Chruthaigh Donald Trump agus Elon Musk gníomhaireacht chomhairleach taobh amuigh de rialtas Stát Aontaithe Mheiriceá (SAM), a thabharfaidh comhairle do Trump conas méid mór caiteachais a ghearradh ó bhuiséad an rialtais fheidearálaigh. Cheap Musk ar dtús gur féidir leis $2 trilliún a ghearradh, ach d’admhaigh sé níos déanaí gur suim níos lú a bheadh i gceist. Ach ní bheidh sé éasca sciar maith a ghearradh – méid a dhéanfadh difríocht mhór. Chun é sin a thuiscint, is gá cúpla rud a mhíniú faoin mbuiséad feidearálach SAM.

Buiséad Feidearálach SAM

Tá buiséad de $6.75 trilliún ag an rialtas feidearálach don bhliain 2024. Tá an buiséad roinnte ina dhá chuid: caiteachas éigeantach agus caiteachas lánroghnach. Ní féidir caiteachas éigeantach a ghearradh siar, rud a dhearbhaigh Trump féin, más beag nó mór is fiú é. Sa chatagóir sin, tá cláir mar: sláinte (Medicare agus eile): 28%; slándáil shóisialach: 21%; cosaint: 18% agus aisíocaíochtaí ar an bhfiachas náisiúnta: 14%. Sin 81% den bhuiséad feidearálach, nó beagnach $5.5 trilliún as an $6.75. Fiú má ghearrtar amach gach rud sa bhuiséad lánroghnach (sochair d’iarshaighdiúirí, iompar, talmhaíocht, sochair dhífhostaíochta agus cúnamh tithíochta agus tuilleadh lena chois), ní bheadh ach $1.25 trilliún gearrtha agat. Ach ní bheadh sé réalaíoch gach rud lánroghnach a chur ar ceal.

Níl go leor ar eolas againn faoi cad atá ar intinn ag Musk maidir le gearradh siar. Dála an scéil, bhí Vivek Ramaswamy, iar-iarrthóir uachtaránachta agus billiúnaí ardteicneolaíochta, mar chomhpháirtí Musk ar dtús, ach tá sé ag fágáil an phoist sin chun seasamh sa toghchán gobharnóra in Ohio. Ach tá daoine eile, réaltaí ardteicneolaíochta cosúil leis an gcaipitlí fiontair, Marc Andreessen, ag obair le Musk i D.O.G.E. Ní bheidh aon easpa daoine cliste ann, gan dabht!

Pleananna D.O.G.E.

Scríobh Musk agus Ramaswamy go mbeadh “laghdú ar líon na bhfostaithe ar fud an mhaorlathais fheidearálaigh” i gceist go príomha. Seachas sin, áfach, tá an scéal faoi bhrat rúndachta. Ní haon ionadh go bhfuil fainic ar fhostaithe feidearálacha i ngeall ar ar éiginnteacht atá ann ó thaobh a ngairme de. Is furasta a chreidiúint go bhfuil na fostaithe céanna faoi uamhan agus faoi eagla, go háirithe nuair a smaoiníonn siad faoi cad a rinne Musk le Twitter tar éis é a cheannach – is é sin gearradh siar 80% dá fhostaithe a dhéanamh.

Ar an lámh eile, áfach, mar a fuair ceannairí na tionsclaíochta eile amach, tá difríochtaí suntasacha idir an rialtas agus earnáil na tionsclaíochta. Is tasc gan bhuíochas é aon ghné den rialtas a ghearradh siar nó fiú a athrú – ó líon na ndaoine go dtí an buiséad go dtí na leathanaigh rialacha sa chlár feidearálach.

Na dúshláin roimh D.O.G.E.

Ar aon nós, ní bheidh sé éasca do Musk agus a fhostaithe i D.O.G.E. a chuspóir a bhaint amach. Seo cúpla deacracht a bheidh acu:

Dúshlán eile!

Ní hé seo an chéad uair a rinneadh iarracht caiteachas feidearálach a ghearradh siar. Ag breathnú siar 50 bliain, níor laghdaíodh caiteachas feidearálach bliantúil ach cúig huaire, agus ní raibh aon laghdú níos mó ná 8% bainte amach. Tháinig na laghduithe sin i gcásanna speisialta – tar éis an géarchéim airgeadais 2008-9, agus tar éis na pandéime 2020-2023. Fiú amháin sna hochtóidí faoi réim Ronald Reagan féin, a chruthaigh coimisiún chun an caiteachas feidearálach a laghdú agus a d’ordaigh dá chomhaltaí “obair ar nós cú fola gan staonadh,” mhéadaigh caiteachas gach bliain.

Conclúid

Is í Comhdháil na Stát Aontaithe atá i gceannas ar chaiteachas. Ar lámh amháin, deir a baill gur gá gearradh siar ar chaiteachas an rialtais, ach ar an lámh eile (agus cúis mhaith leis freisin!) níl siad sásta gearradh siar ar chaiteachas ina toghcheantair féin.

Cuireann sé sin D.O.G.E. i bponc, agus de réir a chéile tá an fhírinne lom á bhfoghlaim acu sa roinn sin. Dúirt Musk le déanaí gurb é gearradh $2 trilliún an cás is fearr a bheadh ann, agus cé go mbainfeadh sé triail as an gcuspóir sin a bhaint amach, seans níos fearr go sroichfidís $1 trilliún. Tá sé ar tí ag D.O.G.E. a fhostaithe féin a chur in ionad i ngníomhaíochtaí feidearálacha le tamaill mhaith, chun tuiscint níos doimhne a fháil ar a n-oibríochtaí agus a neamhéifeachtúlachtaí.

Tá sé mar chuspóir ag Musk agus D.O.G.E. an tasc a bheith déanta faoi Iúil 4, 2026. Sa tslí sin, má tá reachtaíocht de dhíth, beidh sé mhí ag an gComhdháil é a rith. Nuair a smaoiníonn tú ar cé chomh mór agus cé chomh casta is atá rialtas SAM, beidh gach nóiméad den am sin ag teastáil uathu i D.O.G.E. don tasc ollmhór agus ríchasta seo!

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

Nuair a shroicheamar California na blianta ó shin, ní raibh mótarbhealach nó saorbhealach feicthe againn riamh cheana ach amháin ar an teilifís. Bhí an débhealach ó Bhaile Átha Cliath go dtí an Nás an rud ba chosúla a bhí againn in Éirinn an tráth sin.

Bhí eagla an domhain orm rompu agus rinne mé mo dhícheall fanacht glan orthu. D’éirigh liom ar dtús, ach tháinig deireadh leis sin go tapa nuair a thiomáin mé suas caolbhealach isteach de thaisme. Ní raibh faic le déanamh ansin ach dul leis an sruth agus ansin bhíomar ar an saorbhealach! Bhí greim báis ar an roth stiúrtha agam agus mé cromtha anuas air. Bhí mé ag bárcadh allais! D’fhan mé sa lána mall agus lean mé ag tiomáint. Thuigeamar go mbeadh orainn tiomáint amach caolbhealach amach chomh luath agus ab fhéidir linn nó chríochnóimis suas i San Francisco.

Faoi dheireadh, d’éirigh liom éalú ón saorbhealach ag áit ar a dtugtar ‘Pacific Palisades’ air. Seans go n-aithneofá an t-ainm mar tá sé i mbéal an phobail ar fud na cruinne faoi láthair.

Sna laethanta luatha sin cheapamar go raibh muid i Neamh ar thalamh. Bhí an aimsir go breá gach lá agus bhí cultúr na caoithiúlachta i bhfeidhm. Ba ghearr a mhair sé, ar an drochuair, agus tháinig deireadh tobann lenár mí na meala lá amháin nuair a bhí crith talún ann. Bhí an teilifís ar siúl againn agus chuaigh an tuairisceoir nuachta i bhfolach faoin deasc nuachta gan mhoill. Bhí ár bhfoirgneamh ag luascadh anonn is anall ach d’fhan sé slán. Shílfeá nach stopfaí an croitheadh, ach faoi dheireadh stad sé.

Rinne sé go leor báistí ann le linn sa chéad gheimhreadh a bhíomar inár gcónaí i Los Angeles, agus dá bhrí sin bhí sciorrthaí talún agus láibe agus scriosadh roinnt tithe.

Cé gur tharla falscaithe inár laethanta tosaigh i gCalifornia a rinne damáiste suntasach, d’éirigh cúrsaí níos measa le himeacht ama. Tarlaíonn falscaithe níos minice agus iad níos contúirtí sa lá atá inniu ann ná riamh. Is dócha go bhfuil baint ag téamh domhanda leis sin. Bhíomar inár gcónaí ar imeall cainneoin ar feadh roinnt mhaith blianta, agus muid aineolach go hiomlán ar chontúirt dóiteáin. Cheannaíomar teach in aice na farraige fiche cúig bliana ó shin ionas go mbeimis níos gaire dár n-ionaid oibre, agus táimid ann fós. Níor thuigeamar ag an am go raibh buntáiste mór ag baint leis sin – is annamh a bhíonn falscaithe anseo, mar níl na sléibhte gar dúinn. Bhí falscaí uafásach sa chontae seo (San Diego) sa bhliain 2003, agus chaill roinnt mhaith de mo chomhghleacaithe a tithe san fhalscaí sin –  an ‘Cedar Fire’. Bhí ar mo mhac agus mé féin tiomáint in aice leis an bhfalscaí sin agus muid ag teacht abhaile tar éis turas bóthair. Chuir sé eagla an domhain orainn a bheith gar do lasracha a theagmhaigh leis an spéir féin. Bhí an t-aer te agus bhí boladh dó láidir ann. Bhíomar in ann cnagarnach challánach na tine a chloisteáil freisin. Nuair a fheiceann tú agus cloiseann tú falscaí chomh mór sin agus chomh gar duit, bíonn tuiscint nua agat faoi dhainséar, scála agus scóip falscaithe. Fanann tuiscint mar sin leat go deo.

Gan dabht, chonaic tú na falscaithe i ‘Pacific Palisades’ agus in ‘Altadena’ ar an teilifís, agus chuala tú an nuacht go léir faoi. Tá na falscaithe ag réabadh agus ag scriosadh gach rud ina bealach, beag, meánach nó mór agus tá na fobhailte sin díreach sa bhealach. Idir ‘Pacific Palisades’ agus ‘Altadena’, dódh níos mó ná 12,000 foirgneamh go dtí seo. Fuair 25 duine ar a laghad bás faoin am seo. Is tubaiste uafásach é ag cur isteach go mór ar go leor teaghlaigh, agus beidh sé an-deacair dóibh siúd le blianta fada as seo amach.

Tá dhá phríomhchúis leis na falscaithe uafásacha seo. Ar an gcéad dul síos, táimid buailte ag triomach le 8 mí anuas. Dá bhrí sin, tá an fásra go léir an-tirim. Ar an dara dul síos, tá gaotha tirime na bhfásach (‘Santa Anas’) ag séideadh ina ngála le seachtain anuas, ar ardluas suas go 160 km san uair. Le dálaí aeráide mar sin, ní thógann sé ach spréach amháin chun falscaí a lasadh agus is é sin díreach a tharla sna cásanna seo.

Bíonn sé deacair i gcónaí déileáil le tubaistí chomh mór sin de réir mar a tharlaíonn siad, agus cé go raibh foireann dóiteáin ar an láthair tapa go leor, agus cé go raibh aerárthaigh múchta tine ag ligean anuas dómhoillitheach, tháinig fadhbanna éagsúla chun solais go luath. Níl a dóthain acmhainní ar fáil ag an bhfoireann dóiteáin, dá bhrí leithdháileadh a buiséid a bheith ciorraithe bliain i ndiaidh bliana. Chomh maith leis sin, thriomaigh cuid de na hiodraint dóiteán níos faide suas na sléibhte, ionas nach raibh uisce ar fáil do chomhraiceoirí dóiteáin ag am criticiúil. Níl an córas uisce cónaithe deartha chun déileáil le héilimh chomh mór agus a cuireadh air. Déanfar go leor imscrúduithe chun na ceisteanna seo a phlé agus a thuiscint chun féachaint cad is féidir linn a dhéanamh chun cúrsaí a fheabhsú.

Faoi láthair, tá 8 bhfalscaí ar lasadh sa réigiún, agus tá na mílte comhraiceoirí dóiteáin ag obair go dian chun iad a mhúchadh. Tháinig comhraiceoirí dóiteáin ó gach cearn le cuidiú – ó Chalifornia, ó stáit eile sna Stáit Aontaithe, ó Cheanada agus ó Mheicsiceo. Tá FEMA (an tÚdarás Feidearálach um Bainistiú Éigeandála) ar an talamh ag tabhairt aire agus comhairle d’íospartaigh na tubaiste, agus ag cur airgid ar fáil dóibh. Tá na céadta póilíní (LAPD) agus gardaí náisiúnta ar patról sa cheantar, chun coireacht a chosc.

Is tréimhse an-deacair é dóibh siúd a bhfuil baill teaghlaigh nó cairde caillte acu. Níl sé éasca dóibh siúd atá gan dídean anois ach an oiread, go háirithe iad ar dódh amach as a gcuid tithe iad. Tá beagnach 100,000 duine faoi ordú aslonnaithe faoi láthair, agus an-deacair dóibh dídean a fháil anois. Tógfaidh sé go leor ama chun glanadh suas a dhéanamh, agus na blianta fada chun atógáil a dhéanamh.

Ach is é fírinne an scéil go bhfuil Deisceart California faoi bhagairt leanúnach maidir le tubaistí nádúrtha, creathanna talún san áireamh. Is dócha go n-éireoidh na falscaithe, na tuilte agus na sciorrthaí níos measa le himeacht ama. Leis sin, méadóidh na dúshláin romhainn agus beidh sé níos dainséaraí a bheith inár gcónaí anseo. Cé gur Neamh ar thalamh é formhór an ama, is Ifreann ar thalamh é uaireanta eile!

.

.

.

.

.

.

 “Bíonn deicheanna de bhlianta nuair nach dtarlaíonn dada; agus bíonn seachtainí ina dtarlaíonn deicheanna de bhlianta.” – Vladimir Lenin, bunaitheoir Pháirtí Chumannach na Rúise.

Tháinig deireadh tobann go dtí an cogadh cathartha a bhí ar siúl sa tSiria ón mbliain 2011 – Earrach na nArabach, am a bhí léirsithe agus agóidí ar siúl sa domhan Arabach, an tSiria san áireamh. Sheas an deachtóir Bashar al-Assad an fód an t-am sin. Bhí arm láidir aige agus le cabhair ón Liobáin (agus go háirithe fórsaí Hezbollah), ón Rúis agus ón Iaráin, chuir sé an t-éirí amach faoi chois go brúidiúil. Tuairiscítear gur maraíodh níos mó ná leathmhilliún Siriach agus gur ruaigeadh na milliúin as a gcuid tithe le linn an chogaidh, agus go bhfuil sé milliún teifeach i dtíortha eile dá bharr sin.

Ní raibh an bua aige in aghaidh na reibiliúnach an uair seo. Cén fáth?

Lag Trá Comhghuaillíochtaí!

Bhí gach rud difriúil an t-am seo. Ghearr fórsaí na reibiliúnach tríd an tír mar scian trí im, agus ba ar éigean a chuir an t-arm oifigiúil ina gcoinne in aon chor. Is é an grúpa is mó i measc na reibiliúnach ná “Hayat Tahrir al-Sham” (HTS), grúpa míleatach Ioslamaíoch a bhfuil Abu Mohammad al-Jolani i gceannas air. Cé go bhfuil na grúpaí sin ann ó thús an chogaidh, d’aithin siad laigí ar thaobh Uachtarán Bashar al-Assad, agus go háirithe i gcúpla tír thábhachtach a bhí i gcomhghuaillíocht leis – An Rúis agus an Iaráin. Thapaigh HTS an deis stairiúil sin, agus d’éirigh go hiontach leo. Ach cén fáth nach raibh dé ná deatach ar an Rúis agus an Iaráin an t-am seo?

An Rúis

Chonaic an domhan cá ndeachaigh an deachtóir gránna Bashar al-Assad nuair a d’fhill an feall ar an bhfeallaire. Rinne sé mar a dhéanfadh aon mheatachán sceimhlithe agus theith sé chomh luath agus ab fhéidir leis. Agus cá ndeachaigh sé ach go Moscó, áit ina bhfuil sé slán sábháilte, faoi choimirce an uachtaráin – Vladimir Putin. Beidh siad in ann comhbhrón a dhéanamh le chéile faoi cad a tharla sa tSiria. Bhain na caillteanais ollmhóra ní hamháin do al-Assad, ach do Putin freisin. Mar a dúirt iar-aire gnóthaí eachtracha na hÚcráine Dmytro Kuleba: “Chaith Putin faoin mbus Bashar al-Assad, ionas go mbeadh sé in ann fad a chur leis a chogadh san Úcráin. Tá ganntanas acmhainní air, agus níl sé chomh láidir agus a ligeann sé air féin!” Bhí cúpla focal le rá fiú ag Donald Trump, a dúirt: “Toisc go bhfuil an Rúis chomh cheangailte suas san Úcráin, agus toisc gur chaill sí níos mó ná 600,000 saighdiúir ann, ní raibh sé de chumas aici stad a chur leis an máirseáil tríd an tSiria, tír a chosain siad le blianta anuas.”

Níl aon dabht ach gur léirigh an bua a fuair fórsaí na reibiliúnach ar réimeas al-Assad nach bhfuil ar bun ag Putin taobh amuigh den Rúis ach buaileam sciath.

An Iaráin

Le míonna beaga anuas, níorbh fhéidir leis an Iaráin bac a chur ar oibríochtaí Iosrael. Maraíodh ceannaire polaitiúil Hamas, Ismail Haniyeh, i dTehran. Rinne Iosrael ionsaithe ar timpeall 20 targaid mhíleata san Iaráin. Tar éis feachtas míleata ina n-aghaidh, tá Hamas agus Hezbollah buailte go dona ag Iosrael, agus a gcumhacht mhíleata déghrádaithe. Bhí an Iaráin ag tabhairt tacaíochta do Hamas agus Hezbollah mar bíonn siad ag troid ar a son. Bhí an Iaráin agus Hezbollah ag úsáid na Siria chun airm agus soláthairtí a iompar go dtí an Liobáin. Níl an rogha sin ar fáil acu níos mó, agus mar sin tá an Ais Fhrithbheartaíochta (an Iaráin, an tSiria suas go dtí seo, Hezbollah, Hamas, na Houthi ón Éimin agus cúpla grúpa eile san Iaráic) thíos chomh dona sin, go gceapfá go bhfuil sí marbh. Feicfimid linn.

An tSiria

Cad atá i ndán don tSiria féin? Tá HTS ag iarraidh rialtas idirthréimhseach a chur in áit, le Mohammed al-Bashir mar thaoiseach. Bhí sé ina thaoiseach ar chríocha HTS in iarthuaisceart na tíre roimhe seo. Beidh go leor deacrachtaí ag an taoiseach agus ag HTS cobhsaíocht a bhaint amach don tír.

Tá grúpaí eitneacha éagsúla sa tír: Arabaigh, Coirdigh, Turcánaigh, Asairigh, Airméanaigh, Ciscisigh, Druze, Alawítigh, Yazidigh agus teifigh Phalaistíneacha. Chomh maith leis sin, tá reiligiúin éagsúla ann: Moslamaigh (idir Sunni agus Shia), Alawítigh, Críostaithe, Yazídigh, Ismailigh agus Giúdachas.

Tá drochbhail ar gheilleagar na tíre mar iarsma den chogadh cathartha. Tá an geilleagar ag crapadh le breis is 13 bliain anuas – aon séú chomh mór faoi láthair agus a bhí sé roimh an gcogadh.

Tá breis is leath de dhaonra na tíre díláithrithe, agus meastar go bhfuil cúnamh ag teastáil ó 16.7 milliún duine. Is dídeanaithe nó iarrthóirí tearmainn thart ar 6.3 milliún, agus tá go leor daoine ag iarraidh filleadh abhaile anois.

Is tír straitéiseach í an tSiria sa Mheánoirthear, agus tá teorainneacha aici leis an Tuirc ó thuaidh, an Iaráic san oirthear, an Iordáin ó dheas, agus Iosrael agus an Liobáin san iardheisceart. Beidh an tír in ann tionchar mór a bheith aici ar chothromaíocht na cumhachta sa Mheánoirthear, agus gan dabht beidh leas dílsithe ag go leor tíortha eile sa tSiria dá bhrí sin.

Lámh shocair?

Suas go dtí seo, ní fhaca mé ach cúpla tír atá páirteach sa tSiria – Stáit Aontaithe Mheiriceá agus Iosrael. Ach in ionad cabhair a thabhairt don tír, bhíodar ag buamáil targaidí míleata go trom ann. Cén saghas cabhair í sin? Ní chuireann iompar mar sin an teachtaireacht cheart in iúl don tSiria, nó fiú don domhan mór.  

Ach is féidir tacaíocht a thabhairt don tSiria tríd an ngéibheann. Ba cheart do na tíortha a bhfuil smachtbhannaí acu ar an tSiria iad a mhaolú go luath, agus maoiniú a ghealladh di chun a hinfreastruchtúr a atógáil. Tá géarchéim dhaonnúil sa tír freisin, agus tá cabhair dhaonnúil ag teastáil go géar. Chomh maith leis sin, bheadh sé oiriúnach do na Náisiúin Aontaithe fórsa coimeádta síochána a thabhairt isteach mar bheart eatramhach, go dtí go mbeidh téarnamh marthanach agus cobhsaíocht pholaitíochta le feiceáil sa tír.

Cé gur ábhar dóchais é gur cloíodh réimeas uafásach al-Assad, níl deireadh déanta fós, agus níl ach suíochán leochaileach sa tSiria faoi láthair. Bímis ag súil nach é sin an ciúnas roimh anfa, ach tá sé róluath a rá fós.

.

.

.

.

.

.