Ginid an Lampa!

Ginid an Lampa!

Tháinig mé ar chomhad bosca le déanaí a bhí curtha i bhfolach ag m’athair tamall ó shin.  I measc na ráitis bhainc, polasaithe árachais, admhálacha agus cáipéisí dlí, bhí cuimhneacháin éagsúla agus go háirithe cuimhneacháin teaghlaigh. Bhí idir ghrianghraif, thorthaí scrúdaithe agus litreacha ann. Turas draíochta ón aimsir anallód a bhí ann, scaoileadh saor ón mbosca sin ar nós ginid an lampa ag éalú.  Bhí mé ag taistil siar ar bhóithrín na smaointe ansin, gan aon rogha agam!  

Bhí mo thorthaí scrúdaithe ón meánscoil ann, beagnach iad go léir, agus thóg sé cúpla nóiméad dom taistil ar ais go dtí mo laethanta mar scoláire cónaithe i gColáiste Chiaráin i bhfad ó shin. Is maith is cuimhin liom na laethanta sin, nuair a bhí m’athair agus mé féin ag freastal ar an gColáiste ársa sin – mise mar scoláire agus m’athair mar mhúinteoir Gaeilge. cur síos ar chúpla cuimhne ón ré sin i leabhar m’athair darb ainm ‘Doirse Dé’, agus mura bhfuil an leabhar iontach sin léite fós agat, molaim go hard duit é a léamh go luath – tá sé ar díol sa Siopa Leabhar ar líne ag www.siopaleabhar.ie.

Ba é ceann amháin de na cuimhní atá luaite sa leabhar sin ná an ‘visitation’. Is maith is cuimhin liom an ‘visitation’ céanna a ndearna m’athair tagairt dó. Tar éis gach scrúdú, thagadh an tUachtarán agus duine de na déin ar cuairt do gach rang, chun athbhreithniú mion a dhéanamh ar an scrúdú sórt scrúdú iarbháis a bhí ann. Tar éis measúnú an Uachtaráin, d’iarradh sé ar an an pionós a chuir ar dhaltaí nach raibh torthaí maithe faighte acu. Ní dhéanfaidh mé dearmad go deo ar na daltaí mí-ámharaigh agus iad ag scréachach le gach paltóg chrua a fuaireadar. Nach nós ait agus cruálach a bhí ann? Rith sé liom agus mé ag féachaint ar mo thorthaí féin, go raibh an t-ádh dearg orm, mar ní bhfuair torthaí dona riamh agus mar sin ní bhíodh aon suim ag an Uachtarán ionam!  

Is cuimhin liom gach múinteoir a bhí agam i gColáiste Chiaráin, agus múinteoirí den scoth beagnach iad go léir. Spreag siad mo shuim i ngach sórt eolas, agus thug siad bunús iontach dom i ngach ábhar a bhí á staidéar agam.  Níl aon dabht ach go raibh an-tionchar ag cúpla dóibh go háirithe orm.

Thug Micheál Ó’Duibhir an chéad bhlaiseadh den fhisic dom, ag míniú na coincheapa iontacha dúinn agus ag cur turgnaimh i gcrích chun beocht a chur iontu.  D’oscail an rang sin doirse domhain nua dom, domhan iontach dofheicthe á rialú ag dlíthe fisice agus go háirithe á dtiomáint ag samhlaíocht na fisiceoirí saoithiúla anuas na cianta.     

Chuaigh paisean an mhúinteora iontaigh seo i bhfeidhm go mór orm. Faoi dheireadh bhain mé amach máistreacht in innealtóireacht leictreachas agus ríomhaireachta. Bhain mé slí bheatha amach mar innealtóir ag déanamh taighde ar chumarsáid dhigiteach gan sreang, agus bhain mé an-taitneamh as.

Nuair a bhí mé ag staidéar don Ardteistiméireacht, bhí múinteoir Gaeilge den scoth agam. Bhí máistreacht ag Micheál Ó’Diarmada ar an teanga agus níos tábhachtaí, bhí grá mór aige don teanga agus don chultúr. Bhí gach rang ar mhúin sé spreagúil, spraoiúil agus difriúil ag an am céanna. Sa tslí sin, choinnigh Micheál ár n-aird air an t-am go léir. Bhíomar ag foghlaim gan fhios dúinn agus muid go léir ag tnúth go mór leis a chéad rang Gaeilge eile. In éindí le m’athair, chothaigh Micheál grá agus paisean don teanga agus don chultúr ionam nár chaill mé riamh é!

Agus céard faoi Art Anglin! Cúram dúshlánach é múinteoireacht na matamaitice de ghnáth, ach ní gnáthmhúinteoir a bhí in Art! Mhínigh Art na coincheapa a bhí taobh thiar de phrionsabail na matamaitice ar dtús, agus ansin na sonraí beachta ag baint leo. Faoi dheireadh, thaispeáin Art dúinn conas a úsáidtear an t-eolas sin chun fadhbanna matamaitice a réiteach.   Chaith Art am linn lasmuigh den rang freisin, ag freagairt ceisteanna dúinn, ag obair linn ar fhadhbanna matamaitice agus ag ullmhú do scrúduithe. B’aoibhinn liom Art agus ná rudaí ar fhoghlaim mé ina rang iad – rudaí cosúil le calcalas agus uimhreacha coimpléascacha. D’úsáidinn a lán rudaí ar fhoghlaim mé ó Art beagnach gach lá i rith mo bhlianta ag obair!

Ó! Agus dála an scéil! Ní fhaca mé aon mhúinteoir thuasluaite ag leagan lámh ná méar ar dhalta riamh!

.

.

.

.

Ginid an Lampa!

An tAire ina thost!

Bhí sé ar intinn agam alt eile ar fad a scríobh an tseachtain seo, go dtí gur léigh mé alt i dTuairisc.ie a chuir isteach go mór orm. Níor chabhraigh sé le cúrsaí gur scríobh mé cúpla alt le déanaí ina bpléitear an cheist: “An bhfuil an rialtas i ndáiríre faoi ghéarchéim ár dteanga, nó ag tabhairt béalghrá di?” Tar éis dom anailís bheag a dhéanamh ar Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003, Bille na dTeangacha Oifigiúla (Leasú) 2019, Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge 2010-2030 agus Plean Gníomhaíochta 2018-2022, tháinig mé ar an tuairim láidir nach bhfuil an rialtas i ndáiríre faoi chothú agus cur chun cinn na teanga.  Scríobh mé, mar fhocal scoir, go raibh easpa muiníne agam le ceapachán (agus an dóigh ar léiríodh é) Jack Chambers ina aire stáit Gaeltachta!

Ar an drochuair, tá gach cosúlacht ar an scéal go raibh an ceart agam.  Agus an t-alt seo idir lámha agam, feicim ceannlíne mhór ag gabháil trasna an phríomhleathanach gréasáin ar www.tuairisc.ie, á rá: “JACK CHAMBERS / Breis agus mí sa phost agus gan aon agallamh déanta fós ag Aire Stáit na Gaeltachta.” Nuair a chonaic mé é sin, rith sé liom go díreach go raibh mo thromluí ba mheasa i mbun fíorú.

Ag labhairt di le Tuairisc.ie ar an ábhar, dúirt an Teachta Dála neamhspleách Catherine Connolly gur “cúis imní” di nach bhfuil aon “ráiteas poiblí” déanta ag an Aire Stáit Gaeltachta go dtí seo. Dúirt sí freisin go mba cheart don Aire atá i mbun cúraimí na Gaeltachta agallaimh a dhéanamh leis na meáin. Ach diúltaíodh do gach iarracht a rinne Tuairisc.ie agallamh a fháil le Chambers go dtí seo.  “Bliain chinniúnach atá inti don Ghaeltacht agus don Ghaeilge mar gheall ar an ngéarchéim atá sa Ghaeltacht agus an phráinn a bhaineann le foilsiú an bhille teanga. Tá gá le tuiscint a fháil ar sheasamh an Aire Gaeltachta ar na ceisteanna seo,” a dúirt Catherine Connolly.

Dúirt Catherine freisin gur cheart go léifeadh an bheirt airí nua alt a foilsíodh san iris Comhar darb ainm ‘An Spidéal curtha ina thost …, le tuiscint a fháil ar na deacrachtaí atá sna bailte Gaeltachta.

Aontaím go hiomlán le gach rud a bhí le rá ag Catherine. Cé go bhfuil sé tábhachtach don Aire Stáit Gaeltachta paisean a bheith aige don Ghaeilge agus Gaeilge líofa a bheith aige san áireamh, sé chomh tábhachtach agus b’fhéidir níos tábhachtaí fós go bhfuil mioneolas aige faoi chomhthéacs cultúrtha na Gaeilge.

Más amhlaidh nach dtuigeann tú conas a imríonn na tionchair cheoil, thíreolaíochta, chultúrtha agus shóisialta ar an teanga, níl ort ach breathnú ar chainéal TG Lurgan ar Youtube chun tuiscint an-mhaith a fháil. Is é sin an cainéal mionteanga is lucht féachana ar domhan – níos mó ná 40 milliún duine! Cén fáth? Mar bíonn eispéireas cultúrtha tarraingteach agus saibhir ag daoine agus iad ag baint taitneamh as seó ceoil thar barr, curtha le chéile ag daltaí agus múinteoirí Coláiste Lurgan. Is aoibhinn le daoine rudaí mar sin.

Go háirithe sna Gaeltachtaí, tá traidisiún ceoil agus damhsa, trí mheán na Gaeilge, an-láidir. laghdófaí aon páirt den éiceachóras Gaelach sin, laghdófaí gach páirt, mar tá siad go léir ceangailte le chéile; go léir idirspleách.   

San alt An Spidéal curtha ina thost …a ndearna mé tagairt dó níos luaithe, míníonn an t-údar Tony Quinn cad a tharla i Spidéal nuair a thosaigh na beáranna ag dúnadh síos. Dá dheasca sin, ní raibh sé chomh héasca dealaíontóirí (ceoltóirí, rinceoirí, amhránaithe srl.) bailiú le chéile sa phub, agus de réir a chéile bhí an Spidéal curtha ina thost. D’fhulaing ár dteanga mar nuair a bhí an ionad cultúrtha sin imithe, ní raibh an deis chéanna ag daoine a bheith ag caint as Gaeilge.

Cé gur chuir an rialtas infheistíocht shubstaintiúil i scéimeanna fostaíochta, cosúil le Gteic (mol digiteach agus nuálaíochta), ní leor é sin a dhéanamh mura ndéanfar an cúram céanna don éiceachóras cultúrtha agus intleachtúil a chothaíonn leis an nuálaíocht chéanna. Fanfaidh níos mó daoine sa cheantar má tá deiseanna fostaíochta ann, go deimhin, ach ní cinnteacht é sin go mbeidh níos mó daoine ag caint Gaeilge! Ach níor thuig an rialtas é sin, mar or thuig siad éiceachóras na nGaeltachtaí.

Ar an drochuair, ní hamháin an Spidéal atá ina thost anois, ach an tAire Stáit na Gaeltachta féin. Is droch-chomhartha é sin don Ghaeilge agus dúinn go léir!    

.

.

Ginid an Lampa!

Dí-armáil Núicléach!

Táimid go léir chomh tógtha suas leis an gcoróinvíreas nár thóg roinnt mhaith dúinn faoi deara lá cuimhneacháin Hiroshima agus Nagasaki le déanaí! Seachtó cúig bliana ó shin chaith Aerfhórsa SAM buamaí adamhach ar Hiroshima agus ansin ar Nagasaki. Rinneadh ár agus slad sna cathracha sin, agus leis sin thosaigh rás na n-arm núicléach atá ar siúl fós.  

Dar le Nikolai Sokov, saineolaí i gcúrsaí dí-armála núicléiche “Is ar éigean a thugtar faoi deara bagairt tubaiste móire núicléiche.  Tá dearmad déanta againn ar uafáis chogaidh eithnigh agus mura bhfuil eagla orainn fúthu, ní féidir iad a sheachaint!”

Le déanaí, thug Státrúnaí Stáit na Náisiún Aontaithe António Gutteres rabhadh dúinn i mír fhíse, nuair a dúirt sé: “Níl ach deighilt, amhras agus easpa idirbheartaíochta le feiceáil maidir le hairm núicléacha, agus mar sin tá bagairt mhór go bhfillfimid ar ais go rás núicléach.” I mo thuairim, tá an rás sin agus an iomaíocht ag baint leis ar siúl cheana féin, gan seans mór go mbeidh socrú ann inniu nó amárach!

Gearrchuntas Stairiúil

Sa bhliain 1962, tar éis Géarchéime Diúracán Chúba, nuair ba bheag nár thosaigh cogadh eithneach idir na Stáit Aontaithe agus iar- Aontas na bPoblachtaí Sóivéadacha Sóisialacha, shínigh siad conradh teoranta in aghaidh tástáil airm núicléacha.

Ansin, i 1968, tháinig Uachtarán an Stáit Aontaithe Lyndon Johnson ar chomhréiteach leis na tíortha núicléacha eile agus shínigh siad an Conradh in aghaidh iomadú núicléach.

Sna hochtóidí, bhí cruinnithe mullaigh idir Ronald Reagan agus Mikhail Gorbachev, agus rinne siad dul chun cinn suntasach. Shínigh siad conarthaí tábhachtacha – an comhaontú Fórsa Núicléach Idirmheánach san áireamh – chun deireadh a chur le diúracáin núicléacha, idir ghearr-raoin agus meánraoin.

Chuir George H.W. Bush agus Mikhail Gorbachev an chéad chomhaontú START (a sheasann don Bhéarla: Strategic Arms Reduction Treaty) le chéile i 1991. Laghdú i ráta táirgthe na n-arm núicléach a bhí i gceist sa chonradh sin. Lean an obair ar aghaidh agus i 1993 shínigh George W. Bush agus Boris Yeltsin comhaontú START 2. Chuir an comhaontú sin dualgas ar an dá thaobh laghdú a dhéanamh de dhá thrian ar stórais diúracán fadraonach ilbhuamaí núicléacha.  Dhaingnigh na Stáit Aontaithe an conradh seo i 1996, agus ansin an Rúis i 2000.  

Shínigh Barack Obama agus Dmitri Medvedev an comhaontú START nua i 2010, inar cuireadh teorainn (800) leis an méid diúracáin straitéiseacha agus buamadóirí troma ar féidir leo a bheith acu. Chuaigh an comhaontú sin i bhfeidhm i 2018.

Sa bhliain 2015 síníodh comhaontú idir an Iaráin, An Aontas Eorpach agus an cúig bhall buan i gComhairle Slándála na Náisiún Aontaithe, chun cosc a chur leis a clár núicléach.

Gan dabht, caithfimid na hiarrachtaí sin a bhí ar siúl ar feadh níos mó ná leathchéad bliain a mholadh go hard.  Tá domhan níos sábháilte againn go léir a bhuí le hiarrachtaí na gceannairí cróga a bhí i gceannas i rith an ama sin.

Dearcadh Éiginnte

Tar éis an dul chun cinn sásúil sin, cén fáth nach mbeinn ródhóchasach faoin ábhar núicléach?

I bhfocal amháin – TRUMP!  Tharraing sé amach as beagnach gach comhaontú a bhí sínithe agus i bhfeidhm – an comhaontú Fórsa Núicléach Idirmheánach agus an comhaontú leis an Iaráin san áireamh. Níos measa fós, theip air an comhaontú START nua a shíneadh amach mar, seachas sin, rachaidh sé in éag an bhliain seo chugainn. Agus tá Trump ag caitheamh a lán airgid chun cumhacht núicléach na Stáit Aontaithe a nuachóiriú.

Mar sin, tá Uachtarán na Stáit Aontaithe ag ullmhú le haghaidh cogadh uafásach, in ionad a bheith ag comhoibriú i dtreo síocháin. Cad is féidir linn a dhéanamh chun aghaidh a thabhairt ar an mbunfhadhb? Cúpla rud! Sna Stáit Aontaithe, tá dualgas ar an bpobal Trump a chaitheamh amach mar uachtarán i dtoghchán na huachtaránachta! Agus tá dualgas ar na tíortha nár dhaingnigh an conradh maidir le Toirmeasc ar Airm Núicléacha fós é a dhéanamh gan mhoill.

Le déanaí, toghadh Éire mar bhall sa Chomhairle Slándála na Náisiún Aontaithe, agus ar ‘Lá Hiroshima’ 2020, dhaingnigh ár dtír an Toirmeasc ar Airm Núicléacha.  Rachaidh an Toirmeasc i bhfeidhm tar éis é a bheith daingnithe ag 50 tír agus is muidne an tríú thír is daichead! Ar an drochuair, táimid fós ag fanacht le tír núicléach chun an Toirmeasc a dhaingniú.

B’fhéidir go bhfuil mé ag brionglóideach go neamhréalaíoch faoin todhchaí, ach tá súil agam go mbeidh na Stáit Aontaithe, faoi cheannas agus faoi stiúir Joe Biden, ar an chéad tír núicléach é a dhaingniú.  Tús ré nua dóchasach a bheadh ann ansin, gan dabht ar bith!

.

.

.

.

Ginid an Lampa!

#SaoireSaBhaile!

Nach bhfuil gach duine ag éirí corrthónach anois tar éis tamall fada sáinnithe sa bhaile, a bhuí leis an gcoróinvíreas gránna? Cé go bhfuil sé deacair agus dainséarach taisteal thar lear, ag an am céanna tá deis againn sult a bhaint as ár dtír féin. Níl aon ghá dul thar lear nuair atá an tír is áille faoinár gcosa anseo!  Úsáidtear an focal ‘Staycation’ agus an haischlib #staycation as Béarla nuair a chaitheann tú do laethanta saoire sa bhaile, agus baintear úsáid as an haischlib #saoiresabhaile as Gaeilge. Gúgláil air, agus feicfidh tú a lán torthaí ar Facebook agus Twitter, ag caint faoi áiteanna saoire ar fud na tíre, ach go háirithe sna Gaeltachtaí!

Tá tionscal an fháilteachais i dtrioblóid mhór in Éirinn, d’uireasa na turasóirí idirnáisiúnta a mbraitheann sé orthu. Níl aon dabht ach go rachaidh roinnt mhaith comhlachtaí san earnáil as gnó tar éis an laghdaithe uafásaigh a tharla i líon a gcustaiméirí.  Agus rachaidh roinnt eile as gnó mura dtagann feabhas ar chúrsaí turasóireachta an bhliain seo chugainn. Tá súil againn go léir go mbeidh vacsaín ar fáil a luaithe is féidir, ionas go mbeidh an saol níos fearr againn arís. Is dócha, faraor, nach mbeidh an saol ar ais mar a bhí, mar tá go leor athruithe tar éis tarlú a bheidh ann feasta. Beidh i bhfad níos mó daoine ag obair ó bhaile, agus ag úsáid an idirlín chun freastal ar chruinnithe agus chun obair a dhéanamh. Beidh daoine níos cúramaí mar gheall ar shláinteachas pearsanta, agus níos neirbhísí a bheith i dteagmháil le daoine go fisiciúil. Beidh maisc agus díghalrán lámh le feiceáil go ceann tamall fada, go dtí go ligfimid i ndearmad an paindéim seo. Ach ní mór dúinn bealach a fháil as an bprácás seo – níl an dara rogha againn faoi sin.

I mo thuairim, tá dualgas orainn atá ag déanamh maith go leor sa saol, cuidiú le daoine agus comhlachtaí atá buailte go holc leis an bpaindéim.  Ní gá athruithe suntasacha inár stíl mhaireachtála a dhéanamh, ach an oiread, chun dea-thorthaí a bhaint amach a bhfuil buntáiste ag gach taobh ann!  Nárbh é Einstein a dúirt “I measc gach géarchéim faightear deis iontach!”  Cloisim do cheist anois: “Tá sin maith go leor go teoiriciúil, ach nach caisleáin óir iad na smaointe neamhphraiticiúla seo?”  Ceist mhaith í sin, agus is é mo fhreagra ná “Is é tástáil na putóige a hithe!” Lig dom cúpla focal a rá faoi SaoireSaBhaile mar sin, chun mo phointe a léiriú.

Mar a dúirt mé cheana, níl sé éasca dul thar lear ar do laethanta saoire le linn na paindéime atá ar siúl. Ach tá sé éasca go leor do laethanta saoire a chaitheamh in Éirinn agus níl aon easpa cinn scríbe a bhfuil éileamh domhanda orthu ach an oiread. Toisc nach bhfuil mórán turasóirí ón gcoigríoch ag teacht, níl fadhb ar bith áirithintí taistil a dhéanamh don óstán, do bhialanna agus araile. Tá go leor tairiscintí speisialta ar fáil anois, agus beidh tú in ann fanacht in óstán iontach gan an banc a bhriseadh! Níl na bóithre róghnóthach faoi láthair, agus tá beagnach gach áit áisiúil le haghaidh páirceála. Más Gaeilgeoir tú, beidh am iontach agat ar saoire sa Ghaeltacht – agus cén áit eile a bheifeá in ann ár dteanga dhúchais a labhairt ar do laethanta saoire?  Caith do laethanta saoire in Éirinn i mbliana, agus b’fhéidir nach mbeidh an fonn céanna ort iad a chaitheamh thar lear as seo amach!  Cuideoidh sé an bhearna a líonadh freisin, ó thaobh thionscal na turasóireachta de! Tá ár spleáchas ar thurasóirí idirnáisiúnta le feiceáil go soiléir anois, agus bheadh sé i bhfad níos fearr dá laghdófaí an spleáchas sin go suntasach. Is é an tslí is fearr é sin a dhéanamh ná líon na dturasóirí náisiúnta a mhéadú.  Tá buntáistí eile ag baint leis sin freisin. Níl sé chomh dochrach don timpeallacht, mar shampla, nuair a fhanann tú in Éirinn, mar tá lorg carbóin uafásach ag eitleáin.  B’fhéidir, freisin, nach mbeidh sé chomh héasca a bheith ag siúl na gceithre hairde as seo amach ar aon nós, mar chomh maith le seiceálacha slándála, tá gach seans go mbeidh seiceálacha sláinte i bhfeidhm freisin sular ligeadh duit eitleán a bhordáil.  

Saol eile ar fad atá againn go léir anois, agus seans mór nach mbeidh an saol ar ais mar a bhí go deo. Ach má dhéanaimid na cinntí cearta anois, b’fhéidir go mbeidh saol agus domhan níos fearr againn sula i bhfad ná mar a bhí againn riamh!

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

Ginid an Lampa!

Hong Cong!

Má bhíonn amhras ar bith ort faoi céard atá ar intinn ag an tSín, níl ort ach féachaint ar chúrsaí i Hong Cong.  Ná bí ag ceapadh gur saghas eisceacht é sin ach an oiread, mar tá stair fhada acu ag baint le sárú ceartingearach daonna. Ní gá dom a chur i gcuimhne duit go raibh Mao Zedong freagrach as líon uafásach básanna – meastar suas le 45 milliún duine – i bhfad níos mó ná Hitler nó Stalin!  Níos deireanaí i 1949, d’ionghabh an tSín réigiún Xinjiang.  Tá géarleanúint ar bun ag údaráis na Síne ar phobal Moslamach na nUigiúrach a bhfuil cónaí ar 12 milliún dóibh ann. Tuairiscítear go bhfuil ‘athoiliúint’ á cur ar idir milliún agus trí mhilliún Uigiúrach i gcampaí géibhinn.

Ba neamartach dom gan an sléacht i gCearnóg Tiananmen i Meitheamh 1989 a lua. Chuaigh na mic léinn amach sna sráideanna ag éileamh daonlathais. Mar fhreagairt ar an agóidíocht cuireadh tancanna agus saighdiúirí ag ceansú na n-agóideoirí, agus níl aon dabht ach go bhfuair na mílte bás de thoradh na cniogbheartaíochta seo.

Tar éis níos mó ná 150 bliain mar choilíneacht Shasana, cruthaíodh an Sainréigiún Riaracháin (SAR) Hong Cong, de réir idirbheartaíocht socraithe sna hochtóidí idir an Ríocht Aontaithe agus an tSín. Gheall ceannaire na Síne ag an am, Deng Xiaoping, méid mór féinrialach do Hong Cong. Ar an drochuair, níor chomhlíonadh an gealltanas sin, ach a mhalairt ar fad, mar chuir rialtas na Síne féinrialtas Hong Cong faoi bhagairt arís agus arís eile. Tabharfaidh mé cúpla sampla duit a tharla cheana féin, agus ansin sampla atá ar siúl faoi láthair.

Dlí in aghaidh ceannairce

I 2002, gabhadh baill den tseict chreidimh darb ainm ‘Falun Gong’, agus iad ag agóidíocht go síochánta. Ansin, rinne príomhfheidhmeannach Hong Cong, Tung Chee-hwa, iarracht Bille nua a chur i bhfeidhm, a ligfeadh an rialtas cosc a chur ar eagraíochtaí i Hong Cong a bhfuil cosc orthu ar an mhórthír. Rinne na céadta míle duine agóid in aghaidh na hiarrachta sin. D’éiligh siad go n-éireodh Tung as a phost, mar gheall ar an mBille agus mar gheall ar an tslí a ndeachaigh sé i ngleic leis an ngéarchéim SARS. D’éirigh sé as a phost sa bhliain 2005 faoin mbrú leanúnach a bhí air.

Scáthghluaiseacht Hong Cong

I 2014, d’fhógair Béising go raibh ceart acu iarrthóirí a dhiúltú i dtoghcháin i Hong Cong. Thosaigh gluaiseacht ag moladh toghcháin oscailte. Nuair a úsáideadh scáthanna báistí chun bac a chur ar sprae piobair in úsáid ag an bpéasfhórsa in aghaidh na n-agóideoirí, baisteadh Scáthghluaiseacht (Umbrella Movement) ar an ngluaiseacht.  Chuaigh na céadta míle amach ar sráideanna Hong Cong ag léirsiú, agus lean na léirsithe ar feadh beagnach trí mhí. Cuireadh i bpríosún cuid de na ceannairí as bheith ag fógairt a ndearcthaí polaitiúla, agus thosaigh rudaí ag ciúnú síos ansin, ar feadh tamaill ar aon nós.

‘Tír Amháin, Dhá Chóras’ faoi ionsaí!

Ionsaíodh an prionsabal bunúsach ‘Tír Amháin, Dhá Chóras’, nuair a d’iarr rialtas na Síne ‘An tOrdú um Eiseachadadh (Hong Cong)’ a chur i bhfeidhm i Hong Cong. Leis an ordú sin, bheadh coirpigh líomhanta ó Hong Cong i mbaol mór eiseachadta chun na Síne. Sin rud a d’fhéadfadh inmharthanacht fhadtéarmach na samhla ‘tír amháin, dhá chóras’ a chur i mbaol.

Thosaigh na mórshiúlta agóide in aghaidh an ordú sin agus meastar go raibh suas go dhá mhilliún duine ar na sráideanna ar 16 Meitheamh, 2019. Faoi dheireadh, i mí Dheireadh Fhómhair, tarraingíodh siar an Bille conspóideach sin. Ach bhí sé ródhéanach ansin agus ní hamháin nár stad an chorraíl shibhialta agus na léirsithe leanúnacha ach tháinig méadú mór ar an bhforéigean i Hong Cong freisin.

Dlí Slándála Náisiúnta úr

Chuir rialtas na Síne an tarcaisne i gceann na héagóra ansin, nuair a d’eisigh siad dlí slándála nua le déanaí (mí Iúil, 2020) gan dul i gcomhairle le rialtas Hong Cong fiú.  Cuireann an dlí sin srianta ar chearta sibhialta i Hong Cong.  Maítear go forleathan gur sárú é an dlí nua seo ar na coinníollacha a bhí sa dearbhú comhpháirteach idir an tSín agus an Ríocht Aontaithe a bhí comhaontaithe i 1984, agus cláraithe leis na Náisiúin Aontaithe.

Ní fios cad a tharlóidh i Hong Cong anois, ach níl cuma na maitheasa air. Agus gan ach 28 bliain fágtha roimh athaontú iomlán idir an tSín agus Hong Cong, níl sé soiléir conas an bhearna eatarthu a laghdú.

.

.

.

.

.

.

.

gaGaeilge