le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I m B é a l a n P h o b a i l .
.
August Monday. 2.
Ar Lá Saoire Lúnasa, shocraíomar ar gheábh a thabhairt siar go Dún Chaoin, le go bhfeicfimis arís, áilleacht agus éagsúlacht na dúiche sin. Ní dheachamar amach thar na sléibhte an babhta seo, faoi mar a dheineamar ar an nDomhnach, ach is amhlaidh a thugamar an bóthar trí Abhainn na Scáil orainn fhéin, agus tar éis dúinn tamall a chaitheamh sa Daingean, ag tabhairt chuile shórt faoi deara, leanamar orainn i dtreo Fionn Trá, agus uaidh sin arís i dtreo Cheann Sleibhe, mar a raibh an Fharraige Mhór ar thaobh na ciotóige, agus Sliabh scanraitheach an Fhiolair ar thaobh na láimhe deise againn. Nach deachair do thiománaí ar bith súil a choinneáil ar an mbóthar roimhe amach, agus é ag treabhadh leis trí dhúiche chomh hálainn sin? Cinnte, d’fhéadfadh duine stopadh anois is arís, agus béile na háilleachta sin a chaitheamh ar a shástacht, ach ag an am gcéanna, nach deacair dul thar radharcra chomh corraitheach sin gan lán na súl a bhaint as, anois is arís, fiú. Ach, sa lá atá inniu ann, agus an oiread sin tráchta sin ar bhóithre dá leithéid seo, ní bhíonn an dara rogha ag duine, ach na súile a choinneáil dírithe ar an ród a shníonn roimhe amach.
Slea Head .
Nach álainn, amach is amuigh, an tír sin a shíneann ó Cheann Sléibhe go Dún Chaoin? An féidir na radharcanna mara is sléibhe sin a shárú, áit ar bith ar domhan? B’éigean dúinn stopadh ag na Leataobhanna speisialta tamall, le deis a thabhairt dúinn na radharcanna céanna a thabhairt faoi deara i gceart. Ach bíodh gur chaith muid tamall maith i mbun an ghnó sin, i ndáiríre, níor chucu a bhíomar. Ba é an ceann scríbe a bhí socraithe againn don lá áirithe sin nó “Ionad an Bhlascaoid Mhóir”, atá suite cóngaraach do bhaile Dhún Chaoin fhéin. Níorbh í seo an chéad uair againn cuairt a thabhairt ar an Ionad céanna seo, ach caithfidh mé a admháil, go n-éiríonn leis mé fhéin a chur faoi gheasa, agus mé a mhealladh ar ais chuige, chuile uair a tharlaíonn sna bólaí céanna sin mé.
The Great Blasket Centre .
Ar deireadh, shroicheamar an tIonad. Pháirceáil muid an gluaisteán in ionad páirceála an Ionaid, agus ar aghaidh linn isteach. Nuair a bhí mé ansin, roinnt blianta ó shoin anois, tuigeadh dom, nár ró-fháiltiúil an áit í, agus lena chois sin, mhothaigh mé nach raibh aon ró-fhonn ar fhoireann an Ionaid an Ghaeilge a labhairt liom, ach an babhta seo, a mhalairt ar fad a bhí le tabhairt faoi deara agam. Bhí togha na Gaeilge blasta le fáil ag an té ar theastaigh a leithéid uaidh, sea agus flúirse di freisin. Caithfidh mé a admháil, gur thaitin sin go mór liom. Fuaireamar ár dticéid, agus isteach linn san Ionad álainn dea-thógtha, dea-fheistithe, sin.
Bhí daoine óga linn, agus bhí ceisteanna acusan le cur orainn, agus thug sin deis dúinne, scéal an oileáin agus a phobail a mhíniú dóibh, chomh fada is a d’fhéadfaimis é sin a dhéanamh, agus chuamar ar thuras leo, ó sheomra go seomra, le scéal uilig an oileáin a léamh, agus a fheiceáil sna pictiúir iomadúla a bhí crochta chomh cliste sin ar fallaí na seomraí céanna sin. I lár na hoibre sin go léir, tugadh leid dúinn, go raibh an Scannán Faisnéise faoi’n mBlascaod ar tí tosú san Amharclann álainn atá acu san Ionad Mínithe sin. Thugamar cluas don leid chéanna sin, agus thugamar aghaidh ar an Amharclann. Ní raibh ann ach go raibh muid suite go deas, compórdach, istigh ansin, nuair a cuireadh tús leis an Scannán sin faoi Oidhreacht an Bhlascaoid. Ní bréag ar bith a rá, gur thaitin an seó sin thar barr linne. Fuaireamar an-tuiscint ar phobal an oileáin, agus ar a slí bheatha agus maireachtála, sular chuir eacnamaíocht an fichiú haois críoch lena ré mar oileanáigh, agus mar iascairí, a bhí sásta dul i ngleic le cumhacht agus le fíochmhaireacht na Farraige Móire, lá i ndiaidh lae. B’fhearr, agus ba shoiléire ár dtuiscint, ar shaol agus ar shaothar mhuintir an Bhlascaod, tar éis dúinn an scannán úd a fheiceáil. Chuamar isteach ansin i seoimrín eile, agus istigh ansin, bhí mionsamhail an oileáin fhéin, leata os ár gcomhair amach, ar bhord. B’éasca dúinn ansin, cósta, cé, tithe, páirceanna, bóithre, agus eile, a thabhairt faoi deara ansin, agus arís, chuir an mhionsamhair sin lenár dtuiscint ar an timpeallacht inar mhair oileanáigh cháiliúla úd an Bhlascaoid. In áit eile fós, bhí scéal na n-oileánach úd a thug an tOileán Úr orthu fhéin, tráth raibh ré a n-oileáin fhéin thart. Bhainfeadh na pictiúir chéanna sin deoir asat, nó thuigfeá, dá mbeadh an gustal ag an tír s’againne, an tráth úd, nár chóir dúinn saibhreas na hoidhreachta sin uilig a ligean le sruth, ach nach ‘in an saol agat a mhiceo!
Beautiful Dún Chaoin .
Ní call dom a rá, nach bhfuil ansin ach roinnt an-bheag den mhéid a bhí le feiceáil againn in Ionad Oidhreachta an Bhlascaoid, Ionad álainn a tógadh ansin i nDún Chaoin, agus é ag breathnú amach ar an mBlascaod Mór agus ar an ál oileán atá scaipthe thart air, amuigh ansin i ngiorracht fad urchar méaróige don tír mhór, faoi mar a cheapfá. Sular fhágamar an tIonad, chaitheamar seal ag breathnú ar na leabhair, agus ar na cuimhneacháin uilig, atá ar díol ansin i siopa an Ionaid, le freastal ar na cuairteoirí iomadúla a mbíonn a dtrial ar an Ionad céanna sin, le linn séasúr na cuartaíochta. Chhomh luath is a d’fhágamar Dún Chaoin, ar ár mbealach arais, d’ísligh dlúthchheo draíochta anuas ar mhuir is ar tír, ionas nach raibh radharc le fáil againn a thuilleadh, ar oileán álainn an Bhlascaoid, nó ar na hoileáin eile a mhaireann faoina scáth. Ach, nár chuma linne, nach raibh ár ndóthair feicthe againn don lá áirithe sin, agus nach mbeidís uilig ansin, nuair a d’fhillfeadh muid an chéad bhabhta eile.
Ar ár mbealach ar ais ar an gCom, bhuaileamar isteach tigh Phaudí Uí Shé, i bhFionn Trá, agus geallaimse dhuit é, gur cuireadh cóir mhaith orainn sa tigh céanna sin, nó chaitheamar lón breá, sásúil, ann, lón a chuir cúl ar ár dtart agus ar ár n-ocras, go ceann scathaimh mhaith, ach go háirithe. Thugamar cuairt ar Sháipéal Chaitlíona atá in aice láimhe, agus chuir áilleacht agus atmosféar ciúin,síochánta, an tSaipéil cheanna faoi gheasa sinn.
The Son of the Virgin Lives !
Chuireamar an-spéis go deo sa phictiúr atá deartha go healaíonta taobh thiar den altóir, sa tSáipéal céanna sin.
Cén pictiúr, an ea?
Coileach, ina sheasamh ar imeall phota, agus é ag glaoch….. “Mac na hÓighe Slán.” Sea, agus bhí daoine sa timpeall, sa phictiúr sin freisin, agus ionadh an domhain orthusan, cheapfá. Ní call dom a rá, gur smaoinigh mé láithreach ar Pheig Sayers, agus ar an scéal atá le léamh ag duine, sa leabhar sin “Peig”, faoin aiséirí. Nach cuimhin leat, nuair adúirt mo dhuine, go raibh sé ina scéal imeasc a dheisceabal in Iarúsailéim, go n-éireodh Íosa ó mhairbh, agus an freagra a tugadh airsean, go raibh an seans céanna ag an gcoileach a bhí á bhruith sa phota, a bhí crochta os cionn na tine, éirí as an bpota sin, is a bhí ag Íosa éirí ó mhairbh. Ag an bpointe sin, d’éirigh an coileach de léim ar imeall an phota, agus chuir glaoch as, ach in ionad a ghnáthghlaoch, ag fógairt an lae, a dhéanamh, b’amhlaidh a scread sé “Mac na hÓighe Slán”. Nach breá mar a shníomhadh an scéal sin ón mbéaloideas isteach sa phictiúr sin, le croíthe daoine a thógail, agus scéal na hAiséirí a chur i gcuimhne dóibh, chuile uair a bhreathnóidís ar an altóir, agus ar an dtaibearnacal.
I ndiaidh an tsosa sin i bhFionn Trá, thugamar aghaidh arís ar an gCom, agus ní haithristear scéala ar bith orainn gur bhaineamar ceann ár scríbe amach. Agus le sin, cuirfidh mé críoch le scéala ár saoire ar an gCom, i Lúnasa na bliana seo. Mar chríoch, seo cupla véarsa a chum mé, i bhfad siar, i seascaidí na haoise seo caite, faoi thigh Pheig Sayers.
.
Tigh Pheig Sayers.
Tigh Pheig Sayers sa Bhlascaod tréighte, Náire shaolta do chine Gael, Fothrach fuar go hainnis spréite, Anuas ar theaghlach geal na scéal.
Díon lag lúbach, pollta réabtha, Doras gíoscach, cistin lom, Fuinneog dhallta, a mogall caillte, Os cionn mórmhara ard na dtonn.
Ach tógtar Músaéim in iarthar tíre I mbuanchuimhne lucht scríofa scéal Músaéim daonna, d’óg is d’aosta, San oileán cianda, i dtigh Pheig Sayers.
Peadar Bairéad.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Scéal Éanna
(This week we consider, again, our Taoiseach’s achievements and difficulties)
An Dara Breith
Seo thíos píossa a scríobh mé anseo cupla bliain ó shoin.)
Tá’s ag fia is ag fiolar go bhfuil sé beagnach do-dhéanta breith chóir a thabhairt ar pholaiteoir ar bith go dtí mbíonn a ré sa diallait thart, agus ansin, tá sé ró-dhéanach, nó nach ndeirtear go gcríochnaíonn réim chuile pholaiteora sa láib! Tráthúil go leor, ní bheidh orainn breith dá leithéid a thabhairt sa chás áirithe seo go ceann tamaill eile, nó tá Éanna s’againne ag treabhadh leis go rábach i ngort na polaitíochta fós, agus, de réir dealraimh, tá sé suite go daingean sa diallait, agus a lucht tacaíochta sásta tacú leis fós, agus gan ina choinne ach a shean naimhde agus rubailín místuama neamhspleáigh. Sea, ag breathnú go fuarchúiseach ar chúrsaí, déarfadh duine gur mar sin a bhí, nó breathnaigh ar shaol polaitíochta Éanna, go nuige seo. Roinnt bheag blianta ó shoin, ba bheag duine sa tír a thiúrfadh seans fata i mbéal muice don Éanna céanna sin cathaoir an Taoisigh a bhaint amach lena ré? Ní raibh ann ag lucht na meán ach súgán so-lúbtha nár bhac scríobhaithe nó vótóirí i bpobalbhreitheanna leis. B’in mar a bhí go dtí gur tugadh bualadh trom dá Pháirtí i dtoghchán, agus ní raibh aon ráchairt ró-mhór ar chinnearacht Fhine Gael dá bharr sin. Ach nuair a osclaítear an bhearna tagann fear a líonta ar an bhfód.
Dán Éanna
B’in é dán Éanna s’againne. Ghlac sé le cinnireacht a Pháirtí agus tar éis dó dhá cheann choinneal an mheánoíche a dhó, d’éirigh leis léimt i ndiallait na cumhachta, agus dul i bhfeidhm ar mhóramh a Pháirtí, agus na Dála, len é a ainmniú mar Thaoiseach. B’in mar a tharla, tamall gearr ó shoin anois, agus san idirlinn, d’éirigh leis an dTaoiseach nua-thofa a dhúthracht a chaitheamh ag streachailt leis na fadhbanna do–scaoilte, a fuair sé le huacht óna réamhtheachta san oifig sin, agus chomh maith le sin, tá ag éirí leis, fanacht i ndiallait na cumhachta abhus, agus greim scóige á bhreith aige ar scrogall na bpobalbhreitheanna, sa chaoi gur tuigeadh go raibh seans maith ann go n-éireodh leis a Pháirtí a sheoladh isteach i nDáil Éireann do thréimhse eile cinnireachta, ar ball. Tá sin uilig go breá, ach b’fhéidir go bhfuil Éanna s’againne ag cur síolta a threascartha i dtalamh méith an todhchaí cheana sin.
“Ag magadh fúm atá tú? Dheamhan polaiteoir eile sa tír atá inchurtha leis an Éanna céanna sin.”
Ar an dtaobh eile den scéal….
“Ach cé hiad na daoine seo nach bhfuil sásta le gníomhartha, agus le héachtaí Éanna, ó deineadh Taoiseach de?”
“Céard faoin óráid úd, inar thug sé sciolladh teanga ar lucht na Vatacáine féin? Nár chuir an óráid chéanna sin fearg ar dhaoine áirithe? agus ansin, céard faoi dhúnadh Ionad Taidhleoireachta na tíre seo sa Vatacáin, tamall ina dhiaidh sin? Ceapadh ag an am, go raibh an leithscéal a tugadh, ar leathchois, ar a laghad. Breathnaigh freisin ar a pholasaí i leith na Gaeilge, agus feicfidh tú lear mór eile daoine, a bhfuil cloch á cur sa mhainchille acu dó, cheana féin. Sea, mh’anam, agus ansin, tá fadhb an ghinmhillte, fadhb atá ag aibiú lei ansin i gcoinsias a lán, agus a fhillfidh, ar ball, bfhéidir, le sclamh a bhaint as Éanna. Sea, agus cá bhfágfá an t-aighneas a tógadh faoi ‘phósadh aerach’, ceist a bhí faoi chaibidil i ré na Dála sin, sea, agus Éanna fós sa diallait! agus céard faoi leasú le fáil réidh leis an tSeanad? agus an toradh a bhí ar an bhfiontar sin?
**********************************************************
Súil siar, agus dhá shúil romhainn
B’in mar a scríobh mé sa cholún seo, roinnt bheag blianta ó shoin, agus dhealródh sé, de réir a lán, nár chuir Éanna lena cháil mar pholaiteoir san idirlinn. Níl le déanamh againn ach breathnú ar an gcogadh idirpháirtíoch atá á fhearadh ar bhinsí na Dála faoi láthair, agus feicfidh tú sceana á bhfaobhrú, searús á ghéarú, agus polasaithe a n-ullmhú, don olltoghchán atá á thuar. Sna laethe atá romhainn amach, feicfear stuaim agus clisteacht Éanna, sé sin má éiríonn leis seasamh in aghaidh na raice atá á thógáil, agus a bhéas á ghéarú, sna laethe atá romhainn amach, idir seo agus an chéad Cháinaisnéis eile, sé sin, má éiríonn leis éaló as an mbogach ina bhfuiltear sa toir air faoi láthair!
Céard é do thuairim fhéin faoi na cúrsaí sin?
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
SEO SLÁINTE NA BÓ 1
Peadar Bairéad.
(This week, we take a look at the place of the cow, in Erris society, in the last century.)
Seo píosa a chuir mé isteach ar chomórtas, blianta fada ó shoin. Níor bhuaigh sé an chéad duais, ach tháinig sé sa dara háit, agus bhí mé lán-tsásta le sin. B’fhéidir nár ró-olc an smaoineamh é, deis a thabhairt duit fhéin é a léamh anois, ar do chaothúlacht, tar éis na blianta fada sin uilig. Tá súil agam go mbainfidh tú taitneamh as. Tógfaidh sé roinnt seachtainí leis an tsraith aistí ar fad a fhoilsiú –
Mór idir inné is inniu!
Nach iomaí sin athrú atá tagtha ar stíl bheatha na ndaoine le breis is ceithre scór blianta anuas. Nach iomaí sin athrú a tháinig ar a nósanna, ar a gcreideamh, ar a dtalmhaíocht, ar a n-iascaireacht, agus ar a gcaitheamh aimsire, ó bhíos-sa óg.
Do thuras na huaire seo, áfach, tógfaidh mé an bhó mar shlat tomhais ar na hathruithe atá tagtha ar an saol sin, le mo linn. I mo thuairimse, tá níos mó athruithe feicthe agamsa ná mar atá feicthe ag a lán eile in Éirinn, i rith an ama sin. Tógadh mise i mbaile na Druime, baile beag, seascair, iargúlta, i bParáiste na Cille Móire, i mbarúntacht Iorrais, i gContae ollmhór Mhaigh Eo, agus d’fhás mé suas sa dúthaigh sin, i bhfichidí, agus i dtriochaidí an ocrais agus an ghorta. Nuair a dhúnaim mo shúile feicim anois é, mo bhaile dhúchais fhéin. Na tithe seascaire, aoldaite, ceann tuí. Feicim freisin, na péintéirí a tháinig chugainn ón iasacht, agus feicim na pictiúir a dhathaigh siad dár mbaile-ne, iad ansin ar sheastáin i lár an bhaile, agus b’in é ár mbaile, mar a chonacthas do choimhthigh é.
Bhíodarsan cairdiúil, cneasta…
Dúradarsan go raibh sé go hálainn. Ní mar sin a chonacthas domsa é áfach. Ní fhaca mise aon áilleacht sna tithe sean-nósacha, ceann-tuí úd. Níorbh é an baile fhéin a bhí go hálainn, dár liomsa, ach na daoine a bhí ina gcónaí ann. Bhíodarsan cairdiúil, cineálta, cneasta. Ollchlann shóisialta amháin a bhí ionainn. Ní fhágfaí éinne ocrach inár measc. Roinnfí gach nuaíocht. Bhí comhar na gcomharsan, agus an mheitheal, mar dhúshraith dár saol eacnamaíoch, agus nuair a smaoiním anois air, bhí an saol eacnamaíoch sin bunaithe, cuid mhaith, ar an mbó. B’in mar a bhíodh imeasc na gCeilteach, riamh anall. Nach iomaí sin seanfhocal in ár dteanga atá bunaithe ar an mbó chéanna?
Bíonn adharca fada ar na buaibh thar lear.
Is glas iad na cnoic i bhfad uainn, ach ní bhíonn siad féarmhar….(do na ba)…
Is fearr an tsláinte ná na táinte.
Is cara gach comharsa go dté do bhó ina gharraí. – agus tuilleadh.
Smaoiním freisin ar thábhacht na bó im óige fhéin mar bhí meas thar chuimse agamsa orthu, meas a mhaireann liom go dtí an lá atá inniu fhéin ann.
Mór idir inné agus inniu
Samhlaítear dom, mar sin, nárbh olc an smaoineamh é cuntas a scríobh anseo thíos ar áit na bó i saol mo mhuintire, nuair a bhí mise ag fás aníos.
Mar adúirt mé anois beag, ba dhoiligh áit ní b’iargúlta na Iorras d’fháil nuair a bhí mise ag fás suas ann, i bhfichidí agus i dtriochaidí ocracha na haoise seo caite. Ó! a dhiabhail!, nach mór idir inné agus inniu? Sin an smaoineamh a bhuail mé tráthnóna, agus mé amuigh ag binn an tí s’againne, ag éisteacht le hinneall crúite ag crónán leis go sásta, gan stró, gan sine a fháisceadh, gan mhealladh, gan shniugadh, gan chrónán, na tada, gan lámh dhaonna a leagan orthu.
Nach é an saol atá athraithe, arsa mise liom fhéin, agus m’aigne ag sleamhnú siar thar dhroichead stuach na mblianta, siar, síos, Bóithrín na Smaointe, agus isteach i ngort grianmhar, taitneamhach, na hóige, agus os ar bha agus ar chrú, a tharraing mé an scéal seo, tosóidh mé ag tochrais ar an gceirtlín sin an chéad bhabhta eile.
………….Ar leanúint, an tseachtain seo chugainn………….
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
.
Smaointe Athbhliana
.
Im Naomh ar thalamh!
Tá mé ag ceapadh anois, go bhfuil sé thar am agamsa éirí as na rúin athbhliana, nó le fírinne, dá mbeadh maitheas ar bith iontu domsa, bheinn im naomh ar thalamh, faoin am seo! Tá sé soiléir, mar sin, gur bheag tionchar a bhí ag na rúin athbhliana chéanna sin ormsa, i rith mo shaoil. Ach, bíodh sin mar atá, níl dabht ar domhan, ach go mbuaileann fonn chuile dhuine, an tráth seo bliana, seal a chaitheamh ag dul siar bóithrín na smaointe. N’fheadar cén fáth? Ach is dócha go bhfeictear dúinn, go bhfuil muid ag tús bliana nua, agus nach bhfuil sé nádúrtha go maith, breathnú siar ar na blianta atá caite againn cheana, féachaint an bhfuil ceacht ar bith le foghlaim againn, ón chaoi ar éirigh linn, i rith na mblianta céanna sin?
Saol Athraithe
Ceann de na rudaí is mó a chuireann ionadh orm fhéin, nó na hathruithe ar fad atá tagtha ar an saol, ón tráth ar saolaíodh mé fhéin. Athruithe, adeir tú! Nach bhfuil an saol ar fad iompaithe bun os cionn ón tráth úd. Breathnaigh ar chleachtadh an Chreidimh i measc an phobail. Nuair a bhí mise i mo ghasúr, théadh chuile dhuine ar an mbaile ar Aifreann, chuile Dhomhnach, ach amháin an té a d’fhanadh sa bhaile i mbun na rudaí beaga, nó ní thógtaí an daoine beaga chun an tséipéil, an tráth úd, go dtí go mbeadh siad fadcheannach go leor le fanacht breá ciúin, le linn an tsearmanais.
Síocháin
B’annamh freisin a tharlaíodh troid nó scliúchas i measc comharsan, an tráth úd. Níl dabht ar bith ach go dtarlaíodh easaontas, corruair, nó níor naoimh ar thalamh iad na daoine a mhair an t-am sin, ach fiú, nuair a tharlaíodh a leithéid, troid a bhíodh i gceist acu de ghnáth, agus ní leadradh nó mugáil, nó ionsaí gan chúis, a bhíodh i gceist acu, níorbh ea muis, drochfhuil, díoltas, nó mioscais de chineál eicínt a bhíodh taobh thiar de na troideanna céanna sin, bunús an ama. Ní bhíonn cúis ar bith ag teastáil na laethe seo, le tabhairt faoi dhuine eile agus é a leadradh agus a leonadh! Sea, agus b’annamh a d’fheicfeá buille fill á bhualadh ag duine, an t-am sin.
Na Meáin Chumarsáide
Rud eile atá athraithe go mór isea na nuachtáin a leagtar os comhair daoine, sa lá atá inniu ann! Anois, ar an gcéad dul síos, ba bheag nuachtán a bhí á fhoilsiú sa tír s’againne, an tráth sin, agus bíodh nach raibh orthu ach pingin, nó leathphingin fiú, ag an am gcéanna, bhíodh ganntanas airgid ag cur as don chosmhuintir, ach go háirithe, agus ní chaitheadh daoine pingneacha uathu go fánach, an t-am sin.
Ach ní chuige sin atá mé. Na nuachtáin a bhíodh ar díol, ba bheag rud i bhfoirm scanaill a bhíodh le léamh iontu, agus cúrsaí pictiúr, bhuel! ní raibh seans dá laghad go mbeadh stuaire ina peilt le feiceáil agat ar leathanach a trí! murab ionann is an lá atá inniu ann! Diabhal pictiúr dá leithéid a d’fheicfeá ar nuachtán an tráth úd, dá dtitfeadh an dá shúil as do cheann amach, mura bhfaighfeá spléachadh ar phictiúr dá leithéid, áit a mbeidís ag fógairt fo-éadaí ban! sin, nó mura bhfaighfeá ceann de nuachtáin bhuí Shasana ar iasacht ó dhuine eicínt a mhair sna bailte móra! Annamh, amach is amuigh, a bhíodh cur síos ar dhúnmharú nó a leithéid, mar b’annamh a tharlaíodh a leithéid, na laethe sin.
Inimirce
Ní call dom a rá, nach mbíodh trácht ar bith ar eachtrannaigh ag teacht chun na tíre seo, ar thóir oibre nó a leithéid. A mhalairt glan a bhíodh ag tarlú anseo, an tráth úd. Daoine ina mílte, agus ina mílte, ag fágáil na tíre seo, chuile bhliain, nó ní bhíodh saothrú ar bith le fáil acu anseo. D’imigh sin is tháinig seo áfach, agus sa lá atá inniu ann, is minic a bhíonn trácht ar na mílte, agus na mílte, a tháinig thar theorainn isteach chugainn, ar thóir oibre, nó dídine, sea, agus trácht freisin ar na milliúin a chaithear, in aghaidh na bliana, ag freastal orthu. Agus nach maith an scéal é sin, ag tír a bhí chomh bocht is a bhí an tír s’againne, scór bliain ó shoin, nó níos lú.
Seachain an Gabhar sin!
Ach ó tharla go bhfuil muid ag trácht ar smaointe athbhliana, an tseachtain seo, céard faoin ngabhar sa phárlús, adéarfá, b’fhéidir?
Cén gabhar, arsa tusa?
An Lucht Taistil s’againne! cé eile a bheadh i gceist agam? Nach bhfuil a fhios ag chuile mhadra sa bhaile, go bhfuil na milliúin á gcaitheamh againn, ag cabhrú leo siúd atá ar an ngannchuid, cuma cén cúinne den chruinne ina gcónaíonn siad, ach céard faoin Lucht Taistil s’againne? Nach bhfuil a fhios ag chuile dhuine againn, go bhfuil ár gcúnamh ag teastáil uathusan, agus ní hé sin amháin é, ach go bhfuil an cúnamh sin dlite dóibh, nó nach cuid den chine s’againne iad?
Anois an tAm!
Anois, agus muid ag bualadh bóthar isteach i ngort na bliana úire seo, nach bhfuil se thar am againn uilig, brú eicínt a chur ar an Rialtas s’againne, an cúnamh cuí a chur ar fáil dóibh, i rith na bliana reatha seo. Sea, agus in ionad na milliúin a gealladh do chiníocha i bhfad i gcéin, bíodh gur maith an beart é sin freisin, ach cuirimis mám airgid ar fáil dár Lucht Taistil fhéin, nó is náire shaolta dúinn uilig, sea, do chuile dhuine againn, go mbeadh ar bhaill dár gcine fhéin, cónaí a dhéanamh amuigh ar thaobh na mbóithre nuair atá ciste an Stáit ag cur thar maoil le hairgead! Sea, agus chuile dhuine ag iarraidh iad a chur píosa eile óna ndoras fhéin.
Nach bhfuil sé thar am againn, mar phobal, agus mar Stát, bliain faoi leith a chur in áirithe don Lucht Taistil. Sea, agus céard faoi sin a dhéanamh i mbliana?
Sin cuid de na smaointe athbhliana atá ag eitilt leo thart sa chroí istigh ionnam, ó thosaigh an bhliain úr seo, ’08. B’fhéidir go bhfuil na smaointe athbhliana céanna do do chrá fhéin, freisin? Tá súil agam go bhfuil !!!
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Straitéis fiche bliain don Gaeilge
Peadar Bairéad
Dea-scéal ó Dhia chugainn, faoi mar adeireadh an tseandream fadó. B’in iad na focail a rith liom, tráth chuala mé faoi Straitéis nua seo an Rialtais s’againne. Is fearr go deireanach ná go deo, adéarfadh duine b’fhéidir, nó bíodh go bhfuil na Rialtais s’againne ag útamáil le cúrsaí na haithbheochana le tarraingt ar cheithre scór bliain anois, ní fhéadfadh duine ar bith a mhaíomh, gur éirigh le hiarracht ar bith acu deireadh a chur le cúlú na teanga i rith an achair chéanna sin. Is fíor freisin, gur tuigeadh, blianta fada roimhe sin, go raibh an Ghaeilge i mbaol a báis, agus go raibh gá le holliarracht an náisiúin leis an mbaol sin a mhaolú. Nach iomaí iarracht a deineadh, nach iomaí coimisiún a cuireadh i mbun taighde, agus nach iomaí páipéar bán agus páipéar glas a foilsíodh, d’fhonn an gnó sin a chur i gcrích, ach bheadh sé deacair ag duine ar bith a mhaíomh, gur éirigh le hiarracht ar bith dár deineadh, talamh slán a dhéanamh de shlánú na teanga s’againne.
Nach mithid?
Tuigeadh dúinn áfach, go raibh an Rialtas meáite, le tamall anuas, ar iarracht amháin eile a dhéanamh leis an dteanga a shlánú, agus uimhir na gcainteoirí Gaeilge a mhéadú ó thart ar 83,000, faoi mar atá i láthair na huaire seo, go 250,000, ag deireadh thréimhse fiche bliain. Is fearr déanach ná go deo, adéarfadh duine b’fhéidir, agus más maith fhéin, nach míle mithid? Ba chóir a thabhairt faoi deara freisin, an bláthú as cuimse a tháinig, ar litríocht na Gaeilge, agus ar chineálacha eile ealaíon trí mheán na Gaeilge, le tamall de bhlianta anuas,
B’fhéidir go bhfuil corrdhuine inár measc adéarfadh gur trua nár shocraigh siad ar an Straitéis chéanna sin blianta ó shoin, nuair a bheadh deis eicínt acu an straitéis sin a chur i gcrích go hoifigiúil, in ionad é a dhéanamh anois, nuair nach bhfuil fágtha acu sa diallait ach thart ar mhí amháin? Agus leis an scéal a dhéanamh níos measa fós, nuair atá príomhailtirí an Rialtais nua meáite, ar ábhar deonach a dhéanamh den Ghaeilge san Ard Teistiméireacht, feasta! Cuir le sin ar fad, an scéal a chuala mé, ar na mallaibh, go raibh socruithe déanta ag an Rialtas gearradh siar ar an méid airgid a chuirfí ar fáil d’obair na Gaeilge feasta, agus tuigfidh tú an fáth a bhfuil lagmhisneach orm i dtaobh na Straitéise nua seo.
A thóin leis!
D’fhágfadh cinnidh dá leithéid an Plean Fiche Bliain sin agus a thóin leis. Ach sin uilig ráite, admhaithe, caithfear a rá, gur fearr ann ná as é, agus má thugtar aird air, bhuel, déarfainn go mbeidh toradh céatach air.
Níl le déanamh agat ach stracfhéachaint a thabhairt ar an doiciméad fhéin le sin a thabhairt faoi deara. Tosaíonn sá le cur síos ar an bhfís atá taobh thiar den bplean seo. “An Fhís” a bhaistear ar an gcaibidil seo, agus déantar cur síos ann, ar an straitéis fhéin agus an gá atá lei. Dearbhaíonn sé i dtús báire, go maireann ár dteanga beo mar theanga phobail, agus mar theanga teaghlaigh, agus chomh maith le sin, go bhfuil eolas na teanga chéanna sin ag céatadán ard dár ndaonra, cé go bhfuil a lán talamh caillte aice leis na céadta bliain. Is é polasaí an Rialtais, mar sin, nó a chinntiú go mbeadh an oiread agus is féidir dár ndaoine dhátheangach, i nGaeilge agus i mBéarla, ach, chomh maith le sin, tuigtear an gá atá le slánú, le forbairt, agus le leathnú, na Gaeltachta, nó ní bheadh an dátheangachas inshroichte, nó inmharthana, go fadtéarmach, mura mbeadh Gaeltacht bheo ar an bhfód, mar nach droichead é an dátheangachas idir dhá theanga éagsúla?
Teanga labhartha
Chomh maith le sin, is é polasaí an Rialtais nó cur le méid na dteaghlach a bhaineann úsáid as an nGaeilge mar theanga chumarsáide laethúil, agus mar thaca do na polasaithe sin, féachfar chuige, chomh fada agus is féidir, go mbeidh deis ag chuile shaoránach úsáid a bhaint as a rogha den dá theanga, ina theangmháil leis an bpobal, agus le seirbhísí an Stáit freisin. Tá caint freisin ar an dteanga a dhéanamh níos infheicthe sa tsochaí, mar theanga labhartha ag ár gcuid saoránach, mar aon le bheith le feiceáil ar chomharthaí, agus i litríocht. Dearbhaítear freisin, go gcoinneofar súil ghéar ar dhán na teanga i dTuaisceart Éireann, nó is toradh nádúrtha é sin ar na socruithe idirnáisiúnta a ceangladh idir an dá chuid dár dtír, ar na mallaibh.
“An dá arm aigne”
Tá líofacht sa Bhéarla tábhachtach freisin i saol an náisiúin seo, agus chuige sin, agus dá bharr sin, leanfar ar bhéim a leagan ar an dátheangachas, ach amháin a thuiscint, nach i gcónaí a d’oirfeadh polasaí dá leithéid do na ceantracha Gaeltachta. Ach sin uilig ráite, admhaítear go mbraitheann todhchaí na teanga ar dhaoine a roghnóidh, go cinnte, ar leas a bhaint as na deiseanna a chuirfidh an Rialtas ar fáil dóibh, tríd an Straitéis seo.
Ní gá a dhearbhú anseo, go mbunaítear an straitéis uilig seo ar an méid a dlitear i mBunreaht Éireann, in Airteagal 8…”Ós í an Ghaeilge an teanga náisiúnta is í an phríomhtheanga oifigiúil í”. Níor chóir dearmad a dhéanamh de sin, nó is cinnte go seasann stádas dlithiúil na teanga náisiúnta, go huile is go hiomlán, ar a bhfuil reachtaithe ansin i mBunreacht Éireann.
Spriocanna cinnte
Tá mé cinnte, go mbeidh an-toradh ar an Straitéis Fiche Bliain seo, ach ag an am gcéanna, bheadh duine ag súil go leagfaí síos an dátheangachas mar sprioc do Dháil Éireann freisin, sa chaoi is go mbeifí ag súil go sroichfeadh obair an Oireachtais spriocanna cinnte, chomh maith le duine. Rud eile a mbeifí ag súil leis, nó go leagfaí síos spriocanna áirithe do thréimhsí áirithe i rith an scór bliain sin. Ní leor go ndéarfadh an Rialtas go ngríosfaí an pobal le seo, siúd, agus eile, a dhéanamh, agus gan am faoi leith a lua, le seo, siúd, nó eile, a thabhairt chun críche. Féach mar a leagann an IMF spriocanna áirithe síos i gcás aisíoc na n-iasachtaí a thug siad don Rialtas s’againne, ní hé sin amháin é, ach tá socraithe acu teacht chugainn chuile mhí, le féachaint chuige, go mbeadh na spriocanna sin sroichte againn. Sin an cineál ruda atá i gceist agam sa chomhthéacs seo freisin. Ach sin uilig ráite, caithfear an t-ath a mholadh mar a fhaightear. Leor nod don eolach!
.
.
.
.
Gaeilge 
English