“Nuair a fheiceann tú rud éigin nach bhfuil ceart, nach bhfuil cothrom, nach bhfuil cóir, caithfidh tú labhairt amach. Caithfidh tú rud éigin a rá; caithfidh tú rud éigin a dhéanamh.”

-John Lewis (1940-2020) – gníomhaí sna Stáit Aontaithe ar son chearta an duine.

Ní hé seo an t-am a bheith ciúin anseo i Meiriceá, agus an daonlathas i mbaol báis. Tá sé in am dúinn an fód a sheasamh go poiblí, ar mhaithe leis an daonlathas a chosaint in aghaidh garbhaol na holagarcachta. Is é an rud is measa dúinn ná a bheith ciúin, gan aon rud a rá faoi cad atá ar siúl faoinár súile. Tá formhór na bPoblachtánach sásta suigh siar sa rialtas gan rud ar bith a dhéanamh, agus an tUachtarán Trump agus a chomhghleacaithe ag déanamh damáiste buan don rialtas feidearálach, agus ag sárú an bhunreachta níos dalba gach lá. Níl Páirtí na nDaonlathaithe nó na Neamhspleáigh ag déanamh a ndóthain ach an oiread – le cúpla eisceacht shuntasach. Tá an Seanadóir neamhspleách (Vermont) Bernie Sanders agus an t-ionadaí Daonlathach (Nua Eabhrac) Alexandria Ocasio-Cortez (AOC) ar chamchuairt pholaitiúil mhór sna Stáit Aontaithe faoi láthair, darb ainm ‘An Troid in aghaidh na holagarcachta’. Ní raibh siad ag súil leis na taifid tinrimh atá á fáil acu ar fud na tíre. Seachtain ó shin, d’fhreastal mé ar agóid áitiúil eile sa bhaile ina bhfuil cónaí orm i gContae San Diego, agus ba shólás dom a bheith ann, le daoine eile nach bhfuil sásta fanacht sa bhaile gan aon rud a dhéanamh tríd an gcaimiléireacht atá ar siúl i Washington DC. Nuair a chuala mé go mbeadh Bernie Sanders agus AOC ag teacht ar cuairt go Los Angeles, bhí sé éasca an cinneadh a dhéanamh freastal ar an ócáid speisialta sin!

Fight Autocracy

Ar 12 Aibreán fuaireamar (mé féin agus mo bhean chéile) an traein go croílár Los Angeles (Union Station) go moch ar maidin. Tar éis siúlóid ghearr chuig Páirc Gloria Molina, chuamar isteach trí gheataí slándála. Níor ghá dúinn a bheith ann chomh luath, mar bhí polaiteoirí áitiúla agus aoichainteoirí de chuid ceardchumann éagsúil ar an stáitse le linn na maidine. Chuamar amach ag lorg bia tar éis tamaillín, mar bhí scuainí fada ag fanacht ar na carranna lónadóireachta agus ar na leithris inaistrithe. Bhí an t-ádh dearg orainn, mar fuaireamar cúirt bhia gar don pháirc, agus bhí lón deas againn roimh theacht ar ais.

Thosaigh na príomhimeachtaí i ndáiríre ag a haon a chlog tráthnóna, nuair a tháinig Joan Baez ar an stáitse. D’oscail sí leis an amhrán tíre “Ain’t Gonna Let Nobody Turn Me Around,” agus bhí an slua ag liúireach go hanamúil nuair a chan sí liricí nua ag rá “Ní ligfidh mé d’aon fhoirchinigh gheala mé a chasadh timpeall” agus “Ní ligfidh mé do na billiúnaí gránna sin mé a chasadh timpeall.” Lean sí le “There But For Fortune,” chomh maith le clúdach corraitheach ar “Imagine” le John Lennon.

Chuir Baez a dímheas in iúl do riarachán Trump an mhí seo caite, nuair a bhí sí mar aoi ar an gclár teilifíse “Everybody’s Live With John Mulaney” le John Mulaney agus dúirt sí “go bhfuil ár ndaonlathas ag dul trí thine!”

Tháinig an t-amhránaí is scríbhneoir Maggie Rogers ar an stáitse ansin, agus chan sí “Different Kind of World”, “Light Ón” agus “Alaska”. Tháinig Baez ar ais chun an stáitse agus chan siad “America the Beautiful” le chéile.

Fuair Neil Young an seal roimh AOC agus Sanders, ag teacht amach lena ghiotár leictreach agus a orgán béil, ag canadh leis an slua “Tóg America ar ais” (Take America back) agus cumhachtchordaí á seinm aige ar an ngiotár. Sheinn Young “Rainbow of Colours”, “Take America back” arís, agus ag deireadh a léiriú chan sé “Rockin’ in the Free World” le Baez.

AOC agus Bernie

Ansin bhí sé in am do AOC teacht ar an stáitse. Níor chuir sí fiacail ann, ag rá gur am scanrúil é seo. “Táimid ag féachaint ag comharsana, mic léinn agus cairde ag cailliúint a bpoist; tá siad á gciapadh agus fiú fuadaithe ag an rialtas.” Dúirt sí freisin go bhfuil cumhacht, cíocras agus caimiléireacht ag glacadh seilbh ar an tír faoi láthair i slí nach bhfacthas a leithéid riamh cheana.

Nuair a tháinig Bernie Sanders ar an stáitse, bhíomar go léir ar bís. Dúirt sé linn go raibh 36,000 dúinn i láthair, rud nár mhaith le Trump agus Musk a fheiceáil. “Is ré é seo ina bhfuil an páirtí Poblachtánach ina chultas, ag géilleadh do gach mian atá ag Trump,” a dúirt Sanders linn, ag cur leis go bhfuil riarachán Trump anois “ag beartú conas is féidir leo $1.1 trilliún a thabhairt mar bhuntáistí cánach don lucht airgid”. Dúirt sé freisin gur ré fíorchontúirteach atá ann faoi láthair, agus go mbeidh tionchar nach beag ag ár bhfreagra, ní hamháin orainn féin, ach ar na glúine atá le teacht. Dúirt sé cúpla rud eile a chuaigh i bhfeidhm go mór orm. “Níl mé ag rá a thuilleadh go bhfuil muid ag bogadh i dtreo na holagarcachta, táim ag rá go bhfuil muid anois ag maireachtáil i sochaí olagarcachta.” Dúirt sé freisin “Inár ndaonlathas, ní mór dúinn stop a chur le billiúnaithe a bheith in ann toghcháin a cheannach!”

Conclúid

Sin ach cúpla sampla beag as a raibh le rá ag AOC agus Bernie Sanders, ach rinne mé iarracht bunbhrí a n-óráidí a chur in iúl duit. Níl mé in ann na mothúcháin a mhíniú duit, ach an oiread. Ach bhíomar thuas seal thíos seal, idir gháire agus ghol, agus na mothúcháin ag rith tharainn go léir a bhí i láthair. Ach tríd is tríd, b’eispéireas spreagúil é dúinn go léir a d’fhreastail ar an slógadh seo. Nílimid inár n-aonar, agus nílimid gan chumhacht. Ach is gá dúinn go léir seasamh suas gach uair a fheicimid rud mícheart á dhéanamh ag an rialtas, agus cur ina choinne i ngach slí dhleathach is féidir linn. Go háirithe, nuair a bheidh an deis againn vóta a chaitheamh sna toghcháin mheántéarma an bhliain seo chugainn, tá sé de dhualgas ríthábhachtach orainn an chumhacht sin a úsáid chun lútálaithe Trump a chaitheamh amach as Teach na nIonadaithe agus an Seanad, agus ionadaithe agus seanadóirí nua a chur i gcumhacht – daoine a bheidh ag troid ar ár son, agus ní ar son na n-olagarcaí.

Chruthaigh Donald Trump agus Elon Musk gníomhaireacht chomhairleach taobh amuigh de rialtas Stát Aontaithe Mheiriceá (SAM), a thabharfaidh comhairle do Trump conas méid mór caiteachais a ghearradh ó bhuiséad an rialtais fheidearálaigh. Cheap Musk ar dtús gur féidir leis $2 trilliún a ghearradh, ach d’admhaigh sé níos déanaí gur suim níos lú a bheadh i gceist. Ach ní bheidh sé éasca sciar maith a ghearradh – méid a dhéanfadh difríocht mhór. Chun é sin a thuiscint, is gá cúpla rud a mhíniú faoin mbuiséad feidearálach SAM.

Buiséad Feidearálach SAM

Tá buiséad de $6.75 trilliún ag an rialtas feidearálach don bhliain 2024. Tá an buiséad roinnte ina dhá chuid: caiteachas éigeantach agus caiteachas lánroghnach. Ní féidir caiteachas éigeantach a ghearradh siar, rud a dhearbhaigh Trump féin, más beag nó mór is fiú é. Sa chatagóir sin, tá cláir mar: sláinte (Medicare agus eile): 28%; slándáil shóisialach: 21%; cosaint: 18% agus aisíocaíochtaí ar an bhfiachas náisiúnta: 14%. Sin 81% den bhuiséad feidearálach, nó beagnach $5.5 trilliún as an $6.75. Fiú má ghearrtar amach gach rud sa bhuiséad lánroghnach (sochair d’iarshaighdiúirí, iompar, talmhaíocht, sochair dhífhostaíochta agus cúnamh tithíochta agus tuilleadh lena chois), ní bheadh ach $1.25 trilliún gearrtha agat. Ach ní bheadh sé réalaíoch gach rud lánroghnach a chur ar ceal.

Níl go leor ar eolas againn faoi cad atá ar intinn ag Musk maidir le gearradh siar. Dála an scéil, bhí Vivek Ramaswamy, iar-iarrthóir uachtaránachta agus billiúnaí ardteicneolaíochta, mar chomhpháirtí Musk ar dtús, ach tá sé ag fágáil an phoist sin chun seasamh sa toghchán gobharnóra in Ohio. Ach tá daoine eile, réaltaí ardteicneolaíochta cosúil leis an gcaipitlí fiontair, Marc Andreessen, ag obair le Musk i D.O.G.E. Ní bheidh aon easpa daoine cliste ann, gan dabht!

Pleananna D.O.G.E.

Scríobh Musk agus Ramaswamy go mbeadh “laghdú ar líon na bhfostaithe ar fud an mhaorlathais fheidearálaigh” i gceist go príomha. Seachas sin, áfach, tá an scéal faoi bhrat rúndachta. Ní haon ionadh go bhfuil fainic ar fhostaithe feidearálacha i ngeall ar ar éiginnteacht atá ann ó thaobh a ngairme de. Is furasta a chreidiúint go bhfuil na fostaithe céanna faoi uamhan agus faoi eagla, go háirithe nuair a smaoiníonn siad faoi cad a rinne Musk le Twitter tar éis é a cheannach – is é sin gearradh siar 80% dá fhostaithe a dhéanamh.

Ar an lámh eile, áfach, mar a fuair ceannairí na tionsclaíochta eile amach, tá difríochtaí suntasacha idir an rialtas agus earnáil na tionsclaíochta. Is tasc gan bhuíochas é aon ghné den rialtas a ghearradh siar nó fiú a athrú – ó líon na ndaoine go dtí an buiséad go dtí na leathanaigh rialacha sa chlár feidearálach.

Na dúshláin roimh D.O.G.E.

Ar aon nós, ní bheidh sé éasca do Musk agus a fhostaithe i D.O.G.E. a chuspóir a bhaint amach. Seo cúpla deacracht a bheidh acu:

Dúshlán eile!

Ní hé seo an chéad uair a rinneadh iarracht caiteachas feidearálach a ghearradh siar. Ag breathnú siar 50 bliain, níor laghdaíodh caiteachas feidearálach bliantúil ach cúig huaire, agus ní raibh aon laghdú níos mó ná 8% bainte amach. Tháinig na laghduithe sin i gcásanna speisialta – tar éis an géarchéim airgeadais 2008-9, agus tar éis na pandéime 2020-2023. Fiú amháin sna hochtóidí faoi réim Ronald Reagan féin, a chruthaigh coimisiún chun an caiteachas feidearálach a laghdú agus a d’ordaigh dá chomhaltaí “obair ar nós cú fola gan staonadh,” mhéadaigh caiteachas gach bliain.

Conclúid

Is í Comhdháil na Stát Aontaithe atá i gceannas ar chaiteachas. Ar lámh amháin, deir a baill gur gá gearradh siar ar chaiteachas an rialtais, ach ar an lámh eile (agus cúis mhaith leis freisin!) níl siad sásta gearradh siar ar chaiteachas ina toghcheantair féin.

Cuireann sé sin D.O.G.E. i bponc, agus de réir a chéile tá an fhírinne lom á bhfoghlaim acu sa roinn sin. Dúirt Musk le déanaí gurb é gearradh $2 trilliún an cás is fearr a bheadh ann, agus cé go mbainfeadh sé triail as an gcuspóir sin a bhaint amach, seans níos fearr go sroichfidís $1 trilliún. Tá sé ar tí ag D.O.G.E. a fhostaithe féin a chur in ionad i ngníomhaíochtaí feidearálacha le tamaill mhaith, chun tuiscint níos doimhne a fháil ar a n-oibríochtaí agus a neamhéifeachtúlachtaí.

Tá sé mar chuspóir ag Musk agus D.O.G.E. an tasc a bheith déanta faoi Iúil 4, 2026. Sa tslí sin, má tá reachtaíocht de dhíth, beidh sé mhí ag an gComhdháil é a rith. Nuair a smaoiníonn tú ar cé chomh mór agus cé chomh casta is atá rialtas SAM, beidh gach nóiméad den am sin ag teastáil uathu i D.O.G.E. don tasc ollmhór agus ríchasta seo!

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

Nuair a shroicheamar California na blianta ó shin, ní raibh mótarbhealach nó saorbhealach feicthe againn riamh cheana ach amháin ar an teilifís. Bhí an débhealach ó Bhaile Átha Cliath go dtí an Nás an rud ba chosúla a bhí againn in Éirinn an tráth sin.

Bhí eagla an domhain orm rompu agus rinne mé mo dhícheall fanacht glan orthu. D’éirigh liom ar dtús, ach tháinig deireadh leis sin go tapa nuair a thiomáin mé suas caolbhealach isteach de thaisme. Ní raibh faic le déanamh ansin ach dul leis an sruth agus ansin bhíomar ar an saorbhealach! Bhí greim báis ar an roth stiúrtha agam agus mé cromtha anuas air. Bhí mé ag bárcadh allais! D’fhan mé sa lána mall agus lean mé ag tiomáint. Thuigeamar go mbeadh orainn tiomáint amach caolbhealach amach chomh luath agus ab fhéidir linn nó chríochnóimis suas i San Francisco.

Faoi dheireadh, d’éirigh liom éalú ón saorbhealach ag áit ar a dtugtar ‘Pacific Palisades’ air. Seans go n-aithneofá an t-ainm mar tá sé i mbéal an phobail ar fud na cruinne faoi láthair.

Sna laethanta luatha sin cheapamar go raibh muid i Neamh ar thalamh. Bhí an aimsir go breá gach lá agus bhí cultúr na caoithiúlachta i bhfeidhm. Ba ghearr a mhair sé, ar an drochuair, agus tháinig deireadh tobann lenár mí na meala lá amháin nuair a bhí crith talún ann. Bhí an teilifís ar siúl againn agus chuaigh an tuairisceoir nuachta i bhfolach faoin deasc nuachta gan mhoill. Bhí ár bhfoirgneamh ag luascadh anonn is anall ach d’fhan sé slán. Shílfeá nach stopfaí an croitheadh, ach faoi dheireadh stad sé.

Rinne sé go leor báistí ann le linn sa chéad gheimhreadh a bhíomar inár gcónaí i Los Angeles, agus dá bhrí sin bhí sciorrthaí talún agus láibe agus scriosadh roinnt tithe.

Cé gur tharla falscaithe inár laethanta tosaigh i gCalifornia a rinne damáiste suntasach, d’éirigh cúrsaí níos measa le himeacht ama. Tarlaíonn falscaithe níos minice agus iad níos contúirtí sa lá atá inniu ann ná riamh. Is dócha go bhfuil baint ag téamh domhanda leis sin. Bhíomar inár gcónaí ar imeall cainneoin ar feadh roinnt mhaith blianta, agus muid aineolach go hiomlán ar chontúirt dóiteáin. Cheannaíomar teach in aice na farraige fiche cúig bliana ó shin ionas go mbeimis níos gaire dár n-ionaid oibre, agus táimid ann fós. Níor thuigeamar ag an am go raibh buntáiste mór ag baint leis sin – is annamh a bhíonn falscaithe anseo, mar níl na sléibhte gar dúinn. Bhí falscaí uafásach sa chontae seo (San Diego) sa bhliain 2003, agus chaill roinnt mhaith de mo chomhghleacaithe a tithe san fhalscaí sin –  an ‘Cedar Fire’. Bhí ar mo mhac agus mé féin tiomáint in aice leis an bhfalscaí sin agus muid ag teacht abhaile tar éis turas bóthair. Chuir sé eagla an domhain orainn a bheith gar do lasracha a theagmhaigh leis an spéir féin. Bhí an t-aer te agus bhí boladh dó láidir ann. Bhíomar in ann cnagarnach challánach na tine a chloisteáil freisin. Nuair a fheiceann tú agus cloiseann tú falscaí chomh mór sin agus chomh gar duit, bíonn tuiscint nua agat faoi dhainséar, scála agus scóip falscaithe. Fanann tuiscint mar sin leat go deo.

Gan dabht, chonaic tú na falscaithe i ‘Pacific Palisades’ agus in ‘Altadena’ ar an teilifís, agus chuala tú an nuacht go léir faoi. Tá na falscaithe ag réabadh agus ag scriosadh gach rud ina bealach, beag, meánach nó mór agus tá na fobhailte sin díreach sa bhealach. Idir ‘Pacific Palisades’ agus ‘Altadena’, dódh níos mó ná 12,000 foirgneamh go dtí seo. Fuair 25 duine ar a laghad bás faoin am seo. Is tubaiste uafásach é ag cur isteach go mór ar go leor teaghlaigh, agus beidh sé an-deacair dóibh siúd le blianta fada as seo amach.

Tá dhá phríomhchúis leis na falscaithe uafásacha seo. Ar an gcéad dul síos, táimid buailte ag triomach le 8 mí anuas. Dá bhrí sin, tá an fásra go léir an-tirim. Ar an dara dul síos, tá gaotha tirime na bhfásach (‘Santa Anas’) ag séideadh ina ngála le seachtain anuas, ar ardluas suas go 160 km san uair. Le dálaí aeráide mar sin, ní thógann sé ach spréach amháin chun falscaí a lasadh agus is é sin díreach a tharla sna cásanna seo.

Bíonn sé deacair i gcónaí déileáil le tubaistí chomh mór sin de réir mar a tharlaíonn siad, agus cé go raibh foireann dóiteáin ar an láthair tapa go leor, agus cé go raibh aerárthaigh múchta tine ag ligean anuas dómhoillitheach, tháinig fadhbanna éagsúla chun solais go luath. Níl a dóthain acmhainní ar fáil ag an bhfoireann dóiteáin, dá bhrí leithdháileadh a buiséid a bheith ciorraithe bliain i ndiaidh bliana. Chomh maith leis sin, thriomaigh cuid de na hiodraint dóiteán níos faide suas na sléibhte, ionas nach raibh uisce ar fáil do chomhraiceoirí dóiteáin ag am criticiúil. Níl an córas uisce cónaithe deartha chun déileáil le héilimh chomh mór agus a cuireadh air. Déanfar go leor imscrúduithe chun na ceisteanna seo a phlé agus a thuiscint chun féachaint cad is féidir linn a dhéanamh chun cúrsaí a fheabhsú.

Faoi láthair, tá 8 bhfalscaí ar lasadh sa réigiún, agus tá na mílte comhraiceoirí dóiteáin ag obair go dian chun iad a mhúchadh. Tháinig comhraiceoirí dóiteáin ó gach cearn le cuidiú – ó Chalifornia, ó stáit eile sna Stáit Aontaithe, ó Cheanada agus ó Mheicsiceo. Tá FEMA (an tÚdarás Feidearálach um Bainistiú Éigeandála) ar an talamh ag tabhairt aire agus comhairle d’íospartaigh na tubaiste, agus ag cur airgid ar fáil dóibh. Tá na céadta póilíní (LAPD) agus gardaí náisiúnta ar patról sa cheantar, chun coireacht a chosc.

Is tréimhse an-deacair é dóibh siúd a bhfuil baill teaghlaigh nó cairde caillte acu. Níl sé éasca dóibh siúd atá gan dídean anois ach an oiread, go háirithe iad ar dódh amach as a gcuid tithe iad. Tá beagnach 100,000 duine faoi ordú aslonnaithe faoi láthair, agus an-deacair dóibh dídean a fháil anois. Tógfaidh sé go leor ama chun glanadh suas a dhéanamh, agus na blianta fada chun atógáil a dhéanamh.

Ach is é fírinne an scéil go bhfuil Deisceart California faoi bhagairt leanúnach maidir le tubaistí nádúrtha, creathanna talún san áireamh. Is dócha go n-éireoidh na falscaithe, na tuilte agus na sciorrthaí níos measa le himeacht ama. Leis sin, méadóidh na dúshláin romhainn agus beidh sé níos dainséaraí a bheith inár gcónaí anseo. Cé gur Neamh ar thalamh é formhór an ama, is Ifreann ar thalamh é uaireanta eile!

.

.

.

.

.

.