le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Spiorad na Nollag 2
Peadar Bairéad
(To continue the Christmas spirit, we view some further Christmas verse)
.
Aodh Mac Aingil
.
Leag mé béim ar leith i mbliana ar an méid a chuir na filí s’againne le ceiliúradh na Nollag in ár measc anseo in Éirinn. Rinne mé athlua ar véarsaí le Máirtín Ó Direáin, le Máire Mhac an tSaoi, agus le hEoghan Ó Tuairisc, le sin a léiriú. Anois, déanfaidh mé iarracht ar thionchar na Nollag orm fhéin a léiriú in alt na seachtaine seo, le fad eicínt a chur le ceiliúradh seo an Dá Lá Dhéag. Ach, mar thús, ba mhaith liom tagairt a dhéanamh do dhán beag le hAodh Mac Aingil, an diagaire cáiliúil Gaelach sin, a rugadh i gContae an Dúin sa bhliain 1571, agus an té a scríobh ‘Scathán Shacraimint na hAithridhe.’ Bhásaigh sé sa bhliain 1626, tar éis a cheaptha mar Easpag ar Ard Mhacha. Seo mar a chuir seisean é….
A Naoidhe Naomh.
Dia do bheatha, a naoidhe naomh,
isin máinséar cé taoi bocht,
meadhrach saidhbhir atá tú
‘s glórmhar id dhún féin a-nocht.
.
A Mhuire, a mháthair, a ógh,
oscail doras an chró dhamh
go n-adhrainn ardrí na ndúl –
Nach córa dhúinn ná do dhamh?
,
Ach féach ar an véarsa álainn, cráifeach, seo as an ndán céanna sin…..
An t-asal fós is an damh
ní leigfead ingar dom rígh;
do-ghéan féin a n-áitsin dó –
asal mé is bó Mhic Dé Bhí.
Sílim go mbeadh sé deacair spioradáltacht, nó dáiríreacht an dán Nollag seo a shárú, nó téann an file go croí an ábhair le gach áladh focal a léimeann ó ghob a chleite san iomann Nollag sin.
Nós Nollaigiúil
Ach le críoch a chur leis an bpíosa seo, b’fhéidir gur chóir dom véarsaí Nollag, dem chuid fhéin, a shníomh isteach, i ngan fhios, anseo. Faoi mar a luaigh mé cheana, bhí de nós agam, le blianta fada, tabhairt faoin Nollaig a cheiliúradh trí cupla véarsaí a chur i dtoll a chéile don ócáid. Seo thíos dán a chum mé tamall de bhlianta ó shoin.
Breith sa Stábla
Séasúr na Nollag ‘na rás chugainn,
Is cálóga bána anuas,
Mar bhrat glan, naofa, glégeal,
Ag folach dúinn brúscar is smúit.
.
Ach istigh im chroíse, le díograis,
Ullmhóidh mé máinséar, le dua,
Is glanfaidh mé brúscar na mblianta
As seanstábla m’anama chrua.
.
Beidh an máinséar sin ullamh, glan, néata,
Um Nollaig, is an sneachta ar lár,
Is fágfaidh mé doras mo chroíse
ar laiste, is gan glas air go lá.
.
Séasúr na Nollag ‘na rás chugainn,
Is an Naí naofa, neamhdha, anuas,
Ag ní, is ag slánú Chlann Éabha,
Is ag folach dúinn peaca is buairt.
Sin agaibh anois cuid na bliana seo, agus is é mo ghuí-se dhaoibh anois, nó…..
Go mbeirimid uilig beo ar an am seo arís.
.
.
.
.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Do chéad fáilte isteach!
Ó tharla nár casadh mo sheanchara, Séimí a’ Droichid, orm le scathamh, bhí mé ag ceapadh, go mb’fhéidir nach raibh an fear bocht ar fónamh agus shocraigh mé ar bhualadh isteach chuige i ndiaidh an dinnéir, an lá cheana. Bhuail mé ar an doras, agus nach orm a bhí an t-ionadh nuair a d’oscail Séimí fhéin an doras dom.
“Do chéad fáilte chun an tí seo,” ar seisean, “tar isteach láithreach, agus cuir feoil ar an gcathaoir sin thall”
Rinne mé rud air, ar an bpointe, nó tuigeadh dom go raibh rud eicínt ag dó na geirbe ag an bhfear bocht, nó bíodh gur fáiltigh sé romham go croíúil, fial cairdiúil, ag an am gcéanna, cheap mé go raibh sé ábhairín beag mílítheach san aghaidh.
Any News?
“Tá súil agam go bhfuil tú go maith? arsa mé fhéin, chomh luath is a bhí mo thóin socraithe ar chaohaoir dheas, bhog, ar bhruach an tinteáin.
“Dheamhan cailleadh ar bith orm, taobh amuigh den diabhal slaghdáin seo, atá dom’ chrá le coicíos anois.”
“Dona go leor,” arsa mé fhéin, “ach le breathnú ort, ní cheapfadh duine ar bith go raibh clóic ort. Ach an bhfuil aon scéal nó scuan nua agat nó is fada anois ó bhí deis seanchais nó scéalaíochta againn?”
“Dheamhan scéal nó scuan agam, taobh amuigh de na scéalta faoi’n Rialtas s’againne, scéalta a mbíonn na meáin lomlán díobh, na laethe seo.”
“Cad iad na scéalta atá i gceist agat ansin, a Shéimí?” arsa mé fhéin, agus mé ag iarraidh scéal eicínt a mhealladh uaidh.
A day is a long Time…..
“Cúrsaí Polaitíochta atá i mbéal an phobail, na laethe seo. Toghcháin mhaide á reachtáil do lucht na meán, féachaint cén tacaíocht atá anois ag na Páirtithe éagsúla Polaitíochta, agus le féachaint freisin, cé hé rogha na coitianta, na laethe seo.”
“Agus cén toradh a bhí ar na toghcháin mhaide sin, nó ar tháinig aon athrú suntasach ar dhearcadh an phobail, ó aimsir an olltoghcháin i leith?”
“D’fhéadfá a rá gur tháinig, nó chaill Páirtithe an Rialtais, cé’s moite de na Glasaigh, chaill siad tacaíocht, agus fiú, chaill an Taoiseach fhéin cuid dá thacaíocht, sa toghchán maide sin. Agus ar an dtaobh eile den scéal, d’éirigh le Fine Gael, agus leis an Lucht Oibre, cur go maith lena dtacaíocht-san.”
What caused the change?
“An bhfuil aon tuairim agat a Shéimí, céard ba chúis leis na hathruithe suntasacha céanna sin, nó an bhfuil aon tábhacht ag baint leo?”
“Caithfear a admháil, go bhfuil tábhacht ag baint leo, agus más rud buan atá i gceist againn sna hathruithe sin, bhuel, ansin, níl dabht ar domhan ach go bhfuil an-tábhacht ag baint leo.”
Ach, nach mar sin a bhíonn i gcónaí. Nach dtugtar léasadh do pháirtithe an Rialtais, i dtoghcháin mhaide dá leithéid, chuile bhabhta, geall leis?”
“D’fhéadfadh cuid den cheart a bheith agat sa mhéid sin, ach ar an dtaobh eile den scéal, caithfear a chur san áireamh, go raibh cúiseanna áirithe, cinnte, leis na hathruithe céanna sin.”
“Cheap mise nach raibh ann ach daoine ag iarraidh nuachtáin a dhíol, trí scéal mealltach dá leithéid a chur i mbéal an phobail, go rialta.”
“ Uaireanta, ní bhíonn ann ach sin, ach an babhta seo, déarfainn go raibh cúiseanna tromchúiseacha, thairis sin, le dearcadh agus breith an phobail. Tharla, ar na mallaibh gur baineadh tuislí as an Rialtas, ar ócáidí áirithe. Má bhreathnaíonn tú ar an gcaoi ar láimhseáil siad Fadhb na Sionainne, agus an chaoi ar lig siad do Aer Lingus feidhmiú, beag beann ar leas an phobail. Níl dabht ar domhan, ach gur láimhseáil an Rialtas an fhadhb sin go tútach, amscaí, míchúramach.
Driving too!
Féach freisin ar cheist na gceadúnas tiomána, agus an phraiseach a deineadh den gceist chéanna sin. Nílim á rá nár cheart don Aire déanamh mar a rinne, ach táim ag maíomh, nach raibh an obair bhaile déanta go cruinn, cúramach, roimh ré aige, faoi mar ba chóir a dhéanamh i gcás dá leithéid.
Ní dóigh liom, go bhféadfaí a mhaíomh, go bhfuil an pobal s’againne sásta le leagan amach na nOspidéal faoi láthair, ach oiread. Níl ón té atá tinn ach leigheas, agus ní féidir sin a chur in áirithe dó, má tá lucht na nOspidéal ag breathnú, an t-am ar fad, ar an mbunlíne.”
“Is dócha go gcuirfeadh na cúrsaí sin isteach ar phobal ar bith, ach an bhfuil cúis ar bith eile ann, le torthaí na dtoghchán maide a mhíniú?”
That last Straw!
“Bí cinnte go bhfuil, agus tromchúis freisin. Sea, agus seo an t-asal sa pharlús! Is dócha gur chuir an t-ardú pá a bhronn an Rialtas orthu fhéin, agus ar roinnt eile freisin, ar na mallaibh, is dócha gur chuir sé sin déistean ar roinnt mhaith daoine, agus cuir le sin, an chaoi ar labhair an Taoiseach faoi na cúrsaí sin, nuair a cuireadh faoi agallamh é ar an Teilifís. Nuair a cuireadh ar a shúile dó, go raibh ioncam níos airde aige anois ná mar a bhí ag Uachtarán na Fraince, nó ag Príomh-aire Shasana, nó fiú ag Uachtarán Mheiriceá fhéin, rinne sé beag is fiú den scéal, trí thagairt a dhéanamh don chaoi a raibh aras luachmhar faoi leith, (an Teach Bán, Uimhir a Deich Sráid Downing, agus Chequers, agus Palás Uachtarán na Fraince,) ag na ceannairí thuasluaite, mar chuid dá dtuarastal! Cheapfá uathu uilig nach bhféadfaidís diultú don ardú neamhoiriúnach seo! Nach acusan atá greim ar shrianta na cumhachta?”
“Ach, an bhfeiceann tú an t-am?” arsa mé fhéin, nó thug mé faoi deara, go raibh Séimí bocht ag éirí tuirseach agus corraithe. “Tá sé thar am agamsa bheith ag bogadh. Oíche mhaith agat anois, a Shéimí.”
“Slán abhaile” arsa Séimí, dom fhreagairt, ach níor dhein sé aon iarracht mé a choinneáil scathamh eile, faoi mar a dhéanfadh, de ghnáth..
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Tadhg an dá Thaobh
Breis is mí ó shoin anois, bhí píosaí le léamh ar pháipéar áirithe, faoi ísliú pá agus an Garda Síochána.
Céard a bhí i gceist sna píosaí céanna sin, an ea?
Bhail! Bhí seo. Dúradh go raibh an ísliú pá sin ag cur as go mór do bhaill an Gharda Síochána, go háirithe do na baill óga, a bhí ar phá íseal go maith, cheana féin, agus dá leanfaí leis an bpolasaí míchiallmhar sin, go mbeadh baol ann, go bhféadfadh coirpigh ghairmiúla fábhar na mball sin a cheannacht, trí bhreabaireacht.
Caithfidh mé a admháil gur bheag nár bhain an raiteas céanna sin an anáil díom! agus níos measa fós, ba cheannairí cheardchumainn na ngardaí a dhearbhaigh a leithéid, de réir an nuachtáin chéanna sin.
Céard a bhí i gceist sa dearcadh sin, an ea?
Go dtí na Cluasa!
Bhail! Bhí seo. Ó tharla go raibh cúrsaí eacnamaíochta na tíre seo sáite go dtí na cluasa i dtrioblóid, agus ó tharla go raibh ar an Rialtas chuile iarracht a dhéanamh le sinn a thabhairt i dtír slán sábháilte as an bpuiteach maraitheach sin, ní raibh an dara rogha acu, ach pá agus liúntais a n-oibrithe a ísliú. Agus i ndáiríre, más uainn talamh slán a shroichint go luath, caithfidh chuile dhuine againn a chion fhéin a dhéanamh, ar mhaithe leis an bpobal frí chéile. Arbh é a bhí á rá sa ráiteas úd, nó nach raibh na Gardaí sásta a gcion fhéin a dhéanamh i gcosaint an phobail s’againne? Mar, dá mba ea, cé bhronn an tseamair Mhuire orthusan? Nó cé dúirt leo taobhú le taobh amháin, seachas an taobh eile, sa chogaíocht bhuan idir dhlí agus cheart, ar thaobh amháin, agus coirpeacht agus fealltacht, ar an dtaobh eile.
An i ndáiríre atá siad?
Ag cogaíocht le Coirpigh
Déarfainn nárbh ea, nó an bhfuil aon dream sa tír seo, a chaitheann a laethe agus an n-oícheanta, dá ndéarfainn é, ag cogaíocht le coirpigh, agus iad ag iarraidh Cothrom na Féinne a chur ar fáil do chuile shaoránach. An gceapann tú go bhféadfadh duine dá leithéid, seal a chaitheamh, ag taobhú leis an dtaobh eile?
Ní chreidfinn é, agus chomh fada is a d’fheicfidís go raibh an Stát ag tabhairt Cothrom na Féinne dóibh fhein, agus go raibh an t-ualach céanna á iompar ag chuile shaoránach eile, bhail, ní chreidfinn go bhféadfadh garda ar bith a phost a thréigint sa chogaíocht i gcoinne na gcoirpeach.
Ach céard faoi na cinnlínte ar an nuachtán úd, má sea?
Diabhal a bhí iontu ach, cinnlínte ar nuachtán, agus ní cinnlínte a dhréachtann polasaí an Gharda Síochána, déarfainn.
Sea, agus taobh amuigh de na cinnlínte céanna sin, tá scéal eile a sníomhtar isteach sna nuachtáin, ó am go chéile, freisin, faoi chúrsaí ioncaim.
Agus céard é fhéin, an ea?
Bhail, tá daoine áirithe sa tír seo, a shaothraíonn lab mór airgid, in aghaidh na bliana, agus is é a theastaíonn uathusan, nó greim dúide a choinneáil ar an airgead céanna sin, agus cé go mbíonn ar an gcosmhuintir glacadh le hísliú pá, le fadhb airgid na tíre a leigheas, tuigtear do na daoine saibhre seo, nach bhfuil dualgas ar bith orthusan a gcion fhéin a dhéanamh, leis an ngéirchéim sin a shárú, agus níl a leath fhéin sásta dul i gcomhar leis an bpobal s’againne, leis an bpoll dubh sin in ár mbuiséad a líonadh.
Ag cruinniú na Leithscéal
Agus an bhfuil leithscéal ar bith ag na daoine seo as gan a gcion fhéin a dhéanamh i ré seo ár nganntain?
Tá, mh’anam, agus dhá leithscéal! Ach arís, is leithscéalta iad a bhfuil a dtóin leo! Nó maíonn siad i dtosach, go mbeadh an baol ann, go ndéanfadh tír éigin eile iad a phóitseáil uainn, mura mbeadh an phingin is airde á fháil acu uainne! Sin, nó ar an dara dul síos, dár le roinnt eile de na daoine cumhachtacha seo, go mbeadh an baol ann, go nglacfadh roinnt áirithe dá mbaill breabanna, go háirithe, breabanna ó choirpigh. Is beag uisce a choinneodh ceachtar den dá leithscéal sin, dá mba channaí stáin iad! Má tharlaíonn go bhfuil postanna den scoth acu, agus má íoctar go maith iad as dualgaisí an phoist sin a choimhlíonadh, bhail! nach é is lú is gann dúinn a bheith ag súil uathu, nó go nglacfadh siad go fonnmhar le hísliú pá, chomh maith le duine, agus gan a bheith ag cruinniú na leithscéal roimh ré, ar eagla go n-iarrfaí orthu a ndea-shaorántacht a chruthú in am an ghátair. B’fhéidir gur leor sin do thuras na huaire seo, nó ní tráth cainte é, ach tráth dáiríreachta agus gnímh.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Cairde caillte.
Denis Philpott
Ar na mallaibh a chuala mé an scéal, drochscéal gan choinne, chomh fada is a bhain sé liom fhéin, nó bíodh go raibh aithne agam ar Denis thar bhlianta fada, ón tráth ar tháinig sé go Cill Chainnigh a chéaduair, i dtús na seachtóidí, mar nach raibh muid beirt i mbun múinteoireachta i gColáiste Chiaráin anseo sa Chathair Álainn feadh cuid mhaith den am sin, ach mar sin fhéin, ba bheag an teangmháil a bhí eadrainn ó d’éirigh mé fhéin as an múinteoireacht, roinnt blianta ó shoin. Ach ní hionann sin is a rá, nár áirigh mé Denis ar dhuine dem chairde, agus dem chomhleacaithe, duine a raibh meas, agus dhá mheas, agam air, mar dhuine agus mar mhúinteoir díograiseach, dúthrachtach, dáiríreach. Ach, céard is féidir liom a rá faoin laoch seo anois, agus mé ag iarraidh cloch a chur ina leacht? Mar tuigtear dom, go bhfuil a leithéid tuillte aige, agus mar sin, seo chuige mé….
Fear breá eile sciobtha uainn ag an mbás bradach. Caithfidh mé a admháil dhuit nach raibh mé ag súil lena bhás, nó b’fhear breá, scafánta, óigeanta ab ea Denis, fear ar chaith mé blianta fada i mbun oibre in éindigh leis, agus fear a d’fhéadfá bheith ag brath ar a chúnamh, agus a chomhoibriú, chuile lá riamh, nó ba dhuine uasal, díograiseach, macánta, é, agus Gael dílis, ionraic, den chéad scoth. Ba mhór é a spéis i gcluichí agus i gcultúr an Ghaeil, agus ba mhúinteoir é a bhí réidh agus sásta, i gcónaí, a dhúthracht a chaitheamh ar mhaithe lena dhaltaí. Sea, ní chuile lá a chasfadh a leithéid ort, nó faoi mar adúirt, an tú adúirt, seans nach mbeidh a leithéid arís ann. Méala mór a bhás dá bhean, Catherine, agus dá chlann, agus is mór linn uilig a mbris.
Solas na Soilse, agus ionad i measc na Naomh Éireannach, go raibh aige anois agus i dtólamh.
Slán le Denis….
.
A Dhonncha gealgháireach mothóimid uainn thú,
Do chomhairle gaoise, is do chúnamh caoin, Do neart, do dhearcadh, is do chluas le héisteacht,
Bheith ’na n-éaghmais feasta, is buille dian.
.
Dáileadh an chré leat i Mí na Marbh,
Is fágadh do mhuintir i mbuairt ‘s i mbrón ,
Ach duitse, a chara, guím solas na soilse
I dTeaghlach an Rí, anois is go deo.
.
Mothóimid uainn thú, anois is feasta,
Agus sinn i sáinn nó i bhfadhb gan bhrí,
Ach beidh do chuimhne mar mhéar an eolais
Dár stiúradh fós trí bhuairt an tsaoil.
.
Codladh sámh dhuit i dteaghlach Chiaráin,
I bhfad ód’ dhúthaigh ar bhruach na Laoi,
Mar tá d’áit in áirithe ag Bord an Tiarna,
Is fáilteofar romhatsa i measc na Naomh.
.
**********************************************************
.
.
Laoch eile ar lár
John Glynn
Dáileadh an chré le laoch eile, anseo sa Chathair Álainn, ar na mallaibh freisin. Deoraí eile atá i gceist agam anseo, agus fear mór spóirt freisin, nó ba Ghaillimheach é, a d’imir ar Fhoireann Sinsear Peile na Gaillimhe, ina lá, agus fear a chaith blianta fada freisin, mar ghalfóir díograiseach, anseo i gClub Ghailf Chill Chainnigh.
Cé tá i gceist agam, an ea?
Cé eile, ach an duine uasal sin, John Glynn. Fear macánta, díograiseach, dúthrachtach, ab ea John, agus bíodh go raibh sé imithe anonn sna blianta, nuair a chuir mé fhéin aithne air, a chéaduair, ag an am gcéanna, bhí ar a chumas cluiche breá gailf a imirt, agus geallaimse dhuit é, nach go héasca a gheofaí an lámh in uachtar air, sa chluiche céanna sin. Thuigfeá láithreach, go raibh tú ag imirt le curadh, a chaith a dhúthracht le linn a óige, ag imirt peile ag an leibhéal ab airde, lena Chontae, i nGaillimh thiar.
Bhí aithne mhaith freisin ag pobal Eaglais Fhiachra ar John, anseo sa Chathair Álainn, agus ba é an scéal céanna é ag John, bíodh sé san Eaglais, nó amuigh ar pháirc na himeartha, ní dhéanadh sé riamh dhá leath dá dhícheall. B’éasca a thuiscint uaidh, go mba fhear creidimh, amach is amuigh é. Mothóimid uainn thú, a Sheáin na gile, ach guímis solas na soilse, agus áit ag Bord an Tiarna, go raibh agat anocht agus i dtólamh.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
.
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
.
Nuair a bhí mé ag iarraidh cloch a chaitheamh ar charn Dháithí Uí Ógáin, cupla seachtain ó shoin, scríobh mé véarsí in onóir don ócáid sin, ach ceal spáis, fágadh ar lár iad an tráth sin, bhuel, shocraigh mé ar iad a chur isteach mar rubaillín le píosa na seachtaine seo. Mar sin, seo chugaibh iad……………… Cloch ar a Charn
Rinne mé iarracht ar chupla véarsa a shnadhmadh le chéile mar chloch ar a charn, agus le mo mheas ar ár Scoláire Gaelach fhéin a chur in iúl. Seo chugaibh anois é………………
.
Laoch eile ar lár
.
Trom anocht croí éigeas Osraí,
Millteach mór a chaill,
Fear dána eile sínte, caillte,
Fleasc a cheirde sciobtha ar fán.
.
Tobar eolais, Foinse eagna,
Crann taca Gael go hiomlán
Laoch sa bhearna in am an ghátair,
Ar gcosaint tréan gach aon tráth.
.
Cé sheasfaidh feasta sa bhearna bhaoil dúinn,
Nuair a thiocfaidh géar ar chine Gael?
Cé dhéanfaidh an taighde, lenar gcás a scaoileadh,
Nuair a dhéanfar ionsaí ar ár n-aos léinn.
.
Mothóidh muid uainn thú, anseo in Osraí
In aimsir álainn ár nDaonscoile glé
Nó ghlac tú chugat saorántacht ár Ríochta
Mar dhúthaigh ársa do chine ghil fhéin
Solas na Soilse ag soilsiú na slí dhuit,
Is leaba gan chnaipe id chomhairse gach tráth,
Scoláireacht is taighde dod mhealladh le héifeacht,
Anois agus choíche, go bruinne an bhrátha.
.
Solas na soilse agus leaba i measc Naoimh Éireann go raibh ag a amam uasal, anocht, agus i dtólamh.
.
.
.
Gaeilge 
English