le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
‘The Inniskeas’
.
Amongst Our Own – I gCeartlár ár nDaoine…..Céadchló….2016
le Tomás Bán O’Raghallaigh.…………………………………………………€30.00
.
Peadar Bairéad
Scéal Inis Cé
Rugadh agus tógadh mé fhéin in aice na farraige in Iorrras Domhnann i gContae Mhaigh Eo, agus is cuimhin liom fós an chéad uair a leag mé súil ar oileáin draíochta Inis Cé agus iad ina luí go socair, sásta, amuigh ansin ar imeall na mara móire faoi mar a bheadh míolta móra mara ag ligint a scithe ar an bhfoscadh in aice an chósta. Ba ghearr áfach, gur chuir m’athair ar an eolas mé nuair a mhínigh sé dhom nár mhíolta móra iad sin ach oileáin áille Inis Cé. Ón lá sin amach, ba chuid dílis de throscán m’aigne iad na hoileáin chéanna sin agus fiú sa lá atá inniu fhéin ann, níl le déanamh agam ach mo shúile a dhúnadh leis an radharc sin a dhathú athuair ar scáileán mo chuimhne, agus feicim go soiléir na hoileáin ghorma úd, feistithe ansin ar imeall na spéire goirme, siar ó dheas uaim. Ach ní chuige sin atá mé an iarraidh seo, nó ba é an rud a chuir ag tochrais ar an gceirtlín sin mé nó an leabhar breá sin le Tomás Bán Ó Raghallaigh faoi na h‘Inniskeas’, na hoileáin draíochta úd Inis Cé. Seo an chéad leabhar ó dhuine de bhunadh Inis Cé, faoi na hOileáin agus faoi shaol is faoi shaothar mhuintir na nOileán sin. Déanann an t-údar tagairt freisin do mhuintir Pharáiste na Cille Móire, nó nár chuid den pharáiste sin iad pobail Inis Cé? Ní call dom a rá go bhfuil dhá oileán idir chamáin againn anseo, Inis Cé Thuaidh agus Inis Cé Theas. Ní hé seo an chéad uair agamsa píosaí a scríobh faoi na hOileáin chéanna sin, faoi ‘Chaor’ Inis Cé’, faoi ‘Naomhóg Inis Cé’, agus faoi Bháthadh mór Inis Cé sa bhliain 1927, faoin chaoi ar tréigeadh na hOileáin sin sna luath triochaidí, agus faoin chaoi ar socraíodh bunús a bpobal sna bailte, Glais, agus Tamhain na hUltaigh, (Surgeveiw), ar ghob theas Leithinis an Mhuirthead.
An tÚdar
Rugadh agus tógadh an t-údar, Seán Bán O’Raghallaigh, i Surgeview, cóngarach don bhFód Dubh, sa bhliain 1952, agus is iaroibrí de chuid Éircom é, a bhfuil cónaí air faoi láthair i mBéal an Átha, é pósta le Anne Keane, ó Surgeview freisin, agus cúigear de mhuirín orthu. Chuir Tomás suim, agus dhá shuim, óna óige i leith, i seanchas a mhuintire, agus chuala sé an-chuid scéalta le linn a óige ó dhaoine ar chuid de phobail na nOileán iad. Sa tslí sin, bhailigh sé an-chuid eolais faoin bpobal ar díobh é, agus cuireann sé an t-eolas sin ar fáil go fial, flaithiúil, dúinn anois, i mBéarla, sa leabhar breá substaintiúil seo faoi na h‘Inniskeas’.
Ach le filleadh ar na hOileáin agus ar an leabhar seo. Deir an t-údar linn go raibh thart ar leathchéad clann i bpobail na nOileán, tráth thréig siad dúiche a sinsir sna luaththriochaidí. Labhraíonn an t-údar i dtosach, faoi Logainmneacha, agus ansin faoi na hOileánaigh, agus faoi “na chéad daoine a d’áitigh Inis Cé”, thart ar 1760, faoi mar a d’inis a mháthair dó agus é ina ghasúr ag fás suas i Surgeview. Fuair sé an-chuid scéalta freisin faoi na seanlaethe, ó dhaoine a rugadh agus a tógadh ar na hOileáin, nuair a bhí pobail na nOileán faoi bhláth. Labhraíonn sé faoi stair na dúiche uilig, agus faoin chaoi ar deineadh forbairt ar bhóithre agus ar bhailte ann. Scríobhann sé faoi stair na dúiche, agus faoi mar a chuir líonadh agus trá chúrsaí náisiúnta isteach ar shaol agus ar shaothar na bpobal sin. Tá cur síos le fáil ón údar freisin, ar logainmneacha na dúiche, agus faoin seanchas a ghabhann lena mbunús, faoi ‘Thobar Dheirbhile’, faoin ‘bhFál Mór’, faoin ‘dTúr a tógadh i nGlais’, faoi ‘Ghlún an Asail’, faoi thithe galánta sna dúiche timpeall, agus faoi thuilleadh dá leithéid.
Pictiúir agus Léirscáileanna
Is breá suimiúil iad na pictiúir atá le feiceáil againn, ar na leathanaigh ó 150 go dti 169, agus na léirscáileanna ar na leathanaigh ó 170 go dti 173, mar a dtugann sé suíomh na dtithe agus na dteaghlach eagsúil ar Inis Cé Thuaidh agus ar Inis Cé Theas. Ar leathanach 173 tugann sé léarscáil eile dúinn ina léiríonn sé dúinn suíomh thithe na dteaghlach ó na hoileáin faoi mar a socraíodh iad i nGlais, agus i dTamhain na hUltaigh, sna luaththriochaidí. Ansin tá píosa breá le fáil faoi shloinnte na ndaoine a d’áitigh na hOileáin agus na dúiche timpeall, thart ar an am sin. I measc na Sloinnte sin tá Bairéadaigh, Breathnaigh, Gáchánaigh, Maoineachánaigh, Muineachánaigh, Croithínigh, Raghallaigh, agus tuilleadh. Ní gá a rá, gur spéisiúil a bhfuil le rá ag an údar faoi na clanna áirithe sin.
Agus le críoch a chur lena scéal, tugann an t-údar cupla ábhar spéisiúil eile dúinn i ndeireadh an leabhair dea-dheartha, dea-thaighdithe, dea-scríofa, seo, agus sin iad Amhráin Inis Cé, agus Tairngireachtaí Bhriain Rua Uí Chearrbháin, agus chomh maith leo sin, tá ainmneacha an deichniúir iascaire a cailleadh oíche an ochtú lá fichead de Mhí Dheireadh Fómhair 1927, agus píosa beag fúthu, le fáil ar na leathanaigh ó 485 go dtí 487. tá an píosa seo mar chloch phréachain ar an scéal ar fad, faoi mar a bheadh inscríbhinn ar leacht na n-iascairí a cailleadh i ’27, ainmneacha atá le fáil againn freisin, ar an leacht a thóg deoraithe Gael, ó Denver Colorado, go gearr ina dhiaidh sin. Cuireann an t-údar críoch lena scéal i gCaibidil a Seacht, le Tairngreacht Bhriain Rua. Ní call dom a rá, go mbíodh eolas ag chuile Iorrasach ar na Tairngreachtaí céanna sin, sea, agus bhíodh siad de ghlan mheabhair ag roinnt áirithe daoine. Nuair a tharlaíodh aon rud neamhghnách, deireadh duine eicínt, “Nach raibh sin ráite i dTairngreacht Bhriain Rua?
Is iontach go deo an méid eolais faoina bhunadh fhéin, na Raghallaigh, agus
faoi bhunadh a dhúiche, atá bailithe, agus leagtha os ar gcomhair, ag Tomás Bán Ó Raghallaigh sa leabhar seo. Tá mé ag ceapadh, go gcuirfidh daoine fáilte is fiche roimh an leabhar breá seo faoi Oileáin dearmadtha Iorrais, nó díríonn an leabhar seo tóirse an taighde, ar deireadh thiar thall, ar Inis álainn Cé.
Cuimhní a dúisíodh
Ní gá a rá gur chuir mé fhéin spéis faoi leith sa leabhar seo, mar is Iorrasach go smior na gcnámh mé fhéin, agus chomh maith le sin, tá an-eolas le fáil faoi na Bairéadaigh ann, agus taobh amuigh de sin ar fad, tá tagairt do bheirt aintín liom, le fáil ann, agus sin iad Maggie Monaghan a phós Micheál Mac Pháidín, oileanach, agus Judy Monaghan a phós Jack Gaughan ón Tearmann, beirt a thagadh ar chuairt chugainn anois is arís, agus beirt a mbíodh fáilte i gcónaí rómpu sa teach s’againne, agus fad a théann mo chuimhne anois, gaeilgeoirí líofa ba ea an bheirt acu. Sea, agus chomh maith le sin, ba mhinic a thugamarna cuairt ar theach na nGáchánach ar an Tearmann, tráth mbíodh muid ag déanamh Turas Thobar Dheirbhile ar an bhFál Mór fadó. I dtús an Fhómhair a théimis ar an oilithreacht bhliantúil chéanna sin, de ghnáth, agus bhínnse im phíolóta, ag tiomáint an asail do mo Mham, nó nach fearr marcaíocht ar asal nó coisíocht dá fheabhas! Bhuel! sin cuid de na cuimhní a dhúisigh an leabhar seo faoi ‘na hInniskeas’ sa chroí istigh ionnam. Ní gá a rá, go mbeidh tóir agam ar an leabhar céanna sin, go rialta, as seo amach.
Céard fútsa, a léitheoir?
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
(This week, Séimí a’ Droichid returns, to defend his Election forecast, given two weeks ago.)
Uachtarán Tofa
“Bhuel, a Shéimí, tá an beart déanta anois againn, mar phobal, agus tá Uachtarán tofa againn do thír seo na hÉireann, do thréimhse seacht mbliana, ar a laghad. Céard é do mheas anois, i bhfianaise ar dhúirt tú linn coicíos ó shoin, faoin toghchán fhéin, agus faoin toradh a bheadh air.”
“Tá. Go raibh iomlán an chirt agam, geall leis, faoi chúrsaí, nuair a dheineamar an scéal a chíoradh go mion, thíos sa Smugairle Róin, an oíche sin. Sílim gur thug mé le fios don náisiún, an oíche sin, gurbh é mo thuairim, nach mbeadh mórán tráchta ar na mná le linn an chomhairimh, agus lena chois sin, bhí le tuiscint uaim, nach n-éireodh le Norris nó le McGuinness, ach oiread, agus d’fhág sin triúr, agus thug mé le fios, gurbh é mo thuairim ag an bpointe sin, nach dtoghfaí an Mistéalach, agus d’fhág sin nach mbeadh sa rás ag deireadh thiar ach an bheirt, Ó hUigín agus Ó Gallchobhair, agus thug mé le fios ansin, gurbh é mo thuairim láidir, go mbeadh rith an ráis sin ag Ó Gallchobhair”
“Ach, a Shéimí, nach raibh seans ann freisin go dtoghfaí duine ar bith den seachtar ina uachtarán, nó thuig roinnt mhaith daoine go roinnfí an vótaí, réasúnta cothrom, thart ar an seachtar acu, agus ansin, go mbraithfeadh an toradh ar aistriú na vótaí ó na daoine a gcuirfí as an áireamh, toisc gur tháinig siad isteach ag bun an liosta. Nárbh ’in an fáth ar eagraíodh an oireadh sin diospóireachtaí idir na hIarrthóirí?”
“Cinnte! Ní fhágfaí duine ar bith de na hIarrthóirí ar an mblár fholaimh, nó gheobhadh chuile dhuine acu smeadar vótaí, ó chairde, ó ghaolta, agus ó dhaoine a d’aontódh lena dtuairimí, bíodh siad sin ciallmhar, nó craiceáilte, ach, má choinnigh tú súil amháin, ar a laghad, ar na toghcháin bhraite, a eagraíodh go rialta, roimh an toghchán, bheadh tuairim eicínt agat faoi aigne na vótóirí.”
Toghcháin bhraite
“ Ach nach ndeirtear nach fiú tráithnín é, an tuairim a thugtar do lucht riartha na dtoghchán bréige sin?”
“D’fhéadfadh an ceart a bheith agat sa mhéid sin, ach ag an am gcéanna, caithear na mílte, agus na mílte Euro ar na toghchéin chéanna sin, agus ní hé mo thuairim, go gcaithfí an oiread sin airgid, mura mbeadh fiúntas agus iontaofacht eicínt ag baint le torthaí na dtoghchán bréige sin.”
“Ach, a Shéimí, nárbh é tuairim na dtoghchán sin, i dtosach báire, go mbeadh an bua ag Micheál D. agus dealródh sé, go raibh móramh na ndaoine sásta, an tráth sin, vótáil ar son an Uigínigh.”
“Sea, ach de réir mar a chuaigh cúrsaí chun cinn, agus de réir mar a cuireadh tuairimí na nIarrthóirí os comhair na ndaoine, tuigeadh do roinnt mhaith daoine, go raibh ábhar uachtaráin den scoth os a gcomhair amach, sa Ghallchobhrach, agus cupla lá roimh lá an toghcháin, bhí móramh mór na vótóirí braite den tuairim, go gcaithfidís a vótaí ar a shon, sa chaoi, gur cheap bunús na meán, agus daoine eolgaiseacha eile freisin, go mbeadh bua glan aige Lá an Toghcháin.”
“Ní raibh an ceart acu áfach, a Shéimí, nó nuair a tháinig an crú ar an tairne, ba é Micheál D. rogha na coitiantachta, agus ba air a bhronn siad a vótaí.”
An “Tweet” Cinniúnach
“B’in mar a tharla, ceart go leor, ach nach bhfuil a fhios ag madraí an bhaile anois go raibh cúis eile ar fad leis an athrú poirt sin, ag an aonú huair déag. Nach bhfuil a fhios ag chuile dhuine anois, go raibh tionchar cinniúnach ag an “Tweet” úd, a seoladh isteach chuig an “Frontline” le linn na diospóireachta deiridh teilifíse. Agus anois, bíodh gur chaith mé fhéin mo vóta ar son an Ghallchobhraigh, agus gur thuig mé go dtoghfaí é cinnte, ag an am gcéanna, tá mé cinnte, go bhfuil togha fir tofa againn don uachtaránacht, duine léannta, duine sciliúil i gcúrsaí polaitíochta, duine a bhfuil spéis agus dhá spéis aige sna healaíona frí chéile, agus cuir leis na buanna sin uilig gur Gaeilgeoir den scoth é, sea agus file freisin. Mar sin, níl locht ar bith le fáil agamsa ar ár nUachtarán Tofa. Fad saoil aige, agus gura seacht fearr a bheas sé seacht mbliana ó inniu. Ach sin uilig ráite, admhaithe, dearbhaithe, agam, tá mé go láidir den tuairim, gur baineadh tuisle gan choinne, as an bhfear eile. B’fhéidir gurb é an toradh céanna a bheadh ar an rás, ach, ní raibh mé an oiread sin ar fad ón gceart san alt sin a scríobh mé coicíos ó shoin, nuair a dhearbhaigh mé go mbeadh rith an ráis ag an nGallchobhrach. Tá mé ag ceapadh freisin, go n-éireoidh leis an nGallchobhrach, ar ball, a chás a mhíniú don phobal, agus ansin go dtuigfí an chaoi ar imríodh cleas na méaracán air, i nDiospóireacht Teilifíse, go gairid roimh Lá an Toghcháin, leis an “Tweet” úd, gan údarás, a seoladh isteach go dtí an Clár, Frontline”, agus ar baineadh úsáid as, mar ráiteas údarásach. a bhféadfaí cur leis, dá mba ghá, ar ball.
Leor sin do thuras na huaire seo.
An aontófá liom?
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I m B é a l a n P h o b a i l
.
Áilleacht an tSaoil seo 2
Peadar Bairéad
.
Nuair a chuir mé romham, caint a thabhairt faoin bPiarsach agus a shaothar, ag seisiún
de Dhaonscoil Osraí, in Óstán an Newpark, i gCill Chainnigh, i nDeireah Fómhair na bhliain úd, 1979, bhí na trioblóidí ag réabadh leo, ina loscadh sléibhe, i dTuaisceart Éireann fós, agus dá bharr sin, bhí cineál eagla orm, ag an am, an Piarsach a mholadh, nó a mhóradh, ar eagla, faoi mar adúirt an Yeatsach fadó, ar eagla go seolfadh mo chuid cainte-se ógánach eicínt chun gleo, i gcoinne Gall. Ach tar éis chuile shórt a chur san áireamh, tuigeadh dom, gur chóir dom tabhairt faoin ngnó sin, ó tharla cuimhne céad an Phiarsaigh a bheith á chomóradh, sa bhliain sin, ’79. Bhí roinnt oibre déanta agam, roimhe sin, ar an ábhar céanna sin, nó bhí sraith altanna uaim foilsithe sa nuachtán Gaeilge úd “Inniu”. Mar sin, bhí fonn orm cur leis an méid a bhí déanta agam cheana, agus thosaigh orm ag ullmhú don ócáid.
The wise men have not spoken !
Nuair a thosaigh mé ag iarraidh teacht ar bhealach oiriúnach le léacht dá leithéid a thosú, smaoinigh mé, i dtosach, ar fhocail an Phiarsaigh fhéin, nuair a scríobh sé….
“Since the wise men have not spoken
I speak who am only a fool…..”
Níor den díogha é, ach oiread, mar thús, dar liomsa.
Ach ansin, céard faoi chuntas gearr a thabhairt ar an chaoi ar chuala mé fhéin faoin bPiarsach, a chéaduair, agus tar éis dom mo mharana a dhéanamh, shocraigh mé ar ghlacadh leis an dara bealach sin mar rogha. Chun oibre, má sea.
Rugadh agus tógadh mise i bpobal saor, in Iorras ársa, thiar, mar a dtéann an ghrian i bhfarraige, ag deireadh gach lae. Ba phobal é a bhí eagraithe, agus tógtha, díreach mar a bhí, sna meánaoiseanna, agus díreach cosúil leis an bpobal ar dhein an Piarsach teangmháil leis, i dtús an chéid, thiar i gConamara. B’in an tIorras ar thit J.M. Synge i ngrá leis, agus ar úsáid sé mar shuíomh dá dhráma cáiliúil “The Playboy of the Western World”. Ba dhuine mé, de na gasúir shona sin, a rith cosnochta trí óige shásta,
The Master had spoken!
Bíodh gur mhinic ganntanas earraí saolta ag cur as dúinn, níor chuir ganntanas grá isteach riamh orainn. Níor leag mé fhéin spag taobh istigh de dhoras scoile go raibh mo sheachtú bliain slánaithe agam. Ba sa scoil chéanna sin a chéadchuala mé trácht ar An bPiarsach, ar Mhac Donnchadha, agus ar an gCléireach, agus ar a gcomhleacaithe uilig, a thug sráideanna naofa Átha Cliath orthu fhéin, um Cháisc 1916, le tabhairt faoi shaoirse na tíre seo a bhaint amach. Las an máistir solas a nglóire, agus a gcalmacht, sa chroí istigh ionainn an lá sin, ach ansin, nár bheag a thuig muidinne faoi na cúrsaí sin, sinne nár chuala urchar á scaoileadh i bhfeirg riamh, agus bhí ar an máistir a dhícheall a dhéanamh ag iarraidh aithris a dhéanamh dúinn ar na fuaimeanna céanna sin, agus é ag iarraidh an difir a bhí idir shianaíl na sliogán, fead ghéar, agus tuairt, na bpiléar, agus rat-at-at na meaisínghunnaí. Chomh fada is a bhain sé linne, ní raibh iontu sin uilig ach fuaimeanna, fuaimeanna nach ndéanfadh dochar do dhuine ar bith, ach ar ball, rinneamar ceangal eatarthu sin agus bailéid ar nós, “The bold Fenian Men”, “The Foggy Dew”, “The Three Flowers”, “The Dying Rebel”, agus fiú, “Óró ’sé Do Bheatha Abhaile” an Phiarsaigh fhéin. Agus b’in mar a d’éalaigh an Piarsach isteach i gcroíthe ár n-óige. Sea, agus chuir sé sin an pictiúr de, a bhíodh le fáil go flúirseach sna leabhair scoile, ag an am, pictiúr d’fhear óg, a raibh cuma na soineannantachta, agus na macántachta air, agus tuigfidh tú, mar a chuaigh sé i gcionn orainne gasúir. Chomh fada is a bhain sé linne, ni raibh fuath, nó binib, nó mailís, ag roinnt leis, agus mhúscail an máistir spéis ionainne, sa bhfear fhéin agus ina scríbhinní, freisin.
A Different Era!
Ní call dom a rá, gur mhór againne an leabhrán sin Iosagán agus Scéalta eile, leabhar a bhí lomlán le scéalta agus le hatmosféar an Iarthair.
D’fhéadfá a rá, mar sin, gur tháinig muidinne isteach ag an deireadh, nuair a bhí críoch le heachtraí agus le himeachtaí an Phiarsaigh, ach mar sin fhéin, mhuscail a scéal suim ina shaothar ionamsa, suim a mhair ionam anuas trí chaitheamh na mblianta, go dtí an lá atá inniu fhéin ann. Sea, agus ag caint ar a dhán, bhí earra amháin in easnamh, an t-am sin, nó ní bhfuarthas óráid deiridh an Phiarsaigh, nó a “Speech from the Dock”, mar adéarfá, nó ní raibh fáil air fiú, agus mise ag fás aníos in Iorras na nIontas, i dtriochaidí an ocrais, ach tuigeadh dá lán, go gcaithfeadh a leithéid a bheith ann, nó bhíothas cinnte, go mbeadh óráid ag an bPiarsach don ócáid sin, dá dtabharfaí deis chuige dó, sea, agus bí cinnte freisin, go mbeadh óráid dá leithéid, snasta, sciomartha, snoite, aige, agus é cleachtaithe aige, roimh ré.
Childhood Promises.
Ar deireadh thiar, tar éis dó triocha bliain a chaitheamh ar deoraiocht , ní dócha go bhféadfadh éinne a rá, go raibh aon rud nua in óráid deiridh úd an Phiarsaigh, nó dhearbhaigh sé arís ann, go sollúnta, gur mhionnaigh sé, in aois a dheich mbliana, go gcaithfeadh sé a shaol ag iarraidh a thír a shaoradh.
Caithfidh muid a thabhairt faoi deara anseo an difir mhór atá idir dhearcadh na laethe úd, agus dearcadh an lae inniu, ach smaoinigh freisin, go bhfuil beagnach céad blian imithe faoi dhroichead an ama, san idirlinn.
Seo mar a chuir sé é, i ngearrinsint dá óráid deiridh…
“When I was a child of ten I went down on my bare knees by my bedside one night and promised God that I would devote my life to an effort to free my country. I kept that promise. First among all earthly things, as a boy, and as a man, I have worked for Irish freedom. I have helped to organise, to arm, to train, and to discipline my fellow countryman to the same end, that when the
time came, they might fight for Irish freedom.”
An dara lá de Bhealtaine, 1916, an dáta atá ar an láimhscríbhinn sin.
“The Triumph of Failure”
Ní raibh aiféala ar bith air, go ndearna sé a leithéid, i ndáiríre, bhí áthas air gur dhein, Ní raibh an cluiche caillte fós, ach dár leis, dá ndiúltóidís cath a chur, ansin bheadh an cluiche caillte acu. Ionann troid agus bua, sa chás áirithe seo dár leis, nó níor loic siad ar na glúnta a d’imigh rompu. Má bhriseann sibh orainn anois, éireoimid arís leis an gcath a athchur.
Rinne mé athlua ar fhocail an Phiarsaigh, thuas, lena dháiríreacht iomlán dá chúis a léiriú, agus níl dabht ar bith agam, ach gur dhein sé mar adúirt sé, agus ansin, gur chuir sé roimhe, é fhéin a chur in oiriúint don ród aonarach a bhí le taisteal aige. Féach mar a dúirt sé ag uaigh Uí Dhonabháin Rosa, agus an óráid cháiliúil sin á thabhairt aige..
Splendid and holy causes are served by men who are themselves splendid and holy.
Sea, chuir an Piarsach roimhe, mar aidhm, bheith ullamh dá ghairm, mar a chonachtas dósan é. Breathnaigh ar an taifead, mar adéarfá. Níor ól sé. Níor chaith sé tobac. Choinnigh sé smacht daingean ar a chuid chainte, agus níor nós leis caint gháirsiúil, nó tada dá leithéid, a chleachtadh riamh, agus i gcás na mban, b’eiseamláir é ar uaisleacht, ar dhílseacht, agus ar dháiríreacht, ina iompar, ina chuid cainte, agus ina dhearcadh.
Shiúl an bás cois ar chois leis, fan chasán a bheatha, rud a thug sollúntacht neamhghnách dá laethe, agus a scal sin trí chuile shórt dár dhein sé. Diaidh ar ndiaidh, d’éirigh leis a smaointe ar réabhlóideachas a scagadh, agus a athscagadh, chun iad a chur in oiriúint d’eitic na Críostaíochta, faoi mar a chonacthas dósan é. Theastaigh uaidh chuile ghné den saol a thabhairt faoi anáil an réabhlóideachais chéanna sin, agus chuige sin, chuir sé roimhe, a smaointe a chur i mbéal an phobail, trí dhrámaí, trí dhánta, agus trí scéalta a scríobh, agus chomh maith le sin, theastaigh uaidh dul i gcionn ar ár gcóras oideachais, trí scoil dá chuid fhéin a bhunú. Sea, agus ar deireadh thiar, chuaigh sé le saighdiúireacht, nó is dócha gur tuigeadh dó go mbeadh gá leis an scil sin, dá dteipfeadh ar chuile shórt eile. D’fhág sé ina dhiaidh, mar oidhreacht, scríbhinní a spreagfadh na glúnta a thiocfadh ina dhiaidh, sa chaoi, dá dteipfeadh air fhéin ina chúis, go dtiocfadh glún eile ina dhiaidh, leis an ngnó sin a chur i gcrích.
B’fhéidir gur leor sin, do thuras na huaire seo, agus b’fhéidir nár dhochar ar bith é, breathnú siar ar a raibh le rá agam, sa chéad ghála sin, den tsraith seo. Caithfear scíríbhinní, agus caint, an Phiarsaigh, a thuiscint, mar mhacalla ar smaointe agus ar dhearcadh roinnt mhaith de cheannairí Éirí Amach, a Sé Déag. Thuig sé, agus thuig na daoine thart air, nach dtiocfadh athrú ar bith ar an leagan amach sin, go La Pilib a’ Chleite, ach bhí breall orthu, nó diaidh ar ndiaidh, chreim luchóga na mblianta, agus leamhain an réadachais, na putóga as teoiirc an réabhlóideachais, mar a tuigeadh dóibhsean é, sa chaoi, nach bhfuil an oiread sin daoine suas anois, a chreideann, gurbh fhiú an braon fola é. Tuige ar tharla a leithéid, a d’fhiafródh duine b’fhéidir?
Bhuel, níl dabht ar domhan ach gur éirigh leis an teilifís, agus leis an raidió, sciar maith den románsachas a bhaint as cúrsaí cogaíochta. Bhí toradh na mbuillí, agus rian na bpiléar, le feiceáil go soiléir ag daoine ar scáileán a dteilifíseán, ina dtithe fhéin istigh.
Táid ann freisin, adéarfadh, gur éirigh leis an mBreatain, trí bholscaireacht, dearcadh na nÉireannach, ar chúrsaí dá leithéid, a athrú. Ar aon nós, caithfear glacadh leis, gur tháinig athrú bunúsach ar dhearcadh na cosmhuintire, san idirlinn, agus dá bhri sin, níl an oiread sin daoine sa timpeall, a thiocfadh le fealsúnacht an Éirí Amach, sa lá atá inniu ann. Ní haon ionadh mar sin, go mothaímid, cineál neirbhíseach, fiú, agus smaointe an Phiarsaigh á láimhseail againn. Eagla orainn, faoi mar a bhí ar an Yeatsach mór fhéin, b’féidir, nuair a labhair sé faoin bhfaitíos a bhí air …..
……That some words of his sent out young men the British shot……
Bíodh sin uilig mar atá áfach, caithfear a admháil nár dhrochdhuine é an Piarsach, ach go mba dhea-dhuine é, a thuig ina chroí istigh, go raibh leas a mhuintire á dhéanamh aige, agus go raibh sé réidh le báire na fola a imirt, thar a gceann.
Ar an dtaobh eile den scéal ansin, caithfimid cur san áireamh, an meas atá ag tíortha, cosúil leis na Stáit Aontaithe, agus an Fhrainc, ar na laochra a throid ar mhaithe le saoirse a bhuachan dóibhsean.
Mar bhuille scoir, sa phíosa seo, is dócha nár chóir dearmad a dhéanamh ar naoi a haondhéag, ar “nine eleven”, mar a thugann na Puncáin air, nó d’éirigh le himeachtaí an lae cinniúnaigh úd cúrsaí an tsaoil mhóir a athrú, go bunúsach, chomh fada is a bhain sé le ceannairc agus le héirí amach. Sa lá atá inniu ann, tá sé an-deacair an difir idir sceimhlitheoirí agus saighdiúirí na saoirse, a thabhairt faoi deara. Nach féidir linn uilig an t-athrú a tharla i gcás cás na bPailistíneach. Roimh naoi a haondhéag, ba throdairí ar son na saoirse iad, dár le roinnt mhaith daoine, ach i ndiaidh an lae chinniúnaigh úd, tuigeadh do roinnt mhaith daoine eile go mba sceimhlitheoirí ba ea iad, agus is dócha, gur éirigh le daoine áirithe iad a chur san aon abairt leis na daoine úd a rinne na heitleáin a thuairteáil isteach i dTrádthúir an Domhain, i gcathair ollmhóir Nua Eabhrac.
Tá muidinne inár gcónaí i ré athraithe ó bhun go barr, agus sin cúis eile, gur chóir dúinn breathnú siar, agus breith chóir a thabhairt ar na laochra a d’imigh romhainn, ach sa mbreith sin, caithfear an bhreith a bhunú ar na rialacha agus ar na dlithe a bhí i bhfeidhm, ina lá siúd. Sin a bhfuil ar siúl agam sa tsraith seo, agus sin an fáth freisin, go mbíonn orm, gach re sea, mo smaointe, sa lá atá inniu ann, a chur isteach i gcló iodálach, go háirithe, nuair a fheictear dom, an difir mhór atá idir dhearcadh an lae inniu, agus an dearcadh a bhí sa treis, nuair a scríobhadh an léacht, sa bhliain 1979. Súil agam, go spreagfaidh na haltanna seo thú, agus, cosúil leis an Yeatsach freisin, tá súil agam, nach gcuirfeadh aon fhocal dem chuid aon fhear óg isteach i mbearna an bhaoil.
Go dtí an chéad bhabhta eile………………..Slán…
****************
Peadar Bairéad.
****************
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
A n D a o n l a t h a s i m B a o l
Democracy in Danger?
Dár ndóigh, ní haon rud nua é sin, mar bhí an Daonlathas céanna faoi bhagairt, ó thús, agus ag amannta áirithe, tuigeadh do bhunús na ndaoine, go raibh teipthe ar an gcóras leochaileach sin, agus nach raibh an dara rogha acu, ach iompú ar chóras éifeachtach eicínt eile, a d’fhéadfadh cinneadh cinnte a dhéanamh, agus ansin go bhféadfaí an cinneadh sin a chur i bhfeidhm, gan cur isteach ó éinne. Tharla a leithéid, is dócha, idir an dá Chogadh Domhanda, nuair a thaobhaigh thiortha áirithe le córas deachtóireachta, toisc go bhfacthas go bhfacthas do dhaoine áirithe, agus do ghrúpaí áirithe, sna tíortha sin, go raibh gá lena leithéid, le dul i ngleic le deacrachtaí sóisialta agus polaitíochta a linne.
L’Etat c’est Moi !
Ní gá a rá go raibh córas dá leithéid i bhfeidhm i Ré na Ríthe Lánchumhachta freisin, tráth a d’fhéadfadh Rí na Fraince a dhearbhú, gurbh eisean an Stát ..”l’Etat c’est moi”… I gcás dá leithéid, ní bhíodh de chead ag éinne cur isteach ar chinneadh an Rí, nó bhí a chumhacht seisean bunaithe ar an bprionsabal, gurbh ó Dhia na Glóire fhéin a fuair na Ríthe céanna sin a gcumhacht, agus dá bhrí sin, bhí de dhualgas ar an saoránach glacadh le reacht an Rí, ar an dtuiscint, gurbh ‘in toil Dé.
Changed Times .
D’imigh sin áfach, is tháinig seo, agus sa lá atá inniu ann, dheamhan mórán ríthe lánchumhachtacha fágtha ar an saol seo, agus is é an Daonlathas an córas rialaithe atá i mbéal gach éinne, na laethe seo. Ní fhágann sin go bhfuil an córas céanna sin gan locht, nó thar mholadh beirte, mar, nuair a thagann crua air, bíonn air srianadh a dhéanamh ar shaoirse na saoránach, agus dlithe dragánta (draconian) a reachtú, le smacht iomlán a fháil ar an ndaonra. Laige eile sa daonlathas is ea go dtugann sé chuile dheis do choirpigh, agus d’antoiscigh de chuile chineál, a gceirdeanna frithshóisialta a chleachtadh, faoi shúile an Stáit fhéin, mar adéarfá, agus tagann sé dian go maith ar an gcóras sin deighleáil leo, nó caithfidh siad feidhmiú de réir dlí, fhad is atá chuile chead ag na dreamanna eile úd, feidhmiú gan aird dá laghad a thabhairt ar na dlithe céanna sin, ach ag an am gcéanna, déanann siad chuile iarracht, féachaint chuige, nach mbriseann an Stát na dlithe céanna sin, a bhfuilidsean beag beann orthu. Ach i ndáiríre, ní chuige sin atá mé, an tseachtain seo, in aon chor, ach chuige seo..
The Madrid Bombs .
Chualamar go léir na scéalta a tháinig chugainn ón Spáinn, ar na mallaibh, faoi na haintoiscigh sin, a shuigh buamaí ar na traenacha úd a bhí ar a mbealach isteach go cathair mhór Mhadrid, agus na mílte daoine ar bord chuile thraein acu. Ní gá a rá, gur maríodh dhá chéad, san ionsaí barbartha sin, agus gur gortaíodh líon ollmhór daoine freisin. Caithfidh muid uilig ár gcomhbhrón a chur in iúl don Spáinn, agus do ghaolta na ndaoine úd a maríodh, agus a gortaíodh, san ionsaí céanna sin. Daoine neamhchiontacha ba ea chuile dhuine acu sin, ach deineadh sléacht orthu, toisc gur theastaigh ó dhaoine áirithe, in áit áirithe, le tuiscint áirthe ar an saol, go n-éireodh leosan a gcuspóir a bhaint amach, trí lear mór daoine neamhchiontacha dá leithéid, a mharú, agus a ghortú, sa mbealach sin. Caithfidh muid a dhearbhú ar dtús anseo, nár cheart daoine neamhchiontacha a mharú, le cuspóir ar bith faoin spéir a bhaint amach, Cuma cé chomh huasal, nó cé comh híseal, is atá an chuspóir chéanna sin.
Elected to Rule .
Ní call a rá, gurb é an chéad dualgas atá ar Stát ar bith nó a dhaonra a chosaint ar ionsaí, Cuma cé tá freagrach as, ach más daonlathas atá i gceist, caithfidh Rialtas an Stáit sin feidhmiú de réir rialacha, agus dlithe, áirithe. Ó, sea, agus caithfidh an pobal rialú na tíre a fhágáil faoin Rialtas sin, a thoigh siadsan san olltoghchán deiridh, agus ba cheart dóibh déanamh de réir mar a chinneann an Rialtas sin. Is dócha gur chóir a rá anseo, gurbh í cuspóir na buamála sin nó cur isteach ar dhaonlathas na Spáinne, trína pobal a iompú i gcoinne an Rialtais.
Public Perception .
Ba é an chéad rud a rinne Rialtas na Spáinne nó an milleán a leagan ar ETA, rud a bhí nádúrtha go leor, nó ba mhinic cheana, a rinne an eagraíocht chéanna sin buamaí a scaoileadh ar thalamh na Spáinne, ach sa chás áirithe seo, ba ghearr gur thosaigh rudaí áirithe ag tabhairt le fios, go raibh seans maith ann, nárbh iad ETA ba chúis leis an mbuamáil áirithe seo, ach go raibh seans maith ann, gur Mhuslamaigh antoisceacha ba chúis leis. Níor ghéill an Rialtas, gur mar sin a bhí, ach lean orthu ag dearbhú, gurbh iad ETA a bhí ciontach sa mbeart seo. Anois, d’fhéadfaí a dhearbhú, b’fhéidir, gur d’aon ghnó a rinne an Rialtas amhlaidh, toisc gur theastaigh uathu teacht i ngan fhios ar na Muslamaigh chéanna sin, ach cibé faoi sin, tuigeadh don phobal, frí chéile, gur ar mhaithe leo fhéin a bhí an Rialtas ag feidhmiú, toisc nár theastaigh uathu, go mbuafaí orthu san olltoghchán, agus dá gceapfadh an pobal gurbh iad na Muslamaigh a bhí ciontach, d’iompódh siad i gcoinne an Rialtais, toisc go ndeachaigh siad isteach ar thaobh Mheiriceá, i gcogadh na hIaráice, gan toil na ndaoine a chur san áireamh, agus gur mar dhíoltas ar sin, a rinneadh an bhuamáil ar thraenacha Mhadrid.
Voted Out of Office .
Níor chreid an pobal a Rialtas. Chuir sin fearg an domhain orthu, agus vótáil siad an Rialtas as oifig, sa toghchán sin. Anois, sin laige eile a bhaineann leis an ndaonlathas, sé sin, gur féidir le hantoiscigh, Rialtas, a dteastaíonn uathusan a dhíbirt as oifig, gur féidir leo, Rialtas dá leithéid a bhriseadh, trí bheart dá leithéid a dhéanamh, tamall gearr roimh lá an toghcháin, agus sin díreach mar a tharla sa Spáinn. Dona go leor, adéarfadh duine, b’fhéidir, ach féach mar a tharla, chomh luath is a bhí an Ceannaire nua tofa. Gheall seisean, go ndéanfaí na saighdiúirí Spáinneacha a aistarraingt as an Iaráic, faoi lár na bliana seo, mura gcoimhlíonfaí cúinsí áirithe, faoin am sin. Arís, tá an cuma ar an scéal seo, gur labhair sé ró-luath, agus gur chinn sé ar an bpolasaí sin, gan idirbheartaíocht ar bith lena comhghuallaithe san Iaráic, agus taobh amuigh de sin ar fad, nach ionann a ráiteas ar an ócáid áirithe seo, agus a dhearbhú os comhair an tsaoil mhóir, gur féidir le hantoiscigh laigí an daonlathais a úsáid, le hiachall a chur orthu géilleadh dá gcumhachtsan.
Eternal Vigilance .
Mura bhfuil na pobail daonlathacha sásta a gcóras rialaithe, agus a modh beatha fhéin, a chosaint, bhuel, ansin ní mhairfidh an córas céanna sin ró-fhada san aonú haois fichead seo.
Caithfear a rá anseo, go bhfuil moladh tuillte anseo ag an dTaoiseach s’againne, sa chás áirithe seo, nó ba é an chéad rud a rinne seisean, mar Cheannaire An Aontais Eorpaigh, nó gur chuir sé roimhe, cruinniú d’Airi Dli agus Cirt an Aontais a thionól, ar an dá luathas, le slándáil an Aontais a chosaint ar ionsaithe dá leithéid, sa todhchaí. Tá súil agam, go mbeidh toradh fónta ar a shaothar, sa bhfiontar tráthúil, seo.
.
****************
Peadar Bairéad.
****************
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I m B é a l a n P h o b a i l .
.
(Ar na Misin…..20 .) ……..Final instalment…….
Bhuel, déarfainn go bhfuil an t-am tagtha anois, le críoch a chur leis an tsraith aistí seo faoi na laethe saoire a chaitheamar i gCalafóirnia, i Lúnasa na bliana seo caite, 2003. Go háirithe, ó tharla nach raibh fágtha againn, ag an bpointe sin, ach cupla lá eile, le toit a bhaint as aeráid álainn na dúiche beannaithe sin.
Ar an gCéadaoin, an 27ú Lúnasa, 2003
Shhocraíomar ar seal a chaitheamh amuigh ar ghalfchúrsa, le taitneamh a bhaint as an gcluiche sin a imirt in aimsir bhrothallach an Stáit seo, agus go háirithe, ó tharla go raibh coinne déanta dúinn ar an “Oceanside Municipal Golf Course”, tuigeadh dúinn, nach raibh an dara rogha againn, ach bheith i láthair ansin, ag an am spriocáilte (at the appointed time). Bhíomar ar an bhfód in am, agus ó tharla go raibh chuile shórt in ord is in eagar againne, níor cuireadh moill ar bith orainn, agus ba ghearr go raibh muid amuigh ar an gcúrsa, agus muid ag pleancadh liathróidí amuigh ansin, faoi mar a bheadh Dia á rá linn! Ceathrar againn a bhí i bhfochair a chéile, mé fhéin is mo mhac, agus beirt eile, Haváíoch (Hawiian) is a mhac siúd, a bhí ag imirt linn, agus ní call dom a rá, gur bhaineamar taitneamh agus craic as an ócáid. B’álainn an lá é, agus bhí an Cúrsa mar a d’iarrfhadh do bhéal fhéin é a bheith.
……..Strict Control……..
Bhí “Maor an Chúrsa” (The Ambassador) ag tiomáint timpeall, feadh an ama go léir, agus súil ghéar á choinneáil aige ar na himreoirí, agus ba é an chloch ba mhó ar a phaidrín siúd, nó nach gcuirfeadh imreoir ar bith moill ar imreoirí eile. Dá ndéanfadh, chuirfeadh seisean iachall airsean, nó ar a fhoireann, chuirfeadh sé iachall orthu, dul chun tosaigh, agus teacht suas leis na himreoirí a bhí rompu amach. Mura gceartódh sin an scéal, bhuel, ansin thabharfadh sé bata agus bóthar do na himreoirí malla sin! Ba é an mana (motto) a bhí acu nó ….
“Slow Play Affects Everyone.
Please Cooperate for the Enjoyment of All.”
Bheadh sé deacair locht a fháil ar an gCúrsa fhéin, nó ba shoiléir go dtugaidís togha na haire dó, lá i ndiaidh lae, agus ó cheann ceann na bliana.
I ndiaidh an chluiche sin, thugamar an baile orainn fhéin, agus bhíomar sa bhaile roimh a seacht, nó titeann an dorchadas luath go leor sa tír seo, ach shocraíomar go n-imreoimis cluiche eile ansin, dá mbeadh an deis againn, roimh dheireadh na seachtaine sin.
……..A Visit to SEAWORLD…….
Ar an lá dár gcionn, ar an Déardaoin an 28ú Lúnasa, shocraíomar ar chuairt a thabhairt ar “Seaworld”. Rud a dheineamar. Thíos i San Diego atá an t-ionad céanna sin suite, agus bí ag caint ar “mór”! Nó ní mór atá sé, ach ollmhór, agus ní call dom a rá, go dtógfadh sé lá iomlán ort, leis an áit uilig a fheiceáil. Ní raibh beartaithe againne an oiread sin ama a chaitheamh i mbun an ghnó sin, nó i ndáiríre, ní raibh uainn, ach an áit a fheiceáil, agus blas an ionaid a fháil, sa chaoi go dtuigfeadh muid feasta, céard a bhí le feiceáil, agus le clos, thíos ansin. Níor fhágamar an baile go dtí thart ar a dó san iarnóin, agus shroicheamar “Seaworld”, taobh istigh d’uair a chloig, déarfainn. Tar éis dúinn an carr a pháirceáil, agus ticéid a fháil, isteach linn. Ba é an chéad rud a dheineamar nó greim lóin a fháil dúinn fhéin, agus bhaineamar sásamh an an ngreim céanna sin, agus muid ag breathnú ar na sluaite ag brostú tharainn, chuile dhuine agus fuadar dá chuid fhéin faoi. Chaith muid seal ansin ag guairdeall timpeall, agus muid ag tabhairt chuile shórt faoi deara, agus ansin, de thaisme, tháinig muid ar scuaine daoine (queue) agus iad ag fanacht ar dhul isteach chuig seó, a bhí le láithriú ansin, i gcionn cupla nóiméad.
……..Sea-Lions and Otters …….
Mór-Rónta (sea-lions) agus Madraí Uisce (otters) a bheadh ag aisteoireacht dúinn sa seó seo. Ní gá a rá go raibh roinnt daoine freisin ar an bhfód, le horduithe a thabhairt do na hainmhithe céanna sin. Bhí roinnt suíochán chun tosaigh, agus thugamar faoi deara nach raibh aon ró-fhonn ar dhaoine fásta suí iontusan, ach bhí na daoine óga ag baint na sál dá chéile, ag iarraidh suíochán a fháil sa steallchrios, nó sa “splash zone” sin. Ar ball, cuireadh tús leis an seó sin, agus caithfidh mé a rá, gur bhaineamar sásamh agus taitneamh as na beithigh chéanna sin i mbun a gcuid cleas, agus i ndáiríre, bhí sé deacair a chreidiúint, go bhféadfaí cleasa chomh casta sin a mhúineadh dóibh.
…….Jet Copter Simulator ……
Ar ball, chuamar isteach i mboth, a bhí leagtha amach mar chábán héalacaptair, agus nuair a bhí chuile dhuine suite, agus na soilse múchta, thosaigh an seó seo. Chuaigh an héalacaptar “ar eite”, mar dhea, agus thabharfá do leabhar breac fhéin, go raibh tú istigh san héalacaptar sin, agus tú ag eitilt leat os cionn an Artaigh fhiáin, agus cheapfá, go bhféadfá do mhéar a leagan ar na rónta, agus na béir bhána, a bhí le feiceáil go flúirseach, sa taobh sin tíre. Ar ball, “thuirlingíomar”, agus ina dhiaidh sin, bhí deis againn siúl trí hallaí agus trí phóirsí oighreata, mar a raibh deis againn, saol fiáin aisteach an Artaigh, a thabhairt faoi deara, ar ár sáimhín só.
Ina dhiaidh sin, chuaigh mo mhac, is mo gharmhac, ar thuras báid, síos na “Shipwreck Rapids” mar a thugtar orthu, agus an bád ag casadh, agus ag lúbaireacht, le sruth, agus uisce á stealladh isteach orthu ó chuile thaobh. D’fhanamarna slán sábháilte ar an mbruach, agus muid ag éisteacht le béicíl na ndaoine óga agus screadaíl na ndaoine fásta, de réir mar a scuabadh, ar luas, le sruth iad, síos, síos le fána an tsrutha, agus iad ag síorchasadh, feadh an aistir.
………”Shamu” the Great !……..
Chuamar timpeall ansin le radharc a fháil ar an Míol Mór Mara (whale) cáiliúil sin, Shamu fhéin agus a chairde, mar a raibh siad ag snámh agus ag déanamh a gcuid cleas, amuigh ansin i linn speisialta dá gcuid fhéin. Ní call dom a rá, go gcuirfeadh na beithigh allta sin áthas agus alltacht, in eineacht, ort, nó bíodh go bhfuil siad chomh trom ollmhór sin, ag an am gcéanna, nach gasta mar a sciúrdann siad timpeall na linne sin, agus thabharfá an leabhar, gur thuig siad go rí-mhaith, go raibh muidinne á dtabhairt faoi deara, nó anois is arís, tar éis doibh seal a chaiteamh ag snámh timpeall go réidh, ciúin, chuirfeadh siad an croí trasna ionat, nuair a léimidís go tobann as an linn, agus nuair a chasaidís timpeall, le lán a dhá súil a bhaint asainne. Sea, gan dabht ar domhan, is álainn, sciobtha, slíoctha, sleamhain, na beithigh iad na míolta móra mara céanna sin. Féach mar a chuirtear síos ar Shamu sa bhilleog phoiblíochta…….
And no trip to SeaWorld is complete without meeting Shamu, the most powerful and graceful underwater wonder. Sit in the Splash Zone for an even better (and wetter) view.
Ina dhiaidh sin, chuamar timpeall, agus muid ag iarraidh an oiread agus ab fhéidir linn d’iontaisí Seaworld a fheiceáil, le linn ár gcuairte ar an ionad sár-iontach sin, a mbíonn na sluaite ina mílte ag plódú isteach ann, chuile lá den bhliain.
Faoin am sin áfach, bhí an déanaí ag teacht, agus tuirse ag teacht orainne, agus tar éis dúinn cupán caifé agus borróg a chaitheamh ansin, i gceann de na bialanna, thugamar an bóthar abhaile orainn fhéin.
Agus le sin, cuirfidh muid críoch leis an tsraith seo aistí faoi Mhisin Chalafóirnia.
Súil agam, gur bhain sibh taitneamh as an oilithreacht a dhéanamh in éineacht linn.
*****************
Peadar Bairéad
*****************
.
.
.
.
Gaeilge 
English