le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
N O L L A I G Í M ’ Ó I G E .
Peadar Bairéad
(This week I give you, again, a piece I wrote, quite a few years ago) Deireadh na bhFichidí
Nuair a smaoiním anois ar Nollaigí fadó, tagann na cuimhní chugam go mall, doiléir, i dtosach, ach tar éis tréimhse bheag a chaitheamh ag iascaireacht i loch doimhin na mblianta, tagann na cuimhní céanna ar ais chugam ansin ina rabharta cruinn, soiléir. Rabharta cuimhní a chuireann an t-anam ag rince ar lic sa chroí istigh ionam.
Tar liom, mar sin, siar go deireadh na bhfichidí, go tír álainn ghlé m’óige, go hIorras na nIontas. Is iad na cuimhní a shnámhann isteach chugam anois, ar thonn úd na gcuimhní, nó páirceanna loma, scéirdiúla. Ar scáileán na cuimhne, feicim coinlíní geala aníos trí chré dhubh, bhriosc, Iorrais, mar a gcaithimisne, gasúir, ár laethe réamhNollaigeacha ag tóraíocht an dreoilín – agus caithfidh mé a admháil anois, nach mbíodh mórán dreoilíní le fáil againn sna páirceanna scéirdiúla céanna sin. Ba é a cheapainnse fhéin nó go dtéadh dreoilíní Iorrais i bhfolach, an tráth sin bliana, ar eagla na heagla! Bhíodh éanacha eile flúirseach go maith, druideanna, gealbhain, céirseacha, agus a leithéid. Annamh mar sin, a d’éiríodh linne teacht ar dhreoilín, in am do Lá ’le Stiofáin, agus ar deireadh thiar, ní bhíodh de rogha againn ach dul amach le laindéar, oíche Lae Nollag, le breith ar shean-ghealbhan codlatach, sa bhundlaoi.
Gealbhan nó Dreoilín?
Is soiléir a thagann cuimhní an ullmhúcháin do Lá an Dreoilín chugam anois. Aighthe fidil á ndéanamh agus á ndathú. Bataí, boscaí, agus buataisí á gcuardach. Amhráin, ranna, agus damhsaí á gcleachtadh. Ó, sea, agus gúnaí, hataí, agus bibeanna ár ndeirfiúracha, á dtógáil ar iasacht, do Lá draíochta an Dreoilín!
Bhímis ar ar gcois le moiche na maidine, agus bóthar buailte againn sula mbeadh deis ag gasúir eile na háite, airgead, uibheacha, nó ollmhaitheas, na comharsanachta a bhailiú chucu fhéin, mar chreach Nollaigiúil. Bhíodh tús bóthair againne orthu, agus bhímis sásta i gcónaí lenár gcreach, i ndeireadh an lae thiar. Nach ait an scéal é, ach i scannán sin an Dreoilín, ní airímse aon fhuacht, nó sioc, nó sneachta, riamh. Boige, úire, agus Earrachas, a shníonn chugam isteach ar thonn na cuimhne anois, i gcás an Dreoilín chéanna sin
Ach scaoilimis tharainn é mar scéal, agus fillimis ar Nollaigí sin na cuimhne, Nollaigí na mbrionglóidí, mar b’orthu a tharraing mé an scéal, i dtosach báire. Nuair a smaoiním anois orthu, smaoiním i dtosach ar Shéasúr na Nollag. Thosaigh an séasúr sin, dúinne, ar an gcéad lá de Mhí na Nollag. Ar an lá sin, thosaíomar ar shean-nós Iorrasach, nós na n-Áibhéanna. Chreideamarna go mbeadh a mhian le fáil ag an té a déarfadh cúig mhíle “Áibhé” idir sin is Lá Nollag. Bhímis á rá mar sin i ngach áit, ar scoil, is sa bhaile, ar bhóthar is ar bhealach, sea, agus thugaimis an mhian sin, mar bhronntanas do Mham, Oíche Nollag, agus í tuirseach, traochta, tar éis cheannach agus ghléasadh na Nollag dúinne.
Cuimhní ag filleadh
Cuimhní eile a thagann chugam anois is ea:-
• Aonach Mór na Nollag i mBéal an Mhuirthead, ar an 15ú Nollaig.
• Margadh Mór na Nollag, ar an Satharn roimh Nollaig, ’chuile bhliain.
• Tine Mhór na Nollag, b’in an tine mhór a lastaí Oíche Nollag.
• Cácaí na Nollag, na cácaí a dhéanadh Mam a fhuint is a bhruith don Nollaig, cácaí ina mbíodh rísíní, spíosraí, agus deasa deasa eile, lenár gcroí a thógáil, i séasúr beannaithe na Nollag.
• Teas na cistine, maisiúcháin, carthannacht, agus thar aon rud eile, coinneal mhór daite na Nollag.
• Bhí nós beag eile againne, páistí, in Iorras freisin, an t-am sin. Gheobhadh muid boscaí beaga stáin, agus dhéanaimis iad a ghlanadh is a sciúradh, ansin thugadh Mam giota beag taois dúinn as a cáca mór Nollag, agus chuireadh muidinne na giotaí sin á mbácáil dúinn fhéin sa ghríosach. Sa tslí sin, bhíodh ár gcácaí beaga Nollag fhéin againn!
Tuilleadh fos, an tseachtain seo chugainn…..
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
.
B u i l e a n Ó i r
.
The C o l o u r
le
Rose Tremain
.
Peadar Bairéad.
.
Sa Nua-Shéalainn
Ba sa bhliain 2003 a foilsíodh an leabhar seo le Rose Tremain, agus caithfidh mé a admháil nár léigh mé tada leis an údar seo riamh cheana, ach, chuaigh an leabhar seo i gcionn go mór orm, nó is leabhar é atá lán de theannas, de bhuairt, agus de cheol trom gruama na daonnachta. Suítear an scéal seo sa Nua-Shéalainn, i lár an naoú haois déag, nuair a tharla órthóraíocht in iarthar na tíre sin.
Tús Nua
Is iad Joseph Blackstone, agus a bhean Harriet, na príomhcharachtair sa scéal seo, Chuaigh cúrsaí an tsaoil i gcoinne Joseph agus shochraigh sé ar dhul ar imirce go dti an Nua-Shéalainn. B’as Norfolk dóibh, agus thugadar aghaidh ar an ndúthaigh timpeall ar Christchurch, san Oileán Theas, ag súil go n-éireodh leo tosú arís sa tír imigéiniúil sin, i bhfad ó Norfolk Shasana. Bhí pingneacha acu, agus d’éirigh le Joseph feirm talaimh a cheannacht leo, agus ansin, chuaigh sé fhéin, agus roinnt oibrithe fir, amach ansin, agus chuireadar rompu teach de chineál eicínt a thógáil. Nuair a bhí chuile shórt réidh acu, chuaigh Harriet agus máthair Joseph, Lilian, chun cónaithe sa teach nua sin. Ní gá a rá, nach raibh an teach céanna sin thar mholadh beirte, ach, bhí súil acu, go n-éireodh leo pingneacha breise a shaothrú, agus go mbeadh ar a gcumas teach oiriúnach a thógáil. Ach, ní mar a shíltear a bhítear, go minic. Chráigh an aimsir dhian iad, agus cailleadh an t-aon bhó amháin a bhí acu le linn an gheimhridh shneachtúil chrua. Ina chuid oibre, agus é ag tochailt leis, tháinig Joseph ar ruainneog bheag óir, agus láithreach bonn, chuaigh fiabhras an óir go smior na gcnámh ann. Níor scaoil sé a rún lena bhean, nó lena mháthair, ach lean leis, ag tochailt, agus ag tochailt, agus ag cur cibé ruainneoga beaga óir a gheibheadh sé, chuireadh sé i dtaisce iad. Bhí a bhean Harriet ag sclábhaíocht lei freisin, í ag saothrú glasraí agus a leithéid, ach fuair fiabhras an óir greim scóige ar Joseph bocht, agus ba é deireadh an scéil é, go ndeachaigh sé ar bord an Wallabi, agus sheol leis, i bhfochair na ndaoine uilig a bhí ag dul ar órthóraíocht, go hIarthar an Oileáin Theas. Shroich siad Hokitika, baile beag a d’fhás sa bhfásach, le freastal ar na mianadóirí, agus le riachtanaisí a gceirde a chur ar fáil dóibh.
Ifreann ar Thalamh
Ar ball, shroich Joseph na mianaigh, fuair a cheadúnas, agus mharcáil sé a réimse lamháilte, cheannaigh sé acraí a cheirde nua, agus chuaigh i mbun oibre. Déanann an t-údar cur síos iontach réadúil ar shaol agus ar shaothar na mianadóirí, agus ní gá a rá, go raibh saol anróiteach, cruógach, gruama, ag na créatúir sin, agus bíodh gur oibrigh Joseph go dian, dícheallach, ba bheag a bhí aige dá bharr, agus i ndeireadh na dála, tháinig na tuilte ar na mianaigh agus scrios idir fhearas agus fir, agus cé gur tháinig Joseph slán, bhí sé beo, bocht, anasta ina ndiaidh. Sea, agus leis an scéal a dhéanamh níos measa fós, fuair a mháthair bás, agus thréig a bhean é, agus d’imigh le Síneach fir, péire a fuair ualach asail d’ór dearg, i bpluais. Níor fhan an cuingir sin le chéile, áfach, nó chuaigh an Síneach fir abhaile lena shaibhras a roinnt ar a chlann, agus ar a ghaolta, agus fágadh Harriet or-luchtaithe bhocht, lena bealach fhéin a dhéanamh abhaile.
Inchreidte !
Caithfidh mé a rá, gur bhain mé taitneamh as an scéal seo, agus bíodh go raibh sé gruama, anróiteach, buartha, amannta, ag an am gcéanna, bhí blas na hinchreidteachta air, nó níorbh aon ionaid saoire iad na mianaigh óir chéanna sin, a mheall na mílte agus na mílte ar bhealach a mbasctha, i saol sanntach, leithleach, an chaipitleachais.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Oilithreacht dian an tsaoil seo
(This week we try to write a Preface for a possible autobiography.)
.
Réamhrá.
Níor dhún Dia doras riamh nár oscail sé ceann eile.
Nach minic a chualamar uilig an seanfhocal sin, agus is é atá i gceist nó, go bhfuil cabhair Dé níos giorra ná an doras fhéin. Doirse Dé, a thugadh na seandaoine ar na doirse a bhí i gceist sa seanfhocal sin, agus b’in an fáth ar bhaist mé “Doirse Dé” ar mo dhírbheathaisnéis fhéin, dá dtarlódh go scríobhfainn a leithéid riamh. .
Bhuel! sin iad na doirse atá i gceist agamsa i scéal seo mo bheatha, nó ó laethe m’óige i leith, b’in mar a d’éirigh le Dia mé a sheoladh ó ré amháin dem’ shaol go dtí an chéad ré eile. Doirse á n-dúnadh, agus doirse eile á n-oscailt dom, agus i ndáiríre, nach ’in an saol agat! Breathnaigh ar chúrsaí do shaoil fhéin, agus feicfidh tú gur mar sin a tharla duitse freisin. Ní dhéanann muid aon nath de na cúrsaí seo, nuair nach mbíonn i gceist ach athruithe beaga, fánacha. Scéal eile ar fad a bhíonn ann, nuair a fhágann duine an baile den chéad uair, agus nuair a thugann sé bóithre an tsaoil mhóir air fhéin, faoi mar a tharla domsa nuair a d’fhág mé mo bhaile fhéin in Iorras thiar, le dul sna sagairt. Nuair a tharlaíonn athruithe móra dá leithéid in ár saol, is ansin a thugann muid Doirse Dé faoi deara, i ndáiríre. Sea, níor fhág Dia ar an mblár folamh riamh sinn, nó tá sé ansin lena shlánú is lena chúnamh, le teacht i gcabhair orainn, chuile bhabhta a tharlaíonn ina ngátar muid. Is dócha go bhféadfadh duine dul beagáinín níos sia fós leis an scéal, agus a rá go bhféachann Dia chuige, go mbíonn doras oscailte os ár gcomhair i gcónaí, cuma cé dhúnann an doras eile orainn. Sea, agus is féidir linn a bheith cinnte, go ligfidh an doras céanna sin isteach i Ríocht Dé sinn, luath nó mall, agus gan le déanamh againne ach an doras céanna sin a thabhairt orainn fhéin. Ach nach mbíonn a fhios againn freisin, go bhfuil ar ár gcumas diúltú, scun scan, don doras sin, agus doras eile ar fad a thabhairt orainn fhéin? Saorthoil an daonnaí is cúis le sin. Ach is maith é Dia inné, inniu agus amárach, agus bíonn ár seasamh airsean i gcónaí.
Ábhair sagairt sna Dachaidí
Mar sin, bíodh go bhfuil na blianta fada caite agamsa ag dul trí na doirse úd a d’oscail Dia dhom, níor chaill mé mo dhóchas iontu fós, nó tá mé ag ceapadh, go mbeidh radharc an Tiarna le fáil agam, nuair a dhúnfaidh sé doras deiridh mo ré agus nuair a osclóidh sé doras na síoraíochta dom.
Sa leabhar seo, ó tharla gur shocraigh me i dtus m’oige ar bheith im shagart, déanaim iarracht ar shaol ábhar an tsagairt sna dachaidí, a leagan os comhair an léitheora, nó ní go minic a fhaigheann duine radharc, ón dtaobh istigh, mar adéarfá, ar an gcineál saoil a chaithidís siúd, i ré bhuacach úd na hEaglaise. B’fhéidir go dtabharfaí faoi deara na laigí, agus na heasnaimh, a bhí ag baint leis an saol céanna sin, agus b’fhéidir freisin, go dtabharfaí léargas dúinn, ar na laigí agus na heasnaimh a bhí i dtraenáil ár n-ábhar sagairt, an tráth úd. Níl locht ar bith á fháil agamsa ar an gcaoi ar caitheadh liom fhéin, agus mé ag dul trí na blianta fada traenála céanna sin, mar ar an dtaobh eile den scéal, feictear dom gur chuidigh an traenáil sin go mór liom, agus mé ag dul i ngleic leis an saol mór, bíodh gur fhág sé lag, leochaileach, soghortaithe go maith mé, ar bhealaí eile, ach le críoch a chur leis an Réamhrá seo, ghlac mé le fírinní mo chreidimh, agus chreid mé freisin an seanfhocal a dúirt, nár dhún Dia doras riamh gan ceann eile a oscailt, don té a bheadh ag déanamh a bhealaigh chuige, ar oilithreacht dian, chasta, an tsaoil seo.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
S a o l t a a g A t h r ú .
************************
Línte tosaigh an úrscéil chailiúil úd, A Tale of two Cities, le Charles Dickens, a rith liom, cupla oíche ó shoin, agus mé ag iarraidh roinnt smaointe ar Nollaigí m’óige, a chur i dtoll a chéile, do phíosa Nollaigiúil na seachtaine seo, píosa, b’fhéidir, a chuirfeadh duine ag smaoineamh ar na hathruithe móra atá tagtha ar an saol le seachtó bliain anuas….
“It was the best of times, it was the worst of times.”
Sílim fhéin go bhféadfaí an rud céanna a rá faoin tráth seo bliana, nó chomh fada is a bhaineann sé leis an aos óg, níl a shárú le fáil faoi luí na gréine, ach go minic, i gcás na ndaoine eile úd, a bhfuil bunús a n-oilithreachta críochnaithe acu, nó dóibh siúd a ndeachaigh cúrsaí an tsaoil ina gcoinne, d’fhéadfadh an tráth seo bliana bheith níos uaigní dóibhsean, ná tráth ar bith eile ó Lá Caille go hOíche Chinn Bliana.
Ach le ceann a bhaint den scéal, nach maith atá a fhios againn uilig an chaoi a bhaineann an t-aos óg toit agus spórt as Féile seo na Nollag. Ní call dúinn ach ainm an fhir mhóir, ramhair, groí, úd, San Nioclás fhéin, a lua, le loinnir a chur i súile an aosa óig, ar smaoineamh dóibh ar fhéastaí, ar bhronntanaisí, ar fhéiríní, agus ar bhréagáin. — Anois, níor chóir dom dearmad a dhéanamh ar uimhir áirithe páistí nach mbaineann taitneamh nó spraoi as an Séasúr beannaithe seo, toisc go gcaitear leo go holc, go brúidiúil, agus go bhfágtar iad gan grá, gan meas, gan cúram, ach tríd is tríd, déanann tuismitheoirí gach dícheall le freastal ar an óige a bhíonn faoina gcúram, an tráth seo bliana. — Ach ar an dtaobh eile den scéal, ní gá dom ach an focal, uaigneas. a lua, agus tuigfidh tú láithreach, cé mar a chuireann Séasúr na Nollag isteach ar roinnt áirithe díobh siúd, a bhfuil deireadh an ráis ag druidim leo, le luas lasrach. Smaoiníonn siad siúd ar chairde caillte, ar laethe a bhí, agus ar fhailleanna nár rugadh orthu. Sea, is dócha go bhféadfadh duine a rá le fírinne…
“It was the best of times, it was the worst of times,
it was the season of Light, it was the season of Darkness,”
Feictear do dhream amháin gurb é an séasúr is gile ar bith é, ach don dream eile, níl séasúr chomh dorcha le fáil sa bhith críoch.
Ach, b’fhéidir anois, nárbh olc an smaoineamh é, súil a chaitheamh siar, le spléachadh a fháil ar na Nollaigí a bhí, len iad a chur i gcomparáid leis na Nollaigí a bhíonn againn ar na saolta deireannacha seo.
Is cuimhin liomsa na Nollaigí a bhíodh againne thiar in Iorras, i dtriochaidí na haoise seo caite.
Ag magadh fúm atá tú, ach níor cheap mise go raibh éinne chomh haosta sin !
Geallaimse dhuit é go bhfuil, agus é beo beathaíoch fós! Ach ní chuige sin atá mé an babhta seo.
Bhuel, cén cineál Nollaigí a bhíodh agaibh, má sea?
Nollaigí sona, sásta; Nollaigí carthannacha, críostaí; agus Nollaigí aeracha, meanmnacha. B’fhéidir nach mbíodh mórán airgid againn agus muid ag ceannacht na Nollag, ach mura raibh fhéin, bhíomar sona, sásta, leis an méid a cuireadh ar fáil dúinn. Ba é an scéal céanna ag óg agus ag aosta é, ní bhídís ag súil le mórán, agus dá bhrí sin, bhídís sásta leis an mbeagán.
It was the season of Light, it was the season of Darkness,
It was the Spring of hope, it was the Winter of despair,
We had everything before us, we had nothing before us,
Breathnaigh nóiméad ar cheist sin na mbréagán. Sa lá atá inniu ann, ní bhíonn páistí áirithe sásta, mura bhfaigheann siad Ríomhaire, nó “Play Station”, nó rud eicínt dá leithéid. I ndáiríre, ní bréagáin iad a leithéidí, in aon chor, ach gléasanna oibre, nó chaitheamh aimsire. Ní bheadh girseacha an lae inniu sásta le bábóg beag tuí, nó le rud eicínt dá leithéid. Geallaimse dhuit é, nach mbeadh. Is amhlaidh a bheadh rothar, nó scútar, nó teach bábóige, ag teastáil uathu in éineacht leis an mbábóg tuí chéanna sin, sea, agus b’fhéidir “Surprise”, chomh maith leo sin, sára mbeadh roinnt áirithe de ghirseacha an lae inniu sásta, nó leath-shásta, b’fhéidir. Féach ar an mbrú a chuireann páistí an lae inniu ar a dtuismitheoirí! A Mham, “How come” go bhfuair Seáinín na ngiobal, thuas an bóthar, “Play Station” agus rothar sléibhe, maraon le cupla “surprise”, agus níl le fáil agamsa ach an scútar lofa sin? An é nach bhfuil grá ar bith agat domsa anois? Feictear domsa go bhfuil níos mó le fáil ag Seán an Gheata fhéin ná mar a fhaighimse, bíodh nach bhfuil ann ach maicín altrama! Beidh na gasúir eile ag gáire fúmsa anois, agus iad ag fiafraí díom ar tháinig San Nioclas fhéin chugamsa, in aon chor, nó arbh amhlaidh nár tháinig chugamsa ach a chúntóir? Sea, mh’anam, agus Mamaí bhocht ar a míle dhícheall, ag iarraidh an Nollaig a cheannacht don chlann ar fad, agus gan aice ach pingneacha beaga chuige sin.
Agus nach mbíodh na cleasa céanna ar siúl agaibhse, seachtó bliain ó shoin? Ní bhíodh, mh’anam, nó, ar an gcéad dul síos, bhíomar uilig chomh bocht lena chéile. Ní bhíodh ag an gcuid ba mhó againn ach bréagáin baile, bréagáin a deineadh sa bhaile. Ach nach mbíodh bréagáin siopa agaibh, freisin?
Bhuel, anois is arís, b’fhéidir go bhfaighfeá guinnín, nó cairrín, nó saighdiúirín, nó a leithéid, ach b’annamh go maith a gheofá a leithéid, agus ní bheifeá ag dul timpeall ag clamhsán, go bhfuair duine de na comharsain gunna, nó carr, nó saighdiúir, nó a leithéid, ach dá bhfaighfeá fhéin a leithéid, bheadh tú buíoch beannachtach, agus dá bhfaigheadh do chomharsain é, bhuel, b’fhéidir go ligfeadh sé duit seal a chaitheamh ag súgradh leis, am eicínt, i ndiaidh na Nollag!
Agus an mbíodh tada eile le fáil agaibh mar bhronntanas Nollag ó San Nioclás, na laethe úd?
Ó, bhíodh. Bhíodh milseáin, úlla, piorraí, oráistí, agus a leithéid, agus mura mbeadh na hearraí sin flúirseach ag Mam, bhuel, ansin dá mbeadh an t-ádh ort, chuirfeadh sí mám rísíní isteach sa stoca dhuit.
Agus ar thaitin earraí dá leithéid libh, an t-am sin?
Cuirfidh mé geall go dtaitníodh, agus nach muidinne a bhaineadh an cnagairt as earraí dá leithéid! B’ór buí, agus b’airgead geal, dúinne, na hearraí céanna sin. Sin an fáth a ndeirim gur mór idir inné agus inniu. Agus an rud a shásódh sinne, seachtó bliain ó shoin, ní bheadh gasúr, nó girseach, ar bith, sásta leo, sa lá atá inniu ann. Le fírinne, ní dóigh liom go raghaidís trasna na sráide, le féiríní dá leithéid a phiocadh suas.
An é mar sin, go bhfuil saol i bhfad níos sona ag páistí an lae inniu?
Ní hea, in aon chor, nó cuirfidh mé geall, gur bhaineamarna an oiread céanna spraoi agus spóirt, as a raibh againne, an tráth úd, agus a bhaineann gasúir an lae inniu, as a mbíonn acusan anois. Ní bhíonn an tsaint fite fuaite i ndúchas an pháiste. Ní bhíonn uaidh ach grá agus spraoi, agus is féidir leis spórt a bhaint as bosca na mbréagán fhéin fiú, sa chás sin.
“It was the best of times, it was the worst of times
it was the season of Light, it was the season of Darkness,
it was the Spring of hope, it was the winter of despair,”
Sea, don té atá imithe anonn sna blianta, agus a bhfuil an aois mar mheáchan anuas ar a chnámha, agus a bhfuil cúrsaí an tsaoil mhóir imithe ina choinne, is scéal eile ar fad dósan an Nollaig chéanna sin. Tá a chairde agus a chlann imithe uaidh, faoin am seo, agus é fágtha ina chadhain aonraic, leis fhein, agus gan de chomhluadar anois aige ach a smaointe duairce, dorcha, dubha, fhéin.
Ach nach gceapfá, go dtógfadh gliondar agus spraoi an aosa óig a chroí agus a mheanmna dó, agus go gcuifeadh ceol agus rince an tSéasúir ríméad ar an gcroí istigh ann?
Beag an baol go dtarlódh tada dá leithéid. Nuair a fheiceann seisean na daoine óga ag déanamh a gcuid cleas, agus ag súgradh lena bhféiríní Nollag, is amhlaidh a thosaíonn seisean ag smaoineamh siar ar na laethe úd fadó, nuair a bhí a chlann ag fás aníos agus iad ag súgradh thart air fhéin, nó b’fhéidir go dtéann sé siar go dtí laethe órga a óige fhéin fiú. Sea, agus céard tá fanta aige anois sa nead?
Tada! Níos lú ná tada, nó mura mbeadh tada aige, ní bhrisfeadh sin a chroí, nó an rud nach raibh riamh aige, ní aireodh sé a leithéid uaidh, ach i gcás na bpáistí úd atá anois glanta leo as an nead, bhuel, tá a gcuimhne fanta ina ndiaidh, agus itheann agus creimeann an chuimhne sin fuil agus feoil an chroí istigh ann, sa chaoi gurb é séasúr an dorchadais, agus an éadóchais dósan é. Agus breathnaigh ar na daoine eile úd, atá imithe anonn sna blianta, agus atá anois ar an anás agus iad fágtha gan foscadh, gan fothain. An é do thuairim go mbíonn siadsan sona sásta aimsir na Féile móire seo? Bí cinnte nach mbíonn, nó arís, is iad na smaointe ar na laethe a bhí, a fhilleann orthu anois, len iad a chrá agus a chéasadh. Cuimhníonn siad ar na féastaí a bhíodh acu fadó, le linn dóibh bheith ag fás aníos i dtigh a muintire, agus féach orthu anois, gan an oiread acu is a cheannódh builín aráin, nó braon bainne, dá gceadphroinn, ach iad ag brath ar na “Samaritans” nó ar lucht “Meals on Wheels”, le greim a coinneáil leo. Ní haon ionadh, gur tráth uaignis, agus briseadh croí, dóibhsean, Séasúr na Nollag.
“It was the best of times, it was the worst of times,
It was the season of Light, it was the season of Darkness,
It was the Spring of hope, it was the winter of despair,
We had everything before us, we had nothing before us. “
Anois, ní gá dhom a rá, nach faoin Nollaig a bhí an t-údar cáiliúil, Charles Dickens, ag scríobh, agus na focail thuas á mbreacadh síos aige, ach murarbh ea fhéin, nach breá feiliúnach iad, mar theist ar an tráth seo bliana?
Ach raghaimis siar nóiméad arís, go dtí na Nollaigí gortacha úd, ar dhein mé tagairt dóibh thuas, agus mé ag scríobh faoi na Nollaigí a chaith mé fhéin, agus mé ag fás aníos, thiar in Iorras, thart ar sheachtó bliain ó shoin anois, ach bhí comhábhar amháin, sa mheascán sin, nár dhein mé tagairt ar bith dó, agus mé ag scríobh fúthu.
Agus cén comhábhar é fhéin, an ea?
An spioradáltacht, nó an chríostaíocht, a bhí fite fuaite i saol an uile dhuine againn thiar, ag an am sin. Ní ag maíomh as sin atá mé anois, nó ba chuid den saol a bhí thart orainn é, agus ní sinne a chruthaigh, nó a chum. Ach ag an am gcéanna, ag breathnú siar ar chúrsaí anois, ní féidir a shéanadh, ach gur chuir an spioraadáltacht chéanna sin go mór le saibhreas na beatha dúinne páistí. Cinnte, bhíodh súil in airde againn do na féiríní agus do na bronntanaisí Nollag, ach bhí níos mó ná sin ag baint leis an Séasúr beannaithe sin dúinne. Nár lá breithe é? Lá breithe an tSlánaitheora fhéin!
Sea, agus thosaíodh muidinne ag ullmhú don cheiliúradh sin ar an gcéad lá de Mhí na Nollag, nó ar an lá sin, chuireadh muid tús le nós an Chúig Mhíle Áivé. B’in nós a bhí againn thiar in Iorras, ag an am, agus i ndáiríre, níor chuala mé riamh go raibh an nós sin le fáil áit ar bith eile sa tír, ach ba é a bhí i gceist sa nós sin, nó go raibh orainn cúig mhíle Áivé a rá, idir an lá sin agus Lá Nollag, agus bhí le tuiscint ansin, go bhfaighfeá do mhian, ach an méid sin Áivé a bheith ráite agat, taobh istigh de na dátaí sin. Bhí de nós againne an bronntanas sin a thabhairt do Mham, mar bhronntanas Nollag uainne páistí. Ach tuigtear ón méid sin, go mbíodh an saol eile, chomh maith leis an saol seo, ar ár n-aire againne, an tráth úd, agus i ndáiríre, is dócha go raibh an taobh sin den scéal chomh tábhachtach leis an taobh saolta den Séasúr, agus chomh maith le sin, is dócha gur chuir sé craiceann eile ar fad ar scéal Fhéile na Nollag dúinne.
“It was the best of times, it was the worst of times,
It was the season of Light, it was the season of Darkness,
It was the Spring of hope, it was the Winter of despair,
We had everything before us, we had nothing before us,
We were all going direct to Heaven, we were all going direct the other way.”
Sea, mh’anam, don óige, is é an tráth is fearr den bhliain é, Séasúr an tSolais, Earrach an dóchais, tráth a bhfuil an saol uilig leata os do chomhair amach, agus tú ar do shlí chun na bhFlaitheas, nó is í an óige séasúr an dóchais, na bhfíseanna, agus an tráth is fearr. Ach, ag an am gcéanna, ní mór dúinn cuimhneamh, go bhfuil daoine eile ann, a bhfuil a ndóchas-san iompaithe ina éadóchas, a bhfíseanna iompaithe ina dtromluithe, agus a n-óige fhéin caillte, agus ina háit, níl fágtha anois ach roic, agus dathacha. Ná síltear anois go dtarlaíonn sin do chuile dhuine, nó tá aithne agamsa, agus agatsa freisin, ar dhaoine atá imithe anonn sna blianta, ach má tá fhéin, choinnigh siad greim i gcónaí ar an óige fhéin, gona físeanna, gona dóchas.
Conas a tharlaíonn a leithéid, an ea?
Bhuel, braitheann na hathruithe céanna sin ar roinnt mhaith rudaí, agus ina measc siúd tá, an tsláinte, na croiseanna a leagtar ar dhuine, agus an chaoi a luíonn coraí crua an tsaoil anuas ar a ghuaille. Má tá tusa imithe anonn sna blianta, agus má tá greim dóide agat fós ar fhíseanna na hóige, daingnigh do ghreim orthu, ar eagla go sciorrfaidís uait, ach ag an am gcéanna, cuimhnigh orthu siúd a bhfuil a ndóchas iompaithe ina éadóchas orthu, agus a bhfíseanna iompaithe ina dtromluithe, agus an óige fhéin imithe soir siar uathu. Sea, bíodh na daoine sin inár smaointe agus inár bpaidreacha, an tráth seo bliana, agus thairis sin, má fhaigheann muid an deis, déanaimis gar dóibh, le spiorad na Nollag fhéin a athbheochan ina gcroíthe arís.
“It was the best of times, it was the worst of times,”
Nollaig faoi shéan is faoi mhaise dhaoibh uilig, idir óg agus aosta, agus go mbeirimid beo ar an am seo arís.
.
*****************
Peadar Bairéad.
*****************
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
S A O I R E T H I A R .
.
***********************
.
Chaith mé seachtain saoire in Inis Crabhann, ar na mallaibh, agus caithfidh mé a admháil dhuit anois, gur bhain mé sult agus taitneamh as an tsaoire chéanna sin ar bhruach cháiliúil Chuan Chill Ala. Mar is eol duit, chaith mé seal ansin anuraidh freisin, agus is dócha gurbh iad cuimhní na saoire sin a mheall thar nais arís i mbliana mé. Ach níorbh é sin amháin a mheall siar ansin mé, nó ba mhinic mo chuairt ar an ionad saoire céanna sin, thart ar leathchéad bliain ó shoin, agus is é an bua is mó atá ag an ionad sin domsa, ach go háirithe, nó a laghad athrú atá tagtha ar an áit , nó ar a muintir, i rith na tréimhse fada sin. Tá na dumhacha, an trá, agus an baile fhéin fiú, díreach mar a bhí, agus mise ag teacht anseo im’ fhear óg. Ó, glacaim leis, gur tógadh roinnt mhaith tithe, agus foirgnimh feiceálacha eile, san idirlinn, ach ar bhealach eicínt nach dtuigim, níor athraigh na hathruithe céanna sin pearsantacht, nó anam, an bhaile álainn seo cois cuain, olc, maith, nó dona. Is dócha gurb iad an trá bhán, leathan, fhairsing, agus caiple Mhanannáin ag rás go buacach chun na trá, is cúis leis an gcuma do-athraithe seo a bheith ar Inis Crabhann cois cuain. Ó, sea, agus má tháinig aon athrú ar phobal an ionaid seo, is amhlaidh a mhéadaigh ar a gcairdiúlacht, agus ar a gcarthannacht, san idirlinn, agus cá bhfuil an dara ionad saoire eile sa tír álainn seo, a d’fhéadfá a leithéid a rá faoi? Cén áit eile sa tír, in a mbeannódh an oiread sin daoine leat, ar shráid, nó ar thrá, ar bhóthar nó ar bhealach, i siopa nó in oifig leat, is a dhéanann, chuile thráth, sa bhaile cairdiúil seo?
Dheamhan a raibh basctha dhe, i mbliana, ach an aimsir! Nó i dtús na saoire, ach go háirithe, bhí sé gruama, scamallach, bunús an ama, agus bhainfeadh an ghaoth ghéar, gháifeach, an tsrón anuas díot, a thúisce is a chuirfeá do shrón taobh amuigh den doras! Ach tá mé cinnte nach bhfuil san aimsir seo ach rud sealadach, agus tá súil agam, go mbainfidh an ghrian gheal na cótaí móra dínn, sul má dtí i bhfad.
Ná síl anois, gur choinnigh an aimsir chéanna istigh muid, nó níor choinnigh, nó baol air! Nó bhuaileamar amach ar fud na bhfud, cupla babhta, chuile lá, agus caithfidh mé a admháil, go mbeadh sé deacair áit níos oiriúnaí ná Inis Crabhann a fháil le siúlóid a dhéanamh, nó tá an áit leagtha amach ar bhealach a chuireann ar chumas an turasóra siúlóid bhreá, fhada, a dheanamh, gan dul i gcontúirt a anama, chuile bhabhta. Is féidir leis dul síos chun na céibhe, agus thart ansin go dtí an trá bhreá, fhairsing, a shíneann na mílte slí ón mbaile siar. Dá mbeadh trá chomh fairsing sin suite ar an gcósta thoir, tá mé cinnte go mbeadh tarraingt na mílte uirthi, chuile uair sa lá, Domhnach is Dálach. Briseann tonnta breátha, arda, cúrbhána, ar an trá seo isteach, agus chonaic mé fhéin, cheana, roinnt daoine amuigh ag “surfáil” ar na tonnta céanna sin. Cheapfá gur amuigh ar Bondi Beach, san Astráil, a bhí tú. Dár ndóigh, tá tonnta níos fearr fós le fáil, thíos an bóthar, in Iascaigh, agus tugann roinnt mhaith surfóirí aghaidh ar an mbaile iascaigh chéanna sin, leis an spórt is ansa leo a chleachtadh ansin.
Ar an Domhnach, chuaigh muid ar thuras chomh fada siar le Baile an Chaisil, agus arís, bheadh sé deacair an taobh tíre trínar ghabhamar a shárú, ar a háilleacht, ar a haduaine, nó ar a loime. Trí Bhéal an Átha is ea chuamar, agus ar dtús thar Dhroichead “Ham” anonn linn, agus thabharfadh duine faoi deara, an caoi ar deineadh uchtbhallaí an droichid ársa sin, maraon le bruacha na habhann, a mhaisiú, a fhorbairt agus a ghlanadh, thar mar a bhíodh, nuair a mhair mé fhéin sna bólaí seo, tarraingt ar leathchead bliain ó shoin anois. Thar Leacht Humbert linn, agus síos linn ansin Bóthar Chill Ala, síos thar Stáisiúin áille na gCros a tógadh ansin, ar imeall an bhaile, mar chuimhneachán, san áit ar bhaist Naomh Pádraig fhéin Taoiseach na Dúiche sin, gona chlann agus a theaghlach, i dtús ré na Críostaíochta in Éirinn. B’fhiú don turasóir seal gearr a chaitheamh ansin, le naofacht, agus iargúltacht, an ionaid sin a bhlaiseadh ina iomláine.
Chun tosaigh linn ansin, síos fan bhruach chlé na Muaidhe. Chuir an fás agus an forbairt atá curtha i gcrích sa limistéar sin ionadh agus áthas orainn, nó bheadh sé deacair áilleacht, dearadh, agus méad, na forbartha céanna sin a shárú, áit ar bith sa tír. Thíos sa dúiche seo freisin, fán Bhóthar Chill Ala, a tógadh na Mainistreacha cáiliúla sin, Mainistir na Maighne, agus Mainistir Ros Eirc, Mainistreacha a bhfuil áilleacht agus dínit neamhghnách ag baint leo fós, bíodh nach bhfuil iontu anois ach fothracha. Sin rud a thugann duine faoi deara sa taobh seo tíre, go bhfuil sé, an t-am ar fad, geall leis, ag taisteal cois ar chois leis na glúnta a chuir fúthu sa dúiche seo, le sinsearacht, sea, agus ag siúl na gcasán a shiúil siadsan fadó. Sea, bíonn cos amháin agat i saol corraitheach an lae inniu, agus an spág eile feistithe agat i ríocht ríoga na staire.
Ar ball, shroich muid Cill Ala, baile álainn, ársa, i mbéal Chuan Chill Ala. Bíodh gur éirigh leis an mbaile seo siúl isteach go spleodrach san aonú haois fichead, ag an am gcéanna, d’éirigh leis a chuma is a phearsantacht ársa a chaomhnú agus a chothú. A chonách sin orthu! nó níor éirigh le mórán bailte sa tír an t-éacht céanna sin a dhéanamh. I gcás roinnt mhaith bailte, is amhlaidh a leagadar an sean, le dúshraith a dhéanamh don nua, gníomh nach bhfuil inmholta i dtír shibhialta ar bith. Chun tosaigh linn ansin fan an chósta, agus bíodh nach raibh radharc againn ar an gcósta céanna sin, ach go hannamh, bhí fhios againn, ag an am gcéanna, go raibh sé gar dúinn, an t-am ar fad. Anois is arís, áfach, thagadh an cósta céanna sin faoi raon ár súl, agus geallaimse dhuit é, go mbainfeadh cuid de na radharcanna céanna sin an anáil díot, lena n-áilleacht, lena bhfiántas, agus lena n-éagsúlacht.
Shroicheamar Baile an Chaisil ar deireadh thiar, agus geallaimse dhuit é, gur deas, comharsanuil, teolai, an baile é, suite mar atá sé, os cionn na mara móire. Tháinig fás as cuimse air le tamall de bhlianta anuas. Fás na turasóireachta sa dúiche seo is cúis le sin, ní foláir, nó nach bhfuil an domhan mór is a mháthair ag tarraingt ar Achaidh Chéide,(“The Céide Fields”), le traidhfil blianta anuas anois. Sea, mh’anam! dheamhan mórán a fuair an taobh seo tíre seo ó úth bisiuil, silteach, an Tíogair Cheiltigh, ach is dócha gurb í an turasóireacht, a d’fhás as cuimse sa taobh seo tíre, a chuaigh i gcionn ar áiteacha cosúil le Baile an Chaisil, agus dár ndóigh, d’fhéadfadh duine a rá, gur de thoradh chuairt an Tíogair Cheiltigh chéanna sin, a tháinig an fás as cuimse sin ar thionscail na turasóireachta in ár measc.
Shocraigh muid ag an bpointe sin, go raibh ár ndóthain feicthe againn don lá sin, agus go bhfágfadh muid Achaidh Chéide do lá eicínt eile, nó theastódh lá iomlán, le taitneamh agus tairbhe iomlán a bhaint as an ionad ársa, stairiúil sin. Mar sin, ní raibh le déanamh againn, ach filleadh ar Inis Crabhann arís. An babhta seo áfach, chaitheamar tamall ag breathnú ar na tránna breátha, fairsinge, áille, atá thart le cósta, cóngarach do Chill Ala. Agus chomh maith le sin, bhíomar ag smaoineamh ar Bhliain mhí-ámharach úd na bhFranncach, agus an trup agus an fuirseadh a bhí thart ar na háiteacha sin, nuair a bhí na saighdiúirí Franncacha ag teacht i dtír ansin, agus ag fáil réidh do na cathanna, a bhí rompu amach. N’fheadar ar thaitin an radharcra leo? Nó an bhfaca siad a leath, nó níos lú fhéin, leis an bhfustar faobhrach a bhí thart orthu, chuile áit. Nach breá an smaoineamh é, comharthaí bóthair anois, ag tabhairt méar an eolais dúinn, ar bhealach Humbert, nó ar “Slí Humbert”, sé sin, an bóthar a lean arm Humbert, ar a mbealach go Béal an Átha.
Ar ais trí Bhéal an Átha linn, ach an babhta seo, thugamar cuairt ar Ardeaglais Mhuireadhaigh, sa bhaile sin, ionas go bhfeicfeadh muid, mar a deineadh athchóiriú ar an bhfoirgneamh breá, feiceálach sin. Deineadh an-ghlanadh-suas ar an dtaobh amuigh, agus cuireadh bail cheart ar an ionad ar fad, ach níor dhada é sin i gcomparáid leis na deisiúcháin, agus an maisiú, a deineadh taobh istigh. Bhí chuile shórt istigh go deas, geal, spreagúil, ach bíodh go raibh, ag an am gcéanna, d’éirigh leo, sollúntacht chráifeach an tí bheannaithe sin, a choimeád. Rinneadar gloine dhaite na bhfuinneoga áille a athnuachan, a neartú, agus a chaomhnú, do na glúnta atá le teacht. Agus is ar éigean a d’aithneofá Stáisiúin na gCros, nó deineadh iadsan a ghlanadh go gairmiúil, agus geallaimse dhuit é, gur bheag tuairim a bhí againn, caoga bliain ó shoin, go raibh dathanna chomh beomhar, bríomhar, iontu, is atá le feiceáil iontu anois. Caithfidh mé a rá anois, go mbeidh fonn ormsa feasta, uair ar bith a bheidh mé sna bólaí sin, cuairt a thabhairt ar an Ardeaglais chéanna sin, nó thógfadh sé do chroí, is d’anam, seal a chaitheamh istigh ansin, ag paidreoireacht, nó fiú, ag suií síos ansin seal, ag smaoineamh ar chúrsaí an tsaoil seo.
Ach bhí sé in am dúinn dul abhaile go hInis Crabhann, agus ba ghearr an mhoill orainn ár dteach saoire a bhaint amach, agus ansin, thosaíomar ag pleanáil don chéad lá eile, nó sin mar a chaitheann muid ár saoire, muid ag dul ó lá go lá, agus go minic, tugann eachtraí an lae sin leide dúinn ar chéard ba cheart dúinn a dhéanamh, an lá dár gcionn. Ach leor sin don bhabhta seo.
Go dtí an chéad uair eile…
Slán…..
*********************
Peadar Bairéad.
********************
.
Gaeilge 
English