Rúin Athbhliana

le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir

Rúin Athbhliana arís

.

(Are ‘Rúin Athbhliana’ a waste of time?)

Peadar Bairéad

Súil romhat agus dhá shúil tharat

Seo an tráth den bhliain, nuair is cóir do dhuine súil a chaitheamh roimhe ar an tslí atá le taisteal aige, ach tá sé díreach chomh tábhachtach an tsúil eile a chaitheamh thairis, mar bíodh go bhfuil sé tábhachtach breathnú ar an ród atá romhat amach, tá sé díreach chomh tábhachtach breathnú siar ar na bólaí as ar tháinig tú. Seo an tráth den bhliain, nuair a shuíonn daoine síos agus nuair a leagann siad amach an treo a mbuailfidh siad i rith na bliana úire. Seo an tráth freisin, nuair a dhéanann daoine rúin athbhliana, agus cé déarfadh nach maith agus nach riachtanach iad na cleachtaí céanna sin? Caithfidh mé a admháil gurbh ‘in mar a dhéanainn fhéin thar na blianta fada, ach anois, agus uimhir réasúnta ard ar chlog na beatha agam, tá mé den tuairim, go bhfuil an t-am le rúin athbhliana a dhéanamh thart, agus in ionad bheith ag smaoineamh ar na rúin sin, tuigtear dom, go bhfuil an tráth gnímh tagtha anois, in ionad bheith ag smaoineamh ar na rúin chéanna sin.

Cogaí agus ráflaí cogaidh

Nuair a bhreathnaím thart orm anois, feictear dom, ar an gcéad ásc, go bhfuil an domhan seo ‘gainne i dtrioblóid, ó bhun go barr, nó tá cogaí, agus ráflaí cogaidh thart orainn, ó cheann ceann na cruinne. Ag an am gcéanna, tá tubaistí ollmhóra nádúrtha ag crá agus ag céasadh pobail eile, in áiteacha éagsúla, ar fud an domhain chláir, sea, agus galraí agus aicídí contúirteacha ag bagairt ar shláinte agus ar shó an duine daonna, cuma cá gcónaíonn sé. Sea, agus cuir le sin, an dochar – atá anois beagnach do-leigheasta – atá á dhéanamh ag an daonnaí céanna sin don chruinne agus don saol mór atá thart air, saol a fuair sé le huacht, ó na glúnta a d’imigh roimhe. Anois, ní dhéanfaidh mé tagairt in aon chor anseo, do…mans inhumanity to man…

Anois an t-am chuige

Dá dteastódh ó dhuine ar bith rúin athbhliana a dhéanamh, anois an t-am chuige sin, nó d’fhéadfadh duine a shocrú ina aigne, a dhúthracht a chaitheamh, i rith na bliana úire, ag iarraidh stop a chur le roinnt áirithe de na hoilc chéanna sin a chránn coitianta é. D’fhéadfadh sé a shocrú ina aigne, go ngearrfadh sé siar ar úsáid na gconnaí so-ídithe, ar nós guail, móin, artola, agus adhmad, agus sa tslí sin, dhéanfaí laghdú suntasach ar a lorg carbóin, rud a chuirfeadh go mór le sábháilteacht thimpeallacht na nglúnta a thiocfaidh inár ndiaidh. Caithfear a chur san áireamh feasta, nach linne an timpeallacht seo, níl againn ach a hiasacht, iasacht na hiasachta a gcaithfimid a fhágáil le huacht ag na glúnta atá le teacht. Ní seanmóireacht ar bith atá ar siúl agam anseo, ní hea, in aon chor, mar nach luíonn an scéal ar fad le réasún agus gan le déanamh ag duine ach breathnú thart air, le fírinne an ráitis sin a thuiscint.

Mo chuidse de, ó tharla nach mbeidh rúin athbhliana á ndéanamh agamsa i mbliana, déanfaidh mé mo dhícheall, sa bhliain úr, an t-iomaire atá romham a threabhadh glan, díreach, agus gan connadh so-ídithe a dhó chuige sin! Bheadh súil charthannach agam ar chomharsain agus ar chairde, agus fiú ar éinne eile a gcasfainn leis, nó lei, feadh an bhealaigh.

Miogarnach Airisteatail!

Anois, do dhuine a dúirt, anois beag, nach ndéanfadh sé aon rún athbhliana, nach bhfuil an ráiteas thuas an-chosúil le rún inmholta athbhliana. Ó! Bhuel! nach dtagadh miogarnach chodlata ar Airiseatail fhéin fadó, biodh nach aon Airisteatail mise.

Céard fút fhéin? Ar smaoinigh tú fós ar cheist úd na rún athbhliana? Bhuel! b’fhéidir gurb é seo an t-am oiriúnach chuige sin! Déan do mharana air, ar chuma ar bith!

Ádh mór oraibh uilig san athbhliain chéanna sin.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

Saoire gan só.

le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir

S A O I R E G A N S Ó .

.

.

I bPlaya den Bossa anocht,

Anuas ar óg, ar shean,

Luíonn an t-aer mar luaidhe

Ar fhir, ar mhná, is a gclann,

Is teipeann ar ghaothráin na gcrann

Aer trom na hoíche a bhogadh.

Codlaíonn spéir is réalta

Ar thóin na Linne goirme.

Nó níl oiread gaoithe amuigh

Le duilleoga crann a luascadh

Nó a chorródh an scathán gorm

Le spiorad na Linne a dhúiseacht.

.

Rangaithe go néata ciúin,

Tar éis saothar crua an lae,

Neadaíonn cathaoireacha is trioc,

Beag beann ar chioth, nó ar ghaoth,

Ag feitheamh leo le foighid,

Go scalfaidh grian arís,

Le sluaite a mhealladh ina dtreo.

Ag lorg faoisimh is sos.

.

.

Gealbhain is fáinleoga faoi shuan

I ngaothráin chiúine na gcrann,

Na fámairi fhéin ar fán,

Le hocras is tart a chloí

I mbialanna spíosraithe

Phlaya den Bossa.

Is gan tada le clos,

Ach monabhar buan an tráchta

Dár mealladh gan stad chun suain.

.

Ach anois is arís, gan choinne,

Stróiceann scaird shuanmhillteach

Bráillín sítheach an tsuain

Lena búir bharbartha, bhuile.

.

Ach gealfaidh lá eile, go luath,

Is ardóidh grian gheal seol,

Is meallfar sean is óg

Lena bpáirt a ghlacadh athuair

I ndráma buile na mbeo.

Ar Oileainín ársa Ibiza.

.

************************

Sceal Little Bee.

le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir

The Other Hand……………Céadchló…2008

By…..Chris Cleave…………………………£7.99

Peadar Bairéad

Scéal an Inimircigh, ‘Little Bee’

“Most days I wish I was a British pound coin instead of an African girl. Everyone would be pleased to see me coming…..

A pound coin can go wherever it thinks it will be safest. It can cross deserts and oceans and leave the sound of gunfire and the bitter mess of burning thatch behind.”

Sin mar a chuireann an Nigéarach óg mná seo, Little Bee, tús lena scéal, san úrscéal corraitheach, spreagúil, seo, le Chris Cleave.

Cé hé an Chris Cleave seo, an ea?

Bhuel! rugadh Chris i Londain Shasana, sa bhliain 1973. Chaith sé cuid dá óige san Aifric Thiar. Chuaigh le hIriseoireacht, agus le húrscéalaíocht, agus bhain cáil domhanda amach dó fhéin, sa dá ghort céanna sin. É pósta agus triúr clainne orthu. Tá cónaí orthu sa Ríocht Aontaithe.

‘Little Bee’ agus ‘The Other Hand’

Tá dhá ainm ar an úrscéal seo. Sna Stáit Aontaithe agus i gCeanada baisteadh ‘Littel Bee’ air, agus sa Ríocht Aontaithe agus in Éirinn tugtar ‘The Other Hand’ air. Sí Little Bee an príomhcharachtar sa scéal seo. Cailín óg a chaith tús a saoil sa Nigéir, áit ar rugadh agus ar tógadh í, ach sárar shroich sí an sé déag fhéin, chuir na comhlachtaí móra ola a ladar isteach i scéal a beatha, agus de bharr na modhanna míshibhialta trína ndeachaigh siad i mbun gnó sa dúthaigh sin, socraíodh ar dhúchasaigh fiosracha, contúirteacha, a dhíothú. Ba é toradh an tsocraithe sin nó gur theich Little Bee agus a driofúr mhór, Nkiruka, lena mbeatha, ach, thángthas suas leo ar thrá, agus tharla ag an am áirithe sin, agus san ionad cinniúnach sin, go raibh beirt Sasanach, a raibh ag teip ar a bpósadh, agus iad ag iarraidh breith athuair ar théad do-aimsithe, so-bhriste an ghrá a shnaidhmeadh le chéile arís faoi mar a bhí i mblianta rómánsacha a n-óige. Dúirt lucht na tóra, go ligfeadh siad an bheirt saor, dá mbeadh na Sasanaigh sásta méar an duine a ioc, mar fhuascailt orthu. Andrew agus Sarah O Rourke an lánúin Sasanach, a tharla ar an trá, ag an am sin, agus lig Sarah dóibh méar a bhaint di, agus dúradh lei nach marófaí Little Bee de bharr a híobairte sin. Ní raibh Andrew sásta méar leis-sean a ligint leo, agus dá bharr sin, níor tháinig an driofúr mhor, Nkiruka, slán ón ngábhadh sin.

Ionad Coinneála Inimirceach

Ar ball, d’éirigh le ‘Little Be’ Sasana a bhaint amach, áit ar cuireadh isteach in Ionad Coinneála Inimirceach í, áit inar chaith sí dhá bhliain. D’fhoghlaim sí Béarla na Banríona i rith an achair sin, sa tslí go mbeadh ar a cumas teacht i dtír sa Bhreatain, ar ball. Bhuel, ligeadh amach trí thimpiste í, agus tharla go raibh uimhir ghutháin Andrew O Rourke aici, agus ar ball, rinne sí teangmháil le muintir Uí Ruairc. Chuir an teangmháil céanna sin cor i gcinniúint ‘Little Bee’, agus i gcinniúint Sarah O Rourke freisin, nó chuir Andrew lámh ina bhás fhéin.

D’fhás caradas idir ‘Little Bee’ agus Sarah. Faoi’n am seo, bhí fear nua tagtha isteach i saol Sarah, Lawrence ab ainm dó, fear a raibh post aige mar oifigeach sa Home-Office. Bhí mac óg ag Sarah, Charlie ab ainm dó, ach ligeadh seisean air, de shíor, go mba é Batman fhéin é.

Díbeartha!

Tháinig na póilíní sa tóir ar ‘Little Bee’, agus ba é deireadh an scéil sin é, nó gur seoladh ar ais abhaile chun na Nigéire í. Chuaigh Sarah lei, len í a chosaint, agus a shaoradh, dá bhféadfaí sin a dhéanamh. Leis an mbeart sin a dhéanamh, shocraigh Sarah ar leabhar a scríobh, ag liostáil na ndaoine ar deineadh éagóir orthu, de bharr pholasaí an Chomhlachta Ola úd. Ar éirigh leo sa bhfiontar sin? nó ar theip orthu? agus cén chríoch a chuir an t-údar ar a scéal? Bhuel, cheap mé nár chóir dom dul níos sia leis an scéal anseo, ach é a fhágáil fúibh fhéin. Le fuascailt na faidhbe a fháil, níl le déanamh agat ach an leabhar seo a fháil, is a léamh. Geallfaidh mé dhuit nach mbeidh a chathú ort, nó is leabhar dea-scríofa, dea-chumtha, lan teannais é, agus leabhar a chuirfidh faoi gheasa thú go dtí go mbeidh fios fátha gach scéil, fuascailte, feannta, fiosraithe, agat.

SEO SLÁINTE NA mBÓ – 2

le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir

SEO SLÁINTE NA BÓ 2

Peadar Bairéad.

(This week, we take a look at the place of the cow, in Erris, in the the last century)

.

Pobal meánaoiseach a bhíomar ann, in Iorras na nIontas, na laethe sin, agus muid ag iarraidh bogadh linn go ciúin, dínitiúil, isteach i bhfichiú haois sin an fhuatha, an terannais, agus an áir. Nuair a saolaíodh mise, ní raibh ann ach go raibh na ba athraithe amach as na tithe cónaithe, agus d’fheicfeá fós na crúite sáite sna fallaí, áit a mbíodh téada ceangailte na mbó, ach faoin am a raibh mise ag fás suas, bhí na ba ag cur fúthu i mbó-toighthe ar chúl na dtithe. Bhí mo mhuintir ag éirí dá nglúna, taréis blianta fada an bhochtanais, agus na héagóra. Ní bhíodh an oiread sin ba ag éinne. Péire anseo, trí cinn ansiúd, agus ceithre cinn ag corr dhuine. Ainm ar gach aon bhó acu, agus eolas iomlán ag chuile dhuine sa teach ar chúrsaí bóúla chuile bhó acu. Bhíodh chuile dhuine sa teach ar chipíní, agus muid ag súil leis an ócáid mhór nuair a bheadh gamahain le saolú.

Lá nó oíche, ba chuma linne é, nó bhíodh muid uilig i láthair don ócáid. Minic a chonaic mé mo Mham agus ceirt fhliuch aici á cuimilt ar chláréadan cneasta na bó. Géim phianmhar, áthasach, na breithe. An bolg uisce. Na cosa tosaigh. An rópa. An tarraingt.

Fear ciallmhar

Nár chiallmhar an gadaí é Daid s’againne, mar d’iarrfadh sé orainne gasúir, teacht i gcabhair air. Sea, agus mholfadh sé sinn go hard, nuair a leandálfadh muid gamhain brea fireann ar urlár an stábla.

Bhíodh fáilte i gcónaí roimh ghamhain fireann.

Glanadh, diúgadh méire, cosa laga lúbacha.

Crú. Bainne ramhar buí á bhlí ag Mam i ngalún tincéara.

Isteach linn ansin go tóstalach go n-ullmhódh Mam an gruth buí. Ó! dár Príosta na nGrásta! ach ba bhia ríoga é, dár linne. Bhíodh tóir an diabhail againn air. Bhí linn ansin, mar bheadh bainne go flúirseach sa teach feasta, agus bheadh im níos flúirsí freisin. Bheadh muid ag maistriú sár i bhfad. Nuair a bheadh deireadh le tréimhse an ghrutha bhuí, chuirtí an bainne sa bháisín ar maidin, agus d’fhágtaí ansin é go tráthnóna, nuair a thógtaí amach é, lena bhearradh le sásar. Dhéantaí an cleas céanna arís, chuile thráthnóna. Chuirtí an t-uachtar isteach in árthach speisialta. Dhéantaí an cleas céanna maidin is tráthnóna, go dtí go mbíodh buicéad sin an uachtair lán go béal, ansin thógfadh Mam an chuinneog chuici, tráth eigin idir am dinnéir agus am tae. Ghlanfadh sí agus scólfadh sí an chuinneog i dtosach. Déanamh barraille a bhí ar an árthach sin, ach go raibh com caol seang uirthi, ar nós mhná na haoise sin. Ansin scaoiltí an t-uachtar ramhar, buí, isteach inti. Chuirtí an loinnithe isteach, agus síos ar chos an loinnithe dheintí clár na cuinneoige a dhaingniú.

Pisreog bheag neamh-urhóideach

Bhí gnó beag amháin eile ansin, agus bheadh muid réidh don mhaistriú. Gheobhadh Mam aibhleog ón tine, agus chuirfeadh isteach faoin gcuinneog í…pisreog bheag neamh-urchóideach, leis an im a chosaint orthu siúd a thógfadh uainn é, le súil mhillteach, nó le bearradh toibreaca Bhealtaine, nó fiú orthu siúd a d’fhágfadh an teach ag caitheamh tobaca, le linn an mhaistrithe!

Pisreoigín macánta, bídeach, amháin eile…glaicín salainn a chraitheadh ar chlár na cuinneoige. Bhí slánú sa salann, chuile lá riamh.

.

Solas sa Dorchadas

le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir

Solas sa Dorchadas.

Le linn na ngearróga dubha a thagann

I gcroílár ceart an Gheimhridh istigh,

Téann na sluaite Gael ar oilithreacht

Go Brugh geal draíochta na Bóinne thoir.

.

Ní le déithe a mhóradh a thagaid,

Nó le briocht a shníomh faoi rún,

Faoi mar a dhein a sinsir rompu

In Áras ársa Aonghus an Bhrugha.

.

Tagaid ‘na sluaite le breacadh lae ghil,

Roimh éirí gréine i Ríocht na Mí,

Is téid isteach go croí an Bhrugha,

Mar nár scal ga gréine cheana le bliain.

.

Is fanann leo go socair foighdeach,

Go bhfeiceann ga solais chucu aniar,

Ga nach stopann riamh nó choíche,

Go mbuann ar dhoirche na pluaise thiar.

.

Músclaíonn ga ghrianstad an Gheimhridh

Umar an ionaidh ina gcroí istigh,

Gur éirigh lena sinsear Gael.

An Brugh ildánach a thógáil cruinn.

Lena scil is lena ngliceas

Cheansaigh siad an ga gréine groí,

Is sheol faoi úim isteach san uaimh é

Le cumhacht na doirche go brách a chloí.

.

Le bua dá leithéid a fháil ar olc,

Níor mhór dóibh saothrú buan ar léann,

Is ga a dtaighde a scaladh siar

Trí phóirsí dorcha a n-aineolais fhéin.

.

Labhrann siad linne, trí Bhrugh an tsolais,

Is molann dúinn ár n-aineolas a chloí

Trí sholas a scaladh san áit ’tá dorcha,

Is seisreach ár mbeatha a scaoileadh saor.

.

***********************************

.

.

.

.