Suirbhé ag teastáil go géar!

Suirbhé ag teastáil go géar!

le | 2023/07/26 | Cúrsaí Teanga, Polaitíocht

Suirbhé ag teastáil go géar!

Léigh mé alt spéisiúil ar ‘tuairisc.ie’ le déanaí scríofa ag Máire Ní Fhinneadha agus chuir sé ag smaoineamh mé. Scríobh sí faoi shonraí ó dhaonáireamh 2022 agus líon na ndaoine a labhraíonn Gaeilge gach lá sa Ghaeltacht sna Limistéir Pleanála Teanga.  Bhí iontas ar Mháire nach raibh mórán le rá ag na saineolaithe agus go háirithe nár thug siad aon chomhairle dúinn bunaithe ar na torthaí sin. Dúirt sí gur mhaígh 43% ina ceantar féin sa Ghaeltacht gur cainteoirí laethúla iad, ach rinne sí pointe maith ansin go raibh gach seans gurb iad na cinn teaghlaigh – daoine fásta – a líon foirm an daonáirimh, cé go raibh an t-eolas is tábhachtaí faoi labhairt na teanga ag an aos óg. Rinne Máire a taighde neamhfhoirmiúil féin i gCois Fharraige.

.

Patrúin úsáide na teanga

D’aithin Máire trí phatrún maidir le húsáid na teanga ina ceantar féin, i mo thuairim:

1.Úsáid dhátheangach.  Chuala Máire fir óga ag comhrá le chéile ar an mbus. Bhí siad ag caint Béarla nóiméad amháin agus Gaeilge nóiméad eile, ag athrú teanga anonn is anall i ngan fhios dóibh féin.
2.Seachadadh teanga ó ghlúin go glúin. Chonaic Máire patrún eile ag obair nuair a bhí baill teaghlaigh ag caint le chéile. Bíonn na daoine fásta sa teaghlach ag caint eatarthu féin as Gaeilge, ach is Béarla amháin a labhraítear leis na gasúir bheaga.  

Chonaic Máire rud a bhí idir ghreann agus bhrón ag baint leis. Chas bean óg as an áit agus a mac uirthi agus rinneadar mionchomhrá faoin mbád pléisiúir a bhí amuigh ar an ród. Dúirt an bhean leis an mbuachaillín – ‘féach amuigh an bád’. ‘Why are you speaking Irish Mammy?’ a deir an putach!

3.Teanga cumarsáide idirghlúine.  Thug Máire faoi deara patrún eile nuair a bhíonn daoine óga ag obair sa Ghaeltacht, mar shampla sna siopaí. Labhraíonn siad Béarla le chéile, ach athraíonn siad go Gaeilge agus iad ag caint le Máire agus a leithéidí.

Anailís

De réir an daonáirimh, tháinig ardú ar líon na ndaoine sa Ghaeltacht a bhfuil Gaeilge acu, ó 63,664 in 2016 go 65,156 in 2022 (ardú 1,492 / +2.3%) tráth ar tháinig titim, áfach, ar líon na ndaoine sa Ghaeltacht a labhraíonn Gaeilge gach lá ó 20,586 in 2016 go 20,261 in 2022 (titim 325 / -1.6%). Cé go bhfuil scéal dearfach sa mhéid is go bhfuil ardú ar líon na ndaoine a bhfuil Gaeilge acu, is cúis imní é go bhfuil an pobal a labhraíonn Gaeilge ag titim. Ach nuair a chuireann tú na patrúin úsáide thuasluaite le chéile le figiúirí an daonáirimh, is léir go bhfuil an scéal níos measa fós. Nuair a líon na cinn teaghlaigh a labhraíonn Gaeilge gach lá, foirm an daonáirimh, is dóichí ná a mhalairt gur chuir siad síos go labhraíonn gach duine sa teaghlach Gaeilge gach lá. Mar sin, gach seans go bhfuil líon na ndaoine sa Ghaeltacht a labhraíonn Gaeilge mar phríomhtheanga gach lá roinnt mhaith níos lú ná 20,261.  Ní hamháin sin, ach seans maith nach labhraíonn formhór na ndaoine óga Gaeilge mar a bpríomhtheanga ach an oiread, fiú má labhraíonn siad Gaeilge gach lá, agus ní rud maith é sin, más fíor é. Seo mar a dúirt Julian de Spáinn, Ard-Rúnaí le Conradh na Gaeilge, ar an ábhar:

“…tá géarghá le tacaíocht láidir, leanúnach agus uaillmhianach ón Stát gan mhoill leis an taoide a chasadh agus borradh suntasach a bhaint amach maidir le húsáid na Gaeilge. Tá neart rudaí gur gá a dhéanamh chun an fhís sin a bhaint amach agus leis an fhás atá de dhíth a bhuanú; tá gá an Plean Fáis, Plean Infheistíochta don Ghaeilge agus don Ghaeltacht 2024-29, atá aontaithe ag breis is 115 grúpa Gaeilge agus Gaeltachta a mhaoiniú chun infheistíocht shuntasach fhadtéarmach a chinntiú; tá gá le polasaí tithíochta náisiúnta don Ghaeltacht; tá gá le polasaí oideachais ón oideachas luath-óige go dtí an tríú leibhéal, agus eile.”  Cé go n-aontaím leis, ceapaim go bhfuil go bhfuil eolas sa bhreis ag teastáil chun cur chuige níos spriocdhírithe agus níos éifeachtaí a fhorbairt.

Moltaí

Bheadh sé an-úsáideach suirbhé a dhéanamh chun níos mó sonraí pearsanta a bhailiú ó na daoine a labhraíonn Gaeilge gach lá, de réir an daonáirimh.  D’iarrfainn sonraí cosúil le: d’aois, do phríomhtheanga sa bhaile agus taobh amuigh, an saghas céatadáin Gaeilge agus Béarla a labhraíonn tú go laethúil, an labhraíonn tú meascán Gaeilge agus Béarla?  An labhraíonn tú Gaeilge le do ghlúin féin agus Béarla taobh amuigh de sin (nó a mhalairt)?

Bheadh a lán le foghlaim againn ó shuirbhé mar sin agus leis an eolas nua a gheofaí, bheimis in ann pleananna níos fearr a chumadh chun borradh suntasach a bhaint amach maidir le húsáid na Gaeilge.  

.

.

.

.

.

Dírbheathaisnéis: 1 – Cuimhní na hÓige!

Dírbheathaisnéis: 1 – Cuimhní na hÓige!

le | 2023/07/19 | Dírbheathaisnéis

Dírbheathaisnéis: 1

Ní cuimhin liom aon rud faoin áit inar rugadh mé, mar bhogamar go Baile Átha Cliath nuair nach raibh ionam ach páiste. D’fhág m’athair a phost mar mhúinteoir i gColáiste Naomh Muredach i mBéal an Átha i gContae Mhaigh Eo tar éis dó post nua a ghlacadh i Marian College ar Bhóthar Lansdún i mBaile Átha Cliath. Cheannaigh sé teach i gCluain Tarbh agus thosaíomar saol nua ann.

Peann luaidhe

D’fhreastail mé ar bhunscoil ‘Holy Faith’ i gCluain Tarbh, a d’fhreastail an láithreoir cáiliúil Gerry Ryan uirthi freisin ag an am céanna, ach ní raibh aithne agam air. Bhí múinteoir iontach agam sa rang ‘low babies’ darb ainm Sister Paula, agus ní raibh aon fhaitíos orm a bheith ar scoil. Uair amháin, nuair a bhí sos againn, thóg mé mo bhioróir peann luaidhe agus thosaigh mé ag biorú gach peann luaidhe sa rang. Bhí poll beag san urlár, agus mise suite os a chionn, ag caitheamh na scamhacháin isteach sa pholl, agus mé an-sásta ar fad liom féin. Bhí mé chomh sásta sin nár stad mé ag biorú gach peann luaidhe go dtí nach raibh fágtha ach smut. Ní raibh aon fhios agam nár cheart dom é sin a dhéanamh. Chuir Sister Paula stad leis an obair thábhachtach seo, agus chuir sí ar ais i mo shuíochán mé – ní raibh focal garbh aici dom, ach d’fhoghlaim mé nár cheart dom é sin a dhéanamh ach an oiread.

Niúmóine

Bualadh le niúmóine go dona mé nuair a bhí mé sa rang ‘low babies’. Is cuimhin liom a bheith sa charr ar ucht mo mháthair cuachta i bpluid, agus muid faoi dheifir ag dul go dtí ospidéal na leanaí ar Shráid Temple. Ar Shráid Phiarais, bhí bille ar dhroichead iarnróid, agus fear le dhá cheann ag féachaint amach as an bhfógra. Nach ait na cuimhní a fhanann leat!

Is beag nach bhfuair mé bás san ospidéal, mar bhí niúmóine víreasach dúbailte orm. Níor ith mé rud ar bith ar feadh míosa, bhí mé chomh tinn sin. Timpeall na Cásca, thug mo thuismitheoirí ubh Chásca dom, agus den chéad uair dom san ospidéal d’ith mé beagáinín. Diaidh ar ndiaidh d’fheabhsaigh mé. Bhí cailín beag sa bhard in aice liom, agus thosaíomar ag imirt beagáinín le chéile. Ní raibh mé in ann siúl tar éis dom a bheith chomh tinn, agus bhí orm é a athfhoghlaim, le cabhair ó mo bhanaltra. Faoi dheireadh bhí mé réidh chun dul abhaile. Ar an tslí abhaile, ní raibh mo dheartháir sásta go raibh mé ar ais, mar bhí iomlán aird mo thuismitheoirí aige agus níor mhaith leis é a roinnt liomsa.

.

Náire

Chuaigh mé ar ais go scoil agus bhí go maith agus ní raibh go dona. An chéad rud eile is cuimhin liom ná a bheith i rang ‘high babies’ agus múinteoir nua agam nár thaitin go mór liom. Rinne mé rud mícheart sa rang (níl a fhios agam cén rud), agus bhí orm suí in ucht cailín sa chéad rang go dtí deireadh an ranga. Bhí náire mhór orm agus ar an gcailín freisin, is dócha, agus níl a fhios agam fós cén fáth a ndearnadh é sin dom. Bhí mé i gcoinne aon saghas pionóis tar éis sin. Táim in ann an náire phianmhar sin a mhothú fós!

.

Dainséar taobh amuigh

Bhí cailín níos sine ná mé ina cónaí in aice láimhe, agus shiúladh sí go dtí an scoil liom ar maidin agus ar ais abhaile liom sa tráthnóna. Bhí mé in ann dul amach i m’aonar uaireanta, áfach, ach dúirt mo thuismitheoirí liom fanacht gar don teach. In ainneoin sin, chuaigh mé síos achar maith ar mo thricycle go dtí siopa ‘Furlong’s’ ar choirnéal an phríomhbhóthair ó am go ham i ngan fhios dóibh. Uair amháin, léim fear as a charr, agus dúirt sé liom go dtabharfadh sé síob abhaile dom. Bhí rabhadh tugtha ag mo thuismitheoirí orm faoi strainséirí, ag rá dom gan labhairt leo ar chor ar bith. Ar an dea-uair, lean mé a gcomhairle agus léim mé ar mo thricycle agus dheifrigh mé abhaile. Níl aon dabht i m’aigne ach go raibh mé i ndainséar mór agus bhí an t–ádh dearg orm gur éalaigh mé.

Uair eile, rith mé amach ar an mbóthar gan féachaint ar chor ar bith. De phreab, stad carr go tapa le sian ó na boinn, agus ar ámharaí an tsaoil níor bhuail sé mé. D’fhoghlaim mé ciall ar bhóithre ar an toirt, agus is míorúilt é gur tháinig mé slán.

Ba bheag nach bhfuair mé bás cúpla uair agus mé i mo leaidín beag, ach níor chuir sé isteach orm ar chor ar bith mar níor thuig mé i gceart beatha nó bás ag an am!

Tubsgate!

Tubsgate!

le | 2023/07/12 | Cúrsaí Reatha, Polaitíocht

Tubsgate!

Fuair Ryan Tubridy €345,000 in íocaíochtaí rúnda breise ó RTÉ ó 2017 suas go dtí 2023.  Bhí an comhlacht i mbun chlár ollmhór costchiorraithe ar feadh an ama sin agus laghdú tuarastail 15% curtha i bhfeidhm ag an stáisiún. Tá lucht RTÉ á cheistiú ag Coiste Oireachtais na Meán agus Coiste um Chuntais Phoiblí an Oireachtais. De réir RTÉ, is í Dee Forbes, iar-ardstiúrthóir an chomhlachta, an t-aon duine amháin a bhí ar an eolas faoi na sonraí go léir ag baint leis na híocaíochtaí breise do Tubridy. Is léir gur ceap milleáin í agus creideann an rialtas gur míniú áiféiseach atá i gceist leis an scéal seo!

Seo achoimre agus cúpla smaoineamh faoin gconspóid.

1.Easpa trédhearcachta is cuntasachta. D’iarr na coistí rialtais thuasluaite ar Dee Forbes, ar cuireadh ar fionraí í óna post mar ardstiúrthóir RTÉ, freastal ar chruinnithe na gcoistí. Tá an Taoiseach, Leo Varadkar, agus an Coiste um Chuntais Phoiblí an Oireachtais ag iarraidh ar Ryan Tubridy, ar a ghníomhaire Noel Kelly, agus ar Dee Forbes teacht os comhair an choiste, chun a scéalta a insint agus ceisteanna a fhreagairt.  Deir Dee Forbes go bhfuil sí tinn anois de dheasca na géarchéime seo!  Deir Tubridy agus Kelly go bhfreagróidh siad ceisteanna go luath, ach níl níos mó eolais againn agus an colún á scríobh agam. I mo thuairim, ba cheart go mbeadh an dualgas seo mar cheann de na coinníollacha fostaíochta dóibh siúd, gan beann ar aon rud eile. Nach gcaithfear daoine in oifigí poiblí nó i bpoist iontaoibhe eile a choinneáil cuntasach?  Tá an rialtas in ann a sheirbheáil ar dhaoine teacht os comhair an Oireachtais, ach tá sé casta go leor é sin a dhéanamh, go háirithe i gcás Dee Forbes mar tá sí tinn agus níl sí ag obair in RTÉ níos mó. Ar aon nós, tá an rialtas ag tabhairt cuirí do na daoine thuasluaite, agus más gá cuirfear iallach orthu freastal ar chruinnithe eagraithe ag an gcoiste um Chuntas Phoiblí an Oireachtais.  
2.‘Ciste Dubh’. Chuaigh Príomhoifigeach airgeadais RTÉ Richard Collins os comhair an Oireachtais agus thug sé rudaí nua chun solais. Bhí cuntas bainc speisialta ag RTÉ, agus is as an gcuntas sin a rinne siad na híocaíochtaí breise do Tubridy. Baineadh úsáid as an gcuntas ‘babhtála’ seo, a raibh níos mó ná €1 milliún ann de ghnáth, le €275,000 a chaitheamh ar imeachtaí spóirt (taisteal, ticéid agus óstáin) – Corn Rugbaí an Domhain, Sraith na Seaimpíní (ticéid deich mbliana), cluichí IRFU agus sacair na hEorpa, ar an áireamh – fan trácht ar flip fleapanna! Dúirt Collins go mb’fhéidir gur fealladh ar na híocóirí cánach! Beidh ceisteanna eile le freagairt ag RTÉ faoin gciste seo, gan dabht, go háirithe mar fuarthas amach le fíorghairid go bhfuil trí chuntas den saghas seo i gceist! Dúirt Aire Caiteachas Phoiblí Pascal Donohoe go mbeidh an rialtas ag lorg tuairiscí airgeadais ag dul siar roinnt blianta, chun tuiscint níos doimhne a fháil faoin gconspóid.
3.Gníomhaire. Fear an-chumhachtach is ea Noel Kelly, gníomhaire ní hamháin do Tubridy, ach do dhaoine eile mór le rá freisin – Dave Fanning, Kathryn Thomas, Matt Cooper agus Ivan Yates san áireamh. Meáncheannaí is ea é, a thógann coimisiún 15% ó thuarastal a chliant. Beidh go leor ceisteanna le freagairt ag Kelly, gan dabht. Ach ná déan dearmad ar rud amháin: cé go bhfuil Kelly in ann a chomhairle a chur ar a chliaint, is iadsan atá i gceannas agus is iadsan a thugann treoracha dó. Sa tslí sin, is é ar Tubridy atá an cháipéis maidir leis na socruithe airgeadais a bhí á n-éileamh aige. Ar dtús, níor ghlac Tubridy leis an bhfreagracht sin, ach d’athraigh sé a phort gan mhoill tar éis tamaillín. I mo thuairim, ba cheart do RTÉ dul chun réitigh lena bhfostaithe faoina dtuarastail go díreach gan aon ghníomhaire i láthair.
4.An iomarca airgid. Nuair atá an iomarca airgid i gceist, bíonn fadhbanna ag baint leis sin i gcónaí, agus sáraíonn an tsaint í féin. Mar sin, is gá maoirseacht sheachtrach a dhéanamh ar chomhlachtaí agus cumhacht a bheith ann chun pionós a ghearradh ar chomhlachtaí a bhriseann na rialacha. I gcás RTÉ, tá an doras a dhúnadh i ndiaidh na foghla.

Conclúid

Níl muid ach ag tús an imscrúdaithe anois, agus tá go leor le foghlaim againn fós faoi cad a bhí ar siúl in RTÉ le roinnt blianta. Tiocfaidh an fhírinne go léir amach, is dócha, agus ansin beidh ar an rialtas cinneadh a dhéanamh ionas nach dtarlóidh a leithéid arís. Tá súil agam go gcuirfear eagraíocht maoirseachta sheachtrach in áit a mbeidh na cumhachtaí riachtanacha acu agus a choinneoidh súil ghéar ar an RTÉ nua agus ar aon eagraíochtaí eile a úsáideann ár gcánacha chun feidhmiú.

.

.

.

Cothrom na Féinne sa Bhunreacht?

Cothrom na Féinne sa Bhunreacht?

le | 2023/07/05 | Polaitíocht, Stair

Cothrom na Féinne!

 

Bhí mé ag ithe mo lóin i m’aonar, thuas staighre sa siopa troscáin ‘Meubles’ nuair a d’aithin mé mo sheanchara Séimí i scuaine an bhuifé.  Chroith mé mo lámh air chun a aird a tharraingt agus rinne sé meangadh mór gáire liom roimh dó teacht i mo threo.

“Deas bualadh leat anseo a Mhíchíl!” arsa Séimí agus é suite os mo chomhair ag an mbord.  “Ní raibh a fhios agam gur thaitin bialann ‘Meubles’ leat, a mhic!”

“Is aoibhinn liom an seabhdar breallach anseo.  Ach is ormsa a bhí an t-ionadh, mar bímse anseo i gcónaí, agus ní fhaca mé tú féin anseo riamh cheana, a Shéimí!” arsa mise.

“Táim déanach inniu, a Mhíchíl, ach tagaim anseo uair nó dhó sa tseachtain ag meán lae agus bím imithe laistigh de leathuair!”

“Cur glaoch orm as seo amach má tá mo chomhluadar ag teastáil uait, agus beidh mé sásta bualadh leat ag an meán lae,”  arsa mise i ndáiríre.

“Go raibh maith agat, agus muna bhfuil deifir orm cuirfidh mé glaoch ort!” a d’fhreagair Séimí.  “Ach cad faoi ‘cothrom na féinne’ a bunaíodh sa tír seo tar éis ‘Éirí Amach na Cásca, 1916’?  An bhfuil aon tuairim agat anois, a Mhíchíl?”  Mar is gnáth do mo charasa Séimí an Droichid, chuir sé leathcheann air féin, agus é do mo scrúdú.

“Roinn do thuairimí féin liom i dtosach, a Shéimí!” arsa mise, “agus ansin cuirfidh mé leo.”  D’ól mé bolgam caife, agus mé ag fanacht le cad a bheadh le rá aige féin.

“Mar is eol go maith duit, tá dearcadh liobrálach agam.  Uair amháin, ní raibh aon ghlacadh le mo thuairimí agus bhuail daoine lipéid hipí orm.  Ach anois tá tír liobrálach, forásach againn, beagnach saor ó chuing na hEaglaise ar deireadh.  Nuair a chumadh é i 1934-1937, bhí an bunreacht ag teacht go láidir le teagasc na hEaglaise, agus go háirithe le tuairimí an Athar Mc Uaid (uachtarán Choláiste na Carraige Duibhe ag an am, agus Ardeaspag agus Príomháidh na hÉireann Uile níos déanaí) agus an Íosánaigh an tAthair Ó Cahail.  Caitlicigh choimeádaigh ba iad an triúr acu (deValera, Mc Uaid agus Ó Cathail), a bhí ag obair as lámh a chéile chun an bunreacht a dhréachtú.  Ní haon ionadh é mar sin, gur bunreacht reiligiúnach agus coimeádach a bhí i gceist acu.  Ar an drochuair, bunreacht leithchealach a bhí ann freisin mar ní bhfuair cothrom na féinne tús áite sa bhunreacht.  Bhí 38 reifreann ar leasuithe don bhunreacht ó 1937 i leith agus tá an bunreacht atá againn anois go hiomlán éagsúil leis agus níos fearr ná an chéad cheann.  Ach tá obair le déanamh fós againn!”  Stad Séimí ag caint faoi dheireadh, agus thosaigh sé ag ithe a shailéid ilchineálacha.

“Aontaím leat, a chara,” arsa mise.  “Is trua mhór é nach raibh deValera níos oibiachtiúla maidir leis an mbunreacht, ach bhí sé faoi bhrú ó gach taobh ag an am.  Bhí an Eaglais Chaitliceach an-chumhachtach, mar ba iad Caitlicigh diaganta formhór an phobail ag an am.  Cé nach raibh mórán Protastúnaigh sa deisceart, bhí go leor sa Tuaisceart, agus ba mhaith le deValera bunreacht a chumadh a bheadh oiriúnach dóibhsean freisin.  Bhí sé deacair dó an dá thrá a fhreastal, áfach, agus cé go ndearna sé comhartha síochána sa bhunreacht do na Protastúnaigh, bhí deValera faoi réir ag an Eaglais Chaitliceach, agus is léir sin sa bhunreacht a d’fhoilsigh sé i 1937.”

“Den chéad uair riamh, níl muid ag argóint le chéile a Mhíchíl!” arsa Séimí, agus é ag gáire.  “Tá athruithe móra sa bhunreacht anois maidir le colscaradh, ginmhilleadh agus pósadh comhghnéis a bheadh doshamhlaithe tríocha bliain ó shin.  Ach an bhfuil muid críochnaithe fós?” 

“Níl, i ndáiríre, mar a dúramar!” arsa mise.  “Tá agus beidh obair le déanamh againn go deo.  Ach cé go bhfuil go leor le déanamh againn fós, is é an rud is tábhachtaí dúinn le déanamh anois díreach ná an tagairt do mhná a bheith fé chuing sa bhaile a bhaint amach as an mbunreacht.  Beidh reifreann ar sin againn ar ball agus tá súil agam go nglacfar leis an leasú sin!”

“Gan dabht, a Mhíchíl!”  arsa Séimí.  “Tír iarChaitliceach í Éire anois, agus tá sé in am deireadh go deo a chur le súistí agus le laincisí na heaglaise.”

“Ar an nóta sin, a Shéimí, cuirimis deireadh lenár seisiúin inniu!  Ní i gcónaí a aontaímid le chéile, ach aontaímid ar na rudaí is tábhachtaí, i mo thuairim – rudaí cosúil le cothrom na féinne sa tír iontach seo.”

Shiúlamar amach le chéile, agus gheall mé dom féin go mbeinn i dteagmháil le Séimí arís roimh i bhfad.

.

.

Gearán agus Clamhsán!

Gearán agus Clamhsán!

le | 2023/06/28 | Gearrscéalta

Gearán agus Clamhsán!

Istigh i seoimrín beag príobháideach sa ‘Smugairle Róin’ an oíche faoi dheireadh, mé ag comhaireamh buidéal taibhseach, mealltach, ar sheilf ghléigeal os mo chomhair amach, agus ag cur cúrsaí casta an tsaoil trí chéile a bhí mé, nuair a baineadh stangadh nár bheag asam. Nuair a tháinig mé chugam féin, thuig mé go raibh duine éigin ag cnagadh ar dhoras na ‘Caillí’ (sin an seomra beag príobháideach a luaigh mé, anois beag,) ag iarraidh teacht isteach chugam. Ón gcineál torainn a rinneadh, thuig mé, ar an toirt, gurbh é mo sheanchara, Séimí an Droichid, a bhí chugam.

“Tar isteach” arsa mé féin, go deas fáilteach.

Osclaíodh an doras, agus nocht mo Shéimí breá chugam isteach. B’fhurasta a aithint air go raibh an fear bocht préachta leis an bhfuacht, agus ar an ábhar sin, d’iarr mé air feoil a chur ar an stól a bhí os mo chomhair amach, taobh leis an radaitheoir, agus chuir mé fios láithreach ar ghiolla an leanna (Tóin Mhór féin), agus d’iarr air, taoscán maith den stuif crua a chur ar fáil láithreach dom’ chara. Rinne sé rud orm, agus caithfidh mé a admháil nach ndearna an fear céanna aon dá leath dá dhícheall freastal orainn. Rug Séimí ar a ghloine. D’ardaigh os comhair a shúl amach í, agus ansin, gan a thuilleadh moille, scaoil siar le fána a raibh inti. Leag a ghloine fholamh ar an mboirdín os a chomhair amach, réitigh a sceadamán, chuir gotha cainte air féin agus d’fhiafraigh díom, an raibh scéal nó duan agam, tar éis na seachtaine?

Scéal nó Duan?

“Dheamhan scéal nó duan agam féin,” arsa mise, “ ach déarfainn nach gan scéal, nó duan, a d’éirigh tú féin amach an bealach seo anocht. B’fhéidir go bhféadfá scéal éigin a scaoileadh amach as do mhála scéalaíochta?”

“Cinnte, ní gan scéal, nó seanchas, a tháinig mé amach as an teach s’againne anocht, nó bheadh sé deacair a leithéid a dhéanamh, na laethanta seo, agus an oiread sin scéalta á fhí, is á shníomh, as abhras an tsaoil mhóir thart orainn.”

“Scaoil chugainn, mar sin, cuid den seanchas a bhailigh tú, ar na mallaibh”.

“Ach, nár chóir dúinn uile aird a thabhairt ar chúrsaí, nó cuireann sin in iúl dúinn, cé chomh tapa is a thagann mí-ádh anuas sa mhullach orainn, tráth nach mbíonn muid ag súil lena leithéid. Tá fórsaí áirithe ag obair leo sna cúrsaí seo, fórsaí nach bhfuil smacht ar bith againne orthu, agus fórsaí freisin, a bhfuil neart agus cumhacht iontu, a théann go smior na gcnámh ionainne.”

“Ach is dócha, go raibh tarluithe eile ag cur as dúinn, ar na mallaibh?”

“Bí cinnte go raibh, nó nuair a smaoiníonn tú air, nach mór an t-athrú atá tagtha ar an saol, ó bhíomar inár ngasúir, fadó? An tráth sin, nárbh iad an Eaglais, agus na Bainc, agus na póilíní, colúin theanna cosanta an Stáit seo, iad ansin buanseasmhach, éifeachtach, doscriosta, faoi mar a tuigeadh dúinne é, ach go háirithe. Ach breathnaigh ar chúrsaí faoi mar atá siad anois? Faitíos orm gur léiríodh don saol mór nár chathair mar a dtuairisc iad, ach ina ionad sin, tugadh le fios dúinn gur lag, lúbach, daonna, iad, na colúin theanna céanna sin, ar a rabhamar go léir ag brath.”

Neamhbhuaine an tSaoil

“Ach, a Shéimí, nach é sin an saol agat? Níl dada buan ar an saol seo ach grásta Dé.”

“Tagaim leat sa mhéid sin, nó faoi mar a chuireadh Mártan an Tairbh é fadó, ‘Níl cinnteacht ar bith ag baint le dada ar an saol seo ach, le bás, le cánacha, agus le neamhbhuaine an tsaoil seo’. Sea, agus is dócha go raibh cuid mhaith den cheart aige sa mhéid sin. Ach, déarfainn anois, go bhfuil sé thar am agamsa bheith ag bogadh liom abhaile, agus mar sin, caithfidh muid an t-ábhar seo a fhágáil páirceáilte go dtí an chéad bhabhta eile. Idir an dá linn, bí ag smaoineamh leat ar ‘Chothrom na Féinne’ sa Phoblacht a bunaíodh anseo i ndiaidh Éirí Amach na Cásca, 1916. Agus fágfaidh mé slán agat, go fóill.”

Agus le sin, ghlan mo Shéimí breá leis, le luas lasrach, amach as Cailleach an Smugairle Róin.

“Slán abhaile” a chuir mé féin ina dhiaidh, bíodh go raibh gach seans ann go raibh sé imithe as éisteacht uaim faoin am sin. Ach bí cinnte go mbeidh muid ag filleadh ar an ábhar sin arís go luath.

.

.

gaGaeilge
gaGaeilge en_USEnglish