtha leo ó dheas, ar thóir na bhfoirgneamh ard, faoi mar a bhí le fáil acu i Los Angeles, nó theastaigh foirgnimh mhóra arda uathu, leis an saol uirbeach, a bhí mar chúlra anois do bhunús na scannán a bheadh á ndéanamh feasta, a léiriú.
D’éirigh lenár dtreoraí an t-eolas sin uilig faoi Santa Barbara a roinnt linn, agus muid ar ár mbealach timpeall na cathrach sin, ar ár sáimhín só. Thuirlingíomar fhéin den tram sin, seal, thíos ag an gcéibh, agus d’éirigh linn teacht ar bhialann oiriúnach, le lón a chaitheamh ansin, agus muid ag breathnú ar dhealbh cháiliúil úd na muc mara, atá suite taobh leis an gcéibh. I ndiaidh an lóin sin, chaitheamar seal ag breathnú thart ar an gcuid sin den chathair. Bhí áilleacht de chuile shórt leata amach ansin, os ár gcomhair amach, agus baill de chiníocha an tsaoil mhóir ag baint taitnimh as. Ar ball, d’éirigh linn suíochán a fháil ar ar dtram, a raibh cúrsa na cathraach tugtha aige, agus é ar a bhealach ar ais chuig Misean Santa Barbara arís. Chuamar ar bord. D’fháiltigh an tiománaí romhainn, agus lean air ag ríomh stair agus scéal na cathrach áille sin Santa Barbara. Thóg sé sinn suas chun dáta le scéal na cathrach, agus mhínigh an fhadhb ba mhó a bhí ag an gcathair, sa lá atá inniu ann.
Cén fhadhb, an ea?
Fadhb na tithíochta, d’eile!
Tá an fharraige ar thaobh amháin den chathair, agus na sléibhte timpeall uirthi, agus sa tslí sin, níl mórán áite acu le tuilleadh tithe a thógáil, agus dár ndóigh, is ar thaobh na sléibhte atá na boic mhóra ag lonnú, agus is beag deis atá ag oibrithe, cosúil leis an tiománaí fhéin, teacht ar theach, rud a chuirfeadh Baile Átha Cliath, agus cathracha eile na tíre seo, i gcuimhne do dhuine. Ach nach comhartha saibhris é sin? Sea, agus tiocfar ar a leigheas, amach anseo.
Bhuel, faoin am sin, bhíomar tagtha ar ais arís go dtí Misean Santa Barbara. Thuirlingíomar den bhus. Chaitheaamar seal ag guairdeall timpeall, ag breathnú timpeall, agus ag tabhairt chuile shórt faoi deara, agus nuair a bhí lán ár súl bainte againn as an Misean, agus as a thimpeallacht, thugamar aghaidh ar ár dTeach Ósta, i Sráid Bath. Ní call dom a rá, go raibh an lá sin i ngar do bheith caite, agus d’ullmhaíomar sinn fhéin do dhinnéar na hoíche sin sa Teach Ósta, san Encina Lodge and Suites, agus ní call dom a rá, gur dhein siadsan freastal fial, flaithiúil orainn, agus gur roinn siad nua gach bia agus sean gacha dí orainn, gan dochma gan gorta.
Ar ball, chaitheamar seal ag breathnú ar an teilifís, agus seal eile ag comhrá agus ag ullmhú don lá dár gcionn, nuair a bheadh muid ag tabhairt ár n-aghaidh ar Phismo Beach, cathair eile cois cuain, a bhí tamall ó thuaidh ó Santa Barbara, agus é cóngarach do San Luis Obispo, nó SLO, mar a thugtar go minic air thall.
Ach b’fhéidir gur leor sin de chuntas ar Mhisean Santa Barbara, agus ar an gCathair a d’fhás aníos as dúshraith an Mhisin Spáinnigh chéanna sin.
Go dtí an chéad bhabhta eile, mar sin….
Slán………..
.
***************
Peadar Bairéad.
***************
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Bóithrín na smaointe, memory lane; so-mharfacht, mortality; talamh cuir, arable land; ar an gcéad ásc, in the first place; gleáradh, racket; Lá Coille, New Year’s Day; san athbhliain, in the new year; “Tatie Hokers”, potatoe pickers.
A t h b h l i a i n F a o i M h a i s e D h a o i b h
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
An tráth seo bliana, téann seandaoine siar bóithrín na smaointe, mar tuigtear dóibh go bhfuil na blianta ag sleamhnú uathu ar nós na gaoithe, agus go bhfuil cloch eile ar a bpaidrín imithe trína méireanna, cloch nach bhfillfidh, agus is dócha go gcuireann sin a so-mharfacht fhéin i gcuimhne dóibh, mura n-éiríonn le tada eile sin a dhéanamh. Mo chuidse de, tuigtear dom nach ndéanann sé maitheas ar bith do dhuine, bheith buartha, brónach, faoi na cúrsaí sin, mar níl le déanamh aige ach ceirín den díchuimne a chur leis, agus é fhéin a ullmhú don bhliain úr atá ag síneadh roimhe amach, faoi mar a bheadh turas dúshlánach ag síneadh roimh oilithreach, á mhealladh, is á spreagadh, chun tosaigh arís.
Nuair a smaoiním fhéin ar an tráth seo bliana, téann mo chuimhne siar láithreach chuig an áit in ar rugadh mé, in Iorras Domhnann i gContae Mhaigh Eo, sea, siar chuig an tír úd a shíneann ó “Chnocán a’ Líne go dté tú go dtí an Fál Mór.” Smaoiním, i dtosach báire, ar an taobh álainn sin tíre, gona páirceanna loma, sceirdiúla; coinlíní anseo, agus iomairí bainte san áit eile; linnte uisce thall, agus sraitheanna féarmhara abhus; ach tríd is tríd, bhí a chuma ar chuile shórt nár ró-mhéith an talamh a bhí leata os do chomhair amach, bíodh go raibh chuile chosúlacht ar chúrsaí, go raibh dian-saothrú á dhéanamh ar aon talamh cuir, a bhí le fáil sna bólaí thart timpeall. Amuigh ar imeall na spéire, bhí na hoileáin feistithe go daingean i bhfarraige tóigthe, garbh, guagach.
New Year Memories
Ach, thar aon rud eile, smaoiním ar Oíche Chinn Bhliana, agus ar na nósanna agus ar na cleachtaí a bhain leis an bhféile suimiúil sin.
Céard iad na nósanna atá i gceist agam, an ea?
Bhí, ar an gcéad ásc, na nósanna dúchasacha, nósanna ar nós na rúin athbhliana a dhéantaí go forleathan, an tráth sin. Ba ghnáth-ábhar cainte é i measc na cosmhuintire, an tráth sin é.
“Cén rún athbhliana atá déanta agat fhéin don bhliain seo chugainn?”
“Bhuel, tá socraithe agam éirí as an diabhal píopa seo, sin má fhágann Dia an tsláinte agam.”
Déarfadh fear nó bean eile go raibh siadsan meáite ar dhul go hAlbain, le roinnt pingneacha a shaothrú san athbhliain, le seo nó le siúd a dhéanamh. Bhí nós eile i measc daoine, an tráth sin, fáil réidh le salachar na bliana a bhí ar an dé deiridh. Sea, ghlanaidís agus sciúiridís iad fhéin, sa chaoi go mbeidís glan, néata, ag dul isteach thar thairseach na bliana nua dóibh. Ní bhíodh daoine sásta aon airgead a chaitheamh Lá Cinn Bhliana, nó chreid siad dá ndéanfaidís go leanfaidís an nós céanna sin ar feadh na bliana a bhí rompu amach. Ó, mo dhearmad! bhí nós aisteach eile acu thiar inár measc an t-am sin freisin, agus b’in an pharáid tríd an mbaile, ag tosú ar bhuile an mheánoíche. Bhailíodh daoine óga an bhaile le chéile, i dtosach, agus duine ar bith a raibh aon chumas ceoil ann, bhíodh seisean ansin agus uirlis eicínt ceoil leis, agus ansin thosaíodh an ceol agus théadh an pharáid ó cheann ceann an bhaile, agus ceol agus glearadh ar siúl acu agus iad ag fáiltiú roimh an bhliain úr. Ar a mbealach ar ais, théidís isteach i dteach anseo is ansiúd agus chuirfí fáilte rompu, agus mhúchtaí a dtart tar éis tuirse na máirseála!
Foreign Customs
Chomh maith leis na nósanna sin, bhí in ár measc freisin, roinnt nósanna a tógadh isteach ón iasacht.
Conas a tharla a leithéid?
Bhuel! an t-am sin, théadh roinnt mhaith de mhuintir na háite go hAlbain le fataí a phiocadh d’fheirmeoirí móra na tíre sin. Ba spailpíní iad, agus ní gá a rá nach é saol an mhada bháin a bhíodh acu thall. Ní gá ach Tubaiste “Kirkintulloch” a lua, le sin a chur abhaile ar éinne a chaith seal ina “Tatie Hoker” thall. Ach ní chuige sin atá mé, ach chuige seo. Minic a d’fhanadh lucht pioctha na bprátaí thall ar feadh tréimhe i ndiaidh dóibh deireadh na bprátaí a bheith pioctha acu. Ag náibhíocht a théidís, de ghnáth, agus bhídís in Albain mar sin don bhféile is mó ag Albanaigh, sé sin, “Hogmaney”, nó Oíche Chinn Bliana, agus sa tslí sin, phiocadar suas nósanna Chinn Bhliana na tíre sin. Chaith m’athair roinnt mhaith blianta thall, le linn a óige, agus mar sin, níorbh aon ionadh go leagtaí béim faoi leith ar an “Hogmanay”, sa teach s’againne. Ba é nós an “First Footer” an chéad cheann de na nósanna sin, a chuaigh i gcionn orm fhéin, agus mé ag fás aníos thiar. B’in an nós a bhí acu fáilte faoi leith a chur roimh an chéad fhear a bhuaileadh isteach thar thairseach chucu Lá Coille. Anois, ná ceap go bhfuilimse ag rá go dtarraingeodh bean mí-ádh, nó droch rath, ar theaghlach, dá dtarlódh go mba í an chéad chuairteoir, thar thairseach isteach chucu Lá Coille, ach nach bhfuil a fhios ag madraí an bhaile fhéin, gur mar sin a bhí cúrsaí in Iarthar na hÉireann, an tráth úd. Chonaic mé fhéin, le mo shúile cinn, beirt iascaire ag iompú ar a sála abhaile, toisc gur bhean an chéad duine a bhuail leo, ar a mbealach chun na farraige. B’in mar a bhí an saol an t-am sin. Bhaineadh fir óga leas as an nós sin, agus théidís timpeall an bhaile, sa chaoi go mbídís maith go leor, nuair bhíodh cúrsa an bhaile tugtha acu. Bhí col cúigir agam fhéin, agus bhí a nós fhéin aigeasean le fáilte a chur roimh an bhliain úr. Bhí seanbhuidéal gan tóin aige, agus thart ar mheánoíche, thagadh sé amach ag binn a thí agus shéideadh trí rois chluaisphléascacha as, – roiseanna a chuirfeadh an Barr Bua a shéideadh an Fhiann fadó, i gcuimhne do dhuine, – ag fágáil slán ag an tseanbhliain, agus ag fáiltiú roimh an bhlain úr, nós adeireadh sé, a d’fhoghlaim sé le linn a óige, agus nach raibh sé de chroí aige an nós céanna sin a bhriseadh, ar feadh a shaoil uilig. Tuigeadh dúinne go mba nós Albanach é an nós céanna sin freisin.
New Customs
Bhain na nósanna sin uilig le saol atá caite, caointe, adhlactha, anois, ach ní hionann sin is a rá nach bhfuil a nósanna fhéin ag daoine, sa lá atá inniu ann, nó tá, bíodh go bhfuil siad difriúil ar fad leis na nósanna a bhí acu fadó, ach ag an am gcéanna, feicfidh tú go bhfuil cosúlachtaí eatarthu freisin. Tóg mar shampla daoine ag séideadh adharca a ngluaisteán um mheánoíche Chinn Bhliana, nach cosúil é le nós mo chol cúigir? agus céard faoi nós na dtinte ealaíne a scaoiltear inairde sa spéir, agus na cloig a bhuailtear, le torann agus gleáradh a dhéanamh, le fáilte a chur roimh an bhliain úr? nach bhfuil cosúlachtaí idir sin agus an ceol agus an gleáradh a bhíodh ag óige an bhaile s’againne, fadó, agus iadsan ag fáiltiú roimh an bhliain úr, ina lá fhéin. N’fheadar an ndéanann éinne rún athbhliana sa lá atá inniu ann, ach déarfainn go bhfuil daoine ann a leanann an nós céanna sin freisin. Ach, nach cuma faoi sin, nó bíonn cineál eagla ar chuile dhuine againn agus muid ag buaileadh bóthair isteach trí chríocha úra na bliana nua. Mar sin, an tráth seo bliana, guímse rath agus séan ar chuile dhuine dem’ léitheoirí.
Athbhliain faoi mhaise dhaoibh uilig, agus gura seacht fearr a bheas muid uilig bliain ó anocht.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
(This week, I mBéal an Phobail checks out some of the challenges facing Democracy.)
An Daonlathas faoi Léigear
Is dócha go bhféadfá a rá, go bhfuil a thuiscint fhéin ag gach éinne ar an nDaonlathas, ach, tríd is tríd, is í ciall a bhaintear as, nó pobal á rialú fhéin, le leas an phobail sin a dhéanamh. Tá go breá, ach conas a dhéanann an pobal iad fhéin a rialú? Is dócha go bhféadfá a leithéid a dhéanamh dá mbeadh an pobal sin sách beag, agus go bhféadfaí iad uilig a shlógadh in aon áit amháin, le dlí a achtú, nó a chealú, ach fiú amháin sa chás sin, d’fhéadfá an cheist a chur, cé dhéanfadh an dlí úd a dhréachtú agus a chur os comhair an phobail, agus cé dhéanfadh an pobal a shlógadh? Agus ní pobail bheaga dá leithéid atá idir chamáin againn anseo. Ní hea in aon chor, ach pobail ollmhóra nach bhféadfaí a shlógadh in ionad faoi leith, ar mhaithe le dlithe nó rialacha a achtú. Ach, ní fál go haer é, nó ní bhíonn fadhb ar bith do-scaoilte don té a bhíonn sásta tabhairt faoi réiteach na faidhbe sin a lorg. Is í an fhuascailt is fearr a dtángthas air, go nuige seo, nó ionadaíocht chionmhar, is é sin, go ndéantar an tír a roinnt ina dhoghlaigh bheaga, agus go dtoghann pobail na dtoghlach sin ionadaí, nó ionadaithe, lena dtuairimí-sean a chur i láthair Dála, nó Párlaiminte Náisiúnta. Sin an córas atá againne sa tír s’againne, agus is é an dála céanna é i gcás bhunús thíortha na hEorpa. Go teoiriciúil, ba dheacair an córas sin a shárú, ach, sa saol lochtach, neamhfhoirfe seo, bí cinnte go mbeidh daoine ann a dhéanfaidh chuile dhícheall le leas a bhaint as, ar mhaithe leo fhéin, dála an chait is a chrónan! Feiceann muid uilig conas is cóir córas dá leithéid a oibriú, agus feiceann muid freisin, na buntáistí a bhaineann leis, ach, nach bhfuil sé de dhualgas orainn freisin, súil a chaitheamh ar na lochta atá ar chóras dá leithéid.
Máthair an Ghoir
Ar an gcéad dul síos, feictear dúinn uilig, nach n-oibreodh córas dá leithéid, mura mbeadh na hionadaithe tofa uilig sásta, agus réidh, le feidhmiú ar mhaithe lena bpobail fhéin agus ar mhaithe leis an bpobal náisiúnta, frí chéile, freisin. Sin an áit a bhfuil máthair an ghoir le fáil, nó ní chuile ionadaí a bhíonn sásta, réidh, i gcónaí, leis an dá dhualgas sin a choimhlíonadh faoi mar ba chóir. Cuir leis an leagan amach sin, an nós atá ag Daonlathais, Freasúra ionsaitheach, naimhdeach, a bheith acu, le súil seabhaic a choinneáil ar an Rialtas, agus feicfidh tú ansin, gurb ionann sin agus madra a fháil leis an tír a chosaint, agus ansin chuile iarracht a dhéanamh gobán a chur ann. Agus ní hé sin amháin é, nó sa tslí sin, scaoiltear rúin an Stáit, agus nach bhfuil a fhios againn uilig, nach maith an rud é poll a bheith ar theach ar bith, bíodh an teach sin príobháideach, nó náisiúnta.
Nach é an scéal céanna é i gcás léirsithe?
Déanann an pobal náisiúnta Rialtas a thoghadh leis an dtír a rialú ar feadh tréimhse áirithe, agus chomh luath is atá sin déanta acu, tosaíonn an Freasúra ag cur ina gcoinne, chomh tréan is atá ar a gcumas a dhéanamh. Nach mbeifeá ag súil, go nglacfadh an Dáil ar fad le breith an Phobail, agus nach n-ionsófai an Rialtas tofa, chomh géar, binibeach, eascairdiúil, sin, go háirithe nuair a bheadh an Stát fhéin i gcruachás? Sea, agus tosaítear láithreach freisin, ar léirsithe a eagrú, le hiachall a chur ar an Rialtas toil na léirseoirí a dhéanamh, cuma faoi leas an phobail. Ní beart ró-chiallmhar nó ró-dhaonlathach é madra a cheannacht le bheith mar chosaint agat in aghaidh na robálaithe, agus ansin tú fhéin an tafaint a dhéanamh, in ionad bheith ag súil go ndéanfadh an madra é sin duit. Leis an scéal sin a dhéanamh níos measa fós, minic go leor is féidir le lucht léirsithe slua ón dtaobh amuigh a earcú, le téagar a chur sa léirsiú sin. Baineann a leithéid de dháiríreacht an léirsithe sin.
Lucht na Meán
Sea, agus céard faoi lucht na meán? Caitheann siadsan freisin a ndúthracht ag iarraidh gníomhartha an Rialtais a dhíspeagadh. Anois, d’fhéadfadh duine a mhaíomh gur maith an rud é sin, nó coinníonn sé tóirse an phobail dírithe ar an Rialtas, le déanamh cinnte dhe, nach mbeadh aon uisce faoi thalamh ar siúl acu i gcoinne leas an phobail, ach tá faitíos orm, go bhfuil an baol ann, go ndhéanfadh siad a leithéid, ar mhaithe le páipéir a dhíol, nó stáisiúin teilifíse, nó raidió, a chur i mbéal an phobail, nó fiú, le cos i bpoll a chur le polaiteoir áirithe. Níl dabht ar domhan, ach go bhfuil deis ag lucht na meán tionchar míchuíosach a bheith acu ar iompar Rialtais, bíodh sin le leas an phobail, nó a mhalairt. Nach minic a fheictear polaiteoir á chur faoi agallamh ag láithreoir agus é á chroscheistiú faoi mar ba choirpeach déanta é.
Deacrachtaí
Is soiléir, mar sin, go bhfuil deacrachtaí iomadúla le sárú ag Rialtas a thoghtar go daonlathach, más uathu a ndualgaisí a choimhlíonadh, agus leas an phobail frí chéile, a dhéanamh, ar bhealach daonlathach, agus cuir le sin, an claonadh chun oilc agus breabaireachta atá neadaithe, go háirithe iontu siúd a dtugtar cumhacht de chineal ar bith dóibh, ach go háirithe, dóibh siúd a dtugtar cumhacht rialaithe dóibh. Nach cuimhin libh uilig an nath adeir go dtruaillíonn cumhacht, ach go ndéanann lánchumhacht ollthruailliú. Anois an t-am le prionsabail agus cleachtais ár ndaonlathais a scrúdú, a scagadh, agus a chur sa mheá, féachaint an féidir linn, mar phobal, é a chur in oiriúint, agus faoi úim, dár riachtanais iomaí, ag uair seo na cinniúna dár náisiún?
.
.
.
Gaeilge 
English