le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
An Monsignor Tommy ar lár
Peadar Bairéad
Mothóimid uainn é
Tháinig mé fhéin go Cill Chainnigh a chéaduair tar éis dom a bheith ceaptha mar mhúinteoir i gColáiste Chiaráin, sa bhliain 1966, agus b’in mar a tharla gur chuir mé aithne i dtosach ar an Athair Tommy Maher, faoi mar a bhí sé an tráth sin, agus bíodh gur chuir mé suim agus dhá shuim, sna cluichí náisiúnta, roimhe sin, b’fhada ó chamáin agus ó shliotair a rugadh agus a tógadh mé fhéin in Iorras thiar, ach ba ghearr i gColáiste Chiaráin mé go raibh mé faoi gheasa ag scil agus ag luas na hiománaíochta, agus bíodh go raibh orm tosú arís i mbun mo cheirde, agus cé go raibh orm aithne a chur ar idir mhúinteoirí agus dhaltaí, ní fhéadfainn éaló ó dhraíocht, nó ó gheasa an chamáin, a bhí le mothú chuile áit thart orm, ag an am.
Ceapadh an tAthair Tommy mar mhúinteoir sa Choláiste, sa bhliain 1953, tar éis dó seal a chaitheamh ag obair in Ard-deoise Átha Cliath tar éis a oirnithe, sa bhliain 1948, ach chomh maith le sin, ba é a d’adhain tine an ghrá don iomáint imeasc daonra an Choláiste ag an am gcéanna. Dá chomhartha sin, d’éirigh le foireann iomána an Choláiste Corn an Chrócaigh a bhuachan, sa bhliain 1957, agus arís sa bhliain 1959. D’éirigh leo freisin é a bhuachan roinnt blianta eile idir sin agus an bhliain 1983, nuair a d’fhág draoi an chamáin fhéin an Coláiste le post nua mar shagart paráiste a ghlacadh i Muileann a’ Bhata. Ní gá a lua anseo, an bhaint a bhí aige le Foireann Sinsir Chill Chainnigh, mar ar fheidhmigh sé mar thraenálaí foirne, ar feadh bliain is fiche, nó tá fhios ag madraí an bhaile fhéin, – gan cait an bhaile a lua in aon chor,- faoina éachtaí sa ghort céanna sin.
Dualgas Ghiolla na mBróg
Bhí ard-mheas ar an Athair Tommy mar mhúinteoir matamaitice, mar déan, agus mar uachtarán i gColáiste Chiaráin, ach dá éagmais sin ar fad, níor dhuine ardnósach é in aon chor, agus le linn a shaorama, chuile sheans go bhfeicfeá é i mbun poistíneachta eicínt. Is cuimhin liom ócáid amháin, tar éis dom a bheith ceaptha mar Leas–ardmháistir, gur chuir mé ceist air faoi dhualgaisí an phoist sin. Ba é a mhol sé dom nó súil in airde a bheith agam i gcónaí, agus rud ar bith a fhágfai gan déanamh, a dhéanamh. Ba ansin a thuig mé meon agus cleachtadh an uachtaráin fhéin, sé sin, gnó ar bith a fágadh gan déanamh, a dhéanamh. B’in é dualgas an ‘Boots’ i dTeach Aíochta! Ní raibh éirí in airde ar bith ag baint le Tommy, faoi mar a thugtaí air coitianta, nó ba dhuine umhal, cráifeach, comharsanúil é, chuile lá riamh. Mothóimid uilig uainn é sna bólaí seo, mar dhuine, mar chríostaí umhal, mar iománaí oilte, cliste, agus mar Chill-Chainneach dílis, agus ar deireadh thiar, mar shagart cráifeach, ar bronnadh an teideal measa úd, Monsignor, air. Mairfidh a chuimhne lá is fuide anonn; a mhiongháire ciúin, cuthaileach; a ghaelachas; a thuiscint ar scileanna agus ar ealaíona na hiománaíochta; agus níos iontaí fós, a fhlaithiúlacht i múineadh, agus i roinnt, na scileanna céanna sin, orthu siúd ar suim leo forbairt agus saothrú na slite ab fhearr le caighdeán na himeartha a chur chun tosaigh.
Chomh fada is a bhain sé liom fhéin, ba dhuine cairdiúil, carthannach, comharsanúil, é an tAthair Tommy, fear a raibh meas agus omós tuillte go maith aige, i gcéin is i gcóngar, trína dhúthracht, trína dháiríreacht, agus trína dhílseacht.
Áit ag bord an Tiarna go raibh agat a Mhonsignor, anois agus feasta, go brách na breithe.
.
Caoineadh an Mhonsignor
An Monsignor uasal ‘nois sínte,
Is ní fheicfear a leithéid go luath,
Nó thuig sé cluiche Chúchulainn,
Is mhúin sé a chleasa dá ghlúin.
.
Súil seabhaic a shúil ar an sliotar
Ag eitilt ó chamáin go cúl,
An t-imreoir lán scil’ agus glicis
Ag fáil bua ar a chéile, gan dua.
.
B’eisean a lúbfadh a chamáin,
Le sliotar a sheoladh go cruinn,
Ach rinneadh sagart den imreoir,
is fágadh Páirc a’ Bháire gan Laoch.
.
Ár slán leat a Athair na míne,
Nár laga an Rí thú go deo.
Solas na soilse dod’ anam,
Anois agus choíche faoi shó.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Nollaig Shona Dhaoibh Uilig
Ó tharla go bhfuil sé de nós agam píosa faoi leith a scríobh sa cholún seo don Nollaig, tuigeadh dom, nár chóir dom nós a bhriseadh, an babhta seo, mar sin, seo chugaibh píosa speisialta do Nollaig na bliana seo Dhá Mhíle is a Deich. Agus ó tharla arís go bhfuil sé de nós agam, le tamall anuas, súil a chaitheamh siar fan bhóithrín na gcuimhní, tá mé réidh anois le tamall a chaitheamh, thiar ansin, i measc chuimhní geala meanmnacha na hóige.
Tá cuimhne ghlé, gheal, ghrinn, agamsa ar Nollaigí thriochaidí an ocrais, in óige an fhichiú haois, agus ní inné ná inniu a ceiliúramar na Nollaigí céanna sin, agus fiú, dá gcuirfí chuige mé, déarfainn go mbeadh lag-chuimhne agam ar Nollaigí deireannacha fhichidí na haoise céanna sin.
Agus conas a bhí againn na laethe úd?
.
Scothchuimhní
Bhuel! Is féidir liom a rá anois, i ndiaidh na mblianta sin uilig, nach bhfanann liom ach scoth-chuimhní geala, croíléiseacha. Cuimhnigh ar an gcineál saoil a bhí thart orainn, an tráth úd. Bhí cónaí orm i mbaile beag, mar a raibh aithne ag chuile dhuine ar na daoine a mhair sna bólaí sin, agus níorbh é sin amháin é, ach d’fhéadfá dánacht a dhéanamh ar dhuine ar bith acu. Ba chomharsanna iad uilig, daoine a d’ithfeadh béile i do theachsa lá meithle, agus daoine a thiocfadh i gcabhair ort in am an ghátair, agus ní gá dhom a rá, go n-íocfása an comhar leo, ar do sheal. Ach conas mar a bhí ag an bpobal thart orainn, an tráth úd? Le scéal gairid a dhéanamh de, go hainnis, nó mar is cuimhin le chuile dhuine anois, ba iad sin laethe an Great Depression, nó Cúlú Eacnamaíochta na bliana 1929.
Cleasa an Aosa Óig
Ach ní hé seo ach é siúd, conas mar a bhí ag daoine óga sa sochaí sin?
Mar a bhíonn ag an aos óg i gcónaí, seal i mbun poistíneachta, agus seal i bhfad níos faide i mbun cleasanna agus caitheamh aimsire.
Cén cineál poistíneachta atá i gceist agam, an ea?
Ag brath ar a aois, agus ar a neart, bhíodh a graithí fhéin leagtha amach do chuile dhuine den chlann. Ach, de ghnáth, b’iad na ‘jabanna’ a thit ar chrann an aosa óig nó, cannaí uisce a iompar abhaile ón dtobar, brosna móna a thabhairt isteach ón gcruach mhóna, seal a chaitheamh ag buachailleacht bó, seal eile a chaitheamh ag déanamh teachtaireachtaí, agus a leithéid.
Ach inis dom faoi shaol na hóige, teacht na Nollag.
Bheul! Thosaíodh an t-aos óg ag ullmhú don Nollaig i dtús Mhí na Nollag, nó bhíodh nós acu an tráth úd cúig mhíle Áibhé a rá idir sin agus Oíche Nollag, agus don té a dhéanfadh a leithéid, bheadh a mhian le fáil aige Lá Nollag, agus dár ndóigh, bheadh ar chumas duine an mian sin a bhronnadh ar chara, nó ar ghaol, dá mba mhaith leat a leithéid a dhéanamh.
Tús an Scleondair
Ach, níor thosaigh an scleondar ar fad go dtí cupla lá roimh an Nollaig fhéin, mar ansin chuirtí na daoine óga amach, ar fud na bhfud, ar thóir eidhinn agus craobhacha glasa de chineál ar bith, agus geallaimse dhuit é, gur bheag earra dá leithéid a bhí le fáil, thart orainne, in Iorras na nIontas, an tráth úd, nó ní bhíodh crann nó tor, nó mórán bláthanna fiú, ag fás thiar an t-am sin. Ach sin ráite, b’annamh a thagadh muid abhaile gan ábhar oiriúnach de chineál eicínt ar láimh againn. Faoi’n am sin, bhíodh an teach aol-daite ag na daoine fásta, agus chrochtaí na craobhacha glasa thart faoin teach, maraon le slabhraí de pháipéar daite, agus nuair a bhíodh an gnó ar fad críochnaithe, bhíodh cuma geal, aerach, Nollaigiúil, ar an teach, agus leis an sméar mhullaigh a chur ar chúrsaí ansin, dhéanfadh Mam coineall mhór dhaite na Nollag, a fheistiú ar fhuinneog na cistine. Ina dhiaidh sin, dhéantaí tine mhór na Nollag a adhaint agus ba chomhartha é sin go raibh na hullmhúcháin don Nollaig críochnaithe, agus ag an bpointe sin, théadh an t-aos óg i mbun a gcleas fhéin, ó cheann ceann an tí agus théidís i mbun cleasa ar nós, Dallóg, Lúrapóg Larapóg, Tomhaiseanna, agus tuilleadh dá leithéid. Ní bhíodh féasta ar bith againn an oíche sin, ach tar éis gnáth shuipéir, roinntí cuid de chiste risíneach na Nollag orainn, le blas beag den Nollaig a thabhairt dúinn.
Fear na Feasóige Léithe
Ansin, thagadh am codlata, agus idir sin agus maidin, thagadh fear mór na féasóige léithe fhéin ar a chuairt. Ní hé anois go mbíodh an oiread sin fanta ina mhála dúinne, ach d’fhágadh sé tomhaisín milseán, cupla úll, agus dá mbeadh an t-ádh i do chaipín, b’fhéidir go bhfagfadh sé féirín beag ón siopa i do stoca freisin, agus geallaimse dhuit é, go mbíodh an oiread céanna fáilte againne roimh na féiríní céanna sin, is a bhíonn ag aos óg an lae inniu roimh ríomhaire, nó roimh rothar, nó roimh féirín costasach ar bith eile dá shórt.
Maidin Lae Nollag bhíodh muid inár suí le giolc an ghealbhain, nó roimhe fiú, agus muid ag ullmhú dAifreann luath na Nollag. D’fhágadh muid an teach i ndorchadas na maidine, agus d’fheiceadh muid solas na Nollag ar dearglasadh i bhfuinneog chuile theach sa mbaile. Ar ár mbealach chun an tséipéil chasadh comharsanna orainn, agus ‘Nollaig Shona’ ar bharr a ghoib ag chuile dhuine acu. B’aoibhinn bheith beo ar a leithéid de mhaidin. Aifreann, Laidin, Lampa fearraibín, Éadach bán ar na ráillí thart ar an Altóir. Draoícht na Laidine ó bhéal an tsagairt. Cráifeacht phobal Dé ag éirí mar thúis os comhair na hAltóra. Seanmóir na Nollag agus liosta na ndaoine a thug airgead do bhailiúchán Nollag na sagart. ‘Ite Missa Est’. Deireadh an Chláir, a chairde.
Ag Dul sa Dreoilín
D’fhanadh na daoine fásta taobh amuigh den tséipéal seal ag déanamh a gcomhrá, agus ag guí ‘Nollaig Shona’ ar a chéile, ach chomh fada is a bhain sé linne, gasúir, bhí gnó tábhachtach le déanamh againne, nó bhí muid meáite ar dhul amach ar thóir an dreoilín, nó nárbh é amáireach ‘Lá ‘le Stiofáin’, agus nach raibh socraithe againne dul sa Dreoilín go breá luath an lá sin. Nuair a bheadh an gnó sin curtha i gcrích againn, bheadh dinnéar mór na Nollag ullamh dúinn, agus ní call dom a rá, go mbainimis taitneamh agus sásamh as an dinnear céanna sin, agus as an ngé bhreá phlucach a bhí ullmhaithe inár gcomhair ag Mam. Beannacht Dé lena hanam, agus leo siúd uilig atá imithe romhainn ar Shlí na Fírinne.
.
Nollaig Shona d’ár Léitheoirí uilig
agus
Go mbeirimid beo ar an am seo arís.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Olltoghcháin na dTriochaidí !
.
Peadar Bairéad
.
Cleasa Polaitíochta
Thug ár bpobal vótála aghaidh ar na bothanna vótála ar na mallaibh, le Teachtaí Dála a thoghadh don Aonú Dáil triochad, nó scoradh an triochadú Dáil ar Lá ‘le Bríde na bliana seo, 2011, agus socraíodh Lá an Olltoghcháin don chúigiú lá fichead de Mhí seo na bhFaoilleach, agus cuireadh in iúl freisin, go dtionólfaí an tAonú Dáil Triochad, ar an naoú lá de Mhárta na bliana seo. D’fhág sin go mbeadh thart ar thrí sheachtain ag an lucht polaitíochta, le feachtais toghchánaíochta a eagrú. Ní call dom a rá, nár leo ab fhaillí é, nó taobh istigh d’achar an-ghearr, bhí postaeir á gcrochadh, óráidí á ndéanamh, leanaí á bpógadh, agus polasaithe á nochtadh, sea, agus chuile chleas polaitíochta eile á chleachtadh, ag polaiteoirí glice, stóinsithe, le dallamullóg a chur ar vótóirí maola na tíre seo, lena vótaí a mhealladh uathu, ar mhaithe leis na polaiteoirí glice, stóinsithe, fhéin, ach nach é sin an cluiche atá á imirt ag an dream céanna sin, le sinsearacht?
Toghcháin sna Triochaidí
Anois, is fada mé fhéin ag breathnú ar chleasa na bpolaiteoirí le linn fheachtas toghchánaíochta, ó thoghcháin na dtriochaidí i leith. Tá cuimhne agam fós ar thoghchán ’32, bíodh nach bhfuil an chuimhne chéanna sin ró-ghlé, nó ró-ghlinn, faoin am seo, ach is cuimhin liom go mbíodh na polaiteoirí ag tabhairt óraidí uathu taobh amuigh de Theach an Phobail ar an nGeata Mhór, tar éis an Aifrinn, maidneacha Domhnaigh. D’fhanadh an pobal ar fad, geall leis, idir óg agus aosta, ag éisteacht leis na hóráidí. Anois, ag an am sin, ní cúrsaí náisiúnta, nó idirnáisiúnta, is mó a bhíodh ag teacht idir phobal na Cille Móire Iorrais agus codladh na hoíche, níorbh ea muis! cúrsaí áitiúla ba mhó a bhíodh ag déanamh tinnis dóibh, an tráth úd. Ghealladh an fear seo go ndéanfaí an Draein Mhór a shioscadh, agus a ghlanadh, dá dtoghfaí eisean, agus ghealladh an boc eile, go gcuirfí teara ar an mbóthar mór idir Bhéal an Mhuirthead agus an Fód Dubh, dá seolfaí eisean chun na Dála, agus mar sin dóibh ina n-óráidí, agus ag cuimhneamh siar ar na hóráidí céanna sin anois, ní déarfainn go raibh siad thar mholadh beirte ach oiread, ach cén chaoi a mbeadh, nuair nach raibh cleachtadh ar bith ag na créatúir úd ar óráidíocht, an tráth úd, agus fiú, dá dtoghfaí iad, nár bheag an seans go ligfí dóibh a scileanna a chleachtadh os comhair na Dála, nó a n-easpa scile a léiriú os comhair an náisiúin. Agus, nár bheag an seans go léifeadh an pobal céanna sin a n-óráidí, fiú dá ligfí srian leo sa Dáil, nó nár bheag duine sa pharóiste a léifeadh páipéar nuachta ar bith, ag an am, taobh amuigh den Weekly Independent, b’fhéidir. Ach sin uilig ráite, tá mé ag ceapadh gur bheag tionchar a bhí ag na hóráidí sin go léir ar an bpobal s’againne, nó bhí a fhios go maith ag chuile dhuine den lucht éisteachta sin, cé gheobhadh an “stróc” uaidh, sa Bhoth Vótála, Lá an Toghcháin.
Ba sciob sceab dúinne é
Is cuimhin liom freisin, go dtagadh an corrghluaisteán chugainn, aimsir toghchánaíochta, agus bratacha agus balúin ag sileadh leo, agus anseo agus ansiúd, chaitheadh fear an ghluaisteáin dornán billeoigíní ildaite amach trí fhuinneog an ghluaisteáin. (Ní raibh aon chaint an tráth úd ar chosair, nó truflais, nó tada dá leithéid.) Chomh luath is a chaitheadh, thagadh páistí an bhaile anuas orthu, faoi mar ba sciob sceab é, agus bhailíodh chuile dhuine againn, an oiread agus ab fhéidir, de na billeoigíní ildaite céanna sin, agus ritheadh muid abhaile leo, faoi mar ba bhó a bhronn fear an ghluaisteáin orainn. Ba é a bhíodh scríofa ar an billeoigíní sin nó gur chóir vótaí a thabhairt don Pháirtí ainmnithe. Ba nuacht againne fógraíocht dá leithéid, agus bhailíodh muid go díograiseach iad.
Ní thosaíodh an spórt uilig go dtí go mbíodh comhaireamh na vótaí déanta. Ansin a thosaíodh an rí-ra, an raic, agus an ruaille buaille, nó tharla ag an am, go mbíodh bailte áirithe ag taobhú le Páirtí amháin, agus bailte eile ag taobhú leis an bPáirtí eile, agus ó tharla go mbíodh Páirtí amháin in uachtar, thagadh muintir na mbailte a thaobhaigh leis an bPáirtí sin amach ag máirseáil, le ceol, agus le drumaí, agus le trí gháir mholta ar chnoc, trí na bailte a chaill sa choimheascair. Bhí an baol ann i gcónaí, go dtarlódh scliúchas ar ócáid dá leithéid, ach b’annamh a tharlaíodh.
Lá faoin dtor againne!
Ní bhíodh an oiread sin cainte i measc daoine faoi na cúrsaí sin uilig, ag an am, nó is dócha go raibh chuile dhuine cinnte, roimh ré, faoi cé gheobhad an “stróc”, nó an Uimhir a hAon uaidh. Ach, ba chuma faoi sin uilig, nó ba lá faoin dtor againne, scolairí, é Lá an Toghcháin, nó nach i dTeach na Scoile a bhíodh na Bothanna Vótála socraithe, an t-am sin, díreach faoi mar a tharlaionn go minic in a lán áiteacha fós. Bhuel! sin agaibh cuid de na cuimhní ar Olltoghcháin na dTriochaidí, cuimhní a thagann ar ais chugam anois agus mé ag smaoineamh ar Olltoghchán 2011, agus muid bodhraithe fós ag lucht na meán, agus iad ar a marana faoi pholasaí an Pháirtí seo, nó faoi bheartaíocht an Pháirtí úd eile. An tráth úd áfach sna triochaidí, in Iorras, ní bhíodh dár mbodhradh ach na postaeir, agus na billeoigíní úd, ar dhein mé tagairt dóibh thuas…Nár mhéanar dúinn bheith beo na laethe úd!
Cur le chéile!
Ach, focal amháin eile uaim…Níl ach leigheas amháin ar ár gcruachás anois, agus sin, éirí as an sciolladóireacht feasta, agus cur le chéile.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
.
Really, truly, and substantially……..
Peadar Bairéad
.
Ba nath cainte é sin a bhíodh an-choitianta ar bhéala daoine, blianta ó shoin, agus sa ráiteas sin, bhí Caitlicigh Rómhánacha ag dearbhú os ard, gur chreid siad, go raibh an Tiarna fhéin i láthair san abhlann choisricthe, i ndáiríre, go fírinneach, agus go substantiúil.
Agus a Thiarna! Nach mór go deo an focal é sin? Duine ag dearbhú gur chreid sé ina chroí istigh, go raibh Cruthaitheoir na cruinne uilig i láthair sa phíosa beag sin aráin, nár arán go fírinneach é a thuilleadh! Sea, agus ní hé sin amháin é, ach go raibh sé i láthair, ina iomláine, san abhlann sin, Agus ní cur i gcéill ar bith atá i gceist sa láithreacht seo, ní hea! Ach láithreacht lom dáirírech.
Substaintiúil, freisin
Agus céard faoin láithreacht substantiúil? Bhuel, nuair a smaoiníonn tú ar an abhlann, smaoiníonn tú, i dtús báire, ar ghnéithe an aráin, sé sin, a dhath, a dhéanamh, a bhlas, agus a bholadh, agus feictear do dhuine, nár tháinig aon athrú orthu sin, mar sin, céard a tharla sa choisriceadh? Bhuel, is é a chreideann an Caitliceach Rómhánach nó gur athraigh substaint an aráin. Agus céard é fhéin? Bhuel, sin an t’ábhar adeir linn, gur arán atá idir chamáin againn seachas aon stustaint eile, ach le linn an choisricthe, athraítear ábhar an aráin go míorúilteach, agus ní harán a thuilleadh é, ach Corp agus Fuil an Tiarna. Is í an deacracht a bhaineann leis an scéal seo nó, le breathnú ar an abhlann, d’fheicfeadh duine nár tháinig athrú ar bith air, nó tá an dath, an cuma, an blas agus an boladh díreach mar a bhí roimh an choisriceadh, agus sin an fáth go dteastaíonn léim an Chreidimh uainn, más uainn glacadh leis an bhfíorláithreacht sin. Sea, agus nach cuimhin linn uilig céard a tharla, nuair a bhí an Tiarna fhéin ag iarraidh an mhíorúilt seo a mhíniú dá lucht éisteachta fadó, agus nuair a mhínigh sé dóibh, go gcaithfeadh siad a chuid feola a ithe, agus a chuid fola a ól, dá dteastódh uathu fáil isteach i Ríocht Dé na Glóire.
Dochreidte!
Ar ghlacadar leis an scéal sin, an ea?
Níor ghlac, muis! nó is amhlaidh a thréigh roinnt mhaith dá lucht éisteachta é, ach níor dhein an Tiarna an Ráiteas céanna sin a aistharraingt, nó a mhaolú fiú, ach is amhlaidh a rinne sé é a ath-rá, agus a threisiú, le cur i dtuiscint dóibh siúd a raibh amhras orthu faoi fhéidireacht míorúilte dá leithéid. Ní raibh aon áit sa Ríocht don té nach bhféadfadh glacadh leis an ráiteas céanna sin mar chloch choirnéil dá chreideamh. Le sin a dheanamh, nil uainn ach Leim an Chreidimh. Ná bíodh drugall ar bith orainn an léim chéanna sin a ghearradh.
.
.
.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
St. Jude’s,
Bóthar Phort Láirge,
Cill Chainnigh.
27. 11. ’02.
.
A Eagarthoir a chara,
Alt beag chugat. N’fheadar an mbeadh aon spéis agat ann. Ag súil le scéala uait.
Beir Bua agus Beannacht
ó
Peadar Bairéad.
***************************************************
S a o i r s e C a i n t e .
**************************
.
Daonlathas atá againn sa tír seo, agus sa chineál sin rialtais, cuirtear saoirsí faoi leith in áirithe do shaoránaigh uilig an Stáit.
Cén cineál saoirsí, an ea ?
Saoirse tionóil, saoirse caidrimh, agus saoirse cainte, na cinn a thagann chun cuimhne, ar an bpointe boise, ach do thuras na huaire seo, is í an tsaoirse cainte is mó a bheidh idir chamáin agam.
Tuige, an ea?
Bhuel, chuile thuige, mar i ndáiríre, nach í an tsaoirse chéanna seo bun agus barr an daonlathais. Mura bhfuil saoirse cainte againn, ní fiú an deich triuf ceann ar bith de na saoirsí eile a ghealltar dúinn sa mBunreacht.
Agus céard é go díreach atá i gceist sa tsaoirse iontach seo, a chuireann saoirse cainte in áirithe don saoránach?
Tá seo, go ngealltar don saoránach, go bhféachfaidh an dlí chuige, go mbeidh cead agus ceart aige a thuairimí dílse fhéin a nochtadh, os íseal, nó os ard, chomh fada is nach n-úsáidtear an tsaoirse sin le huisce faoi thalamh a chothú i gcoinne an Stáit, nó i gcoinne an phobail. Sea, agus chomh fada is nach gcuirtear isteach ar shaoirse éinne eile.
Ach, tuige a’ bhfuil tú ag seinm ar an dtéad seo inniu? Nach bhfuil chuile shaoránach sásta an ceart sin a bhronnadh ort, agus ar chuile shaoránach eile, chomh maith leat?
B’fhéidir go bhfuil, agus b’fhéidir nach bhfuil. Is dócha go mbeadh sé níos cóngaraí don bhfírinne, dá ndéarfainn go bhfuil an Stát sásta an tsaoirse sin a bhronnadh orm, ach an bhfuil chuile shaoránach sa Stát sásta a leithéid céanna a dhéanamh? Déarfainn fhéin nach bhfuil.
Conas a tháinig tú ar an tuairim sin?
Bhuel, níl le déanamh agat ach éisteacht le daoine ag comhrá, ar chláracha Raidió, nó ar chláracha teilifíse fiú, agus tabharfaidh tú fhéin faoi deara, go bhfuil tuairimí áirithe nach bhfuil glacadh ag an bpobal leo, nó ag láithreoirí na gclár úd, dá ndéarfainn é, ach oiread.
Cén cineál ábhair atá i gceist agam sa mhéid sin?
Bhuel, nach cuimhin leat an chomhairle a thugtaí do dhaoine óga, agus iad ag fágáil an bhaile fadó, le dul ar scoil chónaithe, nó ag dul amach chun oibre dóibh, nó roimh dhul ar an mbád bán nó a leithéid, dóibh.
Ní cuimhin liom go díreach anois.
Bhuel, ba é adeirtí leo, ná ábhair áirithe comhrá a sheachaint, ábhair a raibh baint acu le Creideamh nó le Polaitíocht, agus déarfainn go bhfuil cuid mhaith den bhfírinne ag baint leis an gcomhairle céanna sin, fiú sa lá atá inniu fhéin ann.
Ach, nach féidir le duine rud ar bith is maith leis a rá ar chláracha raidió, nó teilifíse, na laethe seo?
D’fhéadfadh sé go bhfuil, ach má breathnaíonn tú ar chúrsaí, feicfidh tú, go n-itear beo beathaíoch an té a dhéanann iarracht ar thuairimí áirithe a chur os comhair an phobail, ar raidió, nó ar theilifís, gan trácht in aon chor ar na nuachtáin, agus go minic, is iad fiacla an láithreora is géire san ithe céanna sin.
Nach bhfuil sé deacair sin a chreidiúint sa lá atá inniu ann, agus go háirithe, ó thuigtear do na láithreoirí céanna sin, gurb iad fhéin tús agus deireadh na saoirse cainte, agus, ag an am gcéanna, nach minic a thugann siad ardán do bhoicíní aite, nach n-éistfeadh amadán an choirnéil fhéin leo
Tagaim leat sa mhéid sin, go dtugann siad ardán do bhoicíní aite, gan dabht ar domhan, ach de ghnáth, cuireann na boicíní céanna sin tuairimí aite an láithreora fhéin os comhair an phobail. Sea, bíonn clár oibre faoi leith ag na láithreoirí céanna sin, nó nach ionann le heaspaig iad, agus iad ag éisteacht le faoistiní na cosmhuintire, agus ag cur comhairle orthu, díreach faoi mar ba shagairt pharáiste, ar a laghad, iad.
Ar an dtaobh eile den scéal, má dhéanann tusa iarracht ar thuairimí nach n-aontaíonn an láithreoir leo, a chur i láthair, bí cinnte, go mbainfear sclaimh asat, agus chomh maith le sin, bí cinnte freisin, gur gearr go ruaigfear den aer thú, tú fhéin is do thuairimí coimeádacha!
Sea, ach cén cineál tuairimí coimeádacha atá i gceist agam, an ea?
Bhuel, le blianta fada anois, nach deacair do thuairimí faoi chúrsaí náisiúnta a nochtadh go neamheaglach, macánta, ar cheann ar bith de na meáin chumarsáide. N’fheadar mé anois go díreach, céard is cúis le sin. Ach, ar an gcéad dul síos, tá faitíos ar dhaoine a dtuairimí macánta fhéin a nochtadh, ar eagla go mbainfí as a gcnámha é, ar ball. Tá’s ag chuile dhuine againn, nach bhfuil pionóis phríobháideacha, thuaidh nó theas, thar mholadh beirte, le mám maith blianta anois. Tá’s ag chuile dhuine, go bhfuil pionóis uafásacha á ngearradh ar dhaoine, agus nílim ag labhairt faoin bpionós a ghearann an Stát, trína chúireanna, ar dhaoine, ach oiread, ach an pionós a ghearann na paramílitigh, ar a mbaill fhéin, i dtosach, agus ar bhaill an phobail freisin, nuair a bhriseann siad rialacha áirithe, i measc na cosmhuintire. Bhuel, anois, ní go ró-mhinic a bhíonn tuairiscí na bpionós céanna sin le fáil againn ar na meáin chumarsáide. Sea, agus d’fhéadfá a bheith cinnte dearfa de, gur lú ná sin fós, na tagairtí dóibh siúd a ghearrann na pionóis sin, a bheidh le fáil agat ar na meáin. Níor den chéill é, a leithéid a dhéanamh, bíodh go ngeallann an Stát saoirsí dá leithéid dúinn!
Tá ábhair eile ann freisin, nach maith le daoine a dtuairimí dílse fhéin a nochtadh fúthu.
Cén cineál ábhair atá i gceist agam, an ea?
Bhuel, ní chuile dhuine a nochtfadh tuairim nach mbeadh ag teacht le tuairimí na gceartchreidmheach, i gcúrsaí creidimh, i gcúrsaí sóisialta, nó i gcúrsaí gnéis. Níl dabht ar domhan, ach gur chalma an saighdiúir a raghadh ag argóint faoi chúrsaí gnéis, ar chlár raidió, nó ar chlár teilifíse, agus é ag iarraidh dearcadh coimeádach a chur ar a súile don lucht éisteachta. Chonaic muid uilig an chaoi ar deineadh daoine áirithe a mhugáil ar chláracha dá leithéid. Smaoinigh ar an té a bheadh ag iarraidh a chur ina luí ar a lucht éisteachta, nár chóir do mhná pósta dul amach ag obair! nó nár chóir do lánúnacha aonghnéis bheith ag iarraidh pósadh, nó páiste a uchtú, ach oiread, Nó fiú, nár dheacair an cúram a bheadh ar dhuine, agus é ag iarraidh a chur ina luí ar a lucht éisteachta, gur daoine macánta, díograiseacha, neamhleithleasacha iad, lucht polaitíochta. Ná síltear anois go mbeadh fonn orm fhéin na tuairimí sin a chur os comhair an phobail, ach ní chuirfeadh sé as dom éisteacht le duine eile agus é ag iarraidh dearcadh dá leithéid a chur ar a chosa, os ard. Ach sé an chaoi a bhfuil cúrsaí anois, nó nach dtabharfaí deis ar bith do dhuine dá leithéid, a dhearcadh, nó a chuid argóintí, a shlógadh, ar mhachaire na hargóna, nó is amhlaidh a dhéanfaí é a ionsaí ar an toirt, ar eagla go mbeadh deis aige dul i gcionn ar an bpobal, nuair ba chiallmhaire, go mór fada, deis labhartha a thabhairt dó, sa chaoi go bhfeicfí, an raibh ar a chumas a chás a shonrú agus a chosaint.
Is cuimhin liom, blianta ó shoin, nuair a bhí lucht Jehovah ag dul timpeall na mbailte, ag iarraidh a soiscéal a chraobhscaoileadh, i measc daoine, bhuel, ba é mo thuairim fhéin, ag an am, nár chóir an cead sin a thabhairt dóibh, ach bhí cara agam, ag an am, agus nuair a dheineamar an scéal a chíoradh, ba é an tuairim a bhí aigesean, nó gur chóir lánchead a thabhairt dóibh a ndearcadh a chur i láthair an phobail, cead acusan, ag an bpobal, ansin, glacadh leis, nó diúltú dó. Ar ball, thuig mé ciall agus eagna an dearcaidh chéanna sin. Anois, níl dabht ar domhan, ach go dtugann an Bunreacht s’againne an ceart agus an tsaoirse sin dár saoránaigh, ach ní haon mhaith é sin, mura bhfuil na saoránaigh sásta agus toilteanach déanamh mar a mholtar dóibh sa Bhunreacht céanna sin.
Ar na mallaibh, tháinig ábhar eile os comhair an phobail, ábhar atá i bhfad Éireann níos cigiltí, agus níos tinneallaí, fós, ná na cinn atá luaite agam, go nuige seo.
Agus cén t-ábhar é fhéin, in ainm an Rí?
Is dócha go bhféadfaí mí-úsáid gnéis, ar dhaoine óga, ag baill áirithe den chléir a ainmniú anseo. Tá’s ag madraí an bhaile fhéin, faoin am seo, gur tharla a leithéid, go réasúnta forleathan, ó cheann ceann na tíre seo, agus gur tharla sin, le roinnt mhaith blianta anuas anois. Gníomhartha dochosanta iad na gníomhartha céanna sin, agus admhaítear gur deineadh leithcheal trom ar na daoine sin, ar deineadh an mhí-úsáid sin orthu, cuma cé dhéanfadh é, ach tá sé i bhfad Éireann níos measa fós nuair a dhéanann baill den chléir é, nó bhí de dhualgas ar na daoine céanna sin an óige a chosaint, agus a gcúram a thógáil orthu fhéin, agus dá bhrí sin, bhí de cheart ag an óige bheith muiníneach astu. Ach anois, samhlaigh duit fhéin duine ar chlár teilifíse, nó ar chlár raidió, agus é ag iarraidh na baill sin den chléir a chosaint, nó a bheith ag iarraidh na hEaspaig a bhí ina bhfeighil, a chosaint, ach oiread! An dtabharfaí deis dó a chás a leagan os comhair a lucht éisteachta, gan cur isteach, gan trasnaíl? Ag magadh fúm atá tú! D’íosfaí é beo, beathaíoch, gan salann, gan anlann.
Ach, i ndeireadh na dála, caithfimid éisteacht leis an dá thaobh den scéal, nó ní bheidh síocháin go deo againn nó go dtuigfimid bun agus barr, agus fios fátha, an scéil, ó thús deireadh. Nílim ag maíomh anois go mbeidh sé éasca sin a dhéanamh, nó ní bheidh, ach más uainn seolta a ardú arís, agus bóthar a bhuaileadh chun an dara Earraigh sin atá romhainn amach, caithfear rud eicínt dá leithéid a dhéanamh.
Sea, mh’anam, is crua iad na greamanna ina bhfuil pobal Dé gafa, i láthair na huiare seo, ach má chreidimid an deascéal, ní tráth ar bith éadóchais é, seo an t-am le leorghníomh a dhéanamh, maithiúnas a lorg, agus ansin tabhairt faoin todhchaí go misniúil arís, ar lorg an Spioraid. Níl an dara suí sa bhuaile againn, ach glacadh leis, go bhfuil buille trom buailte ar an Eaglais Chaitliceach Romhánach, agus bíodh go dtugann sin an-deis do dhaoine áirithe smitín eile a bhuaileadh uirthi, agus an chloch sa mhainchille a oibriú uirthi, caithfear glacadh leis, go bhfuil sin uilig tuillte, agus tuillte go maith, aice, ach ná caithimis uainn an leanbh in éindí leis an uisce folcaidh.
Chun oibre linn, má sea, mar tiocfaidh an dara Earrach sin, mar a bheadh tuar faoin tairngreacht, má tá an fonn orainn chuige.
.
******************
Peadar Bairéad.
******************
.
Gaeilge 
English