Cúrsaí Reatha | I mBéal an Phobail

Vishing agus Smishing!

le mickgb | 2019/06/19 | Cúrsaí Reatha, Eolaíocht agus Teicneolaíocht

Cheap mé go raibh seachrán a theacht orm cúpla lá ó shin. Cén fáth? Fuair mé glao teileafóin ar m’fhón póca, agus nuair a bhreathnaigh mé ar an scáileán chun a fheiceáil cé a bhí ann, cad a chonaic mé ach mo phictiúir agus m’uimhir féin! Tháinig mearbhall orm, ach níor fhreagair mé. Níor fágadh aon teachtaireacht ghlórphoist ach an oiread.

Ach ní mar sin a bhí sé nuair a d’fhreagair Joseph agus Maggie Baker glao ó fón a mic, Jake, i mí Aibreán i Meiriceá. Dúirt an glaoiteoir gur fhuadaigh sé a mhac, agus go maródh sé é mura gcuirfidís airgead chuige. Rinne siad mar a dúirt sé, agus ansin chuir ag glaoiteoir síos an fón orthu. Chuir siad glao ar na gardaí láithreach, agus bhrostaigh na gardaí go dtí teach Jake. Ach bhí sé slán sábháilte sa bhaile. Camscéim a bhí ann, atá ag éirí níos coitianta faoi láthair – ‘fuadach fíorúil’ a thugtar air.

Seo ré nua i saol na n-ealaíontóirí scama. Tá na caimiléirí in ann uimhir bhréige a úsáid atá an-cosúil le d’uimhir fhéin, sa chaoi is go gcreidfeá go mb’fhéidir gur comharsa nó duine den teaghlach atá ag glaoch ort!

Má fhreagraíonn tú, téann siad ag obair go díreach le cleas de chineál éigin. Má dhéanann tú mar a iarrtar duit, gheobhaidh siad eolas pearsanta fút chun d’airgead a fháil, nó airgead díreach cosúil leis an gcás uafásach thuas. Tá cásanna ann agus cé nach roinntear aon eolas pearsanta, cuireann na caimiléirí ceisteanna ort ag lorg an focal ‘Sea’ agus ansin úsáideann siad taifead de chun pearsanú a dhéanamh ort chun airgid a fháil.

Fiú amháin mura bhfreagraíonn tú, ach má ghlaonn tú ar ais, tá seans go n-atreoraítear go glao ardráta í agus ansin beidh bille mór agat ón gcomhlacht teileafóin.

An bhfuil aon rud is féidir leat a dhéanamh chun a bheith slán ó dhíobháil?

Cé go raibh sé béasach glaonna a fhreagairt sna seanlaethanta, is ré nua cumarsáid atá ann inniu, agus mar sin caithfidh tú d’iompar féin a athrú. Seo cúpla nod cad is fearr duit a dhéanamh nuair a bhuaileann d’fhón.

Is é an rud is tábhachtaí ach gan an glao a fhreagairt mura n-aithneofá an uimhir a ghlaoigh. Níl sé deacair liosta teagmhála a choimeád ar d’fhón, leis na huimhreacha agus ainmneacha daoine a bhfuil tú sásta caint leo ar d’fhón. Nuair a bhuaileann d’fhón, agus má tá an uimhir a ghlaoigh sa liosta, tiocfaidh an uimhir agus an t-ainm suas agus ansin beidh a fhios agat cé atá ann. Cuirim fainic amháin ort, agus sin déan cinnte más féidir gurb é do theagmháil atá ann. Mar tá seans beag ann gur bréaguimhir í atá mar an gcéanna le ceann de do theagmhálacha.

Mura bhfuil uimhir thábhachtach i do liosta cheana féin, de ghnáth gheobhaidh tú glórphost ón nglaoiteoir, agus ansin beidh tú in ann an uimhir nua a chur i do liosta. Ní fhágann glaonna bréagacha glórphost go hiondúil.

Tugann sé seo mé go dtí an chéad phointe eile. Mura bhfuil tú cinnte cé atá ar an taobh eile den líne, ná tabhair amach aon eolas fút fhéin,, fiú amháin d’ainm, uimhir fhóin, seoladh nó, aon eolas pearsanta eile freisin. Agus is é an rud is sábháilte a dhéanamh nó gan aon eolas airgeadais a thabhairt amach riamh. Má deir an glaoiteoir gurb as institiúid airgeadais é/í, inis dó/di go nglaofaidh tú ar ais, agus úsáid an uimhir ar an ráiteas institiúide atá agat chun an glao a chur ar ais.

Dála an scéil, tá an prionsabal céanna i gceist le téacsanna agus le glaonna fóin. I mBéarla, úsáidtear na téarmaí ‘vishing’ (glao bréagach) agus ‘smishing’ (téacs bréagach) – tá siad chomh coitianta sin go bhfuil ainmneacha speisialta orthu i mBéarla!

Seo comhairle deiridh agam duit, a bheidh an-bheidh an-úsáideach, má tá an méid glaonna bréagacha ag bualadh ort gur mór an crá croí é. Bhí sé mar sin domsa, agus chuaigh mé ag lorg réiteach.

Tá go leor aipeanna cliste ar fáil a bhacann turscar fóin. Tá na cinn seo measartha maith, is dócha: ‘Hiya’, ‘Mr. Number’ agus ‘Truecaller’. Bain triail astu, go bhfeice tú cén ceann ab fhearr leat. Ní úsáidfinn féin m’fhón gan Hiya a bheith ag rith, agus ag dul i ngleic leis na drochdhaoine agus a róbait atá ag iarraidh mé a robáil!

Na déanaimis dearmad ar na laochra

le mickgb | 2019/06/12 | Cúrsaí Reatha, Nuacht Idirnáisiúnta, Tuairim

Ba mhaith liom plé a dhéanamh ar chur chuige i gcás feiniméan uafásach comhaimseartha atá forleathan sna Stáit Aontaithe agus a tharlaíonn freisin, ó am go ham, sa chuid eile den domhan. An oll-lámhach atá i gceist agam anseo.

Tar éis oll-lámhach uafásach i Christchurch inar cailleadh 51 duine, dúirt Príomh-Aire na Nua-Shéalainne, Jacinda Ardern an rud seo faoin dúnmharfóir srathach:

“D’iarr sé a lán rudaí a bhaint amach lena ghníomh sceimhlitheoireachta, ach nior cheann acu sin an droch-chail a thuill sé do fhéin . Agus sin é an fáth nach gcloisfidh sibh mé ag rá a ainm, riamh. Is sceimhlitheoir é, is coirpeach é, is antoisceach é. Ach nuair a labhraím, beidh sé gan ainm.”

Chomh maith leis sin, thóg sé níos lú ná mí chun reachtaíocht nua maidir le gunnaí a thabhairt isteach, agus chuir siad cosc ar ghunnaí leath-uathoibríocha. Gan dabht, rinne siad an rud ceart sa Nua-Shéalainn.

Bhí an marfóir sin ag lorg poiblíocht, mar rinne sé sruthú beo ar a eachtra uafásach, agus scríobh sé forógra lán d’fhuath ciníoch agus inimirceach. Toisc de ghnáth, bíonn an marfóir ag lorg poiblíocht, is é an chéad rud is cóir dúinn a dhéanamh sna meáin ná ainm an choirpigh a choimeád anaithnid gach uair, an oiread agus is féidir.

Ach ceapaim gur chóir dúinn rud eile a dhéanamh freisin. Tá laochra nua againn le déanaí, daoine a thug a mbeatha ionas go sábhálfaí daoine eile. Mar sin, is é an dara rud a mholfainn ná ainmneacha na laochra a cheangail leis na heachtraí sin in áit ainmneacha na ndúnmharfóirí. Glaofaidh mé amach cúpla ceann anseo maidir le oll-lámhaigh a tharla i mbliana agus fanfaidh na coirpigh gan ainm.

Abdul Aziz – Christchurch i Nua Shéalainn, mí an Mhárta 2019

Ní dheachaigh Abdul Aziz i bhfolach nuair a tháinig lámhachóir go dtí mosc Linwood i gChristchurch. Dídeanaí Afganastánach is ea é, agus bhí sé agus a ceathrar mhac i láthair ag an mosc ar an lá tubaisteach sin.

Bhí an marfóir tar éis níos mó ná 40 duine a mharú cheana i mosc eile i gChristchurch, Mosc Al Noor. Bhí sé ag iarraidh an rud céanna a dhéanamh ag Mosc Linwood. Ach nuair a chonaic Aziz cad a bhí ar siúl, phioc sé suas meaisín cártaí creidmheasa agus chuaigh sé sa tóir ar an marfóir. Scaoil an marfóir leis, ach níor bhuail sé é. Phioc Abdul suas gunna a chaith an marfóir ar an talamh, agus bhris sé fuinneog a charr leis. Thiomáin an marfóir leis agus ghabh na gardaí é gan mhoill. Bhí an marfóir in ann seachtar a mharú ag mosc Linwood.

Lori Gilbert Kaye, Jonathan Morales, Oscar Stewart – Poway, California, mí Aibreán 2019

Ar an lá deireanach Cásca na nGiúdach, maraíodh Lori Gilbert Kaye nuair a thosaigh fear ag lámhach ag an tsionagóg. Fuair Lori bás nuair a chuir sí í féin os comhair an Raibí chun é a chosaint. Ba í an duine amháin a fuair bás. Chuaigh beirt fhear, Jonathan Morales agus Oscar Stewart sa tóir ar an marfóir, nuair a chuala siad pléasc ghunna. Rith an marfóir go dtí a charr agus thosaigh Oscar Stewart ag scaoileadh leis. Thiomáin sé leis, ach ghabh na póilíní é go tapa.

Riley Howell – Charlotte, North Carolina, mí Aibreán 2019

Nuair a thosaigh fear ag lámhach san Ollscoil, thosaigh daoine ag rith agus ag dul i bhfolach. Thosaigh Riley Howell ag rith freisin, ach i dtreo an mharfóra. Streachail an lúthchleasaí neamheaglach seo an marfóir go talamh, ach le linn é sin a dhéanamh, fuair sé trí philéir agus maraíodh é. Ach fágadh ina staic an marfóir go dtí gur ghabh na póilíní é.

Kendrick Castillo, , Joshua Jones, Brendan Bialy – Denver, Colorado, mí na Bealtaine 2019

Nuair a thosaigh ceann de beirt chomhscoláirí ag lámhach ag scoil i Denver, Colorado, thug Kendrick fogha faoin marfóir go díreach. Maraíodh Kendrick de bharr sin, ach chuir sé stad leis an marfóir fada go leor gur chuir an bheirt Joshua Jones agus Brendan Bialy é faoin smacht. Díreach ina dhiaidh sin, tháinig na póilíní. Ba é Kendrick an duine amháin a fuair bás.

Mura gcuimhnímis ach amháin ar na laochra sna h-oll-lámhaigh seo, b’fhéidir nach mbeadh an spreagadh céanna ag daoine a d’fhéadfadh bheith ina ndúnmarfóiri srathacha.

“Brave New World!”

le mickgb | 2019/06/05 | Cúrsaí Reatha, Eolaíocht agus Teicneolaíocht, Nuacht Náisiúnta

Sa lá atá inniu ann, níl ach cúpla téama á dtuairisciú sna meáin, Brexit, Trump, agus gníomhartha sceimhlitheoireachta, san áireamh. Ar an drochuair, tugann siad neamhaird ar scéalta tábhachtacha eile, agus níl aon eolas againn ina dtaobhsan.

Scéal mór mar sin is ea bith-haiceáil (biohacking), agus dá mhéad a fuair mé amach faoi sin is ea ba mhó buaireamh a tháinig orm!

Bitheolaíocht DIY

Bitheolaíocht atá i gceist anseo, agus déanann baill an ghrúpa sin gach saghas turgnamh bitheolaíochta ar ainmhithe agus orthu féin freisin, fiú. Is é a dhéanann roinnt de na baill sin ná slis a inchlannú ina gcorp féin. Tá sliseanna féiniúlachta inchlannaithe ag níos mó ná 4,000 duine sa tSualainn, mar shampla. Tá sé luath fós, ach tá imní ar roinnt mhaith daoine faoina shábháilteacht sin.

Ach tá mé i bhfad níos buartha faoin saghas eile de bhith-haiceáil, eagarthóireacht na géine, ina n-athraíonn daoine cuid bhunúsach na beatha féin – an DNA. Cumas Diaga é sin, agus tá gá le cur chuige an-chúramach anseo. Ach ní mar sin atá sé ag an am seo, agus níl glactha le mórán rialacha ar chor ar bith. Bhí iontas an domhain orm nuair a fuair mé amach cén sórt rudaí aisteacha a tharla le déanaí, agus b’fhéidir gurb é an rud is fearr dom a dhéanamh anois nó achoimre gearr a dhéanamh ar chúpla ceann acu sin a thabhairt daoibh.

Rí na Haiceálaithe

Is é Josiah Zayden, a bhfuil cónaí air i gCalifornia, rí neamhoifigiúil an ghluaiseacht bhith-haiceála seo. Tá sé mar Phríomhfheidhmeannach ar chomhlacht beag darb ainm ODIN, a dhíolann fearas bith-haiceála saor ar an idirlíon. Leis an bhfearas seo, tá tú in ann do shaotharlann ghéine féin a bheith agat sa gharáiste. Díolann siad froganna beo freisin, ionas go mbeidh tú in ann instealladh géine a thabhairt dóibh mar thurgnamh saotharlainne, chun tabhairt faoi deara éifeacht na ndrugaí orthu. Sa chás seo beidh siad ag éirí níos mó tar éis athrú a ngéine.

Ach rud níos aistí fós é go ndéanann Josiah beart de réir a bhriathair. Cúpla bliain ó shin, rinne sé sruthú beo ar óráid a thug sé ag comhdháil eolaíochta, agus idir é ag caitheamh mallachtaí agus ag ól uisce beatha, thug sé instealladh dó féin. Dúirt sé go n-athrófaí a ghéinte ionas go mbeadh matáin níos mó aige. Taobh istigh de chúpla mí, rinne cúpla duine eile aithris air, ceann amháin ag rá gur leigheas heirpéas a bhí i gceist, agus ceann eile gur leigheas ar HIV a bhí ann. Tá sin samhnasach agus mífhreagrach, agus is drochshampla é do gach duine, dár liomsa.

Ach fan! Éiríonn sé níos measa. Le fearais saor mar sin a chur ar fáil, tá duine ar bith in ann eagarthóireacht na géine a dhéanamh, gan aon mhaoirseacht. Agus is féidir rudaí uafásacha a dhéanamh.

An Bholgach ar ais?

Cuireadh deireadh leis an mBolgach sa bhliain 1980, tar éis na milliúin a mharú. Ach sintéiseadh víreas den chineál céanna cúpla bliain ó shin. Rinne foireann bheag i gCeanada an obair sin gan deacracht, ag baint úsáide as an t-idirlíon chun píosaí DNA a fháil. Thóg an obair timpeall sé mhí agus chosain sé thart ar 80K Euro. Dúirt an vireolaí Gerd Sutter as an Ghearmáin gur léirigh an obair sin go mbeadh sé indéanta an Bholgach a dhéanamh sa bhealach céanna go furasta freisin. Nach scanrúil é sin?

Leanaí Deartha

Ag deireadh na bliana seo caite, d’fhógair an taighdeoir Síneach He Jiankui, saolú na chéad daoine le géanóim athruithe sa domhan. Dúirt sé go raibh sé ag iarraidh cosc a chur le HIV dóibh, mar bhí an galar sin ag a n-athair. Leis an drochbheart seo, thosaigh sé ré nua an-chontúirteach ina mbeadh sé indéanta athruithe géine a dhéanamh agus a sheachadadh ar aghaidh ó ghlúin go glúin. Ní dhearna sé aon tástáil ar ainmhithe, roimh ré, le fail amach céard a tharlódh do na hainmhithe sin agus dá sliocht.

Bhí sé ag cuardach trioblóide nuair a rinne sé an gníomh uafásach sin. Tharraing sé raic ar fud an domhain, agus in Eanáir 2019, briseadh as a phost in Ollscoil sa tSín é. Rinne Rialtas na Síne fiosrúchán faoin scéal, agus dúirt siad gur bhris sé an dlí, cé nach raibh a fhios ag éinne cén dlí a bhris sé.

Is uafásach na scéalta thuas, agus go deimhin, tá sé thar am dlíthe láidre náisiúnta agus idirnáisiúnta a chur ina n-áit, lena leithéid chosc. Mura ndéantar sin, níl anseo ach tús an leabhair ‘Brave New World’, inar shamhlaigh Aldous Huxley domhan scanrúil am éigin amach anseo!

Streachailt an Sínidh Fada!

le mickgb | 2019/05/29 | Cúrsaí Reatha, Cúrsaí Teanga, Polaitíocht, Tuairim

Tá mé go hiomlán trí chéile! Nuair a bhreathnaigh mé ar an suíomh www.dataprotection.ie ar an idirlíon, chonaic mé an t-ainm ‘An Coimisiún um Chosaint Sonraí’. Thug mé faoi deara láithreach go raibh gach rud litrithe ceart agus na sínte fada san áireamh. Nuair a bhrúnn tú ar an táb Gaeilge ar an suíomh, tagann téacs suas as Gaeilge ina bhfuil na sínte fada ar taispeáint go bródúil!

Tamall ó shin, rinne an léiritheoir teilifíse Ciarán Ó Cofaigh gearán leis an gCoimisinéir den Choimisiún sin faoin a ainm a bheith litrithe go mícheart ag an HSE agus Bank of Ireland- d’fhág siad na sínte fada ar lár. Thosaigh an Coimisiún fiosrúchán ansin, a chríochnaigh le déanaí.

Dúirt tuarascáil an Coimisiúin céanna nach bhfuil fíorchearta ag daoine a gcuid ainmneacha a bheith litrithe go cruinn agus sínte fada san áireamh ann. Is dochreidte é sin i mo thuairim agus níl aon leithscéal a ghlacfainn, mar tá a fhios agam go ndearna an HSE agus Bank of Ireland neamhaird de na sínte fada in ainmneacha a gcustaiméirí – agus mar sin ní raibh siad in ann iad a phróiseáil. In ionad iad a dhíriú chun é seo a shocrú, ghlac an Coimisiún le dúnmharú ár dteanga trí neamhinniúlacht.

Cén sórt cosaint sonraí é sin? Go háirithe nuair a scríobhtar ar shuíomh an Coimisiúin féin faoi cearta daoine ná:

“Is ceart bunúsach cosaint sonraí atá leagtha amach in Airteagal 8 de Chairt um Chearta Bunúsacha an AE, a deir:

Ní mór sonraí den sórt sin a phróiseáil go cothrom chun críocha sonraithe agus ar bhonn toiliú an duine lena mbaineann nó ar bhonn dlisteanach eile atá leagtha síos sa dlí. Tá ceart ag gach duine rochtain ar shonraí a bailíodh a bhaineann leis nó léi, agus an ceart chun é a cheartú.”

Deir Airteagal 16 den EU GDPR go bhfuil dualgas ag an páirte a chuir isteach an eolas phearsanta é a cheartú tar éis iad a chuireadh ar eolas ar aon mhíchruinne. Mura réitíonn siad an fhadhb go tapa, gearrfar pionós orthu.

In ainneoin an ráitis soiléir sin, d’eisigh an Coimisiún rialú a bhfuil ag easaontú leis na nAirteagal thuasluaite. Agus ní hé Ciarán an t-aon duine a bhfuil a ainm litrithe go mícheart i gcóras éigin comhlachtaí poiblí nó príobháideacha, agus mar sin baineann rialú uafásach an Coimisiúin leis a lán daoine sa tír, cé nach bhfuil siad go léir chomh glórach le Ciarán.

Iontas na n-iontas, níorbh é an chéad uair a tharla deacrachtaí le láimhseáil an síneadh fada ach an oiread.

B’fhéidir gur cuimhin leat go rinneadh cáineadh géar anuraidh ar an bPríomh-Oifig Staidrimh mar nach n-áiríonn a gcóras chun eolas a chur ar fáil faoi na hainmneacha is coitianta a thugtar ar leanaí, ainmneacha a bhfuil sínte fada iontu. Deacrachtaí teicneolaíochta an míniú a bhí ag an CSO ar an gcóras acu a bheith lochtach.

Níorbh aon ionadh é mar sin, gur dúirt an HSE agus Bank of Ireland araon gur cúrsaí teicneolaíochta ba cúis le hainmneacha a bheith litrithe go mícheart acu freisin.

Ní aontaím leis an leithscéal gan dealramh sin – níl ann ach bleadar.

Tá teicneolaíocht sheanbhunaithe ann le déileáil ní amháin le carachtair san aibítir Rómhánach, a bhfuil aiceann orthu, ach le haibítre agus siombail an-difriúil, mar shampla leis an tSínis, an tSeapáinis agus an Ghréigis. Níl aon deacrachtaí teicneolaíochta ag baint leis úsáid na teangacha sin ar córais ríomhaireachta.

I mo thuairim, ní chuirtear tacaíocht don teanga Gaeilge mar riachtanas bogearraí, nuair a dhearadh na córais sin atá i gceist. Tá an Ghaeilge mar theanga oifigiúil na hÉirinn agus is mór dár gcórais digiteacha í a thacaíocht. Tá daoine ann cosúil le mo bhean chéile, nach bhfuil ach ainm Gaeilge acu, ina bhfuil sínte fada iontu. Is rud do-ghlactha é in Éirinn thar áit ar bith eile, gan a bheith in ann ainm Gaelach mar seo a litriú go cruinne.

Dála an scéil, tar éis rialú an Coimisiúin, tá Ciarán ag smaoineamh ar achomharc a dhéanamh in aghaidh an chinnidh. Is cath mór é seo ar mhaithe le cúis fhiúntach, agus tá súil agam go mbuafaidh sé sa deiridh.

Measaim go bhfuil sé íorónta go mb’fhéidir go dtiocfaidh an EU i gcabhair orainn chun litriú ár dteanga féin a chaomhnú, gan smid as ár Rialtas féin ach mífhaisnéis!

Ag Breathnú ar Gheataí Ifrinn!

le mickgb | 2019/05/22 | Cúrsaí Reatha, Eolaíocht agus Teicneolaíocht

Seachtain mhór

Seachtain mhór don Eolaíocht ba ea an dara seachtain d’Aibreán 2019. Don chéad uair, bhíomar go léir in ann breathnú ar íomhá dochreidte dúphoill (black hole) sa spás. Breis is céad bliain ó shin, thuar teoiric ghinearálta na coibhneasachta go mbeadh áiteanna sa spás ina bhfuil an domhantarraingt chomh láidir sin, nach mbeadh fiú amháin solas in ann éalú as. Níor mhaith le hEinstein an tairngreacht seo, forbartha óna theoiric féin le hobair a rinne Karl Schwarzschild. Ag an am, níor chreid Schwarzschild féin gur fíor-rud é an dúpholl, mar bhí sé chomh deacair glacadh leis an gcoincheap ait seo. Níor tharla mórán taighde eile ar dhúphoill go dtí an bhliain 1958, nuair a phostaláidigh an fisiceoir David Finkelstein go raibh siad ann, agus go raibh raon áirithe timpeall gach dúpholl, agus cé go raibh solas agus ábhar in ann dul isteach trasna an raoin sin, ní raibh aon rud in ann teacht amach as. Tugadh an t-ainm léaslíne theagmhais (event horizon) ar an raon sin. Thosaigh an fisiceoir John Wheeler ag úsáid an téarma ‘black hole’ sa bhliain 1964, agus lean an t-ainm ó shin i leith.

“Black Holes ain’t so black! ”

Sin a dúirt Rí na nDúpholl, an fisiceoir Stephen Hawking. Thaispeáin sé sna seachtóidí gur féidir le dúphoill dul i laghad, agus mar sin gur féidir leo fuinneamh a radú. Níos mó ná aon duine eile, thug Stephen Hawking an dúpholl isteach i dtuiscint an phobail.

Rud amháin is ea an Teoiric!

Le timpeall fiche bliain anuas, aimsíodh níos mó fianaise ag deimhniú gur fíor-rudaí iad na dúphoill. Creidtear go bhfuil gach uile méid dúphoill ann, idir bheag agus mhór. Creidtear freisin go bhfuil dúpholl for-mórmhaise (supermassive black hole) i lár beagnach gach réaltra, suas go dtí cinn chomh mórmhaise leis na billiúin dár ngrianta!.

Bóthar fada go dtí íomhá!

Sa bhliain 1999, chuir údair páipéar eolaíochta moladh ar aghaidh ag rá go mbeadh sé indéanta íomhá léaslíne theagmhais dúphoill a fháil laistigh de chúpla bliain. Thóg sé breis agus fiche bliain, ach anois tá íomhá álainn dúphoill againn. Sa bhliain 2006, d’áitigh an réalteolaí Shep Doeleman ar a lán eolaithe cumasacha dul isteach leis ar an eachtra mhór seo.

Fiontar dochreidte a bhí ann, i ndáiríre. Chun seans a bheith agat íomhá dúphoill a fháil, is gá radaiteileascóp a thógadh le trastomhas an domhain féin – mar úsáideann siad minicíocht 230 GHz chun an íomhá is fearr a fháil. Ar an dea-uair, tá bealach chun radaiteileascóp fíorúil a dhearú don mhéid sin. Tógtar an iliomad radaiteileascóip, scartha amach ar fud an domhain. Caitear iad a shíoncronú taobh istigh do mhicreashoicind. Ansin, dírítear iad go léir ar an áit chéanna sa spéir, agus tógtar grianghraif ag an t-am céanna díreach. Tar éis sin, comhordaítear na sonraí le halgartam chun an íomhá deiridh a fháil.

Theip ar Shep agus a fhoireann ar dtús agus rinne siad feabhsaithe, agus leathnaigh siad an gréasán radaiteileascóp go dtí go raibh ocht gcinn ann, i Meiriceá, i Meicsiceo, sa tSile, san Eoraip agus san Antartach.

Bhí a fhios acu ansin go mbeadh seans ann dúpholl for-mórmhaise a fheiceáil, mar atá i lár beagnach gach réaltra. Shocraigh siad ar ár réaltra féin agus ar réaltra M87, for-réaltra atá 55 milliún solasbhliain uainn.

Dhá bhliain ag brúscadh uimhreacha!

Ag comhoibriú le chéile, thóg foirne saineolaithe idirnáisiúnta teileascóp an EHT (‘event horizon telescope’), ag úsáid 8 radaiteileascóip, i Meiriceá, i Meicsiceo, sa tSile, san Eoraip agus san Antartach.

Bhí an t-ádh dearg leo mar bhí an aimsir go breá ar feadh cúig lá as a bhfuinneog de deich lá a bhí acu chun grianghraif mhaithe a fháil. Bhí na sonraí i dtaisce ar thiomántáin chrua, agus bhí ar na foirne iad a sheoladh go dtí cúpla áit chun iad a phróiseáil.

D’oibrigh ceithre fhoireann astu féin le linn dhá bhliain, agus fuair siad beagnach na torthaí céanna. Cuireadh gach rud le chéile, agus chruthaigh siad an chéad íomhá de dhúpholl riamh. Dúirt na saineolaithe go raibh an íomhá comhaontaithe ag aontú díreach le teoiric Einstein!

Dúirt Lucy Hawking, iníon Stephen, dá mbeadh seisean beo, go mbeadh ionadh an domhain air an íomhá sin a fheiceáil.

Sna laethanta bréagnuachta atá ann anois, cuireann sé seo i gcuimhne dúinn go bhfuil an Eolaíocht an-chumhachtach agus beo slán fós in ár measc!

Am agus airgead roimh sábháilteacht – Drochscéal an Boeing 737 MAX 8!

le mickgb | 2019/05/15 | Cúrsaí Reatha, Nuacht Idirnáisiúnta

Le déanaí, tharla dhá thimpiste thubaisteach i gcás eitleán nua 737 MAX 8 le Boeing. Bhí na h-eitiltí i gceist díreach tar éis éirí de thalamh nuair a chuaigh rudaí ar fad trí chéile agus thuairteáil na h-eitleáin agus fuair gach duine ar bord bás. Ar an gcéad dul síos, tar éis eitilt Lyon Air i mí Dheireadh Fómhair na bliana seo caite, dúirt Lucht Boeing gurbh ar na píolótaí a bhí an locht, toisc nár lean siad an seicliosta réamheitilte. Ach nuair a thuairteáil an dara eitleán i mí Mhárta i mbliana, agus nuair a rinneadar scrúdú ar na boscaí dubha, bhí patrún an dá eitilt an-cosúil le chéile. Stad gach tír eitiltí an 737 MAX 8 tar éis sin. Fuair siad amach go raibh an fhadhb chéanna freagrach as na timpistí, agus ní ar na píolótaí a bhí an locht, ach ar drochdhearadh an aerárthaigh féin.

Ba é idirghabháil córas nua uathoibríoch a bhí ciontach, nuair a bhí sé ag iarraidh stalla sciatháin a seachaint, bunaithe ar ionchur ó bhraiteoir uillinn ionsaithe a cheap go raibh an t-eitleán ar tí loiceadh. Agus cé go raibh dhá bhraiteoir i ngob an eitleáin, níor úsáid an córas nua (darb ainm MCAS) ach ceann amháin, agus sna chásanna seo, bhí an ceann sin briste agus ag rá go raibh gob na n-eitleáin ró-ard nuair nach raibh. Dá bhrí sin, dhírigh an MCAS an gob síos. Ní raibh na píolótaí in ann réiteach a fháil in am, agus ar an drochuair, bhí an toradh scáfar céanna sa dá chás.

Sa deireadh, ghlac Boeing leis an locht, ghabh siad a leithscéal, and dúirt siad go raibh siad ag obair ar réiteach. Ceapann formhór daoine gur scéal mí-ámharach é, ach go bhfuil sé idir lámha ag Boeing anois.

Ar an drochuair, níl an fhírinne chomh simplí leis sin!

Uasal agus Íseal

Ar bhealach amháin, is féidir lorg na faidhbe a leanúint ar ais chuig an staighre infhillte a cuireadh ar an gcéad leagan amach den Boeing 737. Chun éascaíocht a dhéanamh, socraíodh ar eitleán níos ísle ná mar ba ghnáth. Chuir an sonra sin srianta ar dearaí gach leagan amach nua tar éis sin. Tharla sé sin de bharr fealsúnacht forbairt incriminteach a bhí ag Boeing. In ionad athdhearadh ó bhonn a dhéanamh ar an eitleán, chuir Boeing acmhainní nua ar bharr an bundearadh a bhí acu. Mar sin, tá a lán de threalamh an eitleáin 737 as feidhm anois. Cé go bhfuil próiseas casta ag píolóta an Boeing 737 chun an eitleán a thosú, níl ach cnaipe a bhrú ar Boeing 767, nó ar ‘Airbus’. Tá sé níos fearr athdhearadh a dhéanamh chun athruithe móra a dhéanamh, ach tógann sé níos mó airgid agus ama, rudaí a raibh drogall ar Boeing a dhéanamh. Sa lá atá inniu ann, tá nuatheicneolaíocht ann atá i bhfad níos fearr, go háirithe teicneolaíocht ríomhaireachta agus meicniúla.

Le himeacht aimsire, d’éirigh an t-eitleán níos faide, agus chuir siad scairdinnill níos láidre air. Bhí sé deacair scairdinnill níos mó a chur air, mar ní raibh a lán glanspás acu! Mar réiteach, chuir siad na scairdinnill níos airde ar na sciatháin. Ach fothoradh den chinneadh sin ná go mbrúfaí gob an eitleáin níos airde amanna. Mar réiteach ar an bhfadhb sin, d’athraigh siad páirt den uathphíolóta darb ainm MCAS, chun an gob a ísliú sna chásanna sin. Ní raibh a fhios ag píolótaí Lion Air faoi na hathruithe sin ar chor ar bith. Ní raibh ionsamhlóir eitilte ar fáil chun traenáil a thabhairt do na píolótaí, mar ní raibh sé réidh ag an am. Sé an traenáil a fuair siad ná físeán gearr agus leabhar beag. Ag míniú sin, dúirt Boeing go mbeadh obair an phíolóta beagnach mar an gcéanna is mar a bhí cheana, agus nach raibh gá le traenáil bhreise.

Agus céard faoin FAA, foras deimhniúcháin sna Stáit Aontaithe? Is leor a rá gur lig siad do Boeing an chuid is mó den deimhniúchán a dhéanamh iad féin – sin an-smaoineamh!

Ag deireadh an lae, léiríonn na tubaistí uafásacha sin scannail mhóra ag Boeing agus an FAA. Tá súil agam nach mbeidh bás 346 daoine in aisce, agus go spreagfaidh siad athruithe móra san FAA agus i mBoeing – go háirithe ar dhearadh a gcéad eitleán eile.

« Blagiontrálacha níos luaithe

Blagiontrálacha níos déanaí