Léirmheas Scannáin: Killers of the Flower Moon!

Léirmheas Scannáin: Killers of the Flower Moon!

le | 2023/11/14 | Léirmheasanna

Léirmheas Scannáin: Killers of the Flower Moon!

Bhí mo shúile sáite sa scáileán mór gach nóiméad den scannán fíorshuimiúil ‘Killers of the Flower Moon’, mórshaothar an stiúrthóra Martin Scorcese. Níor ghlac mé sos leithris fiú, cé go bhfuil an scannán beagnach trí huaire go leith ar fad. Is ar éigean a tharraing mé anáil, nó gur chaoch mé mo shúile, ar eagla go gcaillfinn rud éigin tábhachtach sa scéal. ‘Sea – tá an scannán seo chomh tarraingteach sin.

Tá an scannán bunaithe ar an leabhar móréilimh ‘Killers of the Flower Moon’, scríofa sa bhliain 2017 ag an iriseoir David Grann. Sa leabhar, insítear scéal fíor faoi fhear gnó bán agus “fíor-chara” féincheaptha le Náisiún na Osage (treibh bhundúchasach). D’éirigh an treibh shaibhir nuair a thángthas ar ola ar a dtearmann.  Ba í an scéim a chum fir bhána áirithe ná úinéirí talún a phósadh agus ansin iad a mharú chun a n-eastáit a fháil.  Mná a bhí mar úinéirí den chuid is mó, mar threibh mhatrarcach ba í treibh na Osage. Díríonn an scéal isteach ar theaghlach bundúchasach amháin – an mháthair (le Tantoo Cardinal mar Lizzie Q) agus a ceathrar iníonacha, agus cad a tharlaíonn dóibh, go háirithe d’iníon amháin nach bhfuil pósta fós.  

Tá triúr príomhcharactar sa scannán seo– Robert de Niro mar William Hale, Leonardo diCaprio mar nia Hale, Ernest Burkhart, agus Lily Gladstone mar Mollie Kyle – bean chéile Burkhart. Tugann an triúr sárthaispeántas uathu, agus i mo thuairim, tá Lily Gladstone ar chomhchaighdeán le de Niro agus diCaprio.  Dúramán is é Ernest Burkhart, agus tagann Hale i dtír go cliste air, ag imirt a thionchar air go láidir. Buaileann Mollie le hErnest, a tiománaí tacsaí dathúil, agus titeann siad i ngrá. Mar sin, ní raibh sé deacair do Hale a chur ina luí ar Ernest Mollie a phósadh. Duine ar dhuine, faigheann a máthair agus a deirfiúracha bás ionas nach bhfuil fágtha beo ach Mollie féin.  

Bíonn sé i gceist ag Hale Mollie Kyle a mharú ansin, agus a heastáit a fháil dá theaghlach féin trí Ernest.  Tá cor sa scéal mar tá Ernest agus Mollie i ngrá le chéile, agus tá an caidreamh eatarthu lárnach sa scéal. Ní inseoidh mé níos mó faoin scéal ait seo duit anois, ach feicfidh tú an chaimiléireacht lofa a d’imir na Meiriceánaigh, agus go háirithe an feirmeoir Hale, ar na mbundúchasaigh sna fichidí sa chéad seo chaite, trí lionsa an scéil uafásaigh seo.

Tuairim Gladstone

Tá fuil bhundúchasach i Lily Gladstone (Mollie sa scannán), agus mar sin tá a tuairim faoin scannán an-suimiúil.

“Tá mé ag streachailt le smaoineamh ar scannán eile a bhí chomh fíor maidir le mná dúchasacha. Tá grá agam do mo dheirfiúracha sa scannán, agus tá siad mar theaghlach dom,” a dúirt Lily.

Maraítear deirfiúracha Mollie, aisteoirí dúchasacha Cara Jade Myers mar Anna Brown, JaNae Colllins mar Reta Smith agus Jillion Dion mar Minnie Smith, mar gheall ar a gcuid airgid.

Tá na radhairc leis na deirfiúracha agus a máthair ag labhairt a dteanga dhúchasach le chéile an-chumhachtach. Go deimhin, tá gach radharc a thaispeánann teanga agus cultúr Osage spreagúil. Is annamh a fheiceann tú léiriú na mbundúchasach chomh réalaíoch seo i Hollywood.

“Mhair Mollie ach níor éirigh le triúr deirfiúracha Kyle. Tá aithne againn go léir ar dhuine éigin, duine inár dteaghlach, duine inár ngarchiorcail, duine ar fhás muid suas leo agus níl a fhios againn cá bhfuil siad,” a dúirt Lily go coscrach. Leis sin, ceanglaíonn siad an saol mar a bhí léirithe sa scannán agus an saol mar atá sna laethanta atá inniu ann, ó thaobh drochíde do bhundúchasaigh i Meiriceá.

Conclúid

Is féidir leat an scannán iontach seo a thuiscint ar dhá leibhéal ar a laghad. Is féidir leat é a ghlacadh mar atá sé, is é sin le rá go bhfuil aisteoirí den céad scoth le feiceáil i mbun a gceirde, faoi stiúrthóireacht cinn de na stiúrthóirí is fearr ar domhan, ag nochtadh scéil shuimiúil, lonnaithe in Oklahoma céad bhliain ó shin. Gréasán scéiméireachta atá i gceist, le grá, dúnmharú agus airgead mar chomhábhair atá measctha le chéile chun anraith blasta a chur i do láthair. Bheadh an lucht féachana thar a bheith sásta leis an scannán, agus an léamh sin air. Ach is féidir ciall eile a fhorleagan ar an mbunléamh seo, nuair a aithníonn tú nach saothar samhlaíochta amháin atá anseo, ach saothar bunaithe ar an fhírinne shearbh. Is é sin ná go raibh leithcheal ciníoch agus gnéis ar siúl in aghaidh na mbundúchasach, agus luach beag ar a saolta. Leis an gcúlra sin, bhí sé éasca do Mheiriceánaigh shantacha agus mímhorálta, mná bundúchasacha a mharú chun a n-airgead a ghoideadh uathu. Tharla an chaimiléireacht seo go forleathan, agus níor stad sé go dtí gur tháinig bleachtaire de chuid an FBI, Tom White (le Jesse Plemons sa ról), chun na dúnmharuithe a fhiosrú.

Díríonn an scannán an solas i dtreo anchaoi na mbundúchasach ina dtír féin, beagnach céad bhliain ó shin. Agus ardaíonn sé an cheist seo: an bhfuil cúrsaí na mbundúchasach níos fearr anois ná mar a bhí siad ag an am sin? Ar an drochuair, níl an cheist sin éasca a fhreagairt! Ach b’fhéidir, leis an scannán seo, go gcuirfear an cheist thábhachtach seo níos minice ar na húdaráis chuí.

Bun agus barr an scéil: Ná bíodh aon drogall ort an scannán seo a fheiceáil chomh luath agus is féidir!

.

Todhchaí an Mheánoirthir – Idir dhá cheann na meá!

Todhchaí an Mheánoirthir – Idir dhá cheann na meá!

le | 2023/11/07 | Cúrsaí Reatha, Nuacht Idirnáisiúnta

Todhchaí an Mheánoirthir – Idir dhá cheann na meá!

Bhí rialtas Iosrael i bponc, tar éis an uafáis a tharla le déanaí nuair a ionsaigh míleataigh Phalaistíneacha ar Iosrael. Ag am scríofa an ailt seo, tá níos mó ná 1,400 maraithe in Iosrael agus níos mó ná 8,000 maraithe i Gaza ó thosaigh an choimhlint ar 7 Deireadh Fómhair.  Bhí rogha an dá dhíogha ag na hIosraelaigh: ionradh mór a dhéanamh ar Hamas i Gaza, gunnaí ag dianlámhach; nó cur chuige níos stuama, níos tomhaiste a ghlacadh.

Cúlra

Tá formhór na bPalaistíneach ina gcónaí sna críocha Phalaistíneach faoi fhorghabháil. Ghabh na hIosraelaigh na críocha sin sa chogadh sé lá sa bhliain 1967. Gabhadh Arda Golan ón tSiria, an Stráice Gaza agus Leithinis Shíonái ón Éigipt, agus An Bhruach Thiar agus Iarúsailéim ón Iordáin. Thug Iosrael Leithinis Shíonái ar ais don Éigipt i 1982. Tharraing siad amach as an Stráice Gaza i 2005.  Le blianta fada anuas, déantar leithcheal ar bhonn cine ar na Palaistínigh sna críocha faoi fhorghabháil. An rud is uafásaí is iad na lonnaíochtaí mídhleathacha ar an mBruach Thiar agus in Oirthear Iarúsaléim. Ó 2012 go 2022, mhéadaigh líon na n-áitritheoirí Iosraelacha sa Bhruach Thiar agus in Iarúsailéim Thoir, ó 520,000 go breis agus 700,000. Tá na lonnaitheoirí seo ina gcónaí go mídhleathach (de réir dlí idirnáisiúnta) i 279 lonnaíocht Iosraelach ar fud an Bhruaigh Thiar, le 14 dóibh agus 229,000 áitritheoir san Iarúsailéim Thoir. Urphoist atá i gceist le 147 de na lonnaíochtaí, atá mídhleathach fiú faoi dhlí Iosrael.

Tá dlús curtha i mbliana le hiarrachtaí Iosrael lonnaíochtaí Giúdacha a leathnú sa Bhruach Thiar, rud a léiríonn clár oibre rialtas na heite deise in Iosrael agus a spreagadh cáineadh idirnáisiúnta ar chleachtas a sháraíonn an dlí idirnáisiúnta.

Deir na Palaistínigh go bhfuil na lonnaíochtaí ag teacht isteach ar chríocha a bheidh mar pháirt a stát féin lá amháin. Chomh maith leis sin, cruthaíonn na lonnaíochtaí córas dlí dhá shraith sa chríoch – sraith amháin rialacha d’Iosraelaigh agus ceann eile do na Palaistínigh a bhfuil cónaí orthu faoi riail mhíleata.

Cruthaíonn cur chuige na hIosraelaigh go leor teannas idir na Palaistínigh agus na hIosraelaigh, agus go háirithe nuair atá rialtas Iosrael ag tabhairt neamhaird do na Palaistínigh agus a n-éilimh a dtír féin a bheith acu.

Freagra don Ionsaí Hamas

Tá fórsaí cosanta Iosrael (IDF) tar éis ionradh talún a sheoladh. Dúirt Príomh-aire Iosrael, Benjamin Netanyahu “Níl muid ach ag tús an chogaidh in aghaidh Hamas.  Goillfidh cad a dhéanfaimid dár naimhde sna laethanta amach romhainn go mór orthu do na glúnta atá le teacht.”

Díreach tar éis ionsaithe Hamas, bhí ionsaithe aeir leanúnacha á ndéanamh ag fórsaí Iosrael ar Gaza agus tá muintir an cheantair in easpa bia, uisce agus earraí leighis.  Tá ionradh talún ar siúl ach níl mórán nuacht in ann teacht amach, mar scriosadh na córais chumarsáide i Gaza mar pháirt den ionsaí. Is trua mhór é nár chloígh Iosrael le comhairle na saineolaithe.

Comhairle cúpla saineolaí

Tá cúpla saineolaí an Mheánoirthir a bhfuil meas mór agam orthu tar éis a mholtaí a chur in iúl. Is iriseoir é Thomas Friedman don ‘New York Times’ a bhfuil duaiseanna buaite aige – trí dhuais Pulitzer san áireamh! Seo cúpla focal a scríobh sé le déanaí faoi cad atá ar siúl sa Mheánoirthear, ag tagairt do chuairt an Uachtaráin Biden go hIosrael:

“Tá ardmheas agam ar an gcaoi ar bhain an tUachtarán Joe Biden úsáid as a chomhbhá agus a láithreacht fhisiciúil in Iosrael chun a chur ina luí ar Iosraelaigh nach bhfuil siad ina n-aonar ina gcogadh i gcoinne Hamas, agus ag an am céanna lámh a shíneadh amach chuig Palaistínigh measartha. D’impigh Biden go láidir ar cheannaireacht Iosrael sos a ghlacadh agus smaoineamh ar thrí chéim chun tosaigh – ní hamháin ar cad ba cheart dóibh a dhéanamh i Stráice Gaza chun Hamas a scriosadh, ach faoi cad ba cheart a dhéanamh ina dhiaidh sin freisin chun suíocháin agus seasmhacht pholaitiúil a bhaint amach.”

Staraí, Ollamh le stair san Ollscoil Eabhrach Iarúsailéim agus scríbhneoir cáiliúil (a scríobh ‘Sapiens’ agus ‘Homo Deus’) is ea Yuval Noah Hariri. Seo cúpla focal uaidh:

“Deir rialtas Iosrael go bhfuil sé ag iarraidh Hamas a dhí-armáil, agus tá gach ceart aige é sin a dhéanamh chun a shaoránaigh a chosaint. Tá dí-armáil Hamas ríthábhachtach freisin ionas go mbeidh seans ann le síocháin a bhaint amach mar, seachas sin, a fhad a fhanfaidh siad armtha, beidh Hamas in ann cosc a chur air sin. Fiú má éiríonn le hIosrael é sin a dhéanamh, níl ansin ach éacht míleata, ní plean polaitiúil é. Sa ghearrthéarma, an bhfuil aon phlean ag Iosrael an beart síochána idir Iosrael agus an Araib Shádach a tharrtháil? San fhadtéarma, an bhfuil aon phlean ag Iosrael síocháin chuimsitheach a bhaint amach leis na Palaistínigh agus chun normalú a dhéanamh ar a caidreamh leis an domhan?”

Conclúid

Chuaigh rialtas Iosrael i gcoinne chomhairle na saineolaithe thuasluaite, a bhí á rá gurb é seo an t-am dó féinsmacht thar na bearta a léiriú. Bhí Hamas ag siúl le freagairt bhorb agus foréigneach ó Iosrael, rud a tharla agus a chuirfidh deireadh le haon seans a bheith ag Iosrael comhaontais a bhunú le tíortha Arabacha sa réigiún.  Gan dabht, tá an Iaráin sásta é sin a fheiceáil, agus Iosrael sáinnithe i gcogadh gan deireadh.

Bheadh sé níos fearr cur chuige nua agus níos spriocdhírithe in aghaidh Hamas a chumadh a luaithe agus is féidir, agus daoine neamhchiontacha a chosaint sa Stráice Gaza. Mar pháirt den straitéis sin, ba ghá stop a chur ar lonnaíochtaí a thógáil sa Bhruach Thiar agus in Iarúsailéim Thoir láithreach.  Ní dócha go dtarlóidh na moltaí seo inniu nó amárach, agus san idirlinn déanfar sléacht ar shibhialtaigh neamhchiontacha ina sluaite.

.

Dírbheathaisnéis 5 – Amanna Cinniúnacha!

Dírbheathaisnéis 5 – Amanna Cinniúnacha!

le | 2023/10/31 | Dírbheathaisnéis

Dírbheathaisnéis 5 – Amanna Cinniúnacha!

I ndiaidh an ghnímh, tá sé furasta líon beag amanna cinniúnacha a fheiceáil, a raibh tionchar mór acu ar threo do shaol. I mo shaol féin, tá dornán dóibh a raibh tionchar láidir acu orm. Seo cúpla ceann.

Réamhrá

Ar dtús, ba cheart dom an bealach a réiteach, ionas go mbeidh tuiscint agat faoin gcúlra. Lagrachán a bhí ionam nuair a bhí mé sa bhunscoil. Bhí an t-ádh dearg orm fiú go raibh mé beo fós, tar éis dom babhta dona niúmóine a bheith orm nuair a bhí mé ach cúig bliana d’aois. Bhí mé tinn arís nuair a bhí mé seacht mbliana d’aois, agus tar éis sin bhí an t-asma orm dona go leor. Dá bhrí sin, ní raibh mé páirteach i spóirt mhachaire, murab ionann agus formhór na daltaí sa scoil. Ach bhí cíocras eolais agam faoi gach rud, ach go háirithe faoin eolaíocht. Fuair mé cóipeanna den iris ‘Look and Learn’ gach seachtain, agus léigh mé gach rud iontu. Bhí mé tógtha le rúndiamhra na cruinne, agus bhí sé deacair a chreidiúint go raibh na scéalta san iris sin fíor. Ach bhí! Bhí sé dochreidte dom go rabhamar go léir ag taistil ar phláinéad beag neamhthábhachtach, ag rothlú timpeall réalta neamhthábhachtach, i réaltra neamhthábhachtach sa mhórchruinne féin. Nuair a bhreathnaigh mé suas sa spéir, chonaic mé na réaltaí agus na réaltraí thuas ansin, agus bhí a fhios agam fiú mar bhuachaill, go raibh mé ag breathnú i bhfad siar na milliúin bliain.  Coincheap mór do ghasúr beag é sin, agus thug sé tuiscint uileghabhálach dom faoin gcine daonna agus ár ról beag sa mhórchruinne sin.  

Cigire!

Lá amháin, nuair a bhí mé sa séú rang sa bhunscoil, tháinig cigire ar cuairt. Bhí sé ag monatóireacht an ranga ar feadh tamaill, agus ag scríobh nótaí. Ansin, sheas sé suas agus shiúil sé go barr an ranga. Chuir sé é féin in aithne dúinn, agus ansin thosaigh sé ag cur ceisteanna orainn. Bhí go leor dóibh ag baint leis an eolaíocht agus an mhatamaitic – áiteanna súgartha domsa. D’éirigh na ceisteanna níos deacra, agus roimh i bhfad, ní raibh aon duine ach mise in ann iad a fhreagairt. Bhí mé in ann iad go léir a fhreagairt. Is maith is cuimhin liom cúpla dóibh: Cén fhad an ghrian uainn? Cad is brí le aerbhrú agus cad é an t-aerbhrú ag leibhéal na mara? Bhí ionadh mór ar an gcigire go raibh mé in ann a cheisteanna a fhreagairt, agus mhol sé mé agus dúirt sé gurb é sin an chéad uair a bhí dalta sa séú rang in ann iad a fhreagairt. Bhí ríméad an tsaoil orm. Chuaigh meas an chigire go smior ionam agus rith sé liom go raibh spéis mhór agam san eolaíocht agus matamaitic agus gur gníomhaíochtaí fiúntacha iad. Sa scoil agus sa tsochaí i mo thimpeall, chonaic mé cé chomh fiúntach is a bhí spórt, agus go háirithe an iománaíocht. Ach anois, thuig mé go raibh áit ag daoine cosúil liomsa, a raibh spéis acu san fhoghlaim, agus gur rud maith é sin, in ainneoin tuairimí go leor buachaillí sa rang. Mhothaigh mé go raibh dearbhú faighte agam. Ní ach uair amháin i lá amháin sa bhunscoil a bhí i gceist, ach san uair sin, las cigire anaithnid éigin bladhm mo dhúil sa léann – bladhm a d’fhás le himeacht ama, agus bladhm a spreag mé chun dul leis an scoláireacht.

Dearbhú

Ní cuimhin liom go cruinn cathain a tháinig Frank Dowling ar an láthair mar dhalta nua – b’fhéidir sa séú rang, nó b’fhéidir sa chéad rang ar an meánscoil. Cosúil leis an gcigire, cé nach raibh sé ann le fada, bhí tionchar mór aige orm. Bhí blas Sasanach ar a chuid cainte, mar bhí a theaghlach díreach tar éis bhogadh ó Shasana go hÉirinn. Éagsúil leis na daltaí eile, níor imir Frank iománaíocht, agus bhí suim mhór aige san eolaíocht. Is ar éigean a bhí mé in ann chreidiúint go raibh garsún eile cosúil liomsa ann. Roimh i bhfad, bhí dáimh ar leith eadrainn. Bhíodh díospóireachtaí bríomhaire againn ag plé ábhar eolaíochta, agus d’fhoghlaim mé go leor uaidh. Bhí níos mó eolais agamsa ar ábhair áirithe san eolaíocht agus níos mó eolais aige ar ábhair áirithe eile san eolaíocht. Bhíomar ag foghlaim óna chéile i gcónaí, rud a spreag an bheirt againn. Is cuimhin liom go háirithe am amháin, nuair a chuir Frank ceist orm agus é ag díriú ar mo dheasc: “An bord seo – an gceapann tú go bhfuil sé neamhbhriste?” D’fhreagair mé go raibh sé láidir agus neamhbhriste. “Mícheart!” arsa Frank. “Níl ann ach spás folamh, agus buncháithníne ag eitilt anonn agus anall, ag taisteal ar luas lasrach tríd an spás sin!” Baineadh siar asam, mar chuaigh cad a dúirt sé in aghaidh gach rud a bhí mo chúig chéadfa ag insint dom. Ach ní mar a shíltear a bhítear, agus bhí a fhios agam go raibh gach rud déanta as móilíní; móilíní déanta as adaimh, agus adaimh déanta as leictreoin, prótóin agus neodróin. Mar sin, luigh a bhí le rá ag Frank le réasún, ach níor chuir mé na píosaí eolais sin le chéile riamh cheana. Thug sé léargas iontach dom agus thuig mé ansin go raibh gach gné den eolaíocht an-suimiúil dom, ó rudaí chomh beag nach féidir iad a fheiceáil, suas go rudaí chomh mór nach féidir iad a shamhlú.

Múinteoirí Randamacha!

Bhí tionchar mór ag an gcúpla teagmháil randamach thuasluaite orm, gan dabht ar bith.  Ní dhearna na daoine i gceist neamhshuim iomlán díom, ach thug siad aitheantas agus moladh dom agus níos tábhachtaí, threisigh siad mo dhearcadh faoin eolaíocht agus a luach. Dá bhrí sin, mhéadaigh m’fhéinmhuinín agus mo shuim san eolaíocht ón am sin amach. Ag breathnú siar, ritheann sé liom cé chomh tábhachtach agus a bhfuil daoine eile i do shaol, seachas do mhúinteoirí agus fiú do thuismitheoirí.  Creidim sa seanfhocal ón mBúda: “Nuair atá an dalta réidh, nochtfar an múinteoir!”

.

.

.

.

.

.

Plus ça change…

Plus ça change…

le | 2023/10/17 | Cúrsaí Reatha, Nuacht Idirnáisiúnta, Nuacht Náisiúnta

Plus ça change…

Dá mhéad a athraíonn cúrsaí is amhlaidh go bhfanann siad mar an gcéanna, nó mar a deirtear sa Fhraincis: “Plus ça change, plus c’est la même chose!” Cé go bhfuil an ráiteas sin fíor sa tslí nach n-athraíonn nádúr daonna, níl sé fíor sa tslí go bhfuil athruithe ag tarlú anois nach bhfacthas a leithéid riamh cheana.  Tá géarchéimeanna eisiacha ar siúl anois agus ní féidir linn dul sa seans go dteipfeadh orainn réitigh a aimsiú dóibh. Mar shampla, tá téamh domhanda ar siúl, de dheasca truailliú an atmaisféir, agus ní féidir linn neamhaird a thabhairt ar an bhfadhb sin níos mó. Go minic, tosaíonn athruithe, idir mhaith agus olc, in áit amháin, agus ansin scaipeann siad go háiteanna eile. Thosaigh téamh domhanda go príomha sna Stáit Aontaithe le hiomadú carranna, agus ansin nuair a d’éirigh tíortha eile níos saibhre, lean siad a sampla.

San alt a scríobhas an tseachtain seo caite, chuaigh mé siar ar bhóithrín na smaointe, ag cuimhneamh ar chúpla cáineadh a chuir mo mháthair in iúl dom ar a céad turas go California. Bhí an ceart ar fad aici maidir leis na fadhbanna ar dhírigh sí m’aird orthu, agus d’fhan a léargas grinn liom ó shin i leith. Is é an rud is iontaí faoi sin ná gur tharla an chuid is mó de na fadhbanna céanna in Éirinn níos déanaí, ag tosú i réimeas an Tíogar Ceilteach agus ag leanúint ar aghaidh go dtí an la atá inniu ann. Is maith is cuimhin liom fear an bheáir in “Tynan’s Bridge House Bar”, b’fhéidir gurb é an t-úinéir é, ag rá liom nuair a chuala sé go raibh mé i mo chónaí i gCalifornia, “Tógaimid ach amháin na rudaí maithe ó na Stáit Aontaithe, a mhic!” Ní raibh freagra borb ar bharr mo theanga agam, ach tá an freagra agam anois. “Lean ar aghaidh ag brionglóid, a mhic!” Dá mbuailfinn leis an leaid sin arís, bheadh a lán le rá agam dó agus mholfainn dó an t-alt seo a léamh!  Ar aon nós, seo cúpla sampla de na fadhbanna a chonaic mé ar dtús i Meiriceá, ach atá le feiceáil in Éirinn sa lá atá inniu ann.

Géarchéim Tithíochta

Dá aistí an chuma atá air tá sé fíor go bhfuil fadhbanna áirithe a éiríonn níos measa nuair a éiríonn tíortha níos saibhre. Is í an ghéarchéim tithíochta ceann amháin dóibh. Nuair a éiríonn tíortha níos saibhre, méadaíonn praghsanna tí. Idir 1996 agus 2006, mhéadaigh praghsanna in Éirinn faoi cheathair!  Bhí an tír roinnte ansin idir an saibhir agus an daibhir, ar bhonn úinéireacht tí. Ní raibh sé éasca do dhaoine agus go háirithe do cheannaitheoirí céaduaire teach nua a cheannach. Uaireanta, ní raibh sé ar a n-acmhainn teach a cheannach ar chor ar bith, agus dá bhrí sin, fágadh gan dídean iad agus bhí orthu codladh ar na sráideanna.

Bochtaineacht agus Inimirce

Suas go dtí am an Tíogair Cheiltigh, bhíodh na tonnta Éireannach ag dul ar imirce le gach cúlú eacnamaíochta dona sa tír. Ní bhíodh mórán ag iarraidh teacht isteach sa tír. Tháinig athrú ar chúrsaí go huile agus go hiomlán le teacht an Tíogair, agus thosaigh na tonnta ag gluaiseacht sa treo eile – isteach sa tír, teifigh agus lucht iarrtha tearmainn san áireamh, a raibh sé i ndán do go leor acu blianta a chaitheamh in Ionaid Soláthair Dhírigh. Tháinig go leor daoine i dtír ó thíortha eile san Aontas Eorpach freisin, agus iad ag lorg oibre. Chuir an líon sin brú mór ar infreastruchtúr na tíre, infreastruchtúr nach raibh iontach maith sa chéad áit. D’éirigh cúrsaí tithíochta níos measa, agus bhí brú breise ar Fheidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte freisin.

Cúram Sláinte

Tá a fhios ag madraí an bhaile go bhfuil fadhbanna móra ag Feidhmeannacht na Seirbhísí Sláinte (HSE). Is cúis náire é go bhfuil na hospidéil róphlódaithe i gcónaí agus é mar sin le fada an lá, gan réiteach fiúntach le feiceáil fós. Cúpla mí ó shin, bhí timpeall 85,000 duine ag fanacht le leapacha d’othair chónaitheacha agus beagnach 500,000 duine ag fanacht le coinne ag clinic na n-othar seachtrach!

Eipidéim Drugaí

Chonaic gach duine an cheannlíne le déanaí: “Luach €157 milliún ar an gcócaon sa ghabháil drugaí ‘is mó i stair an stáit’”. Tháinig na drugaí ó chairtéil i Meiriceá Theas agus tháinig dronga coireachta eagraithe as Éirinn agus an Bhreatain le chéile chun na drugaí a roinnt agus a dháileadh, cuid acu in Éirinn. Tá fadhb mhór cócaoin in Éirinn anois – fiú sa Ghaeltacht. Seo ceannlíne a bhí i dTuairisc le déanaí: “Fear 50 bliain d’aois gafa agus luach €105,000 cócaon faighte ag na Gardaí”. Sin ach cúpla sampla, ach gan dabht tá an t-airgead ag daoine an cócaon a cheannach, agus tá an fhadhb seo ní hamháin sna cathracha, ach ar fud na tíre.

Foréigean agus Gunnaí

I gcomparáid leis na Stáit Aontaithe, níl fadhb mhór ann maidir le gunnaí nó foréigean. Ach is gá súil ghéar a choinneáil air, mar mhéadaigh an ráta dúnmharaithe faoi dhó an bhliain seo caite.

Conclúid

Ceapaim go n-éiríonn fadhbanna áirithe i dtíortha saibhre. Táthar ann fós a shéanann go bhfuil tír shaibhir againn, ach léigh mé san iris ‘Forbes Magazine’ le déanaí gurb í Éire an tír is saibhre in aghaidh an duine, ar an domhan mór! Níl na Stáit Aontaithe ach in áit 9!!!

Ar an drochuair, go bhfios dom, níl mórán déanta le fada ag ár rialtas chun dul i ngleic leis na fadhbanna thuasluaite. Ach tá athruithe móra ag teacht sa sféar polaitíochta agus Mary Lou McDonald agus Sinn Féin in áit mhaith ó thaobh an chéad olltoghchán eile de. Má thoghtar isteach iad, b’fhéidir go mbeidh siad in ann céim ar aghaidh a thabhairt, ó thaobh na bhfadhbanna móra sin. Murach sin, cá bhfios ach lá amháin go mbeidh gunnaí ar fáil go héasca sa tír seo freisin!

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

    

.

Trioblóid ar Neamh!

Trioblóid ar Neamh!

le | 2023/10/10 | Cúrsaí Reatha, Nuacht Idirnáisiúnta, Pearsanta

Trioblóid ar Neamh!

Fada ó shin, nuair a bhí m’athair díreach tar éis éirí as a phost i gColáiste Chiaráin, tháinig mo thuismitheoirí ar cuairt chugainn anseo i gCalifornia, ar feadh trí seachtaine. Thiomáineamar feadh an chósta, ó Los Angeles go San Francisco, agus trí go leor áiteanna ar an tslí. Bhí ionadh ar an mbeirt acu mar ní raibh an méid a chonaic siad i gCalifornia ag teacht leis na réamhthuairimí a bhí acu. Bhíomar go léir tógtha le háilleacht agus éagsúlacht na dtírdhreach a bhí le feiceáil fud fad an Stáit. Bhí ionadh ar mo thuismitheoirí freisin faoi cé chomh cairdiúil agus dea-mhúinte a bhí na daoine go léir ar chasamar orthu. Ní gearánta dóibh an aeráid Mheánmhuirí, ach an oiread.

Cé go bhfuair a dturas réidh leis an gcuid is mó dá n-imní faoin áit ina rabhamar inár gcónaí, ag an am céanna chuthaigh sé cúpla ábhar buartha nua dóibh, nó cúpla ceist, ar a laghad.

Daoine gan Dídean

Nuair a bhíomar ag siúl i gcroílár Los Angeles, bhí orainn siúl ar an mbóthar uaireanta, mar bhí daoine gan dídean ina luí ar an gcosán. Níorbh fhéidir linn gan iadsan a fheiceáil. Nuair a bhíomar slán sábháilte sa bhaile arís, ag ól cupán tae, chuir mo mháthair ceist orm: “Cán fáth a bhfuil daoine gan dídean anseo? Níl aon chiall leis. Ní tír shaibhir an tír s’againne, ach ní bhfaighfeá mórán daoine gan dídean ann. Cad atá ar siúl?” “Níl polasaithe sóisialta láidre i Meiriceá,” ba é m ’fhreagra, “neamhchosúil leis in Éirinn! Agus tá praghsanna tithíochta an-ard sa tír seo freisin, ionas go bhfuil sé deacair teach a cheannach!” Ach bhí orm a admháil gur ait an rud é, mar an gcéanna!

Bochtaineacht agus Inimirce

Uair eile, chuamar thar an teorainn idirnáisiúnta go Tijuana i Meicsiceo. Tír an-bhocht ba í Meicsiceo, agus atá fós. Bhí bruscar i ngach áit, agus go leor foirgneamh leathchríochnaithe le feiceáil. Ní raibh ach cúpla bóthar pábháilte le feiceáil, agus smúit bhóithríní a bhí i gceist den chuid is mó. Ní fhaca tú ar an mbóthar ach sean ghliogar de charranna agus trucailíní agus iad ag titim as a chéile. Ní raibh a lán siopaí nó bialanna sa chathair, ach an oiread. Baineadh stangadh as mo thuismitheoirí. Cheap siad gur fhás siad féin aníos i dtír bhocht, ach tar éis bochtaineacht Tijuana a fheiceáil, thuig siad nach raibh siad riamh chomh bocht le daoine i dtíortha de chuid an tríú domhan. Nuair a thug mo mháthair faoi deara cé chomh héasca a bhí sé dúinn teacht ar ais thar an teorainn go Meiriceá, nuair a bhí sé an-deacair do shaoránaigh Mheicsiceo an rud céanna a dhéanamh, chuir sí ceist eile orm. “Tá cuidiú de dhíth go géar ar na daoine bochta sin. Cén fáth nach gcuideodh an tír is saibhre le muintir na tíre in aici láimhe?” Rinne a ceist staic dom, mar bhí ábhar casta le plé – rialú inimirce. Dúirt mé nach raibh mórán eolais agam faoin bpolasaí inimirce sna Stáit Aontaithe, ach go raibh próiseas deacair i gceist chun teacht isteach sa tír go dlíthiúil, agus go raibh sé costasach é a dhéanamh. Bhí imní ar na hoifigigh Meiriceánaigh aon Mheicsicigh a ligin isteach sa tír, ar fhaitíos go bhfanfaidh siad ann go mídhleathach, agus bhí na milliúin duine ina gcónaí i Meiriceá gan chead, cheana féin.

Cúram Sláinte

Uair eile, nuair a bhíomar ag caint le chéile am lóin, tháinig ábhar chúram sláinte chun cinn. Ní raibh mo thuismitheoirí in ann a chreidiúint cé chomh daor is a bhí sé dul go dtí an dochtúir, nó go dtí an t-ospidéal. Ach nuair a chuala mo mháthair go gcuirfí abhaile tú ón ospidéal chomh tapa agus ab fhéidir, gan aon am duit bisiú, bhí sí ar buile. “Cén saghas chóras leigheas é sin – tá sé cruálach agus róchostasach – nach orainn atá an t-ádh dearg a bheith inár gcónaí in Éirinn!” Rinne mé lagiarracht an córas leigheas a chosaint, ag rá gur gá árachas sláinte a bheith agat, agus ansin nach raibh cúrsaí ródhona. Ach gur gá post a bheith agat chun a bheith cáilithe árachas sláinte a fháil. “Ach cad faoi na daoine dífhostaithe? Cad is féidir leo a dhéanamh má éiríonn siad tinn?” Chuir ceist mo mháthair dá treoir mé, agus ní raibh aon fhreagra agam.

Eipidéim Drugaí

Bhí eipidéim chócaoin ag réabadh na Stát Aontaithe ag an am sin, agus níorbh fhéidir an teilifís a chur ar siúl gan cloisteáil faoi ar an nuacht. “Cén fáth atá fadhbanna drugaí chomh mór sin ar siúl i Meiriceá, agus gach saghas duine ag mí-úsáid drugaí, ní hamháin daoine bochta éadóchasacha?” Arís, bhí mé sáinnithe ag mo mháthair!

Foréigean agus Gunnaí

Bhíodh eachtraí lámhaigh dhíchéillí uafásaigh ag tarlú sna Stáit Aontaithe beagnach gach lá (agus, ar an drochuair, tá fós), agus dúirt mo mháthair liom go raibh sé i bhfad níos dainséaraí i go leor áiteanna i Meiriceá ná i dTuaisceart na hÉireann féin, áit a raibh cogadh ar siúl ag an am sin. Ní raibh uirthi fiú ceist a chur orm, sa chás sin, mar bhí a fhios aici nach raibh freagra ar bith ar fáil don ghealtachas sin!

B’fhéidir go raibh sí ag iarraidh mé a mhealladh ar ais go hÉirinn agus rinne sí cás láidir, ach ní raibh sé ar intinn agam a leithéid a dhéanamh mar, chun an fhírinne a rá, bhí rudaí ag dul go maith dúinn agus bheadh sé deacair filleadh abhaile dá bhrí sin. Ach d’fhan ceisteanna mo mháthar liomsa ó shin i leith agus tá siad níos tábhachtaí sa lá atá inniu ann ná mar a bhí riamh.  Bheadh díomá ar mo thuismitheoirí a fhoghlaim go bhfuil go leor de na fadhbanna thuasluaite tagtha go hÉirinn anois.  Beidh tuilleadh le rá agam ar an ábhar sin an tseachtain seo chugainn!

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

    

.

gaGaeilge
gaGaeilge en_USEnglish