Bhí na lampaí teasa á lasadh ag Tóin Mhór thíos sa Smugairle Róin, in iarracht muid a bhí ann a chur ar ár gcompord agus chun custaiméirí nua a mhealladh isteach mar a bheadh leamhan ar choinneal. Bhí Séimí agus mé féin i mbun comhrá faoi na rudaí a chreideann cuid mhaith den phobal ach nach bhfuil fíor ar chor ar bith. Bhí Séimí ag iarraidh an lámh uachtar a fháil orm sa díospóireacht sin agus déanta na fírinne, bhí mo phort beagnach seinnte.

“Nach mbainfeadh an radharc an anáil díot, a Mhichíl?” arsa Séimí agus é ag breathnú i dtreo an chaisleáin, a bhí i bhfráma na habhann agus Droichead Sheáin.

“Tá an ceart agat, agus ní éirím tuirseach den radharc sin riamh, a Shéimí. Ach tá radhairc áille eile ar fáil sa chontae atá chomh hálainn, i mo thuairim!” Thapaigh mé an deis sin gan mhoill. Cheap mé go dtarraingeoinn a aird i dtreo mionchainte.

“Braitheann sé ar cad atá á lorg agat,” arsa Séimí. “Is maith liomsa an meascán sa radharc seo. Tá eilimintí nádúrtha agus saorga ag teacht go foirfe le chéile. Agus níl mórán rudaí de dhéantús an duine níos áille ná ár gcaisleán ársa anseo.”

“Caithfidh mé aontú leat faoi sin, a Shéimí. Bhí mise ag smaoineamh faoi Inis Tíog, agus cé go bhfuil na radhairc áille atá ar fáil ann thar a bheith iontach, caithfidh mé a admháil nach bhfuil aon radharc ansin chomh maorga leis an radharc seo os ár gcomhar anois.” Bhí mé an-sásta mar ní raibh mé faoi ionsaí agus b’fhéidir gur éirigh liom an t-ábhar a athrú. Ach ní fhaca mé an piléar ag teacht.

“Nach éasca duit aontú liom ar chomhdhéanamh radharc, a Mhichíl! Ach níl tú in ann aontú liom ar chor ar bith faoi cé chomh neamhréasúnta is atá go leor daoine faoi chúrsaí eolaíochta. Nach cuma sa Diabhal, a dúirt tú, nach ea?” Chaoch sé a shúil orm ansin amhail is a bhí a fhios aige cad a bhí ar intinn agam a dhéanamh.

Toisc nár éirigh liom le m’iarracht an t-ábhar a athrú, bhí sé ar tí agam ar dtús leanúint ar aghaidh ag cosaint an dearcaidh ar sheas mé ar a shon, ach stad mé roimh aon fhreagra a thabhairt, agus smaoinigh mé ar feadh nóiméid. Ag deireadh an lae nach raibh an ceart ag Séimí? Bhí mé ag iarraidh m’oineach a chosaint, ach arbh fhiú an tairbhe an trioblóid? Bhí sé soiléir dom nárbh fhiú agus mar sin bhí sé in am dul ar an umhlaíocht agus an fhírinne a insint ar an toirt.

“A Shéimí, tuigim cad atá á rá agat, agus tá sé ríshoiléir go ndearna tú machnamh domhain ar an ábhar seo. Ní dhearna mise an méid machnaimh sin, gan dabht ar bith. Tá an-chiall le do thuairim, agus glacaim leis go hiomlán. Ag brionglóideach a bhí mé agus tá sé thar a bheith soiléir dom anois go bhfuil an domhan níos casta ná mar a cheap mé.” Lig mé osna fhaoisimh asam ansin, agus dhiurnaigh mé mo ghloine. Luigh mé siar sa chathaoir, ar bís ag fanacht le cad a bheadh le rá ag Séimí.

“Tá intinn oscailte agat, a chara, agus is rud maith é sin, gan dabht. Níl an freagra ceart ag aon duine an t-am go léir, mise san áireamh”, arsa Séimí. D’imigh an teannas a bhí san aer ar an toirt.

“Ar aon nós, a Mhichíl, is é a bhí ar intinn agam a rá ná gurb iad na hamadáin céanna sin a shéanann na fíricí atá cionsiocair le go leor fadhbanna sochaí atá againn faoi láthair.”

“Hipitéis shuimiúil é sin, gan dabht, a Shéimí. An bhfuil aon samplaí agat?” Bhí mé sásta anois mar bhí comhrá neamh bhagrach ar siúl againn, agus bhí dearcadh suimiúil ag Séimí ar gach ábhar. Agus an rud ba thábhachtaí – ní raibh mé faoi ionsaí ní ba mhó! Lean Séimí ar aghaidh gan srian anois.

“Níl aon easpa samplaí, a Mhichíl. I ngach cás, feictear dom go bhfuil bréag mhór mar phríomhchúis na faidhbe móire atá i gceist. Seo cúpla sampla: téamh domhanda, toghchán na hUachtaránachta sna Stáit Aontaithe sa bhliain 2020, an ciníochas, cath na hIaráice, an lucht frith-vacsaínithe, QAnon agus go leor eile. Pioc ceann dom!”

“Maith go leor, a Shéimí, ach b’fhéidir go bhfuil sé in am dúinn imeacht. Ar mhaith leat cupán tae ag mo theachsa?” arsa mise.

Ba ghearr go rabhamar suite go daingean i mo theach agus tae úrdhéanta á n-ól againn.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

Bhíomar ar ár sáimhín só sa Smugairle Róin, mé féin agus mo chara dílis, Séimí an Droichid.  Bhí cúpla pionta ag sruthlú thart inár mboilg, agus bhí an fear mór féin, Tóin Mhór, ag freastal orainn. 

“Sea – beidh trosc úr agaibh agus tá ocras ag teacht orm féin anois ag féachaint ar bhur mbéilí blasta!” arsa Tóin Mhór, agus ár bplátaí á leagan ar an mbord aige.  “Bain súp astu!  Nó ‘Enjoy’ mar a déarfá as Béarla!”  Agus d’imigh Tóin Mhór ansin ar luas lasrach, chun béilí eile a fháil do dhaoine ocracha eile.  Bhí an Smugairle Róin ina thine bhruite, díreach cosúil leis na laethanta a bhí, roimh ré an ghalair uafásaigh sin, COVID-19.

Thosaíomar ag ithe, agus bhí an t-iasc go han-bhlasta ar fad, agus ní raibh na sceallóga ródhona, ach an oiread.  Roimh i bhfad, bhí ár bplátaí glanta againn!

“Cá rabhamar?” arsa Séimí, agus a smig á thochas aige.  “Is cuimhin liom anois,” ar seisean.  “Bhí mé chun sampla níos fearr a thabhairt duit a thaispeánfadh an neamhréiteach a tharlaíonn idir an eolaíocht agus an reiligiún.  Nach ea, a Mhíchíl?”

“Sin é díreach!” a d’fhreagair mé.  Ní raibh mé ag baint sásamh as ár gcomhrá ar an ábhar seo, i ndáiríre.  Ach bhí Séimí ar mhuin na muice anois, gan dabht!

“Bhuel a Mhíchíl, an cuimhin leat Edwin Poots, iar-cheannaire an DUP i dTuaisceart na hÉireann?”

“Is cuimhin liom, cé nár mhair sé i bhfad mar cheannaire!”

“Tá an ceart agat faoi sin.  Ach an bhfuil a fhios agat cad a chreideann an fear sin?”  D’fhéach Séimí go géar orm anois.

“Creideann sé na rudaí céanna agus a chreideann baill eile an DUP!” arsa mise.

“An gcreideann tú i dteoiric éabhlóide Darwin?” a d’iarr Séimí díom.

“Is eolaíocht atá i gceist.  Ní ábhar creidimh é sin, agus is fíric é an teoiric sin!” arsa mise.  Thóg mé slog mór beorach ansin.  Bhí béal tirim agam arís, mar bhí Séimí ag seilg a chreiche anois.

“Caithfidh tú a mhíniú dom faoi Poots mar sin, a mhac!”  Leis sin, d’ól Séimí leath a dhí in aon slog amháin.  Lig sé osna mhór ansin agus é an-sásta leis féin anois.  Bhí sé ródhéanach dom éalú anois, agus chonaic mé cad a bhí ag teacht.

“Ní chreideann Poots sa teoiric sin, a chara, ar chor ar bith.  Ní hé sin amháin ach creideann sé gur chruthaigh Dia an domhan timpeall sé míle bliain ó shin.  Tá go leor daoine eile, ní amháin sa DUP, a chreideann na rudaí céanna.  Cad atá le rá agat faoi sin, a Mhíchíl?”  Bhris meangadh ar aghaidh Shéimí agus é ag stánadh orm.

Bhí sé in am dom mo náire a sheachaint anois agus cúlú chomh tapa agus is féidir.

“Bhuel, b’fhéidir go bhfuil an ceart agat, a Shéimí, agus go bhfuil a lán daoine ann a chreideann raiméis mar sin.  Ach nach cuma sa Diabhal?  Nach bhfuil a lán ceisteanna níos tábhachtaí agus níos suimiúla atá ar siúl ar fud an domhain le plé againn?”  Cheap mé go gcríochnóinn an comhrá sa tslí sin, agus go mbeadh deis againn cúrsaí eile a phlé ansin.  Ach ní raibh Séimí críochnaithe liom fós.

“Níos tábhachtaí, an ea?”  Chríochnaigh sé a deoch agus sméid sé Tóin Mhór anall.

“Cúpla pionta agus piseanna talún rósta le do thoil!”

“Gheobhaidh mé iad láithreach bonn,” a d’fhreagair Tóin Mhór go cairdiúil.  “Nach bhfuil dlúthchomhrá ar bun agaibh le chéile anseo.  An bhfuil réiteach fós agaibh ar fhadhbanna an domhan?”

“Ara níl réiteach éifeachtach faighte fós againn, ar an drochuair!” arsa Séimí.  “Ach táimid ag obair go dian á lorg!” 

“Cúpla pionta agus piseanna talún rósta, maith go leor!” arsa Tóin Mhór agus na gloiní folmha ina ghlac aige.

I bpreab na súl bhí Tóin Mhór ar ais le gloiní beorach a bhí lán go barr agus cúpla paicéad piseanna talún rósta.  Bhí custaiméir eile ag geáitsíocht air, agus thug sé do na boinn é láithreach.

“Seo an ceann deireanach domsa!” arsa mise. “Sláinte!”  “Sláinte agus fad saoil duit!” arsa Séimí agus é ag sméideadh a chinn ag aontú liom.  D’aithin mé an leathcheann a bhí air, agus ba léir dom go raibh sé go te sa tóir orm!

.

.

.

“Caithfidh mé a rá nach bhfuil foighne ar bith agam le hamadáin.  Táthar ann den tuairim go bhfuil an domhan cothrom – an féidir leat é sin a chreidiúint, a Mhichíl?” arsa Séimí an Droichid.

Bhíomar ar ais ag an Smugairle Róin don chéad uair ó thosaigh an pandéim COVID-19.  Roghnaíomar bord taobh amuigh, mar is fearr glas ná amhras.  Cé go rabhamar vacsaínithe, chuir an cineál Delta den choróinvíreas bac ar chúrsaí.  Ach ní gearánta dúinn, agus bhíomar an-sásta a bheith in ann bualadh le chéile agus deoch bheag a bheith againn.  Bhíomar ag súil le freastalaí difriúil, ach ba bheag an baol.  Chomh luath is a fuair sé amharc orainn ag teacht, bhéic Tóin Mhór inár dtreo: Fáilte a fheara, is fada an lá ó chonaic mé sibh.  Cad is féidir liom a fháil daoibh?”

“Cúpla pionta pórtair, a chara!” a d’fhreagair mé.  “Seo anois, a Shéimí, níl ach cúpla gealt a chreideann raiméis mar sin.  I gcead duit, a mhac, ach scéal áibhéalach atá ann.”  Díreach as é sin ráite agam, bhí a fhios agam go raibh botún mór déanta agam.

“Seo daoibh anois, cúpla deoch!” arsa Tóin Mhór, agus leag sé ár bpiontaí ar an mbord os ár gcomhair.  “Nach aoibhinn dúinn go léir a bheith in ann bualadh le chéile arís?”

“Tá sé beagán dochreidte!” a d’fhreagair Séimí.  “Caithfidh mé a rá go bhfuil mé amhrasach faoin tsaoirse sin, agus b’fhéidir gur saoirse bhréige atá i gceist, agus cuirfear faoi dhianghlasáil muid arís sula i bhfad!” 

“B’fhéidir go bhfuil an ceart agat, a Shéimí,” arsa Tóin Mhór, “agus b’fhéidir nach bhfuil!  Cogar, ní mhaireann faic i bhfad, an pandéim san áireamh!  Caithfimid a bheith dearfach, i mo thuairim, agus taitneamh a bhaint as gach lá a bhfuil an tsaoirse seo againn!”

D’imigh Tóin Mhór ansin agus deifir air – bhí an Smugairle Róin plódaithe le daoine anois, agus ní raibh suíochán folamh fágtha.

“Seans go bhfuil an ceart ag Tóin Mhór, a Mhichíl, ach níl an ceart agatsa ar chor ar bith,” arsa Séimí. 

Bhí súil agam go raibh dearmad déanta ag Séimí ar mo ráiteas amaideach, ach Diabhal seans! 

“Tá tú gearrtha amach ón saol, a Mhichíl, má cheapann tú nach gcreidfeadh roinnt mhór daoine i ngach saghas seafóid.”

Bhí orm mé féin a chosaint anois, mar bhí mé faoi ionsaí. 

“Ní aontaím leat, a chara,” arsa mise.  “Ba cheart duit an t-aitheantas cuí a thabhairt do dhaoine, agus cé go bhfuil amadán anseo agus ansiúd, tá formhór mór an phobail in ann idirdhealú a dhéanamh idir finscéal agus fíorscéal.”  Anois, cheap mé, b’fhéidir go mbeadh an lámh in uachtar agam.

Ní raibh aon deifir ar Shéimí, mar bhí sé cinnte anois go raibh an baoite glactha agam, agus tharraingeodh sé isteach mé go foighneach.

“A Mhichíl, ní chreideann daoine rudaí toisc go bhfuil siad fíor.  Creideann siad na rudaí a dhearbhaíonn a gcruinneshamhail.  An aontaíonn tú leis sin, a mhac?”  Bhí Séimí ag iarraidh mé a mhealladh isteach i ngaiste, gan dabht, is cuma mo fhreagra. 

“B’fhéidir go raibh sé mar sin sa Mheánaois,” a dúirt mé go misniúil, “ach níl sé mar sin níos mó, leis an gcóras oideachais agus an tsochaí theicneolaíochta sa lá atá inniu ann.”  Sin, bhí sé ráite agam agus ní raibh aon dul siar agam air anois.  Chuir mé ar Shéimí beart a dhéanamh de réir a bhriathair.  D’ól mé súimín as mo ghloine bheorach, a bhí ag éirí bogthe anois.  Ach bhí tart orm, agus mhúch sé mo thart ar a laghad.

“Céard faoin Eaglais Chaitliceach?  Mar shampla, creideann Caitlicigh in a lán rudaí nach féidir a chruthú gur fíricí iad – Dia, an Diabhal, Neamh agus Ifreann, Aingil agus Naoimh agus Sacraimintí chun gan ach cúpla ceann a lua.  Mínigh é sin dom, a Mhichíl?” 

Mhothaigh mé mo sceadamán ag teannadh ansin, mar nach raibh an ceart ag Séimí?  Bhí sé deacair easaontú leis.  Ach mar go raibh mé sáinnithe, rinne mé iarracht éalú, ar aon nós.

“Ní mar an gcéanna iad reiligiún agus eolaíocht, a Shéimí.  Maireann siad go síochánta taobh le chéile, gan neamhréiteach eatarthu.  Tá an eolaíocht ag míniú rudaí fisiceacha dúinn, agus tá an reiligiún ag míniú rudaí spioradálta dúinn.  Mar shampla, níl an eolaíocht in ann cruthú nach bhfuil Dia nó Diabhal ann.  Mar sin, níl mé in ann aontú leat, a Shéimí!” 

“Pointe maith a Mhichíl, agus tá an ceart agat leis na samplaí sin – fíor-dhrochshamplaí a roghnaigh mé, gan dabht.  Lig dom sampla eile a phlé leat anois, a mhac, agus ansin feicfidh tú an fhadhb atá i gceist!”

.

.