Is beag aird a Rialtais Fheidearálaigh a dhírítear ar fhoréigean le gunnaí i Meiriceá! Sin an fhírinne shearbh atá soiléir gach uair a tharlaíonn mórshléacht eile sa tír. Ar an drochuair, tarlaíonn a leithéid go rómhinic ar fad. Dúnmharaithe tubaisteacha iad go léir a imrítear ar dhaoine neamhurchóideacha, go minic in áiteanna atá in ainm is a bheith sábháilte – áiteanna cosúil le scoileanna, ionaid adhartha, bialanna, agus siopaí. Ach nuair a dhúnmharaítear páistí soineanta gan taise mar a tharla go leor uaireanta –le fíorghairid in Uvalde, i Texas, agus nuair a thuigeann tú go bhfuil formhór na mbásanna sin inseachanta, caithfidh tú an cheist a chur: cad é faoin spéir atá cearr le Rialtas na Stáit Aontaithe? Tá na rialacháin a bhaineann le gunnaí ag éirí níos scaoilte an t-am ar fad, nuair atá a mhalairt ag teastáil go géar.  Is í an fhadhb atá i gceist ná cumhacht thruaillitheach an airgid! Tá an Cumann Náisiúnta Raidhfilí (NRA), in éineacht le Poblachtánaigh sa rialtas feidearálach ag obair le chéile chun fealsúnacht an NRA a scaipeadh, fealsúnacht a chothaíonn cearta úinéireachta gunnaí do chách sa tír. Ní mar sin atá sé i dtíortha eile, agus bhí roinnt mhaith tíortha in ann foréigean le gunnaí a laghdú go suntasach.

Cad is féidir leo siúd a dhéanamh nach bhfuil ar acmhainn na Stáit Aontaithe a dhéanamh?

.

Freagairt éirimiúil agus thapa!

I gCeanada, sa bhliain 1989, nuair a dhúnmharaíodh ceithre bhean déag go barbartha ag ollscoil École Polytechnique i Montreal, cuireadh dlíthe nua i bhfeidhm maidir le gunnaí. Arís i 2020 tar éis sléacht eile agus trí dhuine dhéag maraithe ag fear gunna, cuireadh dlíthe nua i bhfeidhm chun coisc a chur ar airm ionsaithe agus airm uathoibríocha agus fiú ar na saghsanna piléar a bheadh ceadaithe a úsáid.  I gCeanada, laghdaíodh an ráta dúnmharaithe go suntasach dá bharr sin go .5 dúnmharú as gach 100,000 duine le gunnaí gach bliain, i gcomparáid le ráta atá i bhfad níos airde – 4 dúnmharú as gach 100,000 duine sna Stáit Aontaithe.  Fiú sna Stáit Aontaithe féin, níl ráta mar an gcéanna i ngach Stát – braitheann sé ar láidreacht na ndlíthe gunnaí atá i bhfeidhm. Tá níos mó ná 25 dúnmharú as gach 100,0000 duine i Mississippi, Louisiana agus Wyoming, agus ní taisme ar bith é go bhfuil na dlíthe gunnaí is laige sa tír ag na stáit sin.

Dála an scéil, rinne an Astráil agus an Riocht Aontaithe mar an gcéanna le Ceanada, agus chuir siad dlíthe níos déine i bhfeidhm tar éis mórshléachtanna ina dtíortha féin. D’ísligh siad an ráta dúnmharaithe go suntasach freisin.

Tá sé an-soiléir go bhfuil nasc idir láidreacht na dlíthe gunnaí agus mar sin an líon gunnaí atá i gcúrsaíocht, agus an ráta dúnmharaithe.  Tharraing an tUachtarán Biden ár n-aird ar shampla amháin. Dúirt sé: “Cuireadh cosc ar airm ionsaithe sa bhliain 1994, agus thit an ráta dúnmharaithe le gunnaí. Chuaigh an dlí sin as feidhm i 2004, agus ansin mhéadaigh an ráta mórshléachtanna faoi thrí.”

Ar an mhórphictiúr sna Stáit Aontaithe, seo iad na staitisticí: Tá 400 milliún gunna ann, agus as an uimhir sin, timpeall 20 milliún gunna ionsaithe, cosúil leis an AR-15 ar úsáid go leor de na gunnadóirí iad chun damáiste as cuimse a dhéanamh.  

Cén fáth?

Tá réiteach cruthaithe ann agus is é sin ná reachtaíocht gunnaí níos déine a achtú. Cén fáth nár tharla agus nach dtarlaíonn a leithéid sin sna Stáit Aontaithe nuair a chruthaigh tíortha eile go n-oibríonn an straitéis seo go feidhmiúil chun foréigean gunnaí a laghdú? Is é an comhoibriú an cur chuige atá i réim, go háirithe idir an NRA agus an Páirtí Poblachtánaigh. Faigheann na Poblachtánaigh tacaíocht airgeadúil agus faigheann an NRA tacaíocht polaitiúla i gcaidreamh siombóiseach eatarthu.  Ach is drochmhargadh é sin do phobal na tíre a bhfuil orthu cónaí i dtír i bhfad níos dainséaraí dóibh go léir. Tá na Poblachtánaigh sa Seanad in ann bac a chur ar aon dlí gunna a thagann os a gcomhair, agus sin díreach a dhéanann siad. Chomh fada agus is féidir leis an NRA agus na Poblachtánaigh an bob sin a bhualadh ar dhóthain daoine, leanfaidh siad ar aghaidh mar sin. Idir an dá linn, is faoi gach stát atá sé a dlíthe gunnaí féin a chur i bhfeidhm chun an sléacht uafásach seo a laghdú.

.

.

.

Beagnach trí bliana ó shin, scríobh mé alt faoin bhfoireann náisiúnta sacair SAM (USWNT) a bhuaigh Corn Domhanda na mBan in aghaidh na hOllainne i gcluiche d’ardchaighdeán. Tar éis dom cuir síos a dhéanamh ar an gcluiche sin, dúirt mé nach raibh USWNT chomh rathúil sin ó thaobh comhionannais de.  

Seo mar a scríobhas: “Tá sé an-suimiúil gurb é gártha lucht féachana an tsacair tar éis an chluiche ceannais i mbliana ná: “pá comhionann, pá comhionann.” Is cinnte go bhfuil argóint láidir ag na mná, go háirithe ina dtír féin. Tá an argóint níos láidre fós dóibh tar éis an Choirn Domhanda a bhuachan gan dua den cheathrú huair.”

Bhí cultúr leithcheala ag Cónaidhm Sacair na Stáit Aontaithe (USSF) le fada an lá, gan trácht ar an gComhaontas Idirnáisiúnta Sacair (FIFA). Ach níor ghlac USWNT leis an ‘status quo’ sin agus chuaigh siad go tréan i ngleic leis an leithcheal inscne sin.

Rinne cúigear imreoirí dóibh gearán sa bhliain 2016 leis an gCoimisiún um Dheiseanna Comhionann Fostaíochta (EEOC) sna Stáit Aontaithe in aghaidh an USSF, ag éileamh comhionannais maidir le coinníollacha oibre agus pá. Sa bhliain 2017, tháinig an USNWT agus USSF ar chomhaontú, go socrófaí na fadhbanna eatarthu féin laistigh de cúig bliana, ag úsáid córais cómhargála.

.

Cás Dlí

Sa bhliain 2019, nuair nach raibh aon dul chun cinn déanta fós chun teacht ar réiteach, thóg na himreoirí USNWT cás caingne aicmí in aghaidh an USSF. Bhí siad ag lorg pá aisghníomhaigh, damáistí agus bearta pionósacha eile freisin, ag dul ar ais go 2015.  Agus bhí siad ag éileamh comhionannais iomláin le foireann náisiúnta na bhfear SAM (USWNT) as sin amach.    

Níor thug breitheamh feidearálach breith ina leith, mar gheall ar chomhionannas pá, áfach. Dúirt sé nárbh fhiú dul ar aghaidh mar shínigh an USWNT conradh oibre a bhí ina ceangal de réir dlí. Níor ghlac an USWNT leis an rialú sin, agus rinne siad achomharc chuig an 9ú Cúirt Achomhairc ag iarraidh an rialú sin a fhreaschur. Is díol suntais gur chuir an USMNT mionteagasc chuig an chúirt ag tacú go láidir leis an achomharc.  Seo sliocht beag as an mionteagasc sin:

“Mar go raibh cúrsaí airgid USSF feabhsaithe go mór ón am a ndearna muid féin idirbheartaíocht ar son pá i 2011, cheapamar gur cheart dóibh (USWNT) a thrí oiread níos mó pá ná muidne a fháil.”

Tháinig siad (USWNT agus USSF) ar shocrú i mí Feabhra 2022. Faoin socrú sin, thoiligh USSF go n-íocfaidís 24 milliún dollar do USWNT agus gheall siad dóibh go raibh pá comhionann mar sprioc acu freisin, ag brath ar thorthaí na gcainteanna cómhargála.

Bua Iontach   

Chríochnaigh na cainteanna cómhargála idir USWNT agus USSF le déanaí, le toradh dearfach, cumhachtach agus ceannródaíoch. Dúirt uachtarán USSF Cindy Parlow Cone, iarimreoir USWNT í féin gur ghníomh stairiúil a bhí ann. Dúirt Becky Sauerbrunn, uachtarán (agus imreoir) USWNT gur léirigh an comhaontú dianiarrachtaí na n-imreoirí ní hamháin ar an bpáirc ach an t-am go léir.

Beidh pá agus coinníollacha oibre USWNT (foireann náisiúnta na mban) agus USMNT (foireann náisiúnta na bhfear) díreach mar an gcéanna.  Tá sé deacair comhaontú mar seo a chur i bhfeidhm, nuair ní mar sin atá cúrsaí i réimse sacair i gcoitinne. Mar shampla, bhuaigh an Fhrainc Corn Domhanda na bhfear sa bhliain 2018, agus bhuaigh na Stáit Aontaithe Corn Domhanda na mban sa bhliain 2019. Fuair an Fhrainc 38 milliún dollar, agus ní bhfuair na Stáit Aontaithe ach 4 milliún. Agus é sin tar éis duais na mban a mhéadú faoi dhó idir 2015 agus 2019!  Nach bhfuil sé dodhéanta, mar sin, comhionannas a fháil idir USWNT agus USMNT?

Áit a bhfuil toil tá bealach!

Ar an dea-uair, níl sé dodhéanta! Tháinig na trí pháirtí (USSF, USWNT, USMNT) ar réiteach na ceiste, ag úsáid ‘ioncam roinnte’ i gcás duaiseanna. Cuirfear airgead ó dhuaiseanna le chéile, agus roinnfear an ciste ansin idir na trí ghrúpaí ar bhealach a thugann cothrom na Féinne do chách, mná san áireamh!  Mar shampla, tóg Corn Domhanda na bhfear 2022, agus Corn Domhanda na mban 2023! Cuirfear aon airgead a bhuafar i gciste agus ansin gheobhaidh USWNT 45%, USMNT 45%, agus USSF 10% den airgead.  

Is dea-shampla é seo do thíortha eile, do FIFA agus ar ndóigh don réimse spóirt i gcoitinne. Tá súil agam go ndéanfaidh siadsan an rud céanna agus go dtabharfaidh siad cothromaíocht i gcúrsaí pá agus coinníollacha oibre do gach duine, lánstad!

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

Níl aon údar gaisce ag an bPáirtí Poblachtánach sna Stáit Aontaithe maidir le heitic, agus tá an uile chosúlacht air nach cuma leo!  Éiríonn an scéal sin níos soiléire le gach lá a théann thart, agus d’fhág na samplaí is deireanaí a tháinig chun solas i mo staic mé.

Bréagadóir

Níl mé róshásta go bhfuil dúchas Éireannach ag ceannaire an fhreasúra i dTeach na nIonadaithe, fear darb ainm Kevin McCarthy.  Is mór an trua é go ndearna McCarthy dearmad ar na himircigh ina chlann féin agus an tairbhe a bhain a dtír nua astu.  Ar an drochuair, tá McCarthy go mór i bhfách leis an eite dheas, agus tá sé go mór in aghaidh inimirce anois.  Níos measa ná sin, is bréagadóir críochnaithe é, nach bhfuil spéis leis ach é féin a chur chun cinn, ar ais nó ar éigean. 

Dar le halt sa ‘New York Times’ le déanaí, tar éis an éirí amach sa Chaipeatól ar 6 Eanáir, 2021, bhí McCarthy ag rá gur cheart don Uachtarán Trump éirí as a phost de dheasca sin, agus go raibh sé chun é sin a rá le Trump.  Shéan McCarthy go ndúirt sé a leithéid ar chor ar bith.  Díreach tar éis sin, áfach, d’fhoilsigh an ‘New York Times’ gearrthóg fuaime mar fhianaise comhthacaíoch.  Ní raibh McCarthy in ann é a shéanadh níos mó, agus chonaiceamar go léir go bhfuil McCarthy chomh bréagach leis an diabhal féin.  In ainneoin é sin, tá gach cosúlacht ar an scéal go dtoghfar é mar sheanadóir arís.  Ní hamháin sin, ach má fhaigheann a pháirtí móramh sa Seanad, seans mór go mbeidh sé mar Spéicéir Theach na Comhdhála, an tríú ról is tábhachtaí i rialtas na Stáit Aontaithe.  Dia ár sábháil, tá an saol ina chadás!

Séantóir

Ansin, cad faoin Ionadaí Marjorie Taylor Greene, baill de chuid an Pháirtí Phoblachtaigh?  Creideann sí go diongbháilte sna teoiricí comhcheilge atá ag dul timpeall ar an idirlíon, agus go háirithe ar na meáin sóisialta, scaipthe ag an mbrat eagraíocht darb ainm QAnon.  Creideann lucht leanúna QAnon go bhfuil drong diabhaladhraitheoirí i gceannas ar chúrsaí an domhain, go háirithe baill an Pháirtí Dhaonlathaigh agus a lucht leanúna – daoine cosúil le Joe Biden, Hilary Clinton, Barack Obama agus an Pápa.  Is bocht an scéal é gur toghadh chun a post í, cé go raibh a fhios ag gach duine faoi sin.

Bhí Taylor Green an-ghníomhach maidir leis an éirí amach freisin, agus tá breith ar a haiféala aici faoi cad a dúirt sí timpeall 6 Eanáir, 2121.  Thóg dream vótálaí ina toghcheantar (i dtuaisceart Georgia) cás dlí ina haghaidh, ag maíomh gur sháraigh sí an Cheathrú Leasú Déag de bhunreacht na Stáit Aontaithe, a chuireann cosc ar ionadaí a bheith páirteach in aon éirí amach, nó a chabhraíonn leis a leithéid in aon slí.  Má bhuann siad an cás, ní bheidh cead ag Taylor Greene seasamh sa toghchán meántréimhse an mhí seo chugainn. 

Bhí Taylor Greene go mór trí chéile toisc go raibh uirthi dul os comhair na cúirte in Atlanta.  Chuir dlíodóirí na ngearánaithe ceisteanna uirthi faoina ról ag gríosú lucht leanúna Trump chun feirge, roimh an éirí amach. 

Tháinig rud ait nuair a bhí Taylor Greene i d’fhinné – chaill sí a cuimhne go huile agus go hiomlán.  Nuair a cuireadh ceisteanna uirthi, ba é an freagra is coitianta (níos mó ná caoga uair) a thug sí ná: “Ní cuimhin liom!”

Chuir dlíodóir na ngearánaithe an cheist seo ar Taylor Greene, faoin am díreach roimh an éirí amach: “An ndúirt tú nár cheart ‘aistriú cumhachta síochánta’ a ligean dul ar aghaidh?”

“Ní cuimhin liom,” a d’fhreagair Taylor Greene.

Ansin, chuir an dlíodóir fístaifeadadh ar siúl, agus é seo le rá ag Taylor Greene roimh an éirí amach:

“Níor chóir dúinn ligean an t-aistriú cumhachta síochánta dul ar aghaidh, rud atá ag teastáil ag Joe Biden, mar níor bhuaigh sé an toghchán.”

Ní raibh le rá ag Taylor Greene ach nach raibh sa ráiteas sin ach leathráiteas ar thóg an dlíodóir é as comhthéacs.  Tabhair suaimhneas dom!   

Conclúid

Vótáladh isteach in oifig na cneámhairí thuasluaite.  Is cúis imní é seo, mar léiríonn sé déine na géarchéime polaitiúla atá ar siúl sna Stáit Aontaithe faoi láthair.  Níos measa ná sin, gach seans go vótálfar isteach iad arís an mhí seo chugainn, in ainneoin a mí-iompar uafásach atá díreach in aghaidh na bprionsabal daonlathais ar bunaíodh na Stáit Aontaithe orthu sa chéad áit.  Níl aon rud eile le déanamh dúinn anois ach guí ar son míorúilte polaitiúla!

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.