le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Peadar Bairéad
Cúlú Eacnamaíochta, adeir tú!
Peadar Bairéad
Crannchur gnóite
“Nach beag duine a bhfuil sparán teann aige na laethe seo, laethe an chúlú eacnamaíochta, nó an té a bhfuil na pingneacha aige anois, ní call dom a rá, go bhfuil sé ar dhroim na muice, agus ní ró-olc an áit í sin, do dhuine ar bith, i laethe seo an ghanntain agus an ghorta. B’in iad na smaointe a rith liom, tamall ó shoin, nuair a fuair mé ríomhscéal, ag cur in iúl dom go raibh mé tar éis lab airgid a ghnóthú, i gcrannchur de chineál eicínt, bíodh anois nár chuala mé fhéin tada riamh faoi lucht eagraithe an chrannchuir chéanna sin agus bíodh freisin nach raibh ticéad, nó tada ar bith eile, agam i gcrannchur ar bith, ag an am. UK Lottery, de chineál eicínt a bhí i gceist, agus bíodh a fhios agat, nach pingneacha beaga nó suaracha, gan trácht in aon chor ar rua, a bhí idir chamáin acu sa chrannchur thuasluaite, níorbh ea muis! nó dúradar liom, go raibh mé tar éis ocht gcéad míle punt Sasanach a ghnothú sa chrannchur céanna sin, agus d’fhágfadh sin go raibh thart ar mhilliún Euro gnóite agam sa chrannchur fial, flaithiúil sin. Bhuel! nach fánach an áit ina bhfaighfeá breac, arsa mise liom fhéin, agus gan le déanamh agamsa ach roinnt bheag eolais a chur ar fáil don dream thall.
An dara splanc thintrí!
Bhí go maith! Ach breis bheag is dhá mhí ina dhiaidh sin, fuair mé litir tríd an bpost, an babhta seo.
Ná habair gur ghnóthaigh tú lab eile airgid?
Sin é díreach atá á rá agam, nó ba é an scéal a bhí sa litir seo nó go raibh lab eile airgid gnóite agam i gcrannchur Spáinneach, an turas seo, agus arís níor bheag, nó suarach, an méid a bhí i gceist sa litir chéanna sin.
Cé mhéad a ghnóthaigh tú sa Chrannchur Spáinneach seo, má sea?
Breis agus ocht gcéad míle Euro a bhí i gceist acu sa litir seo, litir a tháinig chugam ó Chathair Mhadrid na Spáinne.
Ná habair liom, nár dhein tú iarracht ar bith le greim a fháil ar an ualach asail sin de Euro, a bhí á thairiscint duit, ag na daoine uaisle sin?
Dheamhan iarracht, nó cuid de iarracht, a dhein mé, nó arís, nár cuireadh fainic na bhfainic orm, go mion minic, ar an Raidió, agus ar an Teilifís, gan aird dá laghad a thabhairt ar litreacha, nó ar ríomhscéalta, dá leithéid, mar nach raibh iontu ó thús deireadh ach caimiléireacht agus cleasaíocht coirpeach, agus iad ar a ndícheall dearg ag iarraidh greim a fháil ar cibé pingneacha fánacha, a d’fhéadfaidís a ghoid, nó a mhealladh, ó bhobarún eicínt.
Meirg an Amhrais
Agus níor dhein tú iarracht dá laghad crúb leat a leagan ar chuid eicínt, fiú, den saibheas sin?
Iarracht dá laghad níor dhein mé a theacht ar chuid eicínt den bhfáltas céanna sin, nó chreid mé a dúradh liom sna cláracha raidió, agus teilifíse sin a mhol dom litreacha dá leithéid sin a chaiteamh sa tine, nó a scrios, ar bhealach amháin nó ar bhealach eile. Aon tuairim agat fhéin, a léitheoir, faoin ndeis úd nár thapaigh mé?”
Bíonn……. an Tríú hUair …….sona?
Cheap mé fhéin go raibh deireadh leis na céapair chéanna sin, ach do bharúil? nach bhfuair mé téacs ar an bhfóinín póca, cupla lá ó shoin.
Ná habair gur ghnóthaigh tú lab mór eile airgid?
D’fhéadfá sin a rá, nó an babhta seo, ba é adúradh a raibh gnóite agam nó….dhá mhilliún Dolar!!! An gcreidfeá sin anois? Cuirfidh mé geall nach gcreidfeadh, ach is é lomchlár na fírinne é. Seo an téacs a seoladh chugam….”Your number has won you 2,000,000USD in the freelotto mobile promotion……..” Anois, céard deir tú? agus an seandream ag maíomh de shíor nach mbuailfead tintreach an áit chéanna, an dara huair as a chéile, riamh…..Ó, Bhail! nach ndeirtear freisin go mbíonn an tríú huair sona…..
Anois, do bharúil faoi sin? Meas tú ar sáraíodh na seanfhocail sa chás seo?
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Dáithí Ó hÓgáin
Peadar Bairéad
(This week we remember, Dáithí Ó hÓgáin, a former Lecturer at Daonscoil Osraí)
Cloch ar a Charn
Laoch eile ar lár
.
Peadar Bairéad
An Drochscéal
Níorbh aon strainséar sna bólaí seo é, Daithí ciúinbhriathrach,séimh, Ó hÓgáin., nó ba bhreá leis i gcónaí freastal ar ár nDaonscoil fhéinig fadó, Daonscoil Osraí, Ba as Cill Chainnigh dá thuistí, ar gach taobh den teach, agus sílim gur tuigeadh to maith dó, agus é ag tabhairt léachta uaidh anseo ag Daonscoil Osraí, go raibh sé i measc a mhuintire fhéin, bíodh nár rugadh sa dúthaigh seo é. Ní gá dhom a rá anseo, go raibh Daithí ar dhuine de scoláirí móra na Gaeilge. Bhí aithne mhaith ag scoláirí Dhaonscoil Osraí air, agus meas dá réir sin acu air, nó ba charraig ar chuile ghné den teanga é. Ba dhoimhin a chuaigh a spád i ngort tofa a spéise, le prátaí blasta eolais agus léinn, idir bheag agus mhór, a nochtach os ár gcomhair, agus é ag tabhairt deis dúinne, toradh a chuid rómhair a phiocadh suas go saoráideach, cruinn. Sea, agus rinne sé an gnó crúógach sin agus miongháire ar a bhéal, gan aon chur i gcéill.
Tugtha don Léann
I gContae an Chláir, a rugadh Daithí, sa bhliain 1949, rud a d’fhág nár mhórán thar na trí scór dó, nuair a cailleadh é. Bhí sé tugtha don léann ó thús, agus ba é deireadh an scéil sin é, nó gur bhain sé Céim Dochtúrachta amach sa bhliain 1976, ach i ndeireadh na dála, dhírigh sé a aire ar bhéaloideas, agus ar stair a chine, agus níor chríochnaigh sé go dtí gur shroich sé barr Dhréimire an Léinn, agus gur bhain sé amach aitheantas idirnáisiúnta dó fhéin sa ghort sin.
Ba fhile aitheanta é freisin, a chuir roinnt bhailiúchán dá shaothar ar fáil dúinn thar bhlianta a ré.
Chuir mé fhéin aithne ar Dhaithí, anseo i gCill Chainnigh, le linn blianta áirithe dár nDaonscoil áitiúil fhéin, Daonscoil Osraí. Mhothaigh mé i gcónaí go mba dhuine uasal, geanúil, cneasta, cúthail é, ach ba shoiléir a ghrá don léann agus don taighde agus é i mbun léachta, nuair a d’fheicfeá an lasair áthais ag soilsiú trína shúile beoga, agus an chaoi a dtagadh na focail amach as a bhéal ina gcaise do-stoptha, corraitheach, dáiríreach.
Cloch ar a Charn
Rinne mé iarracht ar chupla véarsa a shnadhmadh le chéile mar chloch ar a charn, agus le mo mheas ar ár Scoláire Gaelach fhéin a chur in iúl. Seo chugaibh anois é………………
.
Laoch eile ar lár
.
Trom anocht croí éigeas Osraí,
Millteach mór a chaill,
Fear dána eile sínte, caillte,
Fleasc a cheirde sciobtha ar fán.
.
Tobar eolais, Foinse eagna,
Crann taca Gael go hiomlán
Laoch sa bhearna in am an ghátair,
Ár gcosaint tréan ar scrios is ár.
.
Cé sheasfaidh feasta sa bhearna bhaoil dúinn,
Nuair a thiocfaidh géar ar chine Gael?
Cé dhéanfaidh taighde, lenar gcás a scaoileadh,
Nuair a dhéanfar ionsaí ar ár n-aos léinn.
.
Mothóidh muid uainn thú, a Dháithí oilte,
Ag léiriú is ag cíoradh dúinn ciste an Léinn,
Mar ghlac tú chugat saorántacht Osraí
Mar dhúthaigh ársa do chine ghil fhéin.
Solas na Soilse ag soilsiú na slí dhuit,
Is leaba gan chnaipe id chomhairse gach tráth,
Scoláireacht is taighde dod mhealladh le héifeacht,
Anois agus choíche, go bruinne an bhrátha.
.
Solas na soilse agus leaba i measc Naoimh Éireann go raibh ag a anam uasal, anocht, agus i dtólamh.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Dlíodóir Rógánta
Peadar Bairéad
.
Rogue Lawyer….by.…John Grisham….céadchló……2015
.
(This week we take a look at John Grishams latest legal thriller )
Scéinséir Dlíthiúil
Nach iomaí scéal breá atá leagtha os ár gcomhair ag an údar sciliúil, tréitheach, sin, John Grisham, agus is féidir liom a mhaíomh anseo gur scríobh mé píosa faoi chuile cheann acu, geall leis. Ní call dom a rá, go bhfuil an Grishamach ar cheann de mhór úrscéalaithe an domhain. Rugadh é in Arkansas, sa bhliain 1955, rud a fhágann go bhfuil breis agus trí scór blianta bailithe aige faoi’n am seo . B’fhéidir gur cuimhin leat cuid de na húrscéalta atá curtha ar fáil aige cheana féin, leabhair cosúil le – The Last Juror, The Racketeer, The Summons, agus Sycmore Row. Más cuimhin, ní gá domsa a shaothar a mholadh, nó tá sin molta agus mise i mo thost. Ach ag tagairt don leabhar seo, caithfidh mé a admháil nach bhfuil sé cosúil leis na leabhair eile a shil óna pheann.
Dlíodóir Corr
Is é, Sebastian Rudd, an príomhcharactar sa scéal seo. Dlíodóir is ea Sebastian, ach dlíodoir nach bhfuil cosúil leis na dlíodóirí éagsúla a mhaireann agus a fheidhmíonn taobh istigh de chlúdaigh scéinscéalta Ghrisham, nó i gcás Rudd, is dlíodóir corr é, a chaitheann a dhúthracht ag cosaint coirpigh nach mbacfadh dlíodóirí measúla leo, agus dá thoradh sin, is beag meas atá ag a chomhdhlíodóirí, nó ag lucht an dlí frí chéile, nó ag na gnáthchathróirí fiú, air. Éan cuideáin isea Sebastian, gan dabht ar domhan. Ní oibríonn sé as oifig i mbaile mór, ach as veain piléardhíonach speisialta, agus gan de fhoireann cabhrach aige ach fear amháin, a fheidhmíonn mar thiománaí, mar rúnaí, agus mar bhalcaire tréan cosanta, fear atá thar a bheith dílis do Rudd toisc gur dhein Rudd é a shábháil ón bpríosún, tráth a raibh an tiománaí céanna os comhair na cúirte agus chuile sheans go gcuirfí isteach sa phríosún é murach gur tháinig Sebastian i gcabhair air.
Feiceann muid cúrsaí an scéinscéil seo trí shúile an dlíodóra chorr seo, agus i dtús an scéil tá baol ann go gceapfadh an léitheoir, nach úrscéal atá os a chomhair amach ach cnuasach gearrscéalta. Ní mar sin atá áfach, ach an t-udar ar a dhícheall ag iarraidh charachtar agus saothar an dlíodóra chorr seo a léiriú dúinn trí na cúiseanna éagsúla a dhéanann sé a chosaint os comhair na gcúirteanna. Breathnaigh ar chuid de na cúiseanna sin. Tóg, mar shampla, cúis ‘Gardy’, an té ar cuireadh dúnmharú ina leith. Maraíodh beirt chailín, agus dár le madraí an bhaile fiú, ba é Gardy a mharaigh iad. Bhí ar Rudd a sheacht ndícheall a dhéanamh le cruthú nárbh eisean an dúnmharfóir in aon chor. Anois, níorbh é Gardy an scian ba ghéire sa tarraiceán! agus cuir le sin, nach raibh aon dlíodóir eile sa cheantar toilteanach é a chosaint, ach Rudd amháin, ach b’in an cineál cliaint a thaitin leis, agus bhíodh sé sásta chuile chleas, a bhí sa mhála aige, a tharraingt chuige, leis an gcliant sin a chosaint.
Ciontach, nó neamhchiontach?
Bhíodh bunús a chliant ciontach, ach ba rí-chuma le Sebastian faoi sin, nó tuigeadh dó-san, go raibh cosaint den scoth tuillte ag chuile dhuine a gcuirfí an dlí air. Bhí cliant aige darb ainm ‘Tadeo’, ar ‘Cage Fighter’ é, spórt a raibh Rudd an-tugtha dó, agus tharla i dtroid amháin nár shásaigh breith an mholtóra Tadeo, ba é toradh a bhí ar sin nó gur ionsaigh sé, agus gur mharaigh sé, an moltóir sin. Ní call dom a rá, gur dhein Rudd é a chosaint os comhair na cúirte.
Bhí cliant eile aige a mharaigh ball den ‘Homeland Security’ tar éis dóibh iarracht a dhéanamh ar é a ghabháil, toisc gur tuigeadh dóibhsean, go mba dhíoltóir drugaí é. Bhí ualach asail de chliaint eile aige, agus chuile cheann acu sáite go dtí na cluasa i dtrioblóid amháin, nó i dtrioblóid eile, ach, taobh amuigh den obair sin uilig, ba fhear dealaithe é, a bhí i dtrioblóid lena iar–bhean go minic, toisc nach raibh ar a chumas dea–shampla a thabhairt dá mac, tráth ar bith a mbíodh sé ina bhun.
An-leabhar, an-chur-chuige. Sárscéal corraitheach eile ó pheann an mháistir. Faigh agus léigh é, nó tá mé ag ceapadh, go mbainfidh tú taitneamh nach beag as.
.
.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
folúntas oiriúnach, a suitable vacancy; ar an dá luathas, as soon as possible; faiche ghlanbhearrtha, a well-trimmed lawn; dúshraith, foundation; dualgas na slaite, a caning. leadóg, a slap; cinnirí, prefects.
.
Anois nó Riamh !
.
Peadar Bairéad
Faoi mar a mhínigh mé cheana, d’éirigh muid tuirseach de Bhaile Átha Cliath, nó chomh fada is a bhain sé linne, níor chathair mar a tuairisc í, agus i ndáiríre, tuigeadh dúinn, go n-oirfeadh saol taobh amuigh den ardchathair dúnne. Ar aon nós, faoi thús na scoilbliana 1966/’67, thosaigh mé ag scrúdú na bhfógraí arís, féachaint an mbeadh aon fholúntas oiriúnach le fáil. Ar ámharaí an tsaoil, tháinig mé ar fhógra dá leithéid i dtús Dheireadh Fómhair 1966. Fógraíodh go raibh folúntas do mhúinteoir Gaeilge i gColáiste Chiaráin, i gCill Chainnigh, agus gur theastaigh uathu an folúntas sin a líonadh, ar an dá luathas.
Kilkenny interview
Bhuel, chuir mé CV chucu, agus glaodh orm teacht chun cainte leo ar Dhomhnach áirithe. Ní call dom a rá gur thugamarna, an chlann ar fad, aghaidh ar Chill Chainnigh ar an lá spriocáilte. Tús Dheireadh Fómhair 1966 a bhí ann, agus bhí an tír ag breathnú go hálainn, ach níor dhada é sin taobh leis an radharc a leagadh os ár gcomhair amach, nuair a d’iompaigh muid isteach go Coláiste Chiaráin trí Gheata Bhóthar Challainn. Blianta ina dhiaidh sin, scríobh mé píosa, ag cur síos ar an ócáid sin. B’fhéidir nárbh olc an smaoineamh é giota de, a shníomh isteach anseo……..
Visit remembered
“I bhFómhar na bliana 1966, a chéad leag mé fhéin súil ar Choláiste Chiaráin. Chuaigh mé isteach ar Gheata Chalainn, agus ba bheag nár bhain a bhfaca mé radharc na súl díom, mar ansin, os mo chomhair amach, bhí foirgneamh álainn, gotach, chloch-aoil, suite ar fhaiche ghlan-bhearrtha. Leagadh dúshraith an Fhoirgnimh sin ar an 24ú Deireadh Fómhair 1836, agus leanadh leis an obair tógala sin thrí bhlianta cráite céasta an Ghorta.
Bunaíodh Coláiste Chiaráin blianta fada roimhe sin áfach. Maolaíodh roinnt, ar na péindlithe, sa bhliain 1782, agus roimh dheireadh na bliana sin, bhí Coláiste Caitliceach bunaithe anseo in Osraí, faoi phátrúntacht an Easpaig Troy. Is amhlaidh a thóg sé Halla ar chíos, in áit Coláiste nua a thógáil. Coláiste Chiaráin a baisteadh ar an scoil nua sin. I dtús an chéid seo, chaith Tomás Mac Donncha agus Sheehy Skeffington tréimhse mar mhúinteoirí ar Fhoireann Choláiste Chiaráin. Fuair mé fhéin post ar Fhoireann an Choláiste sin sa bhliain 1966.”
Bhuel, b’in mar a scríobh mé faoi Choláiste Chiaráin roinnt blianta sula ndeachaigh mé ar scor.
History and Tradition
Chuaigh an Coláiste i gcionn go mór orm, nó bhí stair agus traidisiún le léamh ar chuile phóirse agus cúinne den bhfoirgneamh uasal ársa sin. Sea, agus chomh maith le sin, chuir nósanna agus traidisiúin na scoile sin duine i dteangmháil leis na glúnta a bhí imithe romhainn, go háirithe leis na mic léinn Osraíocha úd a suigh ina Hallaí, a chodail ina shuainliosanna, agus a d’imir ar a fhaichí imeartha.
Cén cineál nósanna agus tradisiúin atá i gceist agam, an ea?
Bhuel, bhí “baisteadh na ndaltaí” ar a ndul isteach a chéaduair chun na scoile sin, sea, agus baisteadh leasainm orthu ar an ócáid sin freisin, leasainm a lean iad, go minic, gur leagadh na hordóga orthu. Bhí nós an “Visitation”, nó an “Viz” mar a thugtaí air de ghnáth.
Céard a bhí i gceist sa “Visitation” céanna sin, an ea?
Bhuel, chuirtí daltaí na scoile sin faoi scrúdú ceithre huaire sa bhliain, um Shamhain, um Nollaig, um Cháisc, agus ansin ag deireadh na scoilbhliana. Nuair a bhíodh torthaí na scrúduithe sin réidh, thagadh an tUachtarán, agus duine de na Déain, ar chuairt, (b’in an “Visitation,”) chuig chuile Halla. Thagadh siad isteach an doras, agus chloisfeá biorán ag titim ar an urlár, nó ní bhíodh gíog nó míog as duine ar bith sa rang, mar tuigeadh dóibh, go bhfaigheadh roinnt mhaith díobh dualgas na slaite sara mbeadh an searmanas thart. Thosaíodh an tUachtarán ar na torthaí a léamh amach, agus bhí chuile dhalta i mbaol, nó ba chuma cé acu tháinig sé sa chéad áit, nó san áit deiridh, murar éirigh leis níos fearr sa scrúdú sin, ná mar a dhein sé sa scrúdú roimhe sin, bhronnfaí na leadóga air go fial, flaithiúil. Níorbh é an tUachtarán fhéin a dhéanadh na leadóga sin a thabhairt, ach an Déan, fear na slaite.
Spare the Rod…….
Sea, mh’anam, níor chreid údaráis Choláistí, nó Scoileanna, an tráth úd, gur choir an tslat a spáráil ar eagla go millfí a ndaltaí! I ndáiríre, d’fhéadfá a rá, nach raibh aon ghanntanas leathair, nó slaite, ag cur as do mhúinteoirí, faoin am áirithe sin. sheans, go mba lú seans fós ar a leithéid a thitim amach, thar na blianta roimhe sin
Ó tharla go raibh Cliarscoil ar an gCampus céanna leis an Meánscoil i gColáiste Chiaráin, bhíodh áit an-tábhachtach ag na hÁbhair Sagairt i saol na scoile sin. Dheineadh siad An Teagasc Críostaí, agus ábhair dá leithéid, a mhúineadh sa Mheánscoil, rud a thugadh an-chabhair do mhúinteoirí na Meánscoile, agus chomh maith le sin, bhíodh na “Ecclesiastics”, nó na “Cleezies” mar a thugadh na daltaí meánscoile orthu, ina gcinnirí orthu freisin.
Bhí Halla mór fada, faoina dhíon gloine, “an Glass Hall”, ag síneadh díreach os comhair na Hallaí Ranga amach, rud a thug fairsinge spáis do na daltaí le cluichí faoi dhíon, agus caithimh aimsire eile, a chleachtadh, nuair a bhíodh an aimsir go dona, taobh amuigh.
Give us a K !
Anois, Coláiste mór iomána, ab ea, agus is ea Coláiste Chiaráin, agus nuair a bhídís ag ullmhú do chluiche, an tráth úd, bhailíodh na daltaí cónaithe uilig istigh sa “Glass Hall” agus dheineadh siad a nglaonna a chleachtadh, istigh ansin. Ba bheag nach dtógaidís an díon gloine den Halla sin lena ….
Give us a K, give us an I, give us an E, give us an R, give us an A, give us an N, give us an S…..
K I E R A N S ! K I E R A N S ! K I E R A N S ! .
Sea, b’iontach go deo bheith ag éisteacht leo. Thógaidís do chroí lena bhfuinneamh, lena ndúthracht, lena n-óige. Ach ní gá dhom a rá, nach mbaileoidh Scoláirí Cónaithe ansin a thuilleadh, nó Coláiste lae, amach is amuigh, atá ann faoin am seo. Ach beidh tuilleadh le rá agam faoi nósanna aite ársa sin Choláiste Chiaráin, agus déanfaimid trácht ar ábhair cosúil le, Red Dickey, agus Brown Larry, amach anseo.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
E a c h t r a i g h D ú i n n
Caibidil 9
.
Ag an bpointe seo, b’fhéidir nárbh aon dochar é, tamall a chaitheamh ag breathnú siar ar na blianta sin go léir a chaitheamar i mbun na Scrúduithe Teistiméireachta, féachaint arbh am amú iad, chomh fada is a bain sé le traenáil don tsagartacht. Tá mé cinnte, go ndéarfadh daoine áirithe nach raibh maitheas ar bith ag baint leo mar ullmhúchán don ghairm bheatha sin, nó ar an gcéad dul síos, bhí na daltaí i bhfad ró-óg, le dul i gcionn bheartas dá leithéid, agus sa dara háit, bheadh sé i bhfad níos fearr, sinn a fhágáil ag foghlaim na críostaíochta, mar bhaill de chlann chaitliceach, inár mbailte fhéin, sa bhaile. Agus ar bhealach, ba dheacair cur i gcoinne na tuairime sin, ach, is dócha go raibh taobh eile ar an scéal freisin. Ar an gcéad ásc, tuigeadh do na sagairt a bhí i mbun an SMA, gur chóir dóibh oideachas den dara leibhéal a chur ar fáil dár muintir, chomh fada is d’fhéadfaidís, agus ní gá dhom a rá anseo, nach raibh á dhéanamh acu ach an rud a bhí á dhéanamh ag Easpaig Éireann, tráth bhunaigh siad a gColáistí Deoiseacha fhéin, tar éis mhaolú a theacht ar na péindlithe, san ochtú agus sa naoú haois déag. Bhunaigh siadsan Coláistí Deoiseacha, ar ar thug siad Cliarscoileanna sóisiaracha. Ba í an chuspóir a bhí ag an Coláistí sin nó oideachas Caitliceach a leathadh i measc an phobail chaitlicigh, agus ag an am gcéanna, mic léinn a ullmhú don Chliarscoil Sinsearach, i Má Nuat. Is dócha go bhféadfá a rá, go raibh an dá chuspóir chéanna sin ag na Meánscoileanna úd a bhunaigh Cumann Misinéirí chun na hAfraice, Coláiste an Chroí RóNaofa, i mBéal an Átha Fhada, agus Coláiste Sheosaimh, i Wilton, sé sin, le hoideachas caitliceach a chur ar fáil, agus ag an am gcéanna, bheadh súil acu, go raghadh bunús na mac léinn sin ar aghaidh lena nóivíseacht a dhéanamh i gCill Cholgain, Contae na Gaillimhe, agus le Diacht a dhéanamh ina dhiaidh sin ina gCliarscoil, i nDroim an tSín, i gContae an Dúin. Dá dtógfadh siad thart ar thriocha mac léinn isteach i mBéal an Átha Fhada, bheadh an t-ádh ina gcaipín, dá ndéanfaí cúigear fiú, as an dtriocha sin a oirniú ina sagairt, in Ardeaglais Iúir Chinn Trá, tar éis dóibh deich mbliana a chaitheamh ag cur léinn an tsagairt orthu.
Ach, ní chuige sin atá mé, go díreach, an babhta seo, ach chuige seo…
Cad é go díreach a bhí á múineadh acu sna Coláistí sin, thar mar a bheadh á múineadh dá ndaltaí i ngnáthmheánscoileanna na tréimhse sin?
Bhuel, ó tharla go mba leo fhéin na scoileanna, is dócha go bhféadfá a rá, go mba mheánscoileanna príobháideacha iad, ach amháin, go raibh cláracha na Roinne Oideachais á múineadh iontu, agus cibé deontas a bhí ar fáil, ag an am, ag dul dóibhsean freisin. Thug sin deis dóibh múinteoirí oiriúnacha a chur i mbun oibre iontu, agus thug sé cead dóibh freisin, béim a leagan ar seo nó ar siúd, de réir mr a thogair siad, fad is a bhí clár na Roinne á mhúineadh acu. Bhí ar a gcumas freisin, saol an mhic léinn a leagan amach ar mhodh a chuirfeadh ar a gcumas, dearcadh spioradálta a shníomh isteach trí shaol na ndaltaí, ó éirí ar maidin dóibh, go dtí múchadh na soilse dóibh, i ndeireadh an lae thiar. B’in an fáth a raibh orainne éirí ar a sé a chlog chuile mhaidin, ó cheann ceann na bliana! B’in an fáth freisin, a raibh orainn freastal ar phaidreaacha na maidine, seal a chaitheamh ag machtnamh, agus ansin an tAifreann a éisteacht, chuile mhaidin. Ina dhiaidh sin, agus roimh an mbricfeasta, bhíodh orainn seal a chaitheamh ag glanadh an tí, duine ag scuabadh, duine ag snasadh, duine ag glanadh deannaigh, agus duine eile fós ag ní tíleanna, b’fhéidir. Sa tslí sin, mhúintí do na daltaí, conas obair tís a dhéanamh, nó bheadh a leithéid riachtanach ar na misin choigríche, ar ball.
Níos déanaí sa lá, nuair a bheadh na ranganna faoi lán tseol, leagtaí an-bhéim ar dhearcadh spioradálta, agus ar chleachtadh Críostaí. Ba chuma cén t-ábhar a bheadh idir chamáin againn, bheadh an dearcadh Críostaí sin ag lonnradh trí chuile ábhar, Cuma cé acu eolaíocht nó stair, teanga nó creideamh, a bheadh idir chamáin againn, ba é an scéal céanna é. Deineadh chuile iarracht ar suáilcí na Críostaíochta a mhúineadh dúinn, trí chleachtadh, trí mhúineadh, agus trí shampla. Ní gá dhom a rá, go mbíodh cúrsaí spioradálta againn, uair sa bhliain, ar a laghadh, agus chomh maith le sin, bhíodh faoistin choitianta molta dúinn, agus thugadh an fhaoistin chéanna sin deis don anamchara comhairle a leasa a chur ar an mac léinn. Mar sin, ní chailltí deis ar bith leis an ógánach a chur ar bhóthar a leasa, agus b’in obair a dhéanadh a anamchara dó, i dtráth agus in antráth.
Dhéantaí sinn a chosaint ar chathuithe an tsaoil mhóir seo freisin. Ní ligtí dúinn irisí de chineál ar bith, taobh amuigh d’iris an Chumainn, The African Missionary, a bheith inár seilbh, nó a úsáid. Ní bhíodh cead againn éisteacht le cláracha raidió, nó ní raibh an teilifís tagtha go hÉirinn fós, an t-am sin! Ó, geallaimse dhuit é, go dtabharfaí cead dúinn éisteacht le tráchtaireacht ar chluichí Gaelacha, nuair a bhíodh a leithéid ar siúl, rud a bhí annamh go maith, an tráth úd Ó, sea, chuirtí na treoracha sin i bhfeidhm go dian, na laethe úd. Is cuimhin liom fhéin, tráth raibh mé ag freasatal ar an gCliarscoil, i nDroim an tSín, gur chuir mo dheirfiúr gearrthóga as nuachtán Caitliceach chugam, ó Shasana. Osclaíodh an litir. Fuarthas na gearrthóga, agus níor fágadh agam iad, agus bhí mé trí nó ceithre bliana is fiche, ag an am! Ach b’in iad na rialacha, agus bhíomar ina gcleachtadh. Ach le filleadh ar na meánscoileanna arís…
Ní call dom a rá, go mbíodh cleachtaí faoi leith againn don Domhnach, chuile sheachtain. Chaithimis an mhaidin ar fad, suas go dtí am dinnéir, ag gabháil do chúrsaí creidimh, idir staidéar agus ranganna. Bhíodh deis ag údaráis na scoileanna béim faoi leith a leagan ar ár bhforbairt spioradálta, i rith an ama sin. Chomh maith le sin, chuirtí comhairle faoi leith orainn, go rialta, agus leagtaí os ár gcomhair amach, tréithe an mhic léinn fhoirfe, chríochnaithe, le bheith mar mhúnla againne, ag súil go ndéanfadh muid mar a dhéanfadh an múnla sin!
Theastaigh uathu freisin, go mbeadh miotal sna cnámha againn, agus chuige sin, bhídís dian go maith orainn, agus bí cinnte nach ligfidís duine ar bith saor ó phionós, dá mbeadh a leithéid tuillte aige, trí rialacha na scoile a bhriseadh, nó tri thada eile dá leithéid a dhéanamh. B’in an fáth ar baineadh úsáid asainn mar spailpíní fánacha, le seo agus le siúd a dhéanamh. Am ar bith a raibh obair chrua, mhaslaitheach, le déanamh, bí cinnte go mbainfí úsáid as na hábhair sagairt le sin a dhéanamh. Thógtaí amach ar shiúlóid sinn, chuile Dhomhnach, agus geallaimse dhuit é, go mbíodh muid tuirseach, traochta, sáraithe, i ndiaidh na siúlóide céanna sin. Níorbh aon dóichín in aonchor é, idir ocht agus deich mile slí a shiúl, tráthnóna Domhnaigh. Ag an am gcéanna, bhíodh fáilte againn roimh na siúlóidí céanna sin, nó, dá mbeadh sagart cineálta inár mbun, thabharfadh sé cead dúinn dul isteach i siopa eicínt, fan na slí, le milseáin agus seacláid, agus torthaí, b’fhéidir, a cheannacht, nó cosúil le déagóirí an tsaoil mhóir, bhíodh ocras tar éis altaithe orainne, chuile lá! Dá chruthú sin, nach minic a léimfheadh duine againn thar chlaí isteach i ngort turnapaí le turnapa a ardú leis, lena a ithe, fan an bhealaigh abhaile!
Bhí nós againn i gColáiste an Chroí Ró-Naofa, i mBéal an Átha Fhada, dul ar thruas fada, uair amháin sa bhliain. Bhí cnoc ard píosa maith ón gColáiste, Cnoc Spolgadáin a thugtaí air, agus b’in ár sprioc, ar an lá áirithe sin. Níl mé cinnte anois cé chomh fada ó bhaile is a bhí sé, ach cheapfainn go raibh sé deich míle ó bhaile, ar a laghad. Ba í cuspóir na siúlóide sin, nó leis an miotal úd a chur sna cnámha againn, ach geallaimse dhuit é, gur bheag dalta inár measc, a bhain taitneamh, nó tairbhe, as an aeraíocht chéanna sin. Ní bhíodh againn dá bharr, go hiondúil, ach cloig agus spuaiceanna! Ní bhíodh muid tagtha chugainn fhéin arís, go ceann seachtaine ina dhiaidh sin. Bí ag caint ar mhiotal sna cnámha! Cuimhnigh freisin ar an obair go léir sin a dhéanaimis, chuile thráthnóna, geall leis, ag glanadh fiailí, agus ag gíotáil bóithre na scoile, ag leagan crann, agus ag scoilteadh adhmaid. Ní bhíodh ar dhaltaí sna gnáth-meánscoileanna obair dá leithéid a dhéanamh, geallaimse dhuit é! Ach smaoinigh ansin, go rabhthas dár n-ullmhú don tsagartacht, agus tuigfidh tú cén fáth a rabhthas chomh dian sin orainn.
Ach bog nó dian, ní raibh ionainne ach gnáthógánaigh, agus an daonnacht chéanna ionainne, is a bhí i ngach ógánach eile dár gcomhaois. Bhí a shliocht orainn, nó bíodh gur deineadh chuile iarracht ar mhanaigh fhoirfe a dheanamh dinn, bí cinnte, go raibh fonn diabhlaíochta orainne, rud a d’fhág na hiarrachtaí céanna sin gan éifeacht, minic go leor. Breathnaigh ar an gcaoi ar thug fear againn buidéal fíona leis, ar aeraíocht a bhí againn go Cóbh Chorcaí, agus ar an gcaoi ar bhlais dream beag againn de, agus gurbh é toradh a bhí ar an eachtra sin, nó go raibh seisear, nó mar sin dínn, maith go leor, tar éis an óil. Ní raibh cead againn toitíní a chaitheamh, ach bíodh nach raibh fhéin, bí cinnte go mbíodh an corrphuth againn, os íseal, am ar bith a dtugtaí an deis dúinn. Féach freisin, an chaoi a ndéanaimis úrscealta, agus a leithéid, a léamh, i ngan fhios, le linn am staidéir, nó faoin bpluid, san oíche, le cabhair ó sholas tóirse. Sea, agus corruair, d’fhanadh fear againn sa leaba ar maidin, ag ligint air go raibh sé go dona tinn, nuair nach mbíodh faic na fríde air, ach easba codlata. Ach tríd is tríd, bheadh sé níos deacra rud dá leithéid a dhéanamh inár meascna, ná mar a bheadh sé a leithéid a dhéanamh sa ghnáthmheánscoil, ag an am. Nó bhí slí iompair faoi leith inár measc-na. Ní raibh teach sábháilte inár measc, le coimirce a chur ar fáil don lucht míghníomha, agus sa tslí sin, bhí seans i bhfad níos fearr ag údráis ár scoileanna teacht suas leis an té a bhí ag dul ar strae, agus freisin, leis an té a bheadh ag iarraidh a chomhscoláirí a mhealladh síos bóthar a n-aimhleasa. Is dócha, mar sin, go gcaithfidh mé a admháil, ar deireadh thiar, gur éirigh, tríd is tríd, leis an gcóras smachta, agus traenála, a bhí in úsáid sna scoileanna s’againne, agus ar an mórgóir, gur cuireadh an smacht sin i bhfeidhm go ceart, cóir, carthannach, cé gur fíor, go ndeachaigh an corrdhuine, anseo is ansiúd, thar fóir, ina dhúthracht le sinn a chur ar chasán ár leasa. Ag breathnú siar ar na laethe sin, agus ar na daoine sin, anois, ní féidir liom a rá go bhfuil fearg nó fuath fanta sa chroí istigh ionnam do dhuine ar bith, a bhí i mo bhunsa, nó de bharr tada ar bith a deineadh dom, le linn dom bheith ag freastal ar na meánscoileanna sin. Ach ar an dtaobh eile den scéal, ba mhaith liom anois mo bhuíochas ó chroí a chur in iúl do na múinteoirí uilig, a raibh baint ar bith acu liomsa, le linn dom bheith faoina gcúram. Ba ghnáthdhhaoine iad siúd freisin, agus tá mé cinnte, gur chuireamar le báiní, agus le buile iad, minic go leor, na laethe úd, nó níorbh aon aingil ar thalamh sinne, geallaimse dhuit é.
Ach, fágaimis é siúd mar atá sé, do thuras na huaire seo
.
.
.
Gaeilge 
English