Eisimircigh

Eisimircigh

Bíonn plé poiblí diúltach le feiceáil ar an inimirce na laethanta seo.  Nuair a chuirtear foirgneamh ar leataobh chun dídean a thabhairt d’inimircigh, táthar ann a cheapann gur smaoineamh maith é an foirgneamh sin a dhó go talamh.  Nach uafásach é sin? Go háirithe nuair a chuimhníonn tú siar ar ár stair féin.  Mar shampla, tá go leor eolais faoin eisimirce ónár dtír féin le fáil ar an suíomh: https://www.ucc.ie/en/emigre/history/. Nuair a bhí John F. Kennedy ar a chuairt Uachtaránachta go hÉirinn i Meitheamh, 1963, dúirt sé:  Easpórtálann formhór na dtíortha ola nó iarann, cruach nó ór, nó barr éigin eile, ach níl ag Éirinn ach easpórtáil amháin agus sin iad a muintir.”

Is í Éire an tír is mó san Eoraip atá buailte leis an eisimirce le dhá chéad bliain anuas. San iomlán, chuaigh tuairim is deich milliún duine ar imirce ó oileán na hÉireann as 1800 amach. Sna hochtóidí sa chéad seo caite, d’fhág níos mó ná leathmhilliún Éireannaigh (~16%) a dtír féin. D’fhág 70,000 duine sa bhliain 1989 amháin cúpla bliain roimh theacht an Tíogair Cheiltigh. Ansin, tharla tobchliseadh an gheilleagair sa bhliain 2008, agus d’fhág 630,000 eile an tír idir 2008 agus 2015.

Mar sin féin, tá ár n-eisimircigh beagnach ligthe i ndearmad anois, ceapaim, agus in ionad sin tá an bhéim go láidir ar an inimirce – idir dhleathach agus mhídhleathach. Is trua mhór é sin, i mo thuairim, agus ceapaim féin gur rud maith é an dá rud a bheith ar intinn againn i gcónaí – an inimirce agus an eisimirce. Seachas sin, ní fhoghlaimeoimid cad ba cheart dúinn a dhéanamh maidir le polasaithe inimirce, nuair atá sé ar eolas againn cheana féin ónár stair féin.

I bhfad roimh ré an Tíogair Cheiltigh, bhí go leor daoine ag teacht thar an teorann ó dheas i Meicsiceo go Meiriceá ag lorg saol nua ann – agus tá fós. Tá sé mar chnámh spairne le fada an lá anseo idir na páirtithe polaitiúla. Aontaíonn gach duine go bhfuil fadhb mhór le réiteach, ach tá difríocht móra idir an cur chuige atá ag na Daonlathaithe agus na Poblachtaigh i Meiriceá. Chonaiceamar an cur chuige brúidiúil a bhí ag Trump ar son na bPoblachtach, agus 5,500 páiste scartha óna dtuismitheoirí de dheasca a pholasaí inimirce. Cuireadh i bpríosún cuid mhór de na tuismitheoirí, agus díbríodh an chuid eilebhfód dúchais.  Tugadh na páistí faoi choimeád cosanta ag an rialtas. Drochiompair náireach é sin, agus sárú ar chearta an duine, gan dabht.   Tá na céadta páistí gan a dtuismitheoirí fós, de dheasca an pholasaí bhrúidiúil sin. Níl cúrsaí chomh dona in Éirinn maidir le hinimircigh, ach níl siad thar moladh beirte, ag an am céanna. Mura gcuirtear srian ar an bhfuath agus ar an míshásamh atá á gcothú ag antoiscigh in aghaidh na n-inimirceach, tá baol mór ann go n-éireoidh cúrsaí níos measa agus go marófar daoine roimh i bhfad. Cén saghas réitigh é sin?  Tá dualgas ar an rialtas cúrsaí slándála a chur faoi smacht gan mhoill.  

Ár scéal

Tá go leor Éireannaigh ar eisimircigh iad – mo bhean chéile agus mé féin san áireamh. Ní raibh a fhios againn sa bhliain 1986, nuair a chuamar go Meiriceá ar dtús go bhfanfaimid ann feasta. Thug mfhostóir in Éirinn ag an am – IBM Ireland – post gearrthéarmach dom i gCalifornia. Dhá bhliain a bhí i gceist, ach tar éis bliana, iarradh orm teacht abhaile. Chun an fhírinne a rá, ní rabhamar réidh teacht abhaile ag an am. Bhí Sinéad i mbun oibre ar thráchtas a PhD san ollscoil (UCLA). Mar sin, fuair mé post eile le comhlacht eile. Bhí go maith agus ní raibh go holc! D’imigh bliain amháin agus ansin bliain eile, agus diaidh ar ndiaidh beagnach i ngan fhios dúinn, chuireamar fréamhacha trialacha fúinn. Le himeacht ama, d’fhás na fréamhacha níos láidre agus ansin bhí páiste againn. Cheannaíomar ár gcéad teach! Chríochnaigh Sinéad a cuid staidéir, bhain sí amach céim PhD sa tseandálaíocht agus ansin fuair sí post. Bhain mé féin amach céim mháistreachta san innealtóireacht leictreach. Bhí sé ríshoiléir do gach duine eile nach rabhamar ag teacht ar ais go hÉirinn lá ar bith feasta. Faoi dheireadh, d’éirigh sé soiléir dúinn freisin go gcaithfimis ár saol oibre i Meiriceá. Ná bain leis mura bhfuil sé briste, mar a déarfá. Bhíomar in ann dul ar cuairt go hÉirinn gach samhradh ar feadh míosa agus faoi dheireadh bhíomar in ann teach a cheannach i gContae Chill Chainnigh. Mar go bhfuil an bheirt againn ar scor anois, táimid in ann seal maith a chaitheamh in Éirinn gach bliain.  Bhí sé deacair go leor dul tríd an bpróiseas inimirce, ach chaith an rialtas go cothrom linn. Ní dhearnadh aon leithcheal orainn riamh i Meiriceá ach an oiread, agus bhí na deiseanna céanna againn agus a bhí ag aon duine eile. Creidim go láidir gur thug Meiriceá deiseanna iontacha dúinn, agus ina chúiteamh sin thugamar i bhfad níos mó airgid don rialtas ná mar a fuaireamar uaidh.

Is fuil an gheilleagair í an inimirce, i ndáiríre, agus san iomlán neartaíonn inimircigh a dtír nua i roinnt slite. Ní hé sin a rá gur cheart teorainneacha oscailte a bheith ag aon tír, ach is ceart ní hamháin polasaithe réasúnta a bheith ann ach pobal fáilteach freisin, a gcaitheann go féaráilte le daoine ag iarraidh teacht i dtír, agus le hinimircigh a bhfuil cónaí orthu in Éirinn cheana féin.

.

.

.

SBF!

SBF!

ionadh orm nach bhfuil níos mó scríofa as Gaeilge faoi Sam Bankman-Fried, a dtugtar SBF air go gairid, agus atá ar dhuine de na calaoiseoirí is measa riamh! Mar is dearmad suntasach é sin, seo m’iarracht an fhadhb sin a chur ina ceart!  

Cé hé SBF?

Rugadh Sam Bankman-Fried i gCalifornia sna Stáit Aontaithe do bheirt ollamh ó Scoil Dlí Stanford i 1992. Tar éis dó freastal ar mheánscoil i gCalifornia, bhain sé céim amach san fhisic agus sa mhatamaitic ó Institiúid Teicneolaíochta Massachusetts i 2014.

Chuir tús lena ghairm bheatha i 2013 mar intéirneach ag Jane Street Capital gnólacht trádála a bhfuil saineolas aige faoi chistí trádáilte ar an malartán – an áit a bhfuair sé a chéad taithí oibre. Chuaigh sé ag obair go lánaimseartha leis an gcomhlacht céanna tar éis dó a chéim a bhaint amach. I mí na Samhna 2017, chomhbhunaigh sé an gnólacht trádála cainníochtúil Alameda Research le Tara Mac Aulay ón Ionad um Altrúchas Éifeachtach, áit ar oibrigh sé go hachomair mar stiúrthóir forbartha. Is é atá i gceist le haltrúchas éifeachtach, bunaithe ag beirt fhealsúnaí in Ollscoil Oxford i 2009,fealsúnacht ina dtuileann daoine an oiread airgid agus is féidir leo, ionas go mbeidh siad in ann níos mó airgid a bhronnadh ar charthanacht.  Bhí tionchar nach beach ag an bhfealsúnacht sin ar SBF, go háirithe tar éis dó bualadh leis a gcomhbhunaitheoir, William MacAskill. Deirtear gur chuir MacAskill ina luí ar an matamaiticeoir éirimiúil SBF, a thionchar a uasmhéadú trí phost atá ar phá ard a fháil agus cuid mhór de a thabhairt uaidh.   B’in an fáth gur roghnaigh SBF post buan le Jane Street Capital ar Shráid Wall.  Bhronn sé leath a phá do charthanacht fad is a bhí sé ann.

Sa bhliain 2019, bhunaigh SBF an malartú cryptea-airgeadra darb ainm FTX.  Bhog Bankman-Fried ceanncheathrú a dhá chomhlacht go dtí na Bahámaí ag deireadh 2021 agus bhog sé é féin agus roinnt bhaill fhoirne isteach in árasán dín a cheannaigh sé ar $35 milliún. Faoin am seo, bhí SBF ar cheann de na daoine ba shaibhre ar domhan, agus an ceann ba shaibhre níb óige ná tríocha agus glanfhiúchas $26.5 billiún aige! Bhí luacháil FTX timpeall $40 billiún ag an am.  

Peacaí SBF!

I mí Lúnasa 2019, d’fhógair FTX dá bhfoireann eisceacht a chur i gcód an mhalartaithe, ionas go ligfí do Alameda Research iarmhéid diúltach suas go dtí $65 billiún a bheith ina cuntas trádála. Dála an scéil, bhí páirtí SBF, bean darb ainm Caroline Ellison, ag obair in Alameda ag an am sin.  Níos déanaí i 2022, tugadh ardú céime di, go príomhoifigeach feidhmiúcháin!

Ní raibh cead ag aon chustaiméir eile iarmhéid diúltach a choinneáil. Chiallaigh an t-iarmhéid diúltach sin go mbeadh Alameda in ann airgead custaiméirí FTX a fháil ar iasacht, i ngan fhios do na custaiméirí céanna.

Thug SBF agus FTX buntáiste eile do Alameda freisin. Chomhlíon FTX aon trádáil curtha isteach ag Alameda níos tapúla ná do chustaiméirí eile. Thug sé sin buntáiste mór do Alameda, mar sa ghnó sin, is ionann am agus airgead!  

Fuair SBF airgead ar iasacht phearsanta ó Alameda freisin – timpeall $1 billiún!  Agus fuair $2.3 billiún ar iasacht dá chomhlacht ‘Paper Bird’! Fuair fostaithe FTX Nishad Singh ($542 milliún) agus Ryan Salame ($55 milliún) airgead ar iasacht freisin ó Alameda.

Chomh maith leis sin, chruthaigh SBF agus FTX a gcryptea-airgeadra féin, darb ainm FTT. Choimeád siad an chuid is mó de mar chomhthaobhacht i FTX agus nuair a fuair Alameda iasacht ó FTX, go minic úsáideadh licíní FTT.  Toisc go raibh formhór na licíní FTT ag FTX agus Alameda, ní raibh fíor-ráta malairte ag FTT, mar ní bheadh FTX nó Alameda in ann mórán licíní FTT a dhíol, gan an ráta céanna a laghdú. Mar sin, ní comhthaobhacht réalaíoch a bhí ina sealúchais licíní FTT, go háirithe dá mbeadh orthu na sealúchais sin a dhíol!  

Cliseadh tubaisteach!

I mí na Samhna, 2022, d’fhoilsigh an suíomh ‘Coindesk’ tuairisc ag maíomh go raibh Alameda ag brath go láidir ar FTT. Dá bhrí sin, dúirt an comhlacht Binance, a bhí in iomaíocht le FTX, agus a raibh dóthain mhaith licíní FTT acu, go raibh siad chun iad go léir a dhíol. Thosaigh sé sin dúrud scaolldíol FTT, agus thit a luach go dona. Bhí easpa airgid ag FTX, agus ní raibh Alameda in ann a raibh ar iasacht acu uathu a aisíoc dóibh. Bhí $8 mbilliún ar iarraidh ag FTX agus bhí orthu a dhearbhú go raibh siad bancbhriste.

Gabhadh SBF sna Bahámaí agus eiseachadadh é go dtí na Stáit Aontaithe. Cuireadh seacht gcúis choiriúla ina leith, calaois leictreonach agus sciúradh airgid san áireamh. Fuarthas ciontach i ngach cúiseamh é. Gabhadh fostaithe eile FTX agus Alameda freisin, Caroline Ellison san áireamh. Thug na fostaithe sin fianaise in aghaidh SBF, ionas go bhfaighidís trócaire ina gcásanna féin.

Conclúid!

Is scéal forálach é seo, gan dabht. B’fhéidir gur thosaigh SBF lán le dea-rúin, ag iarraidh altrúchas éifeachtach’ a chleachtadh chun cuidiú le daoine eile. Ach roimh i bhfad, ní raibh le feiceáil ach a chreachadóireacht leithleasach. Agus faoi dheireadh, mar a tharlaíonn i gcónaí, thit an tóin as an iomlán.  Beidh SBF ar ais os comhair na cúirte i Mí an Mhárta seo chugainn, nuair a d’fhéadfaí téarma príosúnachta suas go céad bliain a ghearradh air.  

Véarsa beag mar fhocal scoir:

Turnamh impireachta SBF

Do threascair an saol is shéid an ghaoth mar smál

Bankman-Fried, Ellison, ‘s an méid sin a bhí ‘na bpáirt;

FTX ‘na féar, is féach Alameda mar tá,

Dúiseoidh SBF i gcillín príosúin gach lá.

.

.

Todhchaí an Mheánoirthir – Idir dhá cheann na meá!

Todhchaí an Mheánoirthir – Idir dhá cheann na meá!

Todhchaí an Mheánoirthir – Idir dhá cheann na meá!

Bhí rialtas Iosrael i bponc, tar éis an uafáis a tharla le déanaí nuair a ionsaigh míleataigh Phalaistíneacha ar Iosrael. Ag am scríofa an ailt seo, tá níos mó ná 1,400 maraithe in Iosrael agus níos mó ná 8,000 maraithe i Gaza ó thosaigh an choimhlint ar 7 Deireadh Fómhair.  Bhí rogha an dá dhíogha ag na hIosraelaigh: ionradh mór a dhéanamh ar Hamas i Gaza, gunnaí ag dianlámhach; nó cur chuige níos stuama, níos tomhaiste a ghlacadh.

Cúlra

Tá formhór na bPalaistíneach ina gcónaí sna críocha Phalaistíneach faoi fhorghabháil. Ghabh na hIosraelaigh na críocha sin sa chogadh sé lá sa bhliain 1967. Gabhadh Arda Golan ón tSiria, an Stráice Gaza agus Leithinis Shíonái ón Éigipt, agus An Bhruach Thiar agus Iarúsailéim ón Iordáin. Thug Iosrael Leithinis Shíonái ar ais don Éigipt i 1982. Tharraing siad amach as an Stráice Gaza i 2005.  Le blianta fada anuas, déantar leithcheal ar bhonn cine ar na Palaistínigh sna críocha faoi fhorghabháil. An rud is uafásaí is iad na lonnaíochtaí mídhleathacha ar an mBruach Thiar agus in Oirthear Iarúsaléim. Ó 2012 go 2022, mhéadaigh líon na n-áitritheoirí Iosraelacha sa Bhruach Thiar agus in Iarúsailéim Thoir, ó 520,000 go breis agus 700,000. na lonnaitheoirí seo ina gcónaí go mídhleathach (de réir dlí idirnáisiúnta) i 279 lonnaíocht Iosraelach ar fud an Bhruaigh Thiar, le 14 dóibh agus 229,000 áitritheoir san Iarúsailéim Thoir. Urphoist a i gceist le 147 de na lonnaíochtaí, atá mídhleathach fiú faoi dhlí Iosrael.

Tá dlús curtha i mbliana le hiarrachtaí Iosrael lonnaíochtaí Giúdacha a leathnú sa Bhruach Thiar, rud a léiríonn clár oibre rialtas na heite deise in Iosrael agus a spreagadh cáineadh idirnáisiúnta ar chleachtas a sháraíonn an dlí idirnáisiúnta.

Deir na Palaistínigh go bhfuil na lonnaíochtaí ag teacht isteach ar chríocha a bheidh mar pháirt a stát féin lá amháin. Chomh maith leis sin, cruthaíonn na lonnaíochtaí córas dlí dhá shraith sa chríoch – sraith amháin rialacha d’Iosraelaigh agus ceann eile do na Palaistínigh a bhfuil cónaí orthu faoi riail mhíleata.

Cruthaíonn cur chuige na hIosraelaigh go leor teannas idir na Palaistínigh agus na hIosraelaigh, agus go háirithe nuair atá rialtas Iosrael ag tabhairt neamhaird do na Palaistínigh agus a n-éilimh a dtír féin a bheith acu.

Freagra don Ionsaí Hamas

Tá fórsaí cosanta Iosrael (IDF) tar éis ionradh talún a sheoladh. Dúirt Príomh-aire Iosrael, Benjamin Netanyahu “Níl muid ach ag tús an chogaidh in aghaidh Hamas.  Goillfidh cad a dhéanfaimid dár naimhde sna laethanta amach romhainn go mór orthu do na glúnta atá le teacht.”

Díreach tar éis ionsaithe Hamas, b ionsaithe aeir leanúnacha á ndéanamh ag fórsaí Iosrael ar Gaza agus tá muintir an cheantair in easpa bia, uisce agus earraí leighis.  ionradh talún ar siúl ach níl mórán nuacht in ann teacht amach, mar scriosadh na córais chumarsáide i Gaza mar pháirt den ionsaí. Is trua mhór é nár chloígh Iosrael le comhairle na saineolaithe.

Comhairle cúpla saineolaí

Tá cúpla saineolaí an Mheánoirthir a bhfuil meas mór agam orthu tar éis a mholtaí a chur in iúl. Is iriseoir é Thomas Friedman don ‘New York Times’ a bhfuil duaiseanna buaite aigetrí dhuais Pulitzer san áireamh! Seo cúpla focal a scríobh sé le déanaí faoi cad atá ar siúl sa Mheánoirthear, ag tagairt do chuairt an Uachtaráin Biden go hIosrael:

Tá ardmheas agam ar an gcaoi ar bhain an tUachtarán Joe Biden úsáid as a chomhbhá agus a láithreacht fhisiciúil in Iosrael chun a chur ina luí ar Iosraelaigh nach bhfuil siad ina n-aonar ina gcogadh i gcoinne Hamas, agus ag an am céanna lámh a shíneadh amach chuig Palaistínigh measartha. D’impigh Biden go láidir ar cheannaireacht Iosrael sos a ghlacadh agus smaoineamh ar thrí chéim chun tosaigh – ní hamháin ar cad ba cheart dóibh a dhéanamh i Stráice Gaza chun Hamas a scriosadh, ach faoi cad ba cheart a dhéanamh ina dhiaidh sin freisin chun suíocháin agus seasmhacht pholaitiúil a bhaint amach.

Staraí, Ollamh le stair san Ollscoil Eabhrach Iarúsailéim agus scríbhneoir cáiliúil (a scríobh ‘Sapiens’ agus ‘Homo Deus’) is ea Yuval Noah Hariri. Seo cúpla focal uaidh:

Deir rialtas Iosrael go bhfuil sé ag iarraidh Hamas a dhí-armáil, agus tá gach ceart aige é sin a dhéanamh chun a shaoránaigh a chosaint. Tá dí-armáil Hamas ríthábhachtach freisin ionas go mbeidh seans ann le síocháin a bhaint amach mar, seachas sin, a fhad a fhanfaidh siad armtha, beidh Hamas in ann cosc a chur air sin. Fiú má éiríonn le hIosrael é sin a dhéanamh, níl ansin ach éacht míleata, ní plean polaitiúil é. Sa ghearrthéarma, an bhfuil aon phlean ag Iosrael an beart síochána idir Iosrael agus an Araib Shádach a tharrtháil? San fhadtéarma, an bhfuil aon phlean ag Iosrael síocháin chuimsitheach a bhaint amach leis na Palaistínigh agus chun normalú a dhéanamh ar a caidreamh leis an domhan?

Conclúid

Chuaigh rialtas Iosrael i gcoinne chomhairle na saineolaithe thuasluaite, a bhí á rá gurb é seo an t-am dó féinsmacht thar na bearta a léiriú. Bhí Hamas ag siúl le freagairt bhorb agus foréigneach ó Iosrael, rud a tharla agus a chuirfidh deireadh le haon seans a bheith ag Iosrael comhaontais a bhunú le tíortha Arabacha sa réigiún.  Gan dabht, tá an Iaráin sásta é sin a fheiceáil, agus Iosrael sáinnithe i gcogadh gan deireadh.

Bheadh sé níos fearr cur chuige nua agus níos spriocdhírithe in aghaidh Hamas a chumadh a luaithe agus is féidir, agus daoine neamhchiontacha a chosaint sa Stráice Gaza. Mar pháirt den straitéis sin, ba ghá stop a chur ar lonnaíochtaí a thógáil sa Bhruach Thiar agus in Iarúsailéim Thoir láithreach.  Ní dócha go dtarlóidh na moltaí seo inniu nó amárach, agus san idirlinn déanfar sléacht ar shibhialtaigh neamhchiontacha ina sluaite.

.

Plus ça change…

Plus ça change…

Dá mhéad a athraíonn cúrsaí is amhlaidh go bhfanann siad mar an gcéanna, nó mar a deirtear sa Fhraincis: “Plus ça change, plus c’est la même chose!” Cé go bhfuil an ráiteas sin fíor sa tslí nach n-athraíonn nádúr daonna, níl sé fíor sa tslí go bhfuil athruithe ag tarlú anois nach bhfacthas a leithéid riamh cheana.  Tá géarchéimeanna eisiacha ar siúl anois agus ní féidir linn dul sa seans go dteipfeadh orainn réitigh a aimsiú dóibh. Mar shampla, tá téamh domhanda ar siúl, de dheasca truailliú an atmaisféir, agus ní féidir linn neamhaird a thabhairt ar an bhfadhb sin níos mó. Go minic, tosaíonn athruithe, idir mhaith agus olc, in áit amháin, agus ansin scaipeann siad go háiteanna eile. Thosaigh téamh domhanda go príomha sna Stáit Aontaithe le hiomadú carranna, agus ansin nuair a d’éirigh tíortha eile níos saibhre, lean siad a sampla.

San alt a scríobhas an tseachtain seo caite, chuaigh mé siar ar bhóithrín na smaointe, ag cuimhneamh ar chúpla cáineadh a chuir mo mháthair in iúl dom ar a céad turas go California. Bhí an ceart ar fad aici maidir leis na fadhbanna ar dhírigh sí m’aird orthu, agus d’fhan a léargas grinn liom ó shin i leith. Is é an rud is iontaí faoi sin ná gur tharla an chuid is mó de na fadhbanna céanna in Éirinn níos déanaí, ag tosú i réimeas an Tíogar Ceilteach agus ag leanúint ar aghaidh go dtí an la atá inniu ann. Is maith is cuimhin liom fear an bheáir in “Tynan’s Bridge House Bar”, b’fhéidir gurb é an t-úinéir é, ag rá liom nuair a chuala sé go raibh mé i mo chónaí i gCalifornia, “Tógaimid ach amháin na rudaí maithe ó na Stáit Aontaithe, a mhic!” Ní raibh freagra borb ar bharr mo theanga agam, ach tá an freagra agam anois. “Lean ar aghaidh ag brionglóid, a mhic!” Dá mbuailfinn leis an leaid sin arís, bheadh a lán le rá agam dó agus mholfainn dó an t-alt seo a léamh!  Ar aon nós, seo cúpla sampla de na fadhbanna a chonaic mé ar dtús i Meiriceá, ach atá le feiceáil in Éirinn sa lá atá inniu ann.

Géarchéim Tithíochta

Dá aistí an chuma atá air tá sé fíor go bhfuil fadhbanna áirithe a éiríonn níos measa nuair a éiríonn tíortha níos saibhre. Is í an ghéarchéim tithíochta ceann amháin dóibh. Nuair a éiríonn tíortha níos saibhre, méadaíonn praghsanna tí. Idir 1996 agus 2006, mhéadaigh praghsanna in Éirinn faoi cheathair!  Bhí an tír roinnte ansin idir an saibhir agus an daibhir, ar bhonn úinéireacht tí. Ní raibh sé éasca do dhaoine agus go háirithe do cheannaitheoirí céaduaire teach nua a cheannach. Uaireanta, ní raibh sé ar a n-acmhainn teach a cheannach ar chor ar bith, agus dá bhrí sin, fágadh gan dídean iad agus bhí orthu codladh ar na sráideanna.

Bochtaineacht agus Inimirce

Suas go dtí am an Tíogair Cheiltigh, bhíodh na tonnta Éireannach ag dul ar imirce le gach cúlú eacnamaíochta dona sa tír. Ní bhíodh mórán ag iarraidh teacht isteach sa tír. Tháinig athrú ar chúrsaí go huile agus go hiomlán le teacht an Tíogair, agus thosaigh na tonnta ag gluaiseacht sa treo eile – isteach sa tír, teifigh agus lucht iarrtha tearmainn san áireamh, a raibh sé i ndán do go leor acu blianta a chaitheamh in Ionaid Soláthair Dhírigh. Tháinig go leor daoine i dtír ó thíortha eile san Aontas Eorpach freisin, agus iad ag lorg oibre. Chuir an líon sin brú mór ar infreastruchtúr na tíre, infreastruchtúr nach raibh iontach maith sa chéad áit. D’éirigh cúrsaí tithíochta níos measa, agus bhí brú breise ar Fheidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte freisin.

Cúram Sláinte

Tá a fhios ag madraí an bhaile go bhfuil fadhbanna móra ag Feidhmeannacht na Seirbhísí Sláinte (HSE). Is cúis náire é go bhfuil na hospidéil róphlódaithe i gcónaí agus é mar sin le fada an lá, gan réiteach fiúntach le feiceáil fós. Cúpla mí ó shin, bhí timpeall 85,000 duine ag fanacht le leapacha d’othair chónaitheacha agus beagnach 500,000 duine ag fanacht le coinne ag clinic na n-othar seachtrach!

Eipidéim Drugaí

Chonaic gach duine an cheannlíne le déanaí: “Luach €157 milliún ar an gcócaon sa ghabháil drugaí ‘is mó i stair an stáit’. Tháinig na drugaí ó chairtéil i Meiriceá Theas agus tháinig dronga coireachta eagraithe as Éirinn agus an Bhreatain le chéile chun na drugaí a roinnt agus a dháileadh, cuid acu in Éirinn. Tá fadhb mhór cócaoin in Éirinn anois – fiú sa Ghaeltacht. Seo ceannlíne a bhí i dTuairisc le déanaí: “Fear 50 bliain d’aois gafa agus luach €105,000 cócaon faighte ag na Gardaí. Sin ach cúpla sampla, ach gan dabht tá an t-airgead ag daoine an cócaon a cheannach, agus tá an fhadhb seo ní hamháin sna cathracha, ach ar fud na tíre.

Foréigean agus Gunnaí

I gcomparáid leis na Stáit Aontaithe, níl fadhb mhór ann maidir le gunnaí foréigean. Ach is gá súil ghéar a choinneáil air, mar mhéadaigh an ráta dúnmharaithe faoi dhó an bhliain seo caite.

Conclúid

Ceapaim go n-éiríonn fadhbanna áirithe i dtíortha saibhre. Táthar ann fós a shéanann go bhfuil tír shaibhir againn, ach léigh mé san iris ‘Forbes Magazine’ le déanaí gurb í Éire an tír is saibhre in aghaidh an duine, ar an domhan mór! Níl na Stáit Aontaithe ach in áit 9!!!

Ar an drochuair, go bhfios dom, níl mórán déanta le fada ag ár rialtas chun dul i ngleic leis na fadhbanna thuasluaite. Ach tá athruithe móra ag teacht sa sféar polaitíochta agus Mary Lou McDonald agus Sinn Féin in áit mhaith ó thaobh an chéad olltoghchán eile de. Má thoghtar isteach iad, b’fhéidir go mbeidh siad in ann céim ar aghaidh a thabhairt, ó thaobh na bhfadhbanna móra sin. Murach sin, cá bhfios ach lá amháin go mbeidh gunnaí ar fáil go héasca sa tír seo freisin!

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

    

.

Trioblóid ar Neamh!

Trioblóid ar Neamh!

Fada ó shin, nuair a bhí m’athair díreach tar éis éirí as a phost i gColáiste Chiaráin, tháinig mo thuismitheoirí ar cuairt chugainn anseo i gCalifornia, ar feadh trí seachtaine. Thiomáineamar feadh an chósta, ó Los Angeles go San Francisco, agus trí go leor áiteanna ar an tslí. Bhí ionadh ar an mbeirt acu mar ní raibh an méid a chonaic siad i gCalifornia ag teacht leis na réamhthuairimí a bhí acu. Bhíomar go léir tógtha le háilleacht agus éagsúlacht na dtírdhreach a bhí le feiceáil fud fad an Stáit. Bhí ionadh ar mo thuismitheoirí freisin faoi cé chomh cairdiúil agus dea-mhúinte a bhí na daoine go léir ar chasamar orthu. Ní gearánta dóibh an aeráid Mheánmhuirí, ach an oiread.

Cé go bhfuair a dturas réidh leis an gcuid is mó dá n-imní faoin áit ina rabhamar inár gcónaí, ag an am céanna chuthaigh sé cúpla ábhar buartha nua dóibh, nó cúpla ceist, ar a laghad.

Daoine gan Dídean

Nuair a bhíomar ag siúl i gcroílár Los Angeles, bhí orainn siúl ar an mbóthar uaireanta, mar bhí daoine gan dídean ina luí ar an gcosán. Níorbh fhéidir linn gan iadsan a fheiceáil. Nuair a bhíomar slán sábháilte sa bhaile arís, ag ól cupán tae, chuir mo mháthair ceist orm: “Cán fáth a bhfuil daoine gan dídean anseo? Níl aon chiall leis. Ní tír shaibhir an tír s’againne, ach ní bhfaighfeá mórán daoine gan dídean ann. Cad atá ar siúl?” “Níl polasaithe sóisialta láidre i Meiriceá,” ba é m ’fhreagra, “neamhchosúil leis in Éirinn! Agus tá praghsanna tithíochta an-ard sa tír seo freisin, ionas go bhfuil sé deacair teach a cheannach!” Ach bhí orm a admháil gur ait an rud é, mar an gcéanna!

Bochtaineacht agus Inimirce

Uair eile, chuamar thar an teorainn idirnáisiúnta go Tijuana i Meicsiceo. Tír an-bhocht ba í Meicsiceo, agus atá fós. Bhí bruscar i ngach áit, agus go leor foirgneamh leathchríochnaithe le feiceáil. Ní raibh ach cúpla bóthar pábháilte le feiceáil, agus smúit bhóithríní a bhí i gceist den chuid is mó. Ní fhaca tú ar an mbóthar ach sean ghliogar de charranna agus trucailíní agus iad ag titim as a chéile. Ní raibh a lán siopaí nó bialanna sa chathair, ach an oiread. Baineadh stangadh as mo thuismitheoirí. Cheap siad gur fhás siad féin aníos i dtír bhocht, ach tar éis bochtaineacht Tijuana a fheiceáil, thuig siad nach raibh siad riamh chomh bocht le daoine i dtíortha de chuid an tríú domhan. Nuair a thug mo mháthair faoi deara cé chomh héasca a bhí sé dúinn teacht ar ais thar an teorainn go Meiriceá, nuair a bhí sé an-deacair do shaoránaigh Mheicsiceo an rud céanna a dhéanamh, chuir sí ceist eile orm. “Tá cuidiú de dhíth go géar ar na daoine bochta sin. Cén fáth nach gcuideodh an tír is saibhre le muintir na tíre in aici láimhe?” Rinne a ceist staic dom, mar bhí ábhar casta le plé – rialú inimirce. Dúirt mé nach raibh mórán eolais agam faoin bpolasaí inimirce sna Stáit Aontaithe, ach go raibh próiseas deacair i gceist chun teacht isteach sa tír go dlíthiúil, agus go raibh sé costasach é a dhéanamh. Bhí imní ar na hoifigigh Meiriceánaigh aon Mheicsicigh a ligin isteach sa tír, ar fhaitíos go bhfanfaidh siad ann go mídhleathach, agus bhí na milliúin duine ina gcónaí i Meiriceá gan chead, cheana féin.

Cúram Sláinte

Uair eile, nuair a bhíomar ag caint le chéile am lóin, tháinig ábhar chúram sláinte chun cinn. Ní raibh mo thuismitheoirí in ann a chreidiúint cé chomh daor is a bhí sé dul go dtí an dochtúir, nó go dtí an t-ospidéal. Ach nuair a chuala mo mháthair go gcuirfí abhaile tú ón ospidéal chomh tapa agus ab fhéidir, gan aon am duit bisiú, bhí ar buile. “Cén saghas chóras leigheas é sin – tá sé cruálach agus róchostasach – nach orainn atá an t-ádh dearg a bheith inár gcónaí in Éirinn!” Rinne mé lagiarracht an córas leigheas a chosaint, ag rá gur gá árachas sláinte a bheith agat, agus ansin nach raibh cúrsaí ródhona. Ach gur gá post a bheith agat chun a bheith cáilithe árachas sláinte a fháil. “Ach cad faoi na daoine dífhostaithe? Cad is féidir leo a dhéanamh má éiríonn siad tinn?” Chuir ceist mo mháthair dá treoir mé, agus ní raibh aon fhreagra agam.

Eipidéim Drugaí

Bhí eipidéim chócaoin ag réabadh na Stát Aontaithe ag an am sin, agus níorbh fhéidir an teilifís a chur ar siúl gan cloisteáil faoi ar an nuacht. “Cén fáth atá fadhbanna drugaí chomh mór sin ar siúl i Meiriceá, agus gach saghas duine ag mí-úsáid drugaí, ní hamháin daoine bochta éadóchasacha?” Arís, bhí mé sáinnithe ag mo mháthair!

Foréigean agus Gunnaí

Bhíodh eachtraí lámhaigh dhíchéillí uafásaigh ag tarlú sna Stáit Aontaithe beagnach gach lá (agus, ar an drochuair, tá fós), agus dúirt mo mháthair liom go raibh sé i bhfad níos dainséaraí i go leor áiteanna i Meiriceá ná i dTuaisceart na hÉireann féin, áit a raibh cogadh ar siúl ag an am sin. Ní raibh uirthi fiú ceist a chur orm, sa chás sin, mar bhí a fhios aici nach raibh freagra ar bith ar fáil don ghealtachas sin!

B’fhéidir go raibh sí ag iarraidh mé a mhealladh ar ais go hÉirinn agus rinne sí cás láidir, ach ní raibh sé ar intinn agam a leithéid a dhéanamh mar, chun an fhírinne a rá, bhí rudaí ag dul go maith dúinn agus bheadh sé deacair filleadh abhaile dá bhrí sin. Ach d’fhan ceisteanna mo mháthar liomsa ó shin i leith agus tá siad níos tábhachtaí sa lá atá inniu ann ná mar a bhí riamh.  Bheadh díomá ar mo thuismitheoirí a fhoghlaim go bhfuil go leor de na fadhbanna thuasluaite tagtha go hÉirinn anois.  Beidh tuilleadh le rá agam ar an ábhar sin an tseachtain seo chugainn!

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

    

.

Tuairisc ó Mheiriceá – ‘Déjà Vu’?

Tuairisc ó Mheiriceá – ‘Déjà Vu’?

Beidh toghchán na hUachtaránachta ar siúl sna Stáit Aontaithe an bhliain seo chugainn. De réir cosúlachta, roghnófar na hiarrthóirí céanna a bhí ann an uair dheireanach – Donald Trump agus Joe Biden. Má tharlaíonn a leithéid, tá sé deacair a rá cé acu a bheadh an bua aige an t-am seo.siad ag iarraidh iad féin a chur chun cinn go mínáireach ach ag an am céanna, tá an nimh san fheoil ag an mbeirt iarrthóirí dá chéile. Cheapfá go mbeadh an bhéim ar na ceisteanna tábhachta a bheadh tionchar mór acu ar mhuintir na tíre.

Is í an eacnamaíocht an chloch is mó ar phaidrín mhuintir Mheiriceá maidir le todhchaí na tíre. Tar éis sin, is cúis imní dóibh an córas cúram sláinte agus rialú inimirce. Ach ní ar na ceisteanna móra sin atá na meáin dírithe, ar an drochuair. Bheadh sé oiriúnach dóibh aird a thabhairt do na ceisteanna sin, anailís a dhéanamh orthu, agus moltaí a fhorbairt bunaithe ar a dtaighde. Ach ní cuma leo, de réir dealraimh, mar tá siad ag déanamh scéal mór de rudaí eile ar fad.

B’fhéidir go bhfuil an ceart ag na meáin i gcás Donald Trump, mar tá a fhios ag madraí an bhaile gurb é Donald Trump féin agus gach rud a dhéanann sé a tharraingíonn aird an phobail i gcónaí – chonaiceamar é sin fiú nuair a bhí sé in oifig mar Uachtarán. Is iad na rudaí a dúirt sé nó a ghiolc sé a phléasc ar na meáin beagnach gach lá.  In ainneoin sin, rinne sé rudaí a thaitin go mór lena lucht leanúna freisin, gan dabht. Bhí ísliú cánach mar chuspóir Phoblachtánach, agus d’éirigh le Trump é sin a dhéanamh. Bhí tionchar mór ag Trump freisin ar an gcúirt is airde sa náisiún. Cheap sé trí bhreitheamh den Chúirt Uachtarach – Neil Gorsuch, Brett Kavanaugh agus Amy Coney Barrett – an méid is mó le beagnach 40 bliain.   Cheapfá go d’fhéadfadh na rudaí mídhleathacha, na rudaí mídhaonlathacha a rinne sé é a bhánú. Ach tá an ghnaoi atá ar Trump chomh láidir anois agus a bhí roimh na cásanna dlí atá ar siúl agus fiú roimh Eirí Amach 2021. Tá a lucht leanúna ag fanacht fíordhílis do Trump, agus creideann siad gach atá le rá aige – nár chaill sé an toghchán uachtaránachta i 2020, san áireamh. Is eisceacht pholaitiúil é Trump, gan dabht!  

Maidir le Biden, tá sé ag déanamh maith go leor mar Uachtarán go dtí seo, le cúpla eisceacht. Shínigh sé trí Bhille suntasacha chun $2 trilliún a chaitheamh as seo go ceann deich mbliana ar thosaíochtaí tábhachta a Pháirtí (na Daonlathaigh), cosúil le hathnuachan ollmhór infreastruchtúir, taighde ar fhuinneamh glan, cosaint na timpeallachta, taighde agus forbairt leathsheoltóra agus infheistíocht maidir le STEM (Eolaíocht, Teicneolaíocht, Innealtóireacht agus Matamaitic). Thosaigh sé ag atógáil Eagraíocht Chonradh an Atlantaigh Thuaidh (ECAT), rud a bhí an-tábhachtach nuair a rinne an Rúis ionradh ar an Úcráin an bhliain seo caite. Dheisigh Biden formhór den damáiste a rinne Trump do cháil idirnáisiúnta na Stáit Aontaithe, cé go bhfuil i bhfad níos mó le déanamh. Biden ag obair go dian freisin chun muinín an phobail i gcóras daonlathais na Stáit Aontaithe a atógáil. Mar sin, tá go leor rudaí dearfacha déanta ag an Uachtarán Biden sa bhaile agus go hidirnáisiúnta.

Rinne Biden ceap magaidh de féin nuair a rinne sé praiseach den tarraingt amach as an Afganastáin. Gan dabht, bhí cosúlachtaí móra idir an oibríocht sin agus an méid a tharla i dtús na seachtóidí i Saigon.

Patrún an chlúmhillte!

Ach níl an bhéim ar na rudaí tábhachtacha thuasluaite a rinneadar nó ar na rudaí a gheallann siad do phobail Mheiriceá as seo amach. In ionad sin, tá na hiarrthóirí agus na meáin ag díriú airde an phobail ar a bhfeachtais clúmhillte in éadan a chéile. De ghnáth, is féidir le cáineadh amháin, is cuma an bhfuil sé fíor nó nach bhfuil, an oiread sin dochair a dhéanamh diarrthóir amháin go gcailleann sé nó sí an rás go minic, mar iarmhairt. Mar shampla, rinneadh an-dochar do Hilary Clinton i 2016, maidir leis an bhfreastalaí r-phoist príobháideach a bhíodh in úsáid aici le haghaidh r-phoist ghnó an rialtais. Nó b’fhéidir gur cuimhin leat an chonspóid faoi theastas breithe Barack Obama i 2012!

An babhta seo, is é an rud is mó a bhfuil imní ar phobal Mheiriceá faoi Joe Biden, Daonlathaigh san áireamh, ná a aois! Bheadh sé níos fearr an bhéim a chur ar cad atá déanta aige mar uachtarán go dtí seo, agus cad atá ar intinn aige a dhéanamh thoghtar é don dara téarma. Cleas an philibín atá i gceist leis a aois. Cé go bhfuil Donald Trump ach trí bhliain níos óige ná Joe Biden, níl mórán cainte faoina aois ar chor ar bith. Dála an scéil, bheadh Trump, mar Uachtarán Mheiriceá, in ann go leor damáiste a dhéanamh do dhaonlathas i Meiriceá agus ar fud na cruinne, is cuma cén aois é!  

Tá sé in am do phobal Mheiriceá díriú isteach ar na buncheisteanna, agus neamhaird a thabhairt don raiméis á scaipeadh sna meáin. todhchaí an daonlathais féin ag brath ar sin, agus ní hacmhainn dóibh Donald Trump a bheith mar uachtarán arís, is cuma cén aois iad na hiarrthóirí. Thosódh Trump amach mar uachtarán, b’fhéidir, ach chríochnódh a théarma mar dheachtóir, gan dabht. Ní hacmhainn do Mheiriceánaigh na maidí a ligean le sruth anois, nuair atá cinneadh chomh tábhachtach sin faoina gcóras rialtais ina lámha féin!  

gaGaeilge