le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Ceiliúradh Thiar 3
Peadar Bairéad
Turas in Iorras
D’fhágamar teach Uí Áinle ag ceann an bhaile, agus chun bóthair linn síos tríd an nGheata Mór, agus chun tosaigh linn arís síos, síos, chun na farraige ag Cé an tSáilín. Cé a ndeirtear fúithi, go bhfuil a haghaidh sa treo mícheart aice, sin nó nár tógadh san ionad ceart ó thús í. Deirtear gur tharla tuaiplisí dá leithéid le roinnt mhaith tionscnamh a chuireadh i gcrích fadó, rud a tharla in áiteacha eile nuair a tógadh bóithre a chuaigh leath-bhealaigh suas taobh sléibhe, agus ar fágadh mar sin iad, gan cheann scríbe ar bith acu. Is dócha nár mhaith leo pingneacha a íoc le héinne, an t-am sin, mura mbeadh obair áirithe déanta aige leis an airgead sin a shaothrú.
Tríd an Mhuirthead siar
Siar linn ansin ar bhóthar a thug radharc dúinn ar an nGob Dubh agus ar an Rinn Bhán, radharc a bhíodh le feiceáil againne ar ár mbealach chun na scoile, chuile mhaidin, fadó. Stadamar tamall i mbaile na Droime, mar a mbíodh an teach s’againne, fadó. Chaith mé tamall ag comhrá le Seosamh, mo nia, ach ó tharla go raibh deifir orainne, d’fhágamar slán aige, agus chun tosaigh linn arís. Ó bharr Chnoc na Droime bhí radharc iontach againn ar na hoileáin a luíonn mar bhráisléad thart le cósta an Mhuirthead. Bhí ansin, Inis Gé Theas, Inis Gé Thuaidh, Dufair, Inis gCaorach, agus Inis Gluaire, oileáin, ar chuid de throscán mo chuimhne fhéin iad. Ní call dom a rá, go raibh sár-radharc againn ar Acaill agus a cheann ríoga in airde go bródúil sna scamaill aice. Siar thar na Gaistí linn ar luas, agus thar an mBearaic, baile Riocard Bairéad, file, thar Chuan álainn Oiligh, agus thar an áit a mbíodh Caisleán uaibhreach an Bhiongamaigh, fadó, ach gan a rian fhéin le feiceáil inniu. Thar an mBhaile Nua, mar a mbíodh Caisleán deiridh na mBairéadach, agus gan mórán de fágtha anois, ach oiread, agus níor stopamar den ruaig sin nó go ndeachaigh muid chomh fada le Teach Solais an Fhóid Duibh. Stopamar scathamh ansin ag tabhairt chuile shórt faoi deara agus ag iarraidh cúl a chur ar an dtuirse bóthair a bhí imithe go smior na gcnámh ionainn, faoin am sin. Ar deireadh thiar, nuair a bhí ár ndóthain den radharcra álainn sin ólta againn, shocraíomar ar an ‘Each Léim’ a thabhairt orainn fhéin, agus chuireamar cuairt ar Thobar Dheirbhle, agus ar Bhaile na Glaise, ar ath-ló go dtí an bhliain seo chugainn. Thar Tearmann linn, agus ba ghearr an mhoill orainn ansin Ionad Deirbhle, ar an ‘Each Léim’, a bhaint amach.
Cuairt ar Ionad Deirbhile
Níorbh aon strainséirí san Ionad céanna sinn, nó ba san áit seo a thug mé Léamh Filíochta, cupla bliain ó shoin. Bhí roinnt mhaith daoine istigh ansin romhainn, nó is breá le turasóirí cuairt a thabhairt ar an Ionad céanna sin, le heolas eicínt a bailiú faoi phobal na dúiche seo, agus faoina a nósanna, a gcultúr, agus a stair. Agus cuir leis na buntáistí sin go léir, nach raibh cupán tae ar fáil do chuile chuairteoir. Bhíomar fhéin ag guairdeall timpeall tamall, agus ar ball, tháinig muid ar chuid de na scéalta a bailíodh sa taobh seo tíre, sna triochaidí déanacha, sé sin, sna blianta 1937-’38, agus de thimpiste, tháinig duine eicínt againn ar chuid de chóipleabhar a cuireadh isteach ó Scoil Náisiúnta Chill Mhór Iorrais, agus do bharúil? nár thángthas ar phiosaí im scribhneoireacht fhéin, píosaí a scríobh mé sa Chóipleabhar sin, breis mhaith is seachtó bliain ó shoin anois. Bhí ansin freisin, cupla leathanach a scríobh mo dheirfiúr, Cáit, an tráth céanna sin. Bhuel! nach fánach an áit ina bhfaighfeá breac, arsa mise liom fhéin. Chaitheamar tamall freisin, ag breathnú ar acraí tí agus talmhaíochta, a bhain le saol daoine, sa limistéar seo, blianta ó shoin.
Ar deireadh thiar, d’fhágamar slán ag Ionad Deirbhile, agus bhuaileamar bóthar arís. Bhí an déanaí ag teacht anuas orainn le luas, agus bhí orainn fós cuairt a thabhairt ar dhá reilg sára bhfágfaimis an Muirthead inár ndiaidh.
Ach sílim gur chóir dom críoch a chur le píosa na seachtaine seo, ach fillfidh mé arís, an tseachtain seo chugainn, le ‘Turas in Iorras’ a chríochnú.
.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Coimhlint na dTeangacha
(This week we consider the importance of Language in our lives)
Gaeilge nó Béarla ?
Minic a smaoiním ar áit teanga i saol an duine daonna. Istigh san Ollmhargadh dhuit, agus na sluaite thart ort, ag siopadoireacht ar a míle dhícheall, cloiseann tú daoine ag caint is ag comhrá, ag labhairt ar an bhfóinín póca, nó ag cur smachta ar a bpáistí, ach is é an rud is mó a chuireann ionadh ort, nó go bhfuil lear mór teangacha á n-úsáid, leis na graithí sin a dhéanamh. Fágtar tusa dall, amach is amuigh, ar a bhfuil á rá ag bunús na ndaoine sin, agus nach minic a smaoiníonn tú, nach bhfuil ina gcuid cainte ar fad ach fuaimeanna béil! Bheadh breall ort sa mhéid sin, nó tá smaoine agus tuairimí á láimhseáil go haiclí, cliste, acu trí na fuaimeanna céanna sin. Agus nuair a smaoiníonn tú air, nach bhfuil sé deacair a dhéanamh amach, cé acu an duine daonna, nó an teanga, atá sa diallait, ar ócáid dá leithéid. Gan dabht ar domhan, tá an duine ag láimhseáil na teanga, á lúbadh, is á casadh, á sníomh, is á cniotáil, agus á dhealbhú ar bhealach a shásóidh an teanga, agus ag an am gcéanna, ar bhealach a chuirfidh a thuairimí agus a smaointe i dtuiscint dá lucht éisteachta. Cheapfá sa chás sin, gurb é an duine daonna atá sa diallait, agus é ag seoladh na teanga le cumas a chéille ar a rogha bhealach, ach, má bhreathnaíonn tú isteach tríd an gceann eile den teileascóp, nach gceapfá gurb í an teanga fhéin atá sa diallait, agus an duine daonna ag lúbadh is ag casadh, ag cumadh is ag tionscnamh, ar a mhíle dhícheall, ag iarraidh toil na teanga a dhéanamh, agus smacht na teanga a shásamh. Más uainn an scéal seo a thuiscint, mar ba chóir, nach féidir linn breathnú go háirithe ar fhilí is ar údair. Uaireannta taobhaíonn an scríbhneoir sin le teanga a mhuintire, nó lena theanga dhúchais, mar a thugtar uirthi de ghnáth, agus uaireannta eile, roghnaíonn sé teanga eile ar fad, lena shaothar a chur i láthair an phobail tríthi. Nach bhfuil údair a tógadh le Béarla ag scríobh leo go rábach i nGaeilge? Sea, agus nach bhfuil údair eile, a tógadh le Gaeilge, agus a shaothraíonn a saothar trí Bhéarla?
Nár chóir dúinn an cheist a chur, mar sin, cé roghnaigh cé hé? Arbh é an t-údar a roghnaigh an teanga, nó arbh í an teanga a roghnaigh an t-údar.
Chonaic muid tarlúint an-chosúil le sin i gcás imreoirí Sacair, agus Gailf, freisin, nuair a bhíonn ar dhuine acu rogha a dhéanamh ar imirt do thír amháin, nó do thír eile. Tá aithne againn uilig ar imreoirí a bhí gafa tamall sa ghaiste sin, agus nach bhféadfá an cheist chéanna a chur, i gcás dá leithéid? Arbh é an duine daonna, nó an cluiche, a bhí sa diallait, agus an rogha sin á dhéanamh? Sea, agus fiú nach n-éiríonn an cineál céanna ceiste i gcás duine ag roghnú cluiche amháin thar chluche eile, lena dhúthracht a chaitheamh leis, á fhorbairt agus á chleachtadh, go dtí go mbainfidh sé barrchéim an chluiche sin amach.
Scríobh mé dán beag, in Eanair na bliana 1991, agus an cheist chéanna sin ag dó na geirbe agam, ag an am. ‘Dhá Mharcach’ a bhaist mé ar an ndán sin, agus ba é a bhí i gceist agam nó cé acu Gaeilge nó Béarla a bhí dom seoladh-sa agus ábhar dáin ag fás agus ag fabhrú sa chroí istigh ionam. Ach b’fhéidir nárbh olc an smaoineamh é cupla véarsa as an dán sin a athlua anseo…..
Dhá Mharcach
Dhá mharcach sa diallait dom’ spreagadh,
Dom’ ghríosadh, dom’ cheansú, dom’ chrá,
An Béarla ‘s an Ghaeilge dom thiomáint
Le fuip, is le spoir, is le sá.
.
Bí ag scríobh leat le díograis, a dhuine,
I nGaeilge bhinn bhlasta, lán brí,
Is mise do mharcach ‘s do mháistir,
Mar sin, maistrigh i dteanga ghil Bhriain.
.
Labhair Béarla binn snasta na Ríthe,
Is scríobh-se do phobal thar toinn,
Léigh seo, déan staidéar is taighde,
Is liomsa ‘nois t’anam gan roinn.
.
Ní féidir an t-aighneas a réiteach,
Ní cheiliúrfar an tsíochain lem’ linn,
Ach tiúrfaidh mé seal agus seal dóibh,
I dTeampaill mo theanga is mo phinn.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Peadar Bairéad
Cúlú Eacnamaíochta, adeir tú!
Peadar Bairéad
Crannchur gnóite
“Nach beag duine a bhfuil sparán teann aige na laethe seo, laethe an chúlú eacnamaíochta, nó an té a bhfuil na pingneacha aige anois, ní call dom a rá, go bhfuil sé ar dhroim na muice, agus ní ró-olc an áit í sin, do dhuine ar bith, i laethe seo an ghanntain agus an ghorta. B’in iad na smaointe a rith liom, tamall ó shoin, nuair a fuair mé ríomhscéal, ag cur in iúl dom go raibh mé tar éis lab airgid a ghnóthú, i gcrannchur de chineál eicínt, bíodh anois nár chuala mé fhéin tada riamh faoi lucht eagraithe an chrannchuir chéanna sin agus bíodh freisin nach raibh ticéad, nó tada ar bith eile, agam i gcrannchur ar bith, ag an am. UK Lottery, de chineál eicínt a bhí i gceist, agus bíodh a fhios agat, nach pingneacha beaga nó suaracha, gan trácht in aon chor ar rua, a bhí idir chamáin acu sa chrannchur thuasluaite, níorbh ea muis! nó dúradar liom, go raibh mé tar éis ocht gcéad míle punt Sasanach a ghnothú sa chrannchur céanna sin, agus d’fhágfadh sin go raibh thart ar mhilliún Euro gnóite agam sa chrannchur fial, flaithiúil sin. Bhuel! nach fánach an áit ina bhfaighfeá breac, arsa mise liom fhéin, agus gan le déanamh agamsa ach roinnt bheag eolais a chur ar fáil don dream thall.
An dara splanc thintrí!
Bhí go maith! Ach breis bheag is dhá mhí ina dhiaidh sin, fuair mé litir tríd an bpost, an babhta seo.
Ná habair gur ghnóthaigh tú lab eile airgid?
Sin é díreach atá á rá agam, nó ba é an scéal a bhí sa litir seo nó go raibh lab eile airgid gnóite agam i gcrannchur Spáinneach, an turas seo, agus arís níor bheag, nó suarach, an méid a bhí i gceist sa litir chéanna sin.
Cé mhéad a ghnóthaigh tú sa Chrannchur Spáinneach seo, má sea?
Breis agus ocht gcéad míle Euro a bhí i gceist acu sa litir seo, litir a tháinig chugam ó Chathair Mhadrid na Spáinne.
Ná habair liom, nár dhein tú iarracht ar bith le greim a fháil ar an ualach asail sin de Euro, a bhí á thairiscint duit, ag na daoine uaisle sin?
Dheamhan iarracht, nó cuid de iarracht, a dhein mé, nó arís, nár cuireadh fainic na bhfainic orm, go mion minic, ar an Raidió, agus ar an Teilifís, gan aird dá laghad a thabhairt ar litreacha, nó ar ríomhscéalta, dá leithéid, mar nach raibh iontu ó thús deireadh ach caimiléireacht agus cleasaíocht coirpeach, agus iad ar a ndícheall dearg ag iarraidh greim a fháil ar cibé pingneacha fánacha, a d’fhéadfaidís a ghoid, nó a mhealladh, ó bhobarún eicínt.
Meirg an Amhrais
Agus níor dhein tú iarracht dá laghad crúb leat a leagan ar chuid eicínt, fiú, den saibheas sin?
Iarracht dá laghad níor dhein mé a theacht ar chuid eicínt den bhfáltas céanna sin, nó chreid mé a dúradh liom sna cláracha raidió, agus teilifíse sin a mhol dom litreacha dá leithéid sin a chaiteamh sa tine, nó a scrios, ar bhealach amháin nó ar bhealach eile. Aon tuairim agat fhéin, a léitheoir, faoin ndeis úd nár thapaigh mé?”
Bíonn……. an Tríú hUair …….sona?
Cheap mé fhéin go raibh deireadh leis na céapair chéanna sin, ach do bharúil? nach bhfuair mé téacs ar an bhfóinín póca, cupla lá ó shoin.
Ná habair gur ghnóthaigh tú lab mór eile airgid?
D’fhéadfá sin a rá, nó an babhta seo, ba é adúradh a raibh gnóite agam nó….dhá mhilliún Dolar!!! An gcreidfeá sin anois? Cuirfidh mé geall nach gcreidfeadh, ach is é lomchlár na fírinne é. Seo an téacs a seoladh chugam….”Your number has won you 2,000,000USD in the freelotto mobile promotion……..” Anois, céard deir tú? agus an seandream ag maíomh de shíor nach mbuailfead tintreach an áit chéanna, an dara huair as a chéile, riamh…..Ó, Bhail! nach ndeirtear freisin go mbíonn an tríú huair sona…..
Anois, do bharúil faoi sin? Meas tú ar sáraíodh na seanfhocail sa chás seo?
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Dáithí Ó hÓgáin
Fuair mé scéala ar na mallaibh go mbeadh Aifreann Cuimhneacháin in omós do Dháithí Ó hÓgáin á cheiliúradh i Mainistir na gCaipisíneach, i Sráid na Mainistreach, anseo i gCill Chainnigh, ar an nDomhnach, an 9ú Nollaig 2012, agus ag an am gcéanna tugadh cuireadh dom fhéin bheith ar an bhfód don ócáid. Anois, caithfidh mé a admháil go raibh fúm bheith i láthair ag an Aifreann céanna sin, nó bhí ardmheas agam ar Dháithí, ach, ar an ndrochuair, níor éirigh liom sin a dhéanamh, a mhilleán sin ar an aimsir agus ar an aois. Ach, ó tharla gur scríobh mé píosa anseo cheana, mar chloch ar charn Dháithí, ba mhaith liom anois tagairt a dhéanamh do phíosa as an alt sin. Seo mar a chuir mé é sa phíosa sin….
Níorbh aon strainséar sna bólaí seo é Dáithí ciúinbhriathrach séimh, Ó hÓgáin., nó ba bhreá leis i gcónaí freastal ar Dhaonscoil Osraí, Ba as Cill Chainnigh dá thuistí, ar gach taobh den teach, agus sílim gur tuigeadh go maith dó, agus é ag tabhairt léachta uaidh anseo, go raibh sé i measc a mhuintire fhéin, Ní gá dhom a rá, go raibh Dáithí ar dhuine de scoláirí móra na Gaeilge Ba dhoimhin a chuaigh a spád i ngort tofa a spéise, le prátaí lonracha eolais agus léinn, idir bheag agus mhór, a nochtach os ár gcomhair, agus é ag tabhairt deis dúinne, toradh a chuid rómhair a phiocadh suas go saoráideach, cruinn.
Mhothaigh mé i gcónaí go mba dhuine uasal, geanúil, cneasta, cúthail é, agus ba shoiléir a ghrá don léann agus don taighde agus é i mbun léachta, nuair a d’fheicfeá an spréach gheal áthais sin ag lonradh trína shúile beoga, agus an chaoi a dtagadh na focail amach as a bhéal ina gcaise chorraitheach, dháiríreach do-stoptha.
Agus ó tharla nár eirigh liom bheith ar an bhfód don ócáid chuimhneacháin sin, mhothaigh mé go mba chóir dom iarracht a dhéanamh ar chloch eile a leagan ar Charn Dháithí, agus seo thíos cupla véarsa a shnaidhm mé le chéile, mar chloch ar a charn, agus le mo mheas ar ár Scoláire Gaelach Osraíoch fhéin a chur in iúl.
.
Laoch eile ar lár
.
Trom anocht croí éigeas Osraí,
Millteach mór ár gcaill,
Fear dána eile sínte, tréith,
Fleasc a cheirde sciobtha ar fán.
.
Tobar eolais, Foinse eagna,
Crann taca Gael go hiomlán.
Laoch sa bhearna in am an ghátair,
Ár gcosaint tréan gach am is tráth.
.
.
Cé sheasfaidh feasta sa bhearna bhaoil dúinn,
Nuair a thiocfaidh géar ar chine Gael?
Cé dhéanfaidh an taighde, lenar gcás a scaoileadh,
Nuair a dhéanfar ionsaí ar ár n-aos léinn.
.
Mothóidh muid uainn thú, anseo in Osraí
In aimsir álainn ár nDaonscoile glé
Nó ghlac tú chugat saorántacht ár Ríochta
Mar dhúthaigh ársa do chine fhéin
Solas na Soilse ag soilsiú na slí dhuit,
Is leaba gan chnaipe id chomhairse gach tráth,
Scoláireacht is taighde dod mhealladh le héifeacht,
Anois agus choíche, go bruinne an bhrátha.
.
Solas na soilse agus leaba i measc Naoimh Éireann go raibh agat inniu, agus i dtólamh. a Dhaithí Uasail Uí Ógáin…….
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
(This week I mBéal an Phobail takes a look at Zero Tolerance)
“Zero Tolerance”
Tá sé éasca go maith dlí a dhréachtadh, agus dlí a achtú, ach scéal eile ar fad é nuair a dhírítear ar an ndlí sin a chur i bhfeidhm. Tá daoine ann adeir, gur chóir dlí a chur i bhfeidhm go huile, agus go hiomlán, gan eisceacht, gan leithscéal. Fuarthas amach i gcathair Nua Eabhrac gur oibrigh an polasaí céanna sin go seoigh dóibhsean. An té a bhris an dlí tugadh blas na dlí sin dó, láithreach bonn, agus gearradh cibé pionós a bhí dlite faoin ndlí sin air, gan aon Aindriú Martins, nó tada dá leithéid. Caithfidh mé a rá, gur thaitin an dearcadh sin liom a chéaduair, ach tar éis dom dul ar mo mharana, caithfidh mé a admháil, nach ró-chinnte a bhí mé faoin leagan amach céanna sin. Agus i rith na seachtaine seo caite, tháinig mé ar alt le Vincent Ryan, ar an Kilkenny People, agus gan dabht ar domhan, thaitin dearcadh agus leagan amach an ailt liom go seoigh.
Cén t-alt atá i gceist agam, an ea?
Tá, alt faoi dhiospóireacht a bhí ar siúl ag baill Comhairle Bhuirg Chill Chainnigh faoi chúrsaí páirceála ar shráideanna agus ar bhóithre na Cathrach seo ‘gainne. Theastaigh ó bhaill áirithe den Chomhairle sin go gcuirfí na dlíthe páirceála i bhfeidhm ar an bpointe, gan eisceacht, gan trua, gan mhoill, ar ghluaisteánaí ar bith a dhéanfadh a charr a pháirceáil in áit a raibh a leithéid sin crosta air. Féach mar a chuir ball amháin den Chomhairle é, an ball a chuir tús leis an ndiospóireacht, a chéaduair, nuair a labhair sé faoi thiománaithe a dhéanann a gcarr a pháirceáil i Lána na Rothaithe. Tar éis do bhall eile a mholadh, gur chóir breathnú ar chúrsaí páirceála thart ar Ospidéal Naomh Lúcáis, agus ó tharla go raibh an baol ann go gcuirfeadh an cineál sin páirceála isteach ar Otharchairr, mhol sé go m’bhféidir go raibh an tam tagtha le “Zero Tolerance” a chur i bhfeidhm.
“Maybe we should adopt the Zero Tolerance approach” adeir se.
Ag an bpointe sin, tháinig an té a thóg an cheist i dtosach, ar an bhfód arís, agus seo mar a chuir seisean é, de réir an ailt a luaigh mé thuas…..
“The carrot hasn’t worked and now the stick needs to be used to wake people up.”
Is trua ar bhealach, gur úsáid sé an nath cainte sin, nó nuair is daoine atá idir chamáin againn, ní dóigh liom go n-oibreodh ceachtar den dá earra sin, an bata nó an meacan, ar thiománaithe macánta, céasta, na cathrach seo. Anois ní féidir a shéanadh ach go raibh cuid mhaith den cheart ag an mbeirt Chomhairleoir sin, nó tá páirceáil agus páirceáil ann, agus bíodh gur féidir deighleáil go foighdeach, ciallmhar, le cineálacha áirithe páirceála, tá cineál eile ann agus is dócha nach n-oirfeadh tada eile dóibh ach an Zero Tolerance.
Ach, bhí tuilleadh san alt sin a luaigh mé thuas, agus b’in a raibh le rá ag Ceannfort na nGardaí i gCill Chainnigh, an Ceannfort Micheál Nevin, nó thug a raibh le rá aigesean misneach agus dóchas dom.
Céard a bhí le rá aige, má sea?
De réir an ailt le Vincent Ryan, dúirt an Ceannfort go bhféadfadh seisean dul síos an baile agus ticéid a dháileadh ar chairr faoi mar ba chonfetti iad, ach níor ró-mhaith an polasaí é sin, dár leis, agus chomh maith le sin, níorbh é sin an “modus operandi” a chleacht Gardaí ciallmhara Chill Chainnigh, le blianta anuas. Chuir na Gardaí sin chun oibre go ciallmhar, foighdeach, agus nuair a chonthas dóibh nach raibh i gceist ach tamall gearr páirceála, nó nuair a bhí cúis faoi leith don pháirceáil sin, faoi mar a tharlódh agus daoine ag freastal ar Aifreann, nó ar Chluichí, agus nárbh é nós na ndaoine sin, páirceáil dá leithéid a chleachtadh, ó lá go lá, agus lena chois sin nár bhaol an pháirceáil chéanna do shábháilteacht ár mbóithre, bhuel, i gcás dá leithéid ní bhacaidís leis an mbata úd a úsáid !
Caithfidh mé a rá go bhfuil dearcadh an Cheannfoirt ciallmhar, nó thuigfeadh duine ar bith láithreach, gur chóir am, agus ionad, na páirceála a chur san aireamh i gcás dá leithéid, agus gur chóir a chur san áireamh freisin, gur dhaoine iad ár dtionánaithe atá géilliúil don dlí, bunús an ama.
Gaeilge 
English