le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
coincheap an leithleachais, the concept of separatism; ábhair iomadúla, various topics; taighde, research; bata scóir, the tally stick; fabhalscéal, fable; todhchaí, future; círeibéanna, riots; ar seachrán, astray.
I mBéal an Phobail
Áilleacht an tSaoil seo 3
Peadar Bairéad
Writer and Orator
Sa ghála seo, díreoidh mé ar an bPiarsach mar scríbhneoir, agus mar óráidí. Is dócha gurbh é bunú Chonradh na Gaeilge, a chuir an lasair sa bharrach, i gcás na hathbheochana Náisiúnta de. Spreag an bunú sin borradh agus fás i gcúrsaí litríochta, agus nearthaigh, ag an am gcéanna, coincheap an leithleachais, i gcás an náisiúin bhig ársa seo. I rith an ama sin go léir, rinne an Piarsach, mar iriseoir, a dhícheall, lena chine a shaghdú i dtreo na creidiúnachta náisiúnta. Mar eagarthóir ar an gClaidheamh Solais, nochtaigh sé a thuairimí, chuile sheachtain, ar chúrsaí polaitíochta agus cultúrtha. Bhí ardáin eile ann freisin, ar ar nocht sé a dhearcadh don náisiún. Bhí píosa míosúil uaidh le léamh in “Irish Freedom”, nuachtán an IRB. Scríobh sé anois is arís sa “Mhacaomh”, agus sa “Bharr Bua”, irisí dá chuid fhéin. I rith na mblianta a chaith sé mar Eagarthóir ar an gClaidheamh Solais, i.e. ó Mhárta 1903, go dtí Samhain na bliana 1909, scríobh sé faoi ábhair iomadúla, a raibh baint acu le cúrsaí Náisiúnta agus le cúrsaí liteartha freisin. Labhair sé faoi…..
The Place of the Irish Language
1.An gaol a bhí idir an Ghaelige agus an Náisiúntacht. Dár leis, seolann an teanga chuig meon an náisiúin sinn. Ba í an Ghaeilge a bhí mar cheangal againn leis an tseansaol Gaelach, agus ba í freisin, an argóint ba láidre a bhí againn, le héagsúlacht náisiúnta a chruthú, tuairim a raibh tábhacht faoi leith ag baint lei, an tráth úd, nuair ba é an scaradh iomlán ó chumhacht Shasana, an chloch ba mhó ar phaidrín na náisiúntóirí.
Sa bhliain 1905, bhí sé den tuairim, go bhfaigheadh an náisiún bás, dá dteipfeadh orthu an Ghaeilge a athbheochan. D’fhéadfaí neamhspleáchas náisiúnta a chailliúint, agus a fháil ar ais arís, dá gcuirfí chuige sin i gceart, ach dá gcaillfí an náisiúntacht, a raibh an teanga mar ghné thábhachtach de, ní fhéadfaí í a fháil ar ais arís. Mar sin, ní raibh an dara rogha acu ach an teanga a choinneáil beo, agus a leathadh. B’in gnó an Chonartha. Bhí a thuairimí fhéin ag an bPiarsach, faoin mhodh ab fhearr leis an teanga a athbheochan, agus fiú sa bhliain 1902, dúirt sé go raibh dán na Gaeilge ag brath ar an gCléir, ní hamháin, mar cheannairí spioradálta an phobail, ach freisin, mar bhainisteoirí ar na Scoileanna Náisiúnta, agus arís, i nDeireadh Fómhair na bliana 1906, i ndá eagarfhocal, d’impigh sé ar na sagairt sa Ghaeltacht, na cainteoirí dúchais, ina bpobail, a spreagadh, le húsáid a bhaint as an nGaeilge feasta.
2.Ach céard faoin gcuid eile den tír? Céard faoin nGalltacht?
Bhuel, bhí roinnt taighde déanta ag an bPiarsach faoi chur chuige na mBreathnach, agus na mBeilgeach, sna cúrsaí seo, agus ba é toradh a thaighde nó gur shocraigh sé ar an dátheangachas. Chuirfeadh an socrú seo deireadh leis an mbata scóir, agus ag an am gcéanna, d’éireodh leis an Ghaeilge a leathadh i measc Béarlóirí na Galltachta.
3.Sa bhliain 1912, rinne sé an lucht léinn a aoradh, sa mBarr Bua, trí chur síos a dhéanamh ar an gcaoi ar dhein siad an dubh a chur ina gheal ar an gcosmhuintir. I bhfoirm fhabhalscéil a scríobh sé an píosa sin. Mhúin na fir léannta litriú agus scríobh ina dteanga fhéin don chosmhuintir, teanga a bhí i mbaol a báis, ag an am, agus nuair a bhí sin déanta acu, ansin tuigeadh do na scoláirí, nach raibh meas ag an bpobal orthu feasta, agus dá bhrí sin, bheartaigh siad ar an litriú a athrú, trí na litreacha a iompú, bun os cionn, agus bhaist siad an “Litriú Simplí” ar an litriú nua sin! D’éirigh na daoine as an dteanga sin a fhoghlaim, agus fágadh faoin na scoláirí arís í, rud a shásaigh go mór iad. Thuigfead an tAthair Peadar Ó Laoghaire an scéal sin, go seoigh, nó thhaobhaigh seisean freisin le teanga na ndaoine. Is í an Gheilge labhartha is fearr, agus is sa tobar sin atá slánú agus biseach na teanga
4.Cúrsaí litríochta.
Ba mhinic a scríobh an Piarsach, tráth raibh sé ina eagarthóir ar an gClaidheamh Solais agus é ar a dhícheall ag iarraidh scríbhneoirí nua a spreagadh chun pinn, agus ag moladh modhanna nua litríochta dóibh. Ba chóir don scríbhneoir a iomaire fhéin a threabhadh, agus gan aithris a dhéanamh ar scríbhneoir ar bith eile.
Tuigeadh dó, go raibh todhchaí rafar i ndán don ngearrscéal mar mheán litríochta, agus sa bhliain 1906 scríobh sé….
Gorki rather than Dickens suggests the style.
Agus céard faoin meán a d’iompródh an litríocht sin? Bhuel, d’aontaigh an Piarsach leis an Athair Peadar gurbh í Caint na nDaoine ab fhearr chuige sin. Ni gá a rá, go raibh scoláirí tábhachtacha ar an dtaobh eile den argóint sin, agus is dócha gurbh é an Dochtúir Richard Henebry, an duine ba mhó le rá díobh sin. Tuigeadh dóibhsean, gur chóir meán na litríochta nua a bhunú ar an litríocht chlasacach, litríocht na bhfilí is na scoláirí. Chuir an Piarsach béarlachas i leith roinnt mhaith de na scríbhneoirí a bhí suas lena linn, taobh amuigh den Athair Peadar. Dár leis-sean, (sa bhliain 1908), ba chóir an litríocht a bhunú ar chaint bheo na ndaoine Ach caithfear a thuiscint, nach litríocht í caint na ndaoine, ach gurb í an tsnáith as a fhítear taipéis bheo na litríochta.
Drama had its Place too
I gcás na drámaíochta, mhol an Piarsach dóibh siúd, ar mian leo drámaí a scríobh sa Ghaeilge, gan aithris a dhéanamh ar dhearcadh dhaoine eile, ach a ndearcadh fhéin ar an saol a chur ar an ardán. Sa bhliain 1904, dúirt Yeats, i Samhain, go raibh drámaí bolscaireachta chun tosaigh ar an ardán Gaelach, agus bhí faitíos air, go ruaigfeadh drámaí dá leithéid drámaí ealaíonta den ardán céanna sin. Tríd is tríd, d’aontaigh an Piarsach leis sa mhéid sin, ach ba é a thuairim, go bhféadfadh an Drámadóir mór, an dá thrá sin a fhreastal. Faoi’n am sin, bhí meas aige ar an Yeatsach, meas nach raibh aige air, blianta roimhe sin. Tar éis don Yeatsach an Irish Literary Theatre a bhunú, sa bhliain 1899, tráth raibh an Piarsach ina mhac léinn, thart ar scór bliain d’aois, i litir a scríobh sé chuig an Claidheamh Solais, dúirt sé nach bhféadfaí Litríocht Gaelach a chumadh sa Bhéarla, agus chomh fada is a bhain sé leis an Yeatsach fhéin, dúirt sé….
As for Yeats himself, he is of no consequence…..he was merely an English poet of the 3rd or 4th rank, but his theatre was a different matter, it would have to be strangled at birth.
Ach, sa bhliain 1905, scríobh sé faoi “Cathleen Ní Houlihan” gurbh é an dráma ab áille a scríobhadh in Éirinn, ina ré. Tuigeadh, ag an am, gurbh é Yeats a scríobh an dráma sin. Agus arís, sa bhliain 1913, d’fhéadfadh sé a rá fhaoi Yeats, gurbh é an file ba chruinne a thug guth don Náisiúnachas Éireannach, lena linn.
Sa bhliain 1907, scríobh sé faoi na círéibeanna a tharla san Abbey, círéibeanna an Phlayboy, agus cháin sé iad. Ach, sé bliana ina dhiaidh sin, sa bhliain 1913, rinne sé an cáineadh sin uilig a aistharraingt.
When a man like Synge uses strange symbols which we do not understand, we cry out that he has blasphemed and we proceed to crucify him.
Sin rud a thugtar faoi deara i gcás an Phiarsaigh, go bhfuil ar a chumas athrú, nuair a fheictear dó go bhfuil sé ag imeacht ar seachrán. Bhí macántacht dá leithéid ag baint leis.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
“The 5th Horseman”
by James Patterson agus Maxine Paetro
.
Peadar Bairéad
Patterson strikes again
Mar is eol daoibh uilig, ní hé seo an chéad uair agamsa tagairt a dhéanamh do leabhar le James Patterson, sa cholún seo, nó cheana féin, scríobh mé píosaí faoi leabhair éagsúla dá chuid. Leabhair ar nós, The Beach House, The Big Bad Wolf, Four Blind Mice, agus roinnt eile freisin. Ní gá a rá, gur leabhar lorgaireachta atá anseo againn, nó sin an “genre” litríochta a shaothraíonn an t-údar sciliúil seo. Ní gá a rá, ach oiread, gur leabhar mór-ráchairte eile é seo, an cúigiú ceann i sraith faoi leith, “The Women’s Murder Club”, sraith ina n-úsáideann an t-údar na teidil seo leanas :-
The 1st to Die, The 2nd Chance, The 3rd Degree, The 4th of July, agus anois an cúigiú ceann, ar a mbaisteann sé, The 5th Horseman.
Co-Authors
Minic a scríobhann sé i gcomhar le húdar eicínt eile, cleas a oibríonn go seoigh dó. Leabhair den scoth isea chuile cheann a shileann óna pheann líofa, agus chuile cheann acu ag cur síos ar fhoshaol cruálach, fodhaonna, na coirpeachta, agus leabhair freisin, ina léirítear scil agus ealaíon dochloíte, dobhuailte, na lorgaireachta.
Éiríonn le James Patterson a léitheoirí a chur faoi gheasa, áit a gcoiníonn sé iad, go dtí go mbíonn an deoir deiridh diúgtha acu as cibé leabhar mór-ráchairte dá chuid, a bhíonn idir chamáin acu, ag an am.
The Fifth Horseman
Ach le filleadh ar an leabhar breá seo atá idir chamáin agam anseo, tugann muid faoi deara an teideal a bhaist sé air, “The 5th Horseman”. Dár ndóigh, is minic a chualamar cheana faoi “The Four Horsemen of the Apocalypse, agus arís, faoi mar is eol do chách, is iad na “Marcaigh” atá i gceist san Apoclaypse, nó an Bás, Gorta, Plá agus Cogadh. Cuireann an t-údar aguisín leis an liosta sin, agus sé an cúigiú “Marcach”, dár leis, nó “An Duine”, an beithíoch is contúirtí agus is fealltaí díobh uilig.
Suíonn an t-údar an scéal seo i “Municipal Hospital” chathair San Francisco. Ospidéal Poiblí, a bhí ann go dtí le déanaí, nuair a deineadh Ospidéal Príobháideach de. Ospidéal ollmhór a bhí ann ag freastal ar bhreis is céad míle othar in aghaidh na bliana. Faoin am áirithe seo, tosaíonn othair áirithe ag fáil bháis, tar éis dóibh pé leigheas a bhí oiriúnach dóibh, a fháil. Tuigeadh dá lán go rabhthas á marú, agus ó tharla go raibh baint ag an an nDochtúir “Dennis Garza, MD, Dir. Emergency Services”, le bunús na ndaoine sin a cailleadh, ba ghearr gur thosaigh daoine ag ceapadh, go raibh lámh eicínt ag mo dhuine ina mbás.
Hospital Neglect?
Tharla ag an am áirithe seo freisin, go raibh Aturnae cáiliúil mná ag feidhmiú sa limistéar sin, Aturnae a raibh sé deacair an lámh in uachtar a fháil uirthi i gCúirt Dlí ar bith sa dúiche sin. Bhuel, ba é deireadh an scéil é, nó gur shocraigh an tAturnae cáiliúil sin, Maureen O’Mara, caingean dlí a thógáil i gcoinne an Municipal Hospital, a luadh thuas, agus dár ndóigh, tharraingeofaí an Dochtúir Dennis Garza MD isteach sa chaingean céanna dlí sin, mar fhinné. Bhí foireann póilíní i mbun fiosruithe freisin, agus dár ndóigh, orthu sin, bhí duine de phríomhcharachtair an scéil, an Leifteanant Lindsay Boxer, agus í ar a míle dícheall, ag iarraidh a chruthú go raibh an Dochtúir Garza ciontach i ndúnmharú na n-othar úd uilig, a fritheadh marbh agus boinn phráis socraithe ar a súile.
Brass Buttons
Lean an marú i rith an ama seo go léir, agus bhí síniúchán an dúnmharfóra le léamh ar shúile na marbhán sin, i bhfoirm na mbonn práis úd, a luaigh mé.
Lean an chúis dlí chun tosaigh. Fianaise á tabhairt, agus fianaise á cealú, ach le sceéal fada a ghiorrú, ba é a tháinig chun solais, i ndeireadh na preibe, nó go raibh an Dochtúir sciliúil sin, Garza, agus an tAturnae cáiliúil, ag obair as lámha a chéile, sa chaoi go bhfaighfí an tOspidéal ollmhór sin, an “San Francisco Municipal Hospital” ciontach, agus go n-íocfaí na milliúin, agus na milliúin, le gaolta na ndaoine a cailleadh, trí fhaillí an Ospidéil, nó tuigeadh dóibh, dá dtarlódh a leithéid, go dtuillfeadh an tAturnae cáiliúil sin, Maureen O’Mara, lab mór airgid, na milliúin, i ndáiríre. Sea, agus b’in é díreach a tharla, ach ansin, tharla ceataí eicínt sa scéal, agus tháinig coirptheacht na beirte sin chun solais, trí ghéarchúis, agus trí scil na lorgairí agus na bpóilíní a bhí sa tóir orthu, ach má dhein, níor scaoileadh rún na ndúnmharuithe, nó mistéir na mbonn práis, ag an bpointe ama sin.
Epilogue…..Chapter 139
Ach in Iarfhocal leis an scéal, i gCaibidil Céad Triocha a Naoi, scaoiltear an rún sin, agus ní gá a rá, go raibh lámh ag an Leifteanant Lindsay Boxer san éacht gairmiúil, sciliúil, lorgaireachta sin.
Ach b’fhéidir gur fearr an chuid eile den scéal a fhágáil fút fhéin, nó níor mhaith liom an scéal iontach, corraitheach, lán teannais, seo, a mhilleadh ort.
.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
.
A r n a M i s i n . 6 .
************************
.
Stopamar, an tseachtain seo caite, agus muid ar bord an bhus speisialta sin, a bhí le sinn a thabhairt ar thruas timpeall na cathrach áille sin Santa Barbara. Mar sin, le filleadh ar an scéal……..
Bus speisialta a bhí dár n-iompar, bus ar déanamh tram a bhí ann, agus tráchtaireacht á thabhairt dúinn, feadh an aistir, ag an tiománaí groí, lách, scéaltach. Thug an tiománaí céanna sin stair an bhaile dúinn, ach ó tharla go bhfuil roinnt mhaith den stair tugtha cheana agam, ní dhéanfaidh mé athinsint ar an gcuid sin den scéal. Labhair sé linn, faoi na sráideanna, agus faoi na foirgnimh, faoi na maithe agus na móruaisle a dhear agus a thóg an baile álainn seo, ach ní mar seo a bhí an baile seo chuile lá riamh, nó i dtús ama, ní raibh cuma nó dóigh air, ach chuile dhuine ag tógáil leis, de réir mar a bhuail an fonn é.
Ní raibh ann, ar feadh i bhfad, ach baile beag scoite, iargúlta, gan spéis ró-mhór ag éinne ann, ach trí tharlúintí domhínithe na staire, d’fhás agus d’fhorbair Santa Barbara, go dtí go bhféachtar air, sa lá atá inniu ann, mar “Venice” Dheisceart Chalafóirnia. Caithfear a rá, nach raibh aon chóras ar fónamh acu le cuairteoirí, nó lucht gnó a mhealladh chomh fada leo, ach bhí cuan réasúnta maith ansin, taobh leo, agus marach sin, bheadh siad ar an ngannchuid, bunús an ama. Ach déanta na fírinne, ba í a iargúltacht an bua ba mhó a bhí aige, i ndeireadh na dála. Bhí Sléibhte Santa Ynez mar bhalla cosanta, ar an dtaobh thoir de, bhí an fharraige ar an dtaobh thoir, agus ní raibh bóithre ar fónamh, ó thuaidh, nó ó dheas uaithi, agus sa tslí sin, coinníodh lucht na hórthóraiochta, tríd is tríd, amach uaithi. Choinnigh sí na himircigh, a thug a n-aghaidh siar, i ndiaidh Chogadh na Stát, amach uaidh freisin, sa tslí, nuair a bhí bailte móra eile ar chósta thiar Chalafóirnia ag fás as cuimse mór, agus ag bailiú saibhris chucu, faoi mar a bheadh Dia á rá leo, d’fhan Santa Barbara, beag, scoite, iargúlta, agus gan mórán airde ag éinne air.
Mar sin fhéin, bhí a bhuanna fhéin ag Santa Barbara. Bhí suíomh den scoth aige, bhí pobal deas, séimh, sibhialta, aige, agus bhí aeráid neamhaí ag roinnt leis freisin. Fritheadh ola go flúirseach sa dúiche sin freisin, agus roinnt áirithe de, faoin bhfarraige, agus, ar bhealach do-thuigthe anois, ceapadh ag an am, nach bhféadfá aer na háite sin a bhualadh, ar a shláintiúla is a bhí sé, agus tuigeadh go mba í cúis a bhí le sin, nó boladh an ola úd measctha ar aer sláintiúil na háite. Chomh maith leis na buanna sin, bhí flúirse ruibhthoibreacha sa dúiche sin freisin. Sa tslí sin, thosaigh daoine ag teacht chucu, ina nduine is ina nduine, ar dtús, agus ansin ina miondreamanna, agus ar ball, ina gcaise do-stoptha, agus ní ó na Stáit Aontaithe amháin a tháinig siad, ach ó cheithre hairde an domhain mhóir, agus iad uilig ar thóir na sláinte, na háilleachta nó na haeráide, nó ar thóir cibé bua a shanntaigh siad, agus a tuigeadh dóibh a bheith ar fáil go fial, i gcathair Santa Barbara.
Thug Charles Nordhoff cuairt ar Santa Barbara sa bhliain 1872. B’amhlaidh a chuir an “Southern Pacific Railway” timpeall Chalafóirnia é, le cuntas a scríobh faoina raibh le feiceáil, agus le tabhairt faoi deara, le linn a chuairte. Féach mar a chuir seisean é….
“Santa Barbara is on many accounts the pleasantest of all the places I have named……Santa Barbara has the advantage of a pleasant society and an exeellent school. It is in fact a cozy nest of New England and Western New York people, many of whom originally came here for their health, and remain because they are charmed by the climate.”
Sea, níor chuir a hiargúltacht isteach ar Charles. Ach cosúil le bailte eile, ag an am, ní raibh aige, ach thíos seal agus thuas seal.
Ach, tar éis dó blianta fada a chaitheamh ar thóir an dul chun cinn, agus tar éis dó an lámh in uachtar a fháil ar smugléirí, ar robálaithe, agus ar ghadaithe bóthair, d’éirigh leis teacht slán, agus diaidh ar ndiaidh, shleamhnaigh sé chun tosaigh, dá míle ainneoin. Agus bíodh go raibh baile álainn cultúrtha, seanaimseartha, ansin, ó aimsir na Spáinneach i leith, níor cuireadh aon bhéim ró-mhór ar an dul chun cinn, go dtí gur ghealaigh ré na Stát Aontaithe, fiú amháin i leagan amach na sráideanna, ní raibh bun nó barr leo, go dtí ré sin na Stát. Féach mar a cuireadh é……
Santa Barbara’s first neighbourhood was comprised of adobes scattered haphazardly around the Presidio. By 1850, the number of adobes had increased, but they were still built on sites with no apparent organisation. Americans brought with them a passion for organisation and knew that a logical street system was an essential first step. In 1851 the Common Council authorised Captain Salisbury Haley to survey and plat streets in square, uniform blocks 150 feet wide.
Bhuel, bhí an gnó sin déanta, agus déanta go maith, agus bíodh nár cuireadh an plean sin i gcrích láithreach bonn, ag an am gcéanna, bhí an plean ansin, agus diaidh ar ndiaidh, bhíothas ábalta tarraingt ar an bplean cumasach sin.
Ba bheag tionchar a bhí ag Cogadh na Stát ar Santa Barbara, no bhí an áit ró-iargúlta, agus is dócha freisin, nár breathnaíodh fós, i ndáiríre, ar Chalafóirnia, mar chuid dílis de na Stáit Aontaithe, sea, agus cuir le sin, go raibh Santa Barbara i bhfad amach ó láthair an chogaidh chéanna sin, a bhí ag réabadh leis na mílte míle soir uaidh, agus chomh maith le sin, thógadh sé, idir 20 agus 30 lá, do nuacht faoin gcogadh céanna sin iad a shroichint, nó ba mhinic cathanna an chogaidh sin á dtroid, thart ar thrí mhíle míle ar shiúl uathu.
Níor shroich an bóthar iarainn fhéin Santa Barbara go dtí tús an fichiú haois, ach uaidh sin amach, níor mhothaigh muintir Shanta Barbara scoite amach feasta. Bhí uisce reatha, leictreachas, ospidéil den scoth, ar fáil sa chathair sin feasta, agus nuair a tharla, sa bhliain 1922, gur éirigh leis an nDochtúir William Sansum insulin fad-oibríoch a fhorbairt, bhí tarriangt ag diabaetigh an tsaoil mhóir ar Santa Barbara, feasta.
Ach, i ndeireadh na dála, tuigeadh do na dúchasaigh, gurbh í an turasóireacaht an tionscal ba mhó a d’oirfeadh dóibh, sna blianta a bhí amach rompu, agus chuige sin, chuireadar chun oibre le fonn, le háiseanna oiriúnacha a chur ar fáil, leis an dtionscal sin a chothú agus a fhorbairt. Tuigeadh freisin, go mba bhreá ar fad an láthair é, d’fhilí, do phéintéirí, agus d’ealaíontóirí de chuile shórt.
Faoin am seo, áfach, tuigeadh go raibh sráideanna áirithe gránna go maith fós, ach thug crith talún na bliana 1925 deis dóibh, roinnt mhaith de na seansráideanna sin a chartadh amach, agus a atógáil, de réir Phlean Haley. Bhí daonra na cathrach nua seo ag dul i méad an t-am ar fad áfach, nó d’fhan roinnt mhaith de na turasóirí, agus chuireadar fúthu sa bhaile álainn sin Santa Barbara. Faoin mbliain 1950 tógadh ár seanchara, Saorbhealach 101, a bhí mar cheangal idir San Francisco, ó thuaidh, agus San Diego, ó dheas.
Bhí a sheal freisin ag Santa Barbara ar na scannáin, nó sa bhliain 1910, bhí an Saotharlann Scannán ba mhó ar domhan, suite sa chathair sin, agus faoin mbliain 1911, bhí trí chomhlucht scannán lonnaithe ann. Ar feadh scathaimh, mar sin, baineadh úsáid as sléibhte Santa Ynez, agus as tránna Santa Barbara, mar chúlra do na céadta scannán. Ní bhíonn in aon rud ach seal, áfach, agus faoin mbliain 1918, ocht mbliana gairide i ndiaidh bhunú an tionscail sa chathair álainn sin, faoi mar a bheadh sneachta na bliana anuraidh ann, bhí na comhluchtaí móra sin uilig scuabtha leo ó dheas, ar thóir na bhfoirgneamh ard, faoi mar a bhí le fáil acu i Los Angeles, nó theastaigh foirgnimh mhóra arda uathu, leis an saol uirbeach, a bhí mar chúlra anois do bhunús na scannán a bheadh á ndéanamh feasta, a léiriú.
D’éirigh lenár dtreoraí an t-eolas sin uilig faoi Santa Barbara a roinnt linn, agus muid ar ár mbealach timpeall na cathrach sin, ar ár sáimhín só. Thuirlingíomar fhéin den tram sin, seal, thíos ag an gcéibh, agus d’éirigh linn teacht ar bhialann oiriúnach, le lón a chaitheamh ansin, agus muid ag breathnú ar dhealbh cháiliúil úd na muc mara, atá suite taobh leis an gcéibh. I ndiaidh an lóin sin, chaitheamar seal ag breathnú thart ar an gcuid sin den chathair. Bhí áilleacht de chuile shórt leata amach ansin, os ár gcomhair amach, agus baill de chiníocha an tsaoil mhóir ag baint taitnimh as. Ar ball, d’éirigh linn suíochán a fháil ar ar dtram, a raibh cúrsa na cathraach tugtha aige, agus é ar a bhealach ar ais chuig Misean Santa Barbara arís. Chuamar ar bord. D’fháiltigh an tiománaí romhainn, agus lean air ag ríomh stair agus scéal na cathrach áille sin Santa Barbara. Thóg sé sinn suas chun dáta le scéal na cathrach, agus mhínigh an fhadhb ba mhó a bhí ag an gcathair, sa lá atá inniu ann.
Cén fhadhb, an ea?
Fadhb na tithíochta, d’eile!
Tá an fharraige ar thaobh amháin den chathair, agus na sléibhte timpeall uirthi, agus sa tslí sin, níl mórán áite acu le tuilleadh tithe a thógáil, agus dár ndóigh, is ar thaobh na sléibhte atá na boic mhóra ag lonnú, agus is beag deis atá ag oibrithe, cosúil leis an tiománaí fhéin, teacht ar theach, rud a chuirfeadh Baile Átha Cliath, agus cathracha eile na tíre seo, i gcuimhne do dhuine. Ach nach comhartha saibhris é sin? Sea, agus tiocfar ar a leigheas, amach anseo.
Bhuel, faoin am sin, bhíomar tagtha ar ais arís go dtí Misean Santa Barbara. Thuirlingíomar den bhus. Chaitheaamar seal ag guairdeall timpeall, agus ag tabhairt chuile shórt faoi deara, agus nuair a bhí lán ár súl bainte againn as an Misean, agus as a thimpeallacht, thugamar aghaidh ar ár dTeach Ósta, i Sráid Bath. Ní call dom a rá, go raibh an lá sin i ngar do bheith caite, agus d’ullmhaíomar sinn fhéin do dhinnéar na hoíche sin sa Teach Ósta, san Encina Lodge and Suites, agus ní call dom, ach oiread, a rá, gur dhein siadsan freastal fial, flaithiúil orainn, agus gur roinn siad nua gach bia agus sean gacha dí orainn, gan dochma gan gorta.
Ar ball, chaitheamar seal ag breathnú ar an teilifís, agus seal eile ag comhrá agus ag ullmhú don lá dár gcionn, nuair a bheadh muid ag tabhairt ár n-aghaidh ar Phismo Beach, cathair eile cois cuain, a bhí tamall ó thuaidh ó Santa Barbara, agus é cóngarach do San Luis Obispo
Ach b’fhéidir gur leor sin de chuntas ar Mhisean Santa Barbara, agus ar an gCathair a d’fhás aníos as dúshraith an Mhisin Spáinnigh chéanna sin.
Go dtí an chéad bhabhta eile, mar sin….
Slán………..
.
***************
Peadar Bairéad.
***************
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
.
A i n d l í , A n r i a i l , a g u s A n s m a c h t .
.
*********************
.
T h a l l i s A b h u s .
.
“Nach bocht an scéal é, agus nach crua an cás é, ag muintir bhocht na hIaráice, le mí anuas anois, agus bíodh nach raibh a gcóras rialaithe thar mholadh beirte roimhe sin, ní mustar nó maíomh dóibh cúrsaí faoi mar atá siad, i láthair na huaire seo, agus gan aon ró-chosúlacht ar chúrsaí go dtiocfadh feabhas orthu gan ró-mhoill. Mar adeireadh Mártan s’againne fadó, is fusa go mór rud a bhriseadh nó an rud céanna sin a chur ina cheart arís, dála Humpty Dumpty fadó.”
B’in mar a chuir mo sheanchara Séimí an Droichid tús lena chomhrá liom, an lá cheana, agus muid beirt suite go compórdach ar shuíochán deas ornáideach adhmaid, thíos i bhFaiche an Chaisleáin, ceann de na laehte breátha gréine sin a bhí againn, ar na mallaibh. Bhí fhios agam go raibh faobhar cainte air, agus nach mbeadh le déanamh agam fhéin ach éisteacht leis, agus go scaoilfeadh sé liom, a raibh de thuairimí, carnaithe aige i gcistin a chuimhne istigh. Ní raibh fhios agam fós, cá léimfeadh cat a chuid cainte, agus mar sin, níor theastaigh uaim gobán ar bith a chur i mbéal a chomhrá. Mar sin, chuir mé fhein mo ladar isteach sa chomhrá, go réidh cúramach, faoi mar a cheap mé.
“An ionann sin is a rá, nár cheart do na Meiriceánaigh dul isteach ansin a chéaduair?”
“Ó! Ní hionann in aon chor, nó chomh fada is a bhaineann sé liomsa, bhí lán-cheart acu dul isteach ansin le críoch a chur le réimeas cruálach Shaddam Hussein, nó níl dabht ar domhan ach go mba thíoránach den chéad ghrád é an fear céanna sin.”
“Ach nach bhfuil roinnt mhaith daoine a deir, gur chóir an gnó sin a fhágáil faoi na hIarácaigh fhéin, agus nach raibh sé de cheart ag náisiún, nó ag cumhacht ar bith eile, a ladar a chur isteach sa scéal sin, agus dár ndóigh, ba phrionsabal den dlí idirnáisiúnta é, cúrsaí inmheánacha dá leithéid a fhágáil faoi mhuintir na tíre fhéin.”
“Ach in ainm an Rí, conas a d’fhéadfadh muintir na hIaráice fhéin an gnó sin a dhéanamh? Nár dheachtóir é Saddam, a raibh arm, agus póilíní rúnda, dá chuid fhéin aige, len é a chosaint ar naimhde den uile chineál. Ní raibh deis dá laghad acu, le gnó dá leithéid a dhéanamh, agus chuile chosúlacht ar an scéal, nach n-éireodh leo Saddam a ruaigeadh as a phost, go dté soir anoir.”
“Ach nach mbeadh duine ag súil, go bhféachfadh na Comhghuallaithe chuige, nach mbeadh ainriail, agus creachadh de chuile chineál, mar oidhreacht ar a n-ionradh ar chríocha na hIaráice.”
“Tá sin go breá, ach ní go síochánta a chuireadar rompu an gnó sin a dhéanamh, ó thús, ach trí chogaíocht, agus smaoinigh freisin, go rabhthas ag súil go raibh airm ilscriosacha forbartha ag Saddam, agus go raibh fonn air freisin iad a úsáid ar shaighdiúirí na Comhghuallaíochta. Nuair a chuireann tú sin san áireamh, tuigtear duit nárbh í an ainriail, nó an creachadh, na clocha ba mhó ar a bpaidrín acu, agus iad ag dul i mbun gnó sa tír mhí-ámharach sin.”
“Glacaim le sin, ach ag an am gcéanna, ní chuirfeadh sé aon ró-stró orthu, cór poilíní a thabhairt isteach leo, ar lorg na saighdiúirí, agus sa tslí sin, de réir mar a chloífí na saighdiúirí cosanta, i mbaile nó i gcathair, bheadh na póilíní ansin acu, le dlí agus smacht a chur i bhfeidhm láithreach, agus sa tslí sin, bheidís ábalta stop a chur le creachadh agus ainriail, ach chuile chosúlacht ar an scéal nár smaoinigh siad go raghadh na hIarácaigh le báiní, agus le buile, chomh luath is a chuirfí ar a súile dóibh, go raibh deireadh buan le réimeas Shaddaim.”
“An gceapann tú go mbeidh ar chumas na gComhghuallaithe riail is reacht a chur i bhfeidhm, i gcliabhán ársa úd na sibhialtachta?”
“Tá mé cinnte go mbeidh, ach chuile sheans go dtógfaidh sé tamall a leithéid a dhéanamh, nó is cine bródúil, mórtasach, iad na hIarácaigh, nach nghlacfaidh go ró-fhonnmhar le smacht na n-eachtrannach, go háirithe, nuair nach smacht Moslamach atá i gceist. Ach ar ball, tá mé cinnte, go n-éireoidh lena dtírghrá guaim a chur ar a bhfonn creachta agus aindlí. Ach, b’fhéidir gur chóir dúinne súil a chaitheamh ar ár muintir, agus ar ár dtír fhéin, féachaint an bhfuil aon ró-mheas againne ar dhlí is ar reacht, anseo i dTír seo na Naomh is na nOllamh.”
“An é atá á rá agat, a Shéimí, go bhfuil cúrsaí chomh dona anseo, sa tír s’againne, is atá i gCríocha na hIaráice?”
“Bhuel, ní he sin go díreach atá a rá agam, ach ag an am gcéanna, d’fheicfeadh an Dall fhéin go bhfuil cúrsaí imithe tigh an Diabhail, anseo in ár measc, le traidhfil de bhlianta anuas.”
“Níor cheap mé go raibh cúrsaí chomh holc sin ar fad, i dtír seo na hÉireann, go háirithe ó thug an Tíogar Ceilteach úd cuairt ar ár dtír.”
Tíogar Ceilteach, an ea? Caithfear a admháil, gur thál an Tíogar céanna sin orthu siúd, a raibh sparán teann acu, cheana féin, ach go háirithe, ar lucht gnó agus ar lucht gairme, ach ag an am gcéanna, ba bheag aird a thug sé ar an gcosmhuintir. Ach, i ndáiríre, níorbh é an Tíogar céanna sin a bhí i gceist agamsa, chor ar bith, ach ba é a bhí idir chamáin agam, nó an chaoi a bhfuil roinnt áirithe dár muintir beag beann ar dhlí is ar reacht, de chineál ar bith, ach gan ar a n-aird acu, ach cibé a bhaineann lena ngnó fhéin, agus don diabhal leis an gcuid eile agaibh!!”
“Go réidh! anois a Shéimí. Ní dóigh liom go bhfuil mórán den chineál sin ag feidhmiú inár measc, ag an am áirithe seo.”
“Go bhfóire Dia ar do chiall! Nó an léann tusa páipéar ar bith, na laethe seo, nó an éisteann tú le raidió, nó le teilifís? Mar, níl dabht ar domhan, ach go mbíonn na nuachtáin, agus na meáin uilig, lomlán de scéalta faoi fhoréigean, faoi ghadaíocht, faoi éigniú, agus faoi mhugáil, gan trácht in aonchor ar dhúnmharú, nó ar dhúnorgain.”
“Ach ní féidir go bhfuil tú ag rá, go bhfuil na cúrsaí sin ag dul in olcas, ó bhliain go chéile? Cheap mise go raibh ag éirí leis an nGarda Síochána ghreim scornaí a fháil ar idir choirpigh agus choirpeacht, sa tír seo, le roinnt blianta anuas.”
Óra! Nach breá bog a fhásann an clúmh ortsa, má chreideann tú a leithéid! Caithfidh nár chuala tú faic faoi Thuarascáil na nGardaí, ar choiriúlacht, don bhliain 2002? B’fhiú do shaoránach ar bith an tuarascáil sin a fháil, is a léamh, nó tá an t-eolas uilig le fáil ansin.”
“Ná habair gur tháinig fás ar choiriúlacht sa tír seo, i rith na bliana sin?”
“D’fhéadfá a rá gur tháinig, gan an fhírinne a chur as a riocht in aon chor, leis an ráiteas céanna sin. Tóg mar shampla, coireanna a bhain le hégniú, agus le coireanna gnéis frí chéile, bhuel, tháinig méadú de 63% ar coireanna dá leithéid sin, sa bhliain thuasluaite. I gcás ionsaithe agus slacartha, an gcreidfeá gur tháinig méadú de 50% ar an gcineál sin coiriúlachta?”
“Bhuel, caithfidh mé a admháil dhuit a Shéimí, nach raibh tuairim dá laghad agam, go raibh cúrsaí ag dul chun an donais mar sin, i dtír seo na hÉireann, le tamall de bhlianta anuas. Ní féidir go ndeachaigh aon chineál eile coiriúlachta i méad i rith na bliana sin!”
“Ar an drochuair, caithfear a admháil, gur tháinig fás freisin ar ghoid, agus ar ghadaíocht, sa tréimhse sin freisin. Méadú de 20% a tháinig ar an gcineál sin mí-iompair. Sea, mh’anam, ní scéal é sin a thabharfadh misneach, nó dóchas, do shaoránach ar bith, na laethe seo, agus mar bharr ar an gclampar, insítear dúinn, gur tháinig méadú de 22%, ar choireanna cláraithe, frí chéile, don bhliain chéanna sin, 2002.”
“Caithfidh mé aontú leat a Shéimí, gur scanallach go deo an scéal é, go bhfuil bua á fháil ag fórsaí an aindlí, na hainrialach, agus an ansmachta, ar Gharda Síochána an Stáit s’againne, i gcogadh seo an dlí i gcoinne an aindlí.”
“Ach, sílim, gur chuala mé duine údarásach eicínt ag maíomh, nach raibh cúrsaí chomh holc sin ar fad, agus gurb amhaidh a tháinig laghdú ar líon na gcoirreanna i rith na bliana thuasluaite.”
“Nach bhfuil fhios agat fhéin, gur féidir rud ar bith a chruthú le staitiscí, agus ba é a bhí i gceist ag an duine údarásach sin, nó gur tháinig méadú ar dhaonra na tíre, san idirlinn, agus dá bhrí sin, nuair a chuirtear líon na gcoireanna i gcomparáid le líon na ndaoine sa tír, an t-am sin agus anois, nach bhfuil cúrsaí chomh holc sin ar fad.”
“Agus nach bhfuil cuid eicínt den cheart acu, sa mhéid sin?”
“Óra! Bíodh trí splaideog céille agat. Ar chuala éinne riamh a leithéid d’amaidí? Tá a fhios go maith ag na daoine sin, go bhfuil cúrsaí imithe tigh an diabhail, le roinnt blianta anuas. Níl le déanamh ag duine ar bith, ach breathnú ar na nuachtáin, maidin ar bith, agus feicfidh sé na scéalta uafáis atá le léamh aige ansin, faoi dhaoine neamhurchóideacha, a ionsaíodh, a bualadh, a leadradh, a sceanadh, agus a fágadh ar thaobh an bhóthair, nó ar thaobh na sráide, le bás uaigneach, anróiteach, a fháil, bás gan chúnamh, gan sagart, gan dochtúir, faoi mar ba mhadraí allta iad. Sea, mh’anam, agus cé tá ag léirsiú amuigh ar ár sráideanna faoi na cúrsai cruálacha, fuarchroíocha, buile, sin? Dá mbeadh a leithéid ag tarlú i dtír eicínt eile, i bhfad ó bhaile…Bhuel, b’in scéal eile ar fad!”
“Agus, i ndáiríre! an bhfuil leigheas ar bith i ndán dúinn. An féidir stop a chur leis an gceannairc seo san ubh?”
“Tá mé cinnte go bhfuil leigheas le fáil ar na hoilc seo uilig, ach dul ar a lorg. Ach, níl dabht ar domhan nach dtiocfaidh feabhas ar chúrsaí go deo, mura bhfuil muid sásta mar shochaí, iarracht ollmhór a dhéanamh, le pobail a thógáil inár measc arís, nó dá n-éireodh linn pobail dá leithéid a thógáil, ní bheadh fonn ar dhuine ansin, dochar a dhéanamh do bhall ar bith den phobal ar díobh é. Agus, arís, cé go bhfuilid ann adeir, go bhfuil laethe an náisiúnachais thart, agus gur maith an scéal é sin, nílim fhéin ró-chinnte faoi sin, nó nuair a bhíomar ag iarraidh an tsean-náisiún s’againne a fhorbairt, agus a atógáil, d’éirigh leis an iarracht sin snaidhm eicínt a cheangal idir dhaoine, agus dá mbeadh a leithéid de shnaidhm ann, ní bheadh fonn ar dhaoine, baill dá náisiún fhéin a ghortú, nó a mharú, mar chineál spóirt agus spraoi, faoi mar a tharlaíonn, sa lá atá inniu ann. Ach, is dócha go bhfuil sé thar am agamsa bheith ag bogadh liom abhaile, nó beidh Naipí bhocht s’againne ag ceapadh gur deineadh mé fhéin a ionsaí, a bhualadh, a bhatráil, a sceanadh, nó a mharú fiú, nó nach mbíonn na páipéir lomlán de scéalta dá leithéid, chuile lá? Mar sin, fágfaidh mé slán agat, don bhabhta seo.”
“Slán leat” a chuir mé fhéin ina dhiaidh, nó bhí Séimí glanta leis, faoi mar ba chat scólta é, ach má bhí fhéin, caithfidh mé a admháil, gur bhain mé idir thaitneamh agus thairbhe as a chuid cainte, agus b’fhéidir, amach anseo, go mbeadh deis againn críoch eicínt a chur leis an scéal casta céanna sin, ag cur san áireamh na staitisticí nua, a tháinig amach le déanaí, faoi choiriúlacht sa chéad ráithe den bhliain reatha, ach b’fhéidir gur chóir dúinn fanacht go deireadh na bliana, le figiúirí na bliana seo a chur i gcomparáid le figiúirí na bliana seo caite.
Go dtí an chéad bhabhta eile………….Slán……………….
.
********************
Peadar Bairéad.
********************
.
.
.
.
.
.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
An Fear ó Bheijing
Peadar Bairéad
.
The Man from Beijing
le
Henning Mankell
.
Leabhar le Mankell
Anuraidh a foilsíodh an leabhar seo, a chéaduair. Ní hé seo an chéad leabhar ó pheann líofa an údair Sualannaigh seo, Henning Mankell, nó tá sraith leabhar againn uaidh cheana féin, leabhair lorgaireachta, ina bhfeidhmíonn Kurt Wallander mar laoch iontu, isea a mbunús. Ach, mór eatarthu sin agus seo, nó sa leabhar seo, bíodh go bhfuil páirt ghairmiúil ag póilíní na háite ann, ní hiad, i ndáiríre, a scaoileann fadhbanna iomadula an scéil, ach breitheamh meánaosta ó Dheisceart na Sualainne.
An Breitheamh Birgitta
Ach b’fhéidir gur chóir dom an breitheamh céanna sin a chur in aithne dhaoibh, i dtosach. Birgitta Roslin a bhí uirthi, agus ba bhreitheamh í i gcóras dlí agus cirt na Sualainne. Bhí cónaí uirthi i Helsingborg, sa tír sin, agus tharla gur chuir sí suim, agus dhá shuim, i gcoir uafásch a tharla i mbaile beag iargúlta Hesjovallen, um mheán oíche, ar an 12ú Eanair na bliana 2006. I lár na hoíche sin, rinne an Síneach, Liu Xan, sléacht ar mhuintir an bhaile bhig tuaithe sin, nuair a mharaigh sé, gan trua gan taise, muintir an bhaile sin uilig, cé is moite de thriúr seanduine, a tháinig slán ón mbúistéireacht dothuigthe sin. Níor fágadh fiú fear, nó bean, inste scéil, taobh amuigh den triúr thuasluaite, i ndiaidh an áir a deineadh orthu le Liu Xan, agus níorbh é sin amháin é, nó maraíodh chuile ainmhí, idir chait agus mhadraí, freisin.
Sléacht gan áireamh !
Roinnt laethe ina dhiaidh sin, tharla go raibh Karsten Hoglin ag taisteal tríd an dúthaigh iargúlta sin, agus ó tharla go mba dhuine é a chuir an-spéis i ngrianghrafanna, tuigeadh dó, go bhfeilfeadh sé dá ghnó, pictiúr nó dhó a thógáil de thithe an bhaile chéanna sin, Hesjovallen. Agus é i mbun an ghnó sin, tháinig sé ar radharc a bhain dá chosa é, beagnach, nó ba ghearr gur tuigeadh dó, go raibh muintir an bhaile sin uilig, chomh fada is a chonaic seisean é, sínte i gcosair cró, tar éis do dhuine éigin búistéireacht a dhéanamh orthu.
Amach leis as an mbaile sin le luas lasrach, agus tharla píosa ar shiúl ó Hesjovallen é, nuair a chuaigh a charr ó smacht, agus ba é deireadh an scéil é, nó gur tharla imbhualadh idir a charr agus feithicil eile a bhí ag teacht ina threo, ag an am. Ach sula bhfuair sé bás de thaom croí, d’éirigh leis cupla focal a rá, agus bhí, Hesjovallen, ar cheann de na focail sin.
Cé dhein é?
Bhí go maith. Ba ghearr go raibh na póilíní i mbun oibre sa bhaile iargúlta sin, agus ba ghearr freisin, go ndeachaigh sé i gcionn orthu, nach mbeadh sé éasca in an chor, bonn an dúnmharfóra seo a chur. Ach, má sea fhéin, tuigeadh dóibh, go raibh an cás scaoilte acu nuair a d’admhaigh fear buile eicínt, go mba eisean a rinne an sléacht uilig ar áitreoirí an bhaile sin, Hesjovallen, Ba ghearr freisin gur chuir an Breitheamh Birgitta Roslin spéis sa scéal, nó ba ghaolta dá cuid fhéin iad, cuid de na daoine a maraíodh. Fuair sí Dialann i measc na marbh, dialann a scríobh Jan Andren, gaol dá cuid fhéin, a chuaigh ar imirce go Meiriceá, tarraingt ar chéad go leith bliain roimhe sin, agus a chaith blianta fada i mbun oibre ag tógáil bhóithre iarainn tras-mhór-Roinneacha, sa tír ollmhór sin. Ba leor sin leis an mBreitheamh Birgitta a chur i mbun oibre, agus í ag iarraidh teacht ar fhuascailt na faidhbe ollmhóire a d’fhág ‘fadhb Hesjovallen’ le scaoileadh ag póilíní na Sualainne.
An Fear ó Bheijing
Tá scéal eile le léamh againn sa leabhar seo, faoi thriúr Síneach, a gabhadh, agus a seoladh, ina sclábhaithe, geall leis, go Meiriceá, thart ar an am gcéanna sin, agus níl léamh ná insint scéil ar an gcruatan, nó ar an anró, a d’fhulaing na créatúir sin agus iad i mbun an ghnó sin. Tháinig deartháir amháin acu sin slán, agus chuaigh ar ais chun na Síne, agus a chuntas, nó a Dhialainn fhéin, aigesean, faoin éagóir a rinne saoiste Sualannach orthu, le linn dóibh bheith faoina smacht thall. Ní call a rá, gur theastaigh díoltas ón Síneach cráite céanna sin. Bhuel, ar na táirní sin, éiríonn leis an údar ildánach Sualannach seo úrscéal ar dóigh a chrochadh. Tá mé ag ceapadh, go mbainfeá taitneamh agus toit as an úrscéal neamhghnách seo, nó le linn don údar bheith ag tabhairt an léitheoir leis ar thurasanna iomadúla ar fud an domhain mhóir, tugann sé léargus leathan-intinneach dúinn faoi pholaitíocht agus faoi shocheolaíocht domhanda an lae inniu.
An-scéal, an-láimhseáil. An-aistriúchán le Laurie Thompson.
Gaeilge 
English