Gairdín José!

Gairdín José!

réamhchlaontaí in aghaidh lucht iarrtha tearmainn ag méadú sa tír seo anois. Tá scéalta agus méimeanna ag scaipeadh go rábach ar na meáin thraidisiúnta agus shóisialta – agus ó bhéal go béal freisin.  Tá na heachtrannaigh ag troid, ag goid agus á mí-iompar iad féin, dar leis na foinsí sin.  Is gá a bheith an-chúramach nuair a léann tú rudaí mar seo, ionas nach ndéanaimid dóigh dár mbarúil. Nach bhfacamar bolscaireacht mhioscaiseach mar seo arís agus arís eile? Nár scaipeadh seafóid mar seo fúinn féin, nuair a chuamar ar imirce go dtí tíortha eile?  Agus nach raibh a fhios go maith againn gur leithcheal ar bhun eitneachta a bhí i gceist sa chás sin? Tá a leithéid ar siúl fós in áiteanna san Astráil!  Is dóichí ná a mhalairt go bhfuil an leithcheal ceannann céanna á gcleachtadh in Éirinn anois in aghaidh na dteifeach inár dtír féin. Tá dualgas orainn go léir bunús ráflaí mar sin a chros-seiceáil le foinsí iontaofa. Bíonn gach saghas cleas á n-imirt in aghaidh na dteifeach ar fud an domhain ag daoine ag iarraidh dídhaonnú a dhéanamh ar na daoine bochta sin.  Go minic, bíonn teifigh ag éalú cúinsí atá iontach crua, agus a mbeatha i mbaol. Mar shaghas frithnimhe in aghaidh an leithcheala, seo scéal inimircigh amháin a tháinig ó Mheicsiceo go dtí na Stáit Aontaithe.

Scéal an inimircigh

Nuair a bhí sé ag fás aníos i Guanajuato i lár Mheicsiceo, is minic a theith José Palacios lena anam, agus áit folaigh á aimsiú aige óna athair féin.  Chaitheadh sé é féin faoina leaba ag lorg foscaidh ach tharraingíodh a athair amach é go borb. Ritheadh sé an doras amach san oíche, trí na sráideanna dorcha, ag iarraidh éalú. Ach ghabhadh na póilíní é agus chaithidís i gcillín é, nó níos measa, thugaidís go dtí a athair é. Ach in ainneoin a iarrachtaí, chríochnaíodh sé sa bhaile i gcónaí. Thugadh a athair léasadh uafásach dó, gan trua gan taise agus gan fáth ar bith ach amháin go mbíodh sé féin ar meisce.  Faoi dheireadh, d’éirigh le José éalú go dtí na Stáit Aontaithe, ag fágáil ifrinn ar talamh agus a athar chruálaigh, arbh alcólach foréigneach déanta é, ina dhiaidh go deo.

Mhaithfí duit dá smaoineofá go gcríochnódh José suas le fadhbanna móra – b’fhéidir mar alcólach foréigneach cosúil lena athair! Ach ní mar a shíltear a bhítear!

Tar éis dó teacht go dtí na Stáit Aontaithe, rinne José an saghas oibre a chuirfeadh saoránaigh geanc orthu féin leis. Shaothraigh sé ar rainsí, ar fheirmeacha éanlaithe, ar fhíonghoirt agus ar gharráin oráistí.  D’fhreastail sé ar scoil oíche, agus faoi dheireadh rinne sé cúrsaí síceolaíochta ag leibhéal na hollscoile. Is aoibhinn leis léamh agus péintéireacht.  Tar éis tamaill, fuair sé post mar gharraíodóir, agus d’oir an post sin go mór dó. Gan dabht, fuair José sólás ón bpost sin – mar a dúirt sé féin faoi “Tá sé istigh i mo chroí!”

Gairdín José

Cé go bhfuil José ar scor anois ag aois 70, oibríonn sé mar airíoch agus garraíodóir páirtaimseartha in ‘Echo Park’ i Los Angeles. Téann ar shiúlóidí i bPáirc Uí Ghríofa go minic. “Seo an pháirc is áille bhfaca mé riamh é!” a dúirt sé. Tar éis falscaí sa pháirc sa bhliain 1970, d’eagraigh inimirceach eile ón Iaráin darb ainm Amir Dialameh grúpa duine chun obair athchóirithe a dhéanamh. Chuidigh José leo agus as a n-iarrachtaí d’éirigh gairdín iontach le binsí iontacha ann chun taitneamh a bhaint as an radharc. Tá gairdíní eile sa pháirc freisin – mar shampla ‘Radharc Dante’, ainmnithe i ndiaidh inimirceach eile. Ní haon ionadh é mar sin gur rith an smaoineamh le José a ghairdín féin a thosú sa pháirc.  Ní bhfuair sé cead é sin a dhéanamh, ach níor thug oifigigh na páirce droim láimhe dó, ach an oiread. Shiúil mé féin agus cara liom in éindí le José le déanaí chun a ghairdín a fheiceáil.  Tá gairdín iontach plandaithe aige in airde na páirce le binse cloiche ann chun sult a bhaint as atá déanta aige. Tá go leor plandaí agus bláthanna ann, agus is áit shuaimhneach é.  Chuir duine anaithnid éigin diosca adhmaid ann le dhá fhocal scríofa air: ‘Gairdín José.’  

go leor rud oibrithe amach ag José anois. Is fear díograiseach é, agus le linn na pandéime COVID, ba é a ghairdín a ionad adhartha. Tá siúl aige go mbeadh a ghairdín mar inspioráid do dhaoine eile freisin agus go mothóidís rud speisialta ann.

Tar éis dúinn a ghairdín inspioráideach a bhaint amach, d’oscail José a mhála droma agus roinn sé linn lón iontach – quesadillas le liamhás, cáis agus nopalito’. Lón iontach a bhí againn le José an Inimirceach, ar lá álainn, i nGairdín José!

.

.

.

.

Tuairisc ó Mheiriceá – Teorainn Fiachais!

Tuairisc ó Mheiriceá – Teorainn Fiachais!

Nuair a chuir Comhdháil na Stát Aontaithe polasaí in áit maidir leis an teorainn fiachais náisiúnta fadó, ní raibh sé riamh ar intinn acu go n-úsáidfí é mar chnámh spairne pholaitiúil.  Ach is é sin díreach an rud a tharla! Agus dá bhrí sin, tá éiginnteacht mhór ann faoi chúrsaí eacnamaíochta sna Stáit Aontaithe agus ar fud an domhain.

An fiachas náisiúnta

Gach bliain, bíonn ar rialtas na Stát Aontaithe iasachtaí a fháil chun a ghealltanais a chomhlíonadh. trí shruth caiteachais i gceist i mbuiséad na tíre:

Caiteachas éigeantach:  Tá dualgas ar an rialtas íoc as slándáil shóisialach, cúram sláinte agus pinsin scoir do dhaoine atá i dteideal dóibh faoin dlí, daoine os cionn 65 bliana d’aois agus iarshaighdiúirí san áireamh.  Bheadh ar an rialtas dlíthe a athrú chun an caiteachas seo a laghdú.  Taitníonn na cláir seo go mór le formhór an phobail, agus mar sin bheadh conspóideach agus deacair ó thaobh na polaitíochta de, athruithe mar sin a dhéanamh.  Is é an caiteachas éigeantach an chuid is mó (63%) den bhuiséad náisiúnta.

Caiteachas lánroghnach:  Gach bliain, bíonn ar an rialtas (an Coiste Leithreasuithe) athbhreithniú a dhéanamh ar an gcaiteachas seo agus ansin é a cheadú. Téann leath an caiteachas seo ar lucht míleata Mheiriceá, agus an leath eile ar chláir éagsúla cosúil le: slándáil dúiche, oideachas, iompar, taighde, sábháilteacht bia, eolaíocht agus cláir spáis, fóirithint anachaine, cosaint an chomhshaoil, tithíocht phoiblí, agus forghníomhú an dlí feidearálach.  Úsáideann caiteachas lánroghnach timpeall 30% den bhuiséad náisiúnta.

Caiteachas forlíontach:  Úsáidtear an caiteachas seo (7% den bhuiséad) ag íoc úis ar an bhfiachas náisiúnta gach bliain. Sa bhliain 2023, cosnóidh sé 460 billiún dollar chun freastal ar an bhfiachas.

Teorainn Fiachais (Béarla: debt ceiling)

Cosúil le go leor tíortha, bíonn ar na Stáit Aontaithe airgead a fháil ar iasacht, mar caitheann an rialtas feidearálach níos mó airgid ná mar a bhfaigheann siad. Éagsúil le beagnach gach tír eile, cuireann an rialtas teorainn ar an méid airgid ceadaithe dóibh a fháil ar iasacht.  Mar go bhfuil an t-easnamh bliantúil sa bhuiséad ag méadú beagnach gach bliain, bíonn ar an gcomhdháil an t-uasteorainn a ardú go minic.  Cheapfá nach mbeadh an rialtas in ann níos mó airgid a chaitheamh sa chéad bhuiséad eile, sin an méid – nach ea? Ar an drochuair, nílchomh héasca sin.

I bhfad ó shin, bhíodh ar an rialtas an caiteachas ag baint le gach bille a cheadú, ceann ar cheann. Mar sin, bunaíodh an teorainn fiachais ar dtús i 1917 agus le cúpla athrú sa bhliain 1939, ionas go mbainfeadh an teorainn leis an mbuiséad in iomlán. Rinneadh é sin chun an próiseas a dhéanamh níos simplí agus bhí go maith agus ní raibh go holc go dtí 1995 nuair a tharla iarmhairtí neamhbheartaithe nach raibh ar intinn ag aon duine roimhe sin. Tiocfaidh mé ar ais don phointe sin ach caithfidh mé rud amháin a mhíniú ar dtús. Baineann an teorainn fiachais leis an bhliain atá imithe agus an t-airgead atá caite cheana féin! Sin an botún bunúsach leis an gcur chuige sin, mar is féidir mí-úsáid a bhaint as an gcóras seo, agus páirtí amháin ag éileamh athruithe áirithe don bhuiséad mar chúiteamh ar an uasteorainn a ardú. Seachas uasteorainn nua, ní bheadh an rialtas in ann an t-ús a íocadh ar an iasacht náisiúnta, agus bheadh an tír ar mainneachtain agus in anchaoi.

Ní raibh cúrsaí mar sin go dtí gur thosaigh an Ceann Comhairle Poblachtánach Newt Gingrich ag úsáid an teorainn fiachais mar arm sa bhliain 1995. Dúirt sé nach gceadófaí uasteorainn nua go dtí go ndéanfadh an tUachtarán Clinton athruithe áirithe sa bhuiséad. Cé gur sheas Gingrich siar faoi dheireadh, bhí an damáiste déanta aige agus an fásach bunaithe aige.

Gabh ar aghaidh go dtí an lá atá inniu ann, agus feicfidh tú oidhreacht Gingrich go soiléir! an Ceann Comhairle Kevin McCarthy ag úsáid an teorainn fiachais mar mhír mhargántaíochta ag éileamh laghdú mór sa bhuiséad nua.

Rúiléid Rúiseach!

Rúiléid Rúiseach á himirt ag an bPáirtí Poblachtánach, agus is cluiche dainséarach é sin. Gan teorainn fiachais nua, cruthófaí géarchéim airgeadais ar fud an domhain. Is riosca do-ghlactha é sin, gan ceist ar bith. Mar sin, tá sé thar am do chomhdháil na Stát Aontaithe straitéis nua agus córas nua a chur in áit chun an buiséad a chomhardú. Bímis ag súil go ndéanfaidh siad an rud ceart. Seachas sin, tiocfaidh an teorainn fiachais sin eadrainn is codladh na hoíche!

.

Céimeanna móra chun tosaigh – ach…!

Céimeanna móra chun tosaigh – ach…!

 

Céim chun cinn sa Deisceart!

D’fhógair an tAire Stáit don Ghaeltacht agus don Spórt, Jack Chambers ré nua do chúrsaí Gaeilge an bhliain seo caite. De réir Acht na dTeangacha Oifigiúla (Leasú) 2021, bhí dualgas ar an rialtas a chinntiú go mbeadh 20% d’earcaigh chuig comhlachtaí poiblí inniúil sa Ghaeilge faoi 2030.  Dúirt an tAire Stáit Chambers: “Is iontach an rud é a fheiceáil go bhfuil deimhniú na gcúrsaí Gaeilge a chuirtear ar fáil do Státseirbhísigh. Tugann an deimhniú seo deis iontach anois d’fhoghlaimeoirí agus d’fhostóirí araon agus muid go léir ag obair i dtreo ár gcomhsprioc maidir leis na spriocanna uaillmhianacha a leagtar amach san Acht a bhaint amach.

Céim chun cinn sa Tuaisceart!

Ag an am céanna sa Tuaisceart, fuair Gaeilge stádas oifigiúil sa dlí sa Tuaisceart ag deireadh 2022, nuair a shínigh Rí Séarlas III an Bille Féiniúlachta agus Teanga (Tuaisceart Éireann). Ar an drochuair, bhí ar Westminster an bille a rith, toisc nach raibh an rialtas i Stormont chun é a dhéanamh.

“Is lá stairiúil eile é seo do phobal na Gaeilge go bhfuil an bille anois ina Acht oifigiúil agus curtha sa dlí ón lá inniu ar aghaidh,” a dúirt an Dr Pádraig Ó Tiarnaigh, urlabhraí de chuid An Dream Dearg.  

Ábhar Dóchais agus Éadóchais ag an am céanna!

In ainneoin go bhfuil stádas na Gaeilge ag feabhsú sa dlí, tá rudaí eile ag tarlú a thagann salach ar chuspóirí na dlíthe céanna. Seo cúpla sampla de chéimeanna siar a tharla le déanaí.  

Céim siar sa Deisceart

Tá sé fógartha ag an Aire Oideachais Norma Foley go mbeidh laghdú ama, leathuair in aghaidh na seachtaine, do mhúineadh na Gaeilge sna bunscoileanna Béarla (formhór scoileanna an stáit) ag tosú i 2025.  Caithfear uair agus trí cheathrú in aghaidh na seachtaine ar am solúbtha, agus ó Rang 3 ar aghaidh, uair ar theagasc nuatheangacha iasachta. In ainneoin na bhfíricí maíonn an tAire Foley go dtiocfadh “feabhas ar shealbhú” na Gaeilge leis an gcuraclam nua. Scrúdaigh an tsaineolaí oideachais an tOllamh Pádraig Ó Duibhir gach gné den scéal, agus go háirithe an taighde déanta ag an Chomhairle Curaclaim agus Measúnachta (CNCM) – cuid den Roinn Oideachais féin. Dúirt an tOllamh go raibh sé ríshoiléir ón taighde sin go raibh nasc láidir idir ísliú na n-uaireanta teagaisc sa Ghaeilge agus an caighdeán Gaeilge a bhaineann na daltaí amach. “Cuireann sé olc orm,” a dúirt an tOllamh Ó Duibhir ag tagairt do ráiteas an Aire ar an ábhar. “Braithim go bhfuil sé maslach a rá go bhfuil an t-am laghdaithe ach go dtiocfaidh feabhas ar chumas na ndaltaí. Conas is féidir glacadh leis sin?”  

Níor chaith an tAire Foley ach 15 nóiméad i gcruinniú i dTeach Laighean le comhairleoirí agus ionadaithe ón CNCM, chun cinneadh a dhéanamh ar na hathruithe go léir a bhí beartaithe don churaclam bunscoile, idir Ghaeilge agus mhatamaitic.   Níl ach focal amháin le rá agam ar sin: do-ghlactha!

Céim siar sa Tuaisceart

Tá ciorruithe leathana sna seirbhísí oideachais ar siúl sa Tuaisceart, toisc go bhfuil rialtas na Ríochta Aontaithe ag gearradh siar ar a bhuiséad bliantúil – nó sin an fáth a mhaítear, ar aon nós. Mar sin, tá sé i gceist ag an Roinn Oideachais sa Tuaisceart deireadh a chur le:

 Scéim Léargas (Doire). Caillfidh 1,600 páiste i nDoire a deis chun Gaeilge a fhoghlaim uair a chloig gach seachtain faoin scéim seo.
 Glór na Móna (Béal Feirste). Is ionad pobail é Glór na Móna le 160 ball, a fheidhmíonn trí Ghaeilge san Uachtar Chluanaí i mBéal Feirste.   Eagraítear imeachtaí cultúrtha seirbhísí don phobal Gaeilge sa cheantar.  
 Ionad Uíbh Eachach (Béal Feirste). Is ionad cúraim leanaí é le 200 páiste ag fáil cúram trí Ghaeilge, agus tá 15 post ag baint leis.

Tá sé scannalach go bhfuil na ciorruithe seo ar siúl, agus an tAcht Gaeilge anois rite. Ba cheart don rialtas infheistíochtaí a dhéanamh in ionad ciorruithe mar sin.

Conclúid

Díreach toisc go bhfuil acht rite, ní hionann sin agus é a bheith i bhfeidhm. Mar a dúirt an Dr Pádraig Ó Tiarnaigh:Ná bíodh aon dallamullóg orainn, níl san acht nua seo ach cloch mhíle eile ar an aistear mór sin. Níl aon cheann scríbe bainte amach againn, agus tosaíonn an obair ollmhór le forálacha an Achta seo a chur i bhfeidhm.”

Caithfimid go léir brú a choimeád ar ár n-ionadaithe polaitiúla chun na dlíthe nua a chur i bhfeidhm, idir Thuaisceart agus Dheisceart an oileáin álainn seo!

Gael Linn!

Gael Linn!

 

Fuair mé mo chóip den irisleabhar ‘Comhar’ le déanaí (Bealtaine 2023), agus thug mé faoi deara gur eagrán speisialta a bhí ann, ag comóradh seachtó bliain ó bunaíodh Gael Linn i mí na Bealtaine 1953. Ní raibh a fhios agam faoi leath na rudaí atá déanta go dtí seo ag an eagraíocht shuntasach seo ar son na Gaeilge, idir theanga agus chultúr.  Nuair a bhí Fionbarra Ó Brolcháin ag scríobh faoi cheannródaíocht triúir a bhí an-ghníomhach san eagraíocht – Dónall Ó Móráin, Riobard Mac Góráin agus Séamus mac Crosáin, rinne sé tagairt do rud a dúirt an t-antraipeolaí Margaret Mead: ‘’Never doubt that a small group of thoughtful committed citizens, can change the world. Indeed, it is the only thing that ever has.” Nach spreagúil an ráiteas sin agus nach fíor é freisin?  Gan dabht, bhí sé fíor i gcás Ghael Linn. I mo thuairim, thuig an fhoireann bheag sin cé chomh tábhachtach agus lárnach agus atá ár dteanga agus ár gcultúr dúinn sa tír seo, agus gurb as sin a eascraíonn ár bhféiniúlacht náisiúnta. Thuig an fhoireann sin go mbeadh sé níos fearr daoine a mhealladh isteach sa Ghaeilge in ionad a bheith ag iarraidh iad a bhrú isteach. Bhain foireann Ghael Linn amach na spriocanna sin. Rinneadar infheistíocht sna healaíona. D’eagraíodar imeachtaí cultúrtha agus scéimeanna foghlamtha na Gaeilge.  Sa tslí sin, thug siad aghaidh nua, aghaidh chomhaimseartha don teanga agus cultúr.  Bhí cur chuige nua-aoiseach acu maidir le múinteoireacht, cur chuige níos cuimsithí ná riamh cheana, inar thuig siad go bhfuil tú in ann Gaeilge a fhoghlaim amuigh faoin spéir i mbun imeachtaí siamsúla agus cúrsaí saoire phléisiúrtha. Bhí an ceart acu agus ní raibh aon easpa páistí ag cur isteach ar chúrsaí de gach saghas eagraithe ag Gael Linn. Nuair a chonaic mé gur thosaigh Gael Linn scéim scoláireachta sna 1950dí, tháinig na cuimhní ar ais go tréan.

Scéim Scoláireachta Ghael Linn

Thosaigh Scéim na Scoláireachtaí Trí Mhí i 1955 agus lean an scéim go dtí 1973. Tréimhse trí mhí a bhíodh i gceist seachas mí, mar chreid Máirtín Ó Cadhain gurb é sin an tréimhse ba lú a mbeadh páistí in ann an teanga a shealbhú. Bhíodh cead ag teaghlach lóistín a chur ar fáil do pháiste amháin, ionas nach mbeadh deis ag an bpáiste Béarla a labhairt sa teach. D’fhreastalaíodh na páistí ar scoil áitiúil. Eispéireas cuimsitheach a bhí ann – tumoideachas i ngach gné dár gcultúir thraidisiúnta – saol na tuaithe, meon na Gaeltachta, scéalaíocht agus ceol san áireamh.  Scéim cheannródaíoch ba ea é, gan dabht. Agus ní caint san aer agam é sin, ach an oiread!

Mo thaithí phearsanta

Ní raibh ionam ach páiste deich mbliana d’aois nuair a d’fhreastail mé féin ar chúrsa Ghael Linn. D’fhág mé an baile i m’aonar don chéad uair agus thaistil mé go Gaillimh ar an traein, agus ansin ar aghaidh go dtí Cill Bhriocán, Rosmuc, Contae na Gaillimhe.  Chuir Máire Bean Uí Ghriallais fáilte mhór romham, agus thosaigh m’eachtra Ghaeltachta láithreach bonn. Thug Bean Uí Ghriallais babhla anraith dom ar dtús ach ar an drochuair bhí sé chomh te sin gur dhóigh mé mo charball go dona leis. Bhí sé an-phianmhar le seachtain nó dhó! Bhí sé deacair a mhíniú as Gaeilge cad a tharla dom!  

Tar éis an turais fhada, bhí orm dul go dtí an leithreas. Threoraigh Máire amach as an teach go dtí teach an asail, ach bhí sé chomh dubh le pic taobh amuigh. Dá bhrí sin, bhuail mé mo ghlúin in aghaidh balla agus bhí mé gortaithe arís! Cé gur drochthús a bhí agam, d’fheabhsaigh cúrsaí tar éis sin – agus níor ghortaigh mé féin arís ach an oiread.

Cé go raibh sé deacair ar dtús Gaeilge a labhairt, bhí mé líofa roimh i bhfad. Bhí orm Gaeilge a labhairt an t-am go léirní raibh an dara rogha agam mar ní raibh mórán Béarla le cloisteáil i Rosmuc an tráth sin. Próiseas nádúrtha a bhí ann agus is ar éigean a thug mé faoi deara go raibh mo chuid Gaeilge ag feabhsú lá i ndiaidh lae. Bhí mé ag foghlaim gnéithe eile den chultúr freisin. Mar shampla, d’fhoghlaim mé conas go leor amhrán a sheinm ar an bhfeadóg stáin agus ar an mbosca ceoil. Bhí mé chomh sásta sa Ghaeltacht gur bheag nach ndearna mé dearmad ar mo theaghlach féin! D’imigh mo thréimhse go tapa, agus bhí sé deacair dom filleadh abhaile ansin.  Ach ní raibh fadhb ar bith liom leis an nGaeilge sa scoil tar éis sin, agus bhí grá buan agam dár dteanga agus dár gcultúr as sin amach, a bhuí le m’athair agus Gael Linn. Gael Linn abú!

Lá Bealtaine!

Lá Bealtaine!

Ar Lá Bealtaine (ar an 1 Bealtaine), rith sé liom nach raibh a fhios agam i gceart cad a bhí taobh thiar den fhéile mhór Cheilteach sin in Éirinn. Tá féile eile a thiteann ar an 1 Bealtaine freisin, maidir le cearta oibrithe – ach sin scéal do cholún eile! Maidir leis ár bhféile Cheilteach, áfach, is ceiliúradh talmhaíochta a bhíodh i gceist chun fáilte a chur roimh shéasúr an tsamhraidh, agus chun do theaghlach agus do shlí mhaireachtála a chosaint i gcoinne fórsaí osnádúrtha.  Cheiliúrtaí an fhéile seo ag tús shéasúr an tSamhraidh, agus bhí féilte eile ag baint leis na séasúir eile.  

Sna seantraidisiúin lastaí tinte le luí na gréine Oíche Bhealtaine, 30 Aibreán, agus maireann na traidisiúin seo go fóill i gcuid den tír. Tagann an t-ainm Bealtaine ón tSean-Ghaeilge Bel tine’, dar leis an staraí Peter Berresford Ellis (sa leabhar “A Dictionary of Irish Mythology”).  Meastar gur Dé na gréine ba ea Bel nó Belenus, ach níl ann ach tuairimíocht.

Gnásanna Bhealtaine

Sa chianaimsir lastaí príomhthine Bhealtaine ar Chnoc Uisneach i gContae na hIarmhí – lárionad traidisiúnta na tíre. Ansin, lastaí tóirsí sa tine sin, agus thugtaí chun na mbailte fearainn iad chun tinte eile a lasadh.  Théadh daoine idir dhá thine Bhealtaine mar ghnás íonghlanta. Sheoltaí tréada idir tinte freisin ar an gcúis chéanna. Léimeadh daoine thar tinte Bhealtaine, fiú, mar ghnás torthúlachta.

Ar Lá Bealtaine, bhailíodh daoine bláthanna agus ruainní caorthainn agus chrochaidís iad trasna dhoirse fhuinneoga a dtithe, ar fhaitíos go ngabhfadh na síoga daoine nó beithígh leo. Ní bhíodh fáilte roimh aon chuairteoir ar Lá Bealtaine ach an oiread, mar chreidngoidfí aon rud ó do theach, d’fhéadfadh duine é a úsáid chun a chur faoi gheasa droma draíochta.

Bodh traidisiún ‘Chrann na Bealtaine go láidir ní hamháin in Éirinn ach ar fud na hEorpa, ina mbíodh daoine ag damhsa timpeall an chrainn le chéile lámh ar lámh.  Chleachtaí traidisiún eile darb ainm Bhanríon na Bealtaine in Éirinn agus ar fud na hEorpa freisin. Ceaptar go mb’fhéidir go bhfuil baint ag an traidisiún seo leis an mBandia ársa Rómhánach, Flora.  Is minic a bhíodh mórshiúl agus spóirt agus féilte ag gabháil leis. In áiteanna áirithe i gCúige Uladh, roghnaí Rí in éineacht leis an mBanríon. Uaireanta, bhíodh tor á iompar sa mhórshiúl, agus bhíodh sliotair ar crochadh air. Ba é Lá Bealtaine tús shéasúr na hiománaíochta agus i gCill Chainnigh thugadh na mná sliotair nua do na fir ar an lá seo.

De réir seanchais darb ainm ‘Leabhar Gabhála’, tháinig an chéad lonnaitheoir, Partholan, go hÉirinn ar Bealtaine, agus ba ar Bealtaine eile a tháinig an phlá a scrios a mhuintir.  Blianta fada ina dhiaidh sin, tháinig grúpa eile, Clann Mhíleadh, agus ar Lá Bealtaine chuir siad na Tuatha Dé Danann faoi chois.  Ní dócha gur ar Lá Bealtaine féin a tharla na rudaí thuasluaite, ach gur réalachas draíochta atá i gceist, nuair a chuir na scéalaithe eachtraí suntasacha agus dátaí tábhachta le chéile gan fhios dóibh féin, b’fhéidir. Ar aon nós, dearbhaíonn sé cé chomh lárnach agus a bhíodh Lá Bealtaine i gcultúr na gCeilteach.

Dán!

Críochnóidh mé ar nóta difriúil nóta fileata, a bhuí le m’athair, Peadar Bairéad. Scríobh sé dán iontach faoi Lá Bealtaine, ag ceiliúradh thús an bhláthaithe a bhíonn le feiceáil ar Lá Bealtaine.  Ach athraíonn an téama sa dá véarsa dheireanacha, agus atmaisféar níos gruama le mothú iontu. Bíonn síol an bháis suanach i ngach rud atá beo, fiú agus é i mbarr a shláinte agus a shaol. Ceacht iontach ón máistir féin!

.

Samhradh eile ag péacadh.

.

Nóiníní geala is caisearbháin órga

chugainn ’na sraitheanna daite,

Aiteann buí glórmhar, is sceach gheal mar lása

ar fhallaing ghlas bhrídeog an tSamhraidh.

.

Lá Bealtaine buí trí thine sna fálta,

Is éin ins na géaga ag canadh,

Uain ag pocléimnigh is gamhna á seoladh

I bpáirceanna méithe an tSamhraidh.

.

Scamaill na spéire mar lomra bog caorach,

Is grian gheal ag óradh gach aon ní,

Beacha go saothrach, is seangáin ina dtréada

Ag cnuasach leo torthaí an tséasúir.

.

Bainne bó bleachtáin ag maisiú na mbánta,

Sceacha ag bláthú go líofa,

Ceannbháin gheala ag bánú na bportach,

Is fiúise mar phéarla an tSamhraidh.

.

Blianta ina dtréada ag iníor go sásta,

Is ag cangailt leo cnuasach na gcuimhní,

Laethe na hóige ag filleadh ina rás chugainn,

Mar a bhláthaíonn blátha an tSamhraidh.

.

Ach cuirimis uainn iad, cuimhní ár n-óige,

Mar nach bhfillfidh an óige faoi dhó chugainn,

Ní fhillfidh na blianta ‘tá imithe ar fán uainn

Mura bhfillfidh blás feoite an tSamhraidh.

gaGaeilge