Cruinneas sa Ghaeilge!

Cruinneas sa Ghaeilge!

le | 2023/08/30 | Cúrsaí Teanga, Pearsanta

Cruinneas sa Ghaeilge!

Ní raibh cliú ar bith agam cad a bhí romhainn, mar ní rabhamar i nGleann Cholm Cille riamh roimhe sin. Roinn mé mo chéad imprisean den cheantar seo leat an tseachtain seo caite, agus anois ba mhaith liom cúpla focal a scríobh faoin gcúrsa ar fhreastal mé air i nGleann Cholm Cille.

Nuair a shroicheamar Oideas Gael i nGleann Cholm Cille ar an Satharn, chuir bean den fhoireann fáilte romhainn agus threoraigh sí muid go dtí ár lóistín ar imeall an bhaile. Lóistín leaba agus bricfeasta a bhí ann agus bhí seomra mór dúbailte againn (mé féin agus mo bhean chéile) le seomra folctha en-suite.  Is trua é nach raibh lánlóistín ar fáil, cosúil leis an lóistín a bhí againn i nGleann Fhinne an tseachtain roimhe, ach sin a bhfuil.

D’fhreastail céad is fiche daoine ar an gcruinne ionduchtaithe ag a seacht a chlog Dé Satharn, agus mhínigh ceann de na heagarthóirí gach rud dúinn maidir le hOideas Gael agus na cúrsaí a bheadh ar fáil dúinn. Go háirithe, dúirt sé go mbeadh ranganna Ghaeilge ar fáil dúinn ar sheacht leibhéal agus cúrsa speisialta eile darb ainm ‘Cruinneas sa Ghaeilge’. Tá an cúrsa seo dírithe ar dhaoine a bhfuil caighdeán ard Gaeilge labhartha acu, a bhfuil roinnt eolais acu cheana ar ghramadach na teanga ach ar mian leo eolas níos fearr a fháil uirthi. Bíonn an bhéim ar scríobh agus ar léamh na teanga ach le gníomhaíochtaí cainte i gceist chomh maith. Ní raibh an dara rogha agam ach freastal ar an gcúrsa seo!

Bhí na seacht rang eile níos ginearálta agus an bhéim ar Ghaeilge labhartha. Shínigh mo bhean chéile suas le ceann dóibh agus thaitin an cúrsa go mór léi.  Bhí sceideal gnóthach againn, agus ranganna ar siúl gach lá (Luan go hAoine) óna deich a chlog ar maidin go dtí am lóin at a haon, agus arís óna trí go dtí a cúig a chlog sa tráthnóna.

Bhí deichniúr i mo rang, agus bhí múinteoir iontach againn darb ainm Dubhán. Bhí aithne agam air cheana féin, mar mhúin sé an t-ardrang dúinn i nGleann Fhinne an tseachtain roimhe. Fear an-eolach ar ábhar na Gaeilge is ea Dubhán, agus tá PhD idir lámha aige in Ollscoil Uladh, ar na laoithe Fiannaíochta. Is scríbhneoir cruthaitheach é freisin, agus tá cnuasach filíochta foilsithe aige darb ainm ‘IDEO Locator’. Leag Dubhán amach an cúrsa bunaithe ar an téacsleabhar a scríobh Éamonn Ó Dónaill MA, ‘Gramadach gan Stró’.  Mhúin Éamonn an cúrsa céanna blianta ó shin, ag úsáid a leabhar féin.

B’aoibhinn liom an cur chuige a bhí ag Dubhán. Níor thosaigh sé le caibidil 1, caibidil 2 agus mar sin tríd an leabhar, leathanach i ndiaidh leathanaigh. In ionad sin, roghnaigh sé ábhair shuimiúla, agus ansin mhúin sé ceachtanna ag plé na n-ábhar sin agus ag úsáid an leabhair chun léargas a thabhairt dúinn. Rinneamar obair bhaile as an leabhar freisin, chun na pointí a chur ina luí orainn.

Seo a leanas cúpla sampla den ábhair.

Aidiachtaí sa Tuiseal Ginideach: Ní raibh a fhios agam roimh an rang seo go bhfuil trí dhíochlaonadh den aidiachtaí! D’fhoghlaimíomar fúthu agus faoi na rialacha ag baint leo.

Uimhreacha: Thum Dubhán go domhain isteach san ábhar seo, agus d’fhoghlaimíomar rudaí mar seo: ‘tús na chéad seachtaine’, ach ‘tús an dara seachtain’; ‘deireadh na haon bhliana fada móire’ agus ‘luach an dá theach déag’.  

Ainm briathartha – tuiseal ginideach: De ghnáth bíonn an tuiseal ginideach seo mar an gcéanna leis an aidiacht briathartha. Mar shampla: ‘ag caitheamh tobac’, ach ‘lucht caite tobac’, ‘ag glanadh na leithreas’, ach ‘fear glanta na leithreas’.

Foirm an ainmnigh in ionad an ghinidigh: ábhar deacair é seo – nuair a thagann dhá (nó níos mó) fhocal le chéile sa tuiseal ginideach cad iad na hathruithe is gá a dhéanamh dá bhrí sin? Is gá foghlaim faoin Aonad Brí (Cinnte agus Éiginnte) ar dtús, chun a thuiscint na rialacha ag baint leis. Sampla: ‘ag plé fhadhbanna mhac Sheáin’.

Leaganacha cainte: mar shampla – ‘Ní chreidim a dheise a bhí an teach’; ‘níl fear dá láidre nach lagaíonn an aois é’; ‘dá chliste tú, tá mise níos cliste’; ‘tá an fear ag dul i laige’.

Níl spás agam ábhair eile a lua, ach thóg na samplaí thuasluaite blas beag duit den chúrsa. Bhí seachtain iontach againn ag foghlaim an t-am go léir, agus gan dabht beidh mé ar ais chun freastal ar chúrsa eile roimh i bhfad. Má tá suim agat feabhas a chuir ar do chuid Gaeilge, molaim go hard na cúrsaí a chuireann Oideas Gael ar siúl i nGleann Cholm Cille agus bíonn cúrsaí ar fáil ar líne freisin!

.

.

.

.

.

.

Gleann Cholm Cille!

Gleann Cholm Cille!

le | 2023/08/23 | Cúrsaí Teanga, Pearsanta

Gleann Cholm Cille!

Gleann Cholm Cille

Braillín na ngort ag cur thar maoil

Tonnta ag sleamhnú síos an gleann

Ag titim i dtreo na farraige laistíos

Chuig an áit is áille ar an domhan

.

Gleann Cholm Cille an t-ainm atá air

‘s ní fhaca mé a leithéidse riamh

Muintir iontach chroíúil ina gcónaí ann

Is stair faoi leith ag baint leis an suíomh

.

Lonnaithe i nGaeltacht Dhún na nGall

In áit álainn, iargúlta amuigh faoin tuath

Tagann daoine anseo as gach uile aird

Chun Gaeilge a labhairt gan stró is gan dua

.

Chuaigh tú go smior ionam, Ó Gleann Cholm Cille

Táim curtha faoi dhraíocht agat amach is amach

Táim athraithe ó bhonn mar bhog tú mo chroí

Braithfidh mé uaim thú is mé ar ais i mo theach

.

Gleann Cholm Cille Ó Gleann Cholm Cille

Níl do leithéid ar fáil, bíodh sé sean nó nua

Gleann Cholm Cille Ó Gleann Cholm Cille

Beimid ar ais le chéile, bíodh sé mall nó luath

.

Níl aon argóint faoi áilleacht Ghleann Cholm Cille. Ba bheag nár baineadh mo shúile as mo cheann nuair a bhíomar ag tiomáint an bóthar ó Ard an Rátha síos agus nochtadh radharc dochreidte os ár gcomhar amach, ag síneadh síos go dtí an fharraige lonrach, agus baile Ghleann Cholm Cille ina shuí in ucht an ghleanna, cóirithe i bhfráma na gcnoc maorga a thiteann le fána go géar isteach sna tonnta coipeacha ar chladach an Aigéin Atlantaigh. Is deacair cur síos a dhéanamh ar an áit seo, gan dul leis an bhfilíocht, chun na mothúcháin ag baint leis an radharc a chur in iúl duit. Sin an fáth a scríobh mé an dán thuasluaite. Scríobh mé gearrdhán as Béarla freisin – seo é:

Glencolmcille

Fresh green-fielded quiltwork spills,

Pleats and folds tumbling down hills,

Gliding through glistening, gulleted glen,

Riven by meandering river Murlin

Cloud-swaddled as it cradles spangled sainted land,

Then Softly surrenders to the sea’s silver sand.

.

Tá go leor le moladh faoin nGleann agus a cheantar, maidir leis na gníomhaíochtaí atá ar fáil. Tá ceanncheathrú Oideas Gael ar imeall an bhaile, agus eagraíonn siad cúrsaí Gaeilge ó thús deireadh an tsamhraidh, ar gach leibhéal. Tá cúrsaí eile ar fáil freisin – seandálaíocht agus cnocadóireacht san áireamh – go léir as Gaeilge. Bíonn daoine ag casadh le chéile i nGleann Cholm Cille a bhfuil grá cultúir agus teanga go láidir acu, agus cé gur Éireannaigh an chuid is mó dóibh, bíonn eachtrannaigh páirteach freisin. Beidh mé ag scríobh alt faoi na cúrsaí céanna in alt eile, ach inniu tá léargas ginearálta ann, faoi Ghleann Cholm Cille agus an ceantar ina bhfuil sé suite.

Áiseanna agus lóistín

Tá siopaí, bialanna, tithe tábhairne agus garáiste sa bhaile. Is féidir lóistín leaba is bricfeasta nó árasáin féinfhreastal a fháil, ach bíonn an-tóir orthu. Mar sin, tá sé deacair go leor aon saghas lóistín a fháil sa bhaile féin agus go minic bíonn ar dhaoine lóistín a fháil in áit éigin eile, cosúil le Na Cealla Beaga, agus ansin a bheith ag comaitéireacht chuig an nGleann.

Slí Cholmcille agus Turas Cholmcille

Téann Slí Cholmcille ó Ghleann Cholm Cille in Éirinn go hOileán Í in Albain, ag déanamh cuairt ar láithreacha a bhaineann le beatha agus le traidisiún an Naoimh. Tá an tSlí seo mar mhacasamhail an Camino de Santiago sa Spáinn. Gach bliain, bíonn oilithreacht a heagrú ag comharchumainn Ghaeltachta agus ceantair phleanála teanga. Bíonn treoraithe sléibhe agus cainteoirí dúchais ag treorú na siúlóidí, de ghnáth.

I nGleann Cholm Cille féin, leanann Slí Cholmcille bealach Thuras Cholmcille. Téann daoine ar oilithreacht i nGleann Cholm Cille gach bliain idir an 9ú Meitheamh (féile an Naoimh) agus an 15ú Lúnasa (féile na Deastógála). Tá roinnt seanchloch (siar go dtí 3000 RCh) agus gallán (siar go dtí 500-700 AD) le feiceáil ag na 15 suíomh atá mar stadanna ar an turas.

An Clachán

Osclaíodh an ‘clachán’ i 1967, mar thogra pobail bunaithe ag an Athair Mhic Daibhir, sagart cáiliúil a bhunaigh go leor scéimeanna sóisialta. Tá seacht dteach ceann tuí lonnaithe faoin sliabh in aice leis an trá mhór, a thugann léargas don chuairteoir ar shaol na háite sna 18ú, 19ú agus 20ú céadta in iarthar Dhún na nGall. Tá siopa ceardaíochta agus caife deas ann freisin.

Conclúid

Is áit iontach álainn iargúlta é Gleann Cholm Cille, le go leor áiseanna agus gníomhaíochtaí ar fáil ann. Mholfainn go hard duit cuairt a thabhairt air agus go háirithe má tá tú ag iarraidh feabhas a chur ar do chuid Gaeilge.

.

.

.

.

.

.

.

Suirbhé ag teastáil go géar!

Suirbhé ag teastáil go géar!

le | 2023/07/26 | Cúrsaí Teanga, Polaitíocht

Suirbhé ag teastáil go géar!

Léigh mé alt spéisiúil ar ‘tuairisc.ie’ le déanaí scríofa ag Máire Ní Fhinneadha agus chuir sé ag smaoineamh mé. Scríobh sí faoi shonraí ó dhaonáireamh 2022 agus líon na ndaoine a labhraíonn Gaeilge gach lá sa Ghaeltacht sna Limistéir Pleanála Teanga.  Bhí iontas ar Mháire nach raibh mórán le rá ag na saineolaithe agus go háirithe nár thug siad aon chomhairle dúinn bunaithe ar na torthaí sin. Dúirt sí gur mhaígh 43% ina ceantar féin sa Ghaeltacht gur cainteoirí laethúla iad, ach rinne sí pointe maith ansin go raibh gach seans gurb iad na cinn teaghlaigh – daoine fásta – a líon foirm an daonáirimh, cé go raibh an t-eolas is tábhachtaí faoi labhairt na teanga ag an aos óg. Rinne Máire a taighde neamhfhoirmiúil féin i gCois Fharraige.

.

Patrúin úsáide na teanga

D’aithin Máire trí phatrún maidir le húsáid na teanga ina ceantar féin, i mo thuairim:

1.Úsáid dhátheangach.  Chuala Máire fir óga ag comhrá le chéile ar an mbus. Bhí siad ag caint Béarla nóiméad amháin agus Gaeilge nóiméad eile, ag athrú teanga anonn is anall i ngan fhios dóibh féin.
2.Seachadadh teanga ó ghlúin go glúin. Chonaic Máire patrún eile ag obair nuair a bhí baill teaghlaigh ag caint le chéile. Bíonn na daoine fásta sa teaghlach ag caint eatarthu féin as Gaeilge, ach is Béarla amháin a labhraítear leis na gasúir bheaga.  

Chonaic Máire rud a bhí idir ghreann agus bhrón ag baint leis. Chas bean óg as an áit agus a mac uirthi agus rinneadar mionchomhrá faoin mbád pléisiúir a bhí amuigh ar an ród. Dúirt an bhean leis an mbuachaillín – ‘féach amuigh an bád’. ‘Why are you speaking Irish Mammy?’ a deir an putach!

3.Teanga cumarsáide idirghlúine.  Thug Máire faoi deara patrún eile nuair a bhíonn daoine óga ag obair sa Ghaeltacht, mar shampla sna siopaí. Labhraíonn siad Béarla le chéile, ach athraíonn siad go Gaeilge agus iad ag caint le Máire agus a leithéidí.

Anailís

De réir an daonáirimh, tháinig ardú ar líon na ndaoine sa Ghaeltacht a bhfuil Gaeilge acu, ó 63,664 in 2016 go 65,156 in 2022 (ardú 1,492 / +2.3%) tráth ar tháinig titim, áfach, ar líon na ndaoine sa Ghaeltacht a labhraíonn Gaeilge gach lá ó 20,586 in 2016 go 20,261 in 2022 (titim 325 / -1.6%). Cé go bhfuil scéal dearfach sa mhéid is go bhfuil ardú ar líon na ndaoine a bhfuil Gaeilge acu, is cúis imní é go bhfuil an pobal a labhraíonn Gaeilge ag titim. Ach nuair a chuireann tú na patrúin úsáide thuasluaite le chéile le figiúirí an daonáirimh, is léir go bhfuil an scéal níos measa fós. Nuair a líon na cinn teaghlaigh a labhraíonn Gaeilge gach lá, foirm an daonáirimh, is dóichí ná a mhalairt gur chuir siad síos go labhraíonn gach duine sa teaghlach Gaeilge gach lá. Mar sin, gach seans go bhfuil líon na ndaoine sa Ghaeltacht a labhraíonn Gaeilge mar phríomhtheanga gach lá roinnt mhaith níos lú ná 20,261.  Ní hamháin sin, ach seans maith nach labhraíonn formhór na ndaoine óga Gaeilge mar a bpríomhtheanga ach an oiread, fiú má labhraíonn siad Gaeilge gach lá, agus ní rud maith é sin, más fíor é. Seo mar a dúirt Julian de Spáinn, Ard-Rúnaí le Conradh na Gaeilge, ar an ábhar:

“…tá géarghá le tacaíocht láidir, leanúnach agus uaillmhianach ón Stát gan mhoill leis an taoide a chasadh agus borradh suntasach a bhaint amach maidir le húsáid na Gaeilge. Tá neart rudaí gur gá a dhéanamh chun an fhís sin a bhaint amach agus leis an fhás atá de dhíth a bhuanú; tá gá an Plean Fáis, Plean Infheistíochta don Ghaeilge agus don Ghaeltacht 2024-29, atá aontaithe ag breis is 115 grúpa Gaeilge agus Gaeltachta a mhaoiniú chun infheistíocht shuntasach fhadtéarmach a chinntiú; tá gá le polasaí tithíochta náisiúnta don Ghaeltacht; tá gá le polasaí oideachais ón oideachas luath-óige go dtí an tríú leibhéal, agus eile.”  Cé go n-aontaím leis, ceapaim go bhfuil go bhfuil eolas sa bhreis ag teastáil chun cur chuige níos spriocdhírithe agus níos éifeachtaí a fhorbairt.

Moltaí

Bheadh sé an-úsáideach suirbhé a dhéanamh chun níos mó sonraí pearsanta a bhailiú ó na daoine a labhraíonn Gaeilge gach lá, de réir an daonáirimh.  D’iarrfainn sonraí cosúil le: d’aois, do phríomhtheanga sa bhaile agus taobh amuigh, an saghas céatadáin Gaeilge agus Béarla a labhraíonn tú go laethúil, an labhraíonn tú meascán Gaeilge agus Béarla?  An labhraíonn tú Gaeilge le do ghlúin féin agus Béarla taobh amuigh de sin (nó a mhalairt)?

Bheadh a lán le foghlaim againn ó shuirbhé mar sin agus leis an eolas nua a gheofaí, bheimis in ann pleananna níos fearr a chumadh chun borradh suntasach a bhaint amach maidir le húsáid na Gaeilge.  

.

.

.

.

.

Céimeanna móra chun tosaigh – ach…!

Céimeanna móra chun tosaigh – ach…!

le | 2023/05/24 | Cúrsaí Reatha, Cúrsaí Teanga, Nuacht Idirnáisiúnta, Nuacht Náisiúnta

Céimeanna móra chun tosaigh – ach…!

 

Céim chun cinn sa Deisceart!

D’fhógair an tAire Stáit don Ghaeltacht agus don Spórt, Jack Chambers ré nua do chúrsaí Gaeilge an bhliain seo caite. De réir Acht na dTeangacha Oifigiúla (Leasú) 2021, bhí dualgas ar an rialtas a chinntiú go mbeadh 20% d’earcaigh chuig comhlachtaí poiblí inniúil sa Ghaeilge faoi 2030.  Dúirt an tAire Stáit Chambers: “Is iontach an rud é a fheiceáil go bhfuil deimhniú na gcúrsaí Gaeilge a chuirtear ar fáil do Státseirbhísigh. Tugann an deimhniú seo deis iontach anois d’fhoghlaimeoirí agus d’fhostóirí araon agus muid go léir ag obair i dtreo ár gcomhsprioc maidir leis na spriocanna uaillmhianacha a leagtar amach san Acht a bhaint amach.”

Céim chun cinn sa Tuaisceart!

Ag an am céanna sa Tuaisceart, fuair Gaeilge stádas oifigiúil sa dlí sa Tuaisceart ag deireadh 2022, nuair a shínigh Rí Séarlas III an Bille Féiniúlachta agus Teanga (Tuaisceart Éireann). Ar an drochuair, bhí ar Westminster an bille a rith, toisc nach raibh an rialtas i Stormont chun é a dhéanamh.

“Is lá stairiúil eile é seo do phobal na Gaeilge go bhfuil an bille anois ina Acht oifigiúil agus curtha sa dlí ón lá inniu ar aghaidh,” a dúirt an Dr Pádraig Ó Tiarnaigh, urlabhraí de chuid ‘An Dream Dearg’.  

Ábhar Dóchais agus Éadóchais ag an am céanna!

In ainneoin go bhfuil stádas na Gaeilge ag feabhsú sa dlí, tá rudaí eile ag tarlú a thagann salach ar chuspóirí na dlíthe céanna. Seo cúpla sampla de chéimeanna siar a tharla le déanaí.  

Céim siar sa Deisceart

Tá sé fógartha ag an Aire Oideachais Norma Foley go mbeidh laghdú ama, leathuair in aghaidh na seachtaine, do mhúineadh na Gaeilge sna bunscoileanna Béarla (formhór scoileanna an stáit) ag tosú i 2025.  Caithfear uair agus trí cheathrú in aghaidh na seachtaine ar am solúbtha, agus ó Rang 3 ar aghaidh, uair ar theagasc nuatheangacha iasachta. In ainneoin na bhfíricí maíonn an tAire Foley go dtiocfadh “feabhas ar shealbhú” na Gaeilge leis an gcuraclam nua. Scrúdaigh an tsaineolaí oideachais an tOllamh Pádraig Ó Duibhir gach gné den scéal, agus go háirithe an taighde déanta ag an Chomhairle Curaclaim agus Measúnachta (CNCM) – cuid den Roinn Oideachais féin. Dúirt an tOllamh go raibh sé ríshoiléir ón taighde sin go raibh nasc láidir idir ísliú na n-uaireanta teagaisc sa Ghaeilge agus an caighdeán Gaeilge a bhaineann na daltaí amach. “Cuireann sé olc orm,” a dúirt an tOllamh Ó Duibhir ag tagairt do ráiteas an Aire ar an ábhar. “Braithim go bhfuil sé maslach a rá go bhfuil an t-am laghdaithe ach go dtiocfaidh feabhas ar chumas na ndaltaí. Conas is féidir glacadh leis sin?”  

Níor chaith an tAire Foley ach 15 nóiméad i gcruinniú i dTeach Laighean le comhairleoirí agus ionadaithe ón CNCM, chun cinneadh a dhéanamh ar na hathruithe go léir a bhí beartaithe don churaclam bunscoile, idir Ghaeilge agus mhatamaitic.   Níl ach focal amháin le rá agam ar sin: do-ghlactha!

Céim siar sa Tuaisceart

Tá ciorruithe leathana sna seirbhísí oideachais ar siúl sa Tuaisceart, toisc go bhfuil rialtas na Ríochta Aontaithe ag gearradh siar ar a bhuiséad bliantúil – nó sin an fáth a mhaítear, ar aon nós. Mar sin, tá sé i gceist ag an Roinn Oideachais sa Tuaisceart deireadh a chur le:

• Scéim Léargas (Doire). Caillfidh 1,600 páiste i nDoire a deis chun Gaeilge a fhoghlaim uair a chloig gach seachtain faoin scéim seo.
• Glór na Móna (Béal Feirste). Is ionad pobail é Glór na Móna le 160 ball, a fheidhmíonn trí Ghaeilge san Uachtar Chluanaí i mBéal Feirste.   Eagraítear imeachtaí cultúrtha seirbhísí don phobal Gaeilge sa cheantar.  
• Ionad Uíbh Eachach (Béal Feirste). Is ionad cúraim leanaí é le 200 páiste ag fáil cúram trí Ghaeilge, agus tá 15 post ag baint leis.

Tá sé scannalach go bhfuil na ciorruithe seo ar siúl, agus an tAcht Gaeilge anois rite. Ba cheart don rialtas infheistíochtaí a dhéanamh in ionad ciorruithe mar sin.

Conclúid

Díreach toisc go bhfuil acht rite, ní hionann sin agus é a bheith i bhfeidhm. Mar a dúirt an Dr Pádraig Ó Tiarnaigh: “Ná bíodh aon dallamullóg orainn, níl san acht nua seo ach cloch mhíle eile ar an aistear mór sin. Níl aon cheann scríbe bainte amach againn, agus tosaíonn an obair ollmhór le forálacha an Achta seo a chur i bhfeidhm.”

Caithfimid go léir brú a choimeád ar ár n-ionadaithe polaitiúla chun na dlíthe nua a chur i bhfeidhm, idir Thuaisceart agus Dheisceart an oileáin álainn seo!

Gael Linn!

Gael Linn!

le | 2023/05/17 | Cúrsaí Teanga, Nuacht Náisiúnta, Stair

Gael Linn!

 

Fuair mé mo chóip den irisleabhar ‘Comhar’ le déanaí (Bealtaine 2023), agus thug mé faoi deara gur eagrán speisialta a bhí ann, ag comóradh seachtó bliain ó bunaíodh Gael Linn i mí na Bealtaine 1953. Ní raibh a fhios agam faoi leath na rudaí atá déanta go dtí seo ag an eagraíocht shuntasach seo ar son na Gaeilge, idir theanga agus chultúr.  Nuair a bhí Fionbarra Ó Brolcháin ag scríobh faoi cheannródaíocht triúir a bhí an-ghníomhach san eagraíocht – Dónall Ó Móráin, Riobard Mac Góráin agus Séamus mac Crosáin, rinne sé tagairt do rud a dúirt an t-antraipeolaí Margaret Mead: ‘’Never doubt that a small group of thoughtful committed citizens, can change the world. Indeed, it is the only thing that ever has.” Nach spreagúil an ráiteas sin agus nach fíor é freisin?  Gan dabht, bhí sé fíor i gcás Ghael Linn. I mo thuairim, thuig an fhoireann bheag sin cé chomh tábhachtach agus lárnach agus atá ár dteanga agus ár gcultúr dúinn sa tír seo, agus gurb as sin a eascraíonn ár bhféiniúlacht náisiúnta. Thuig an fhoireann sin go mbeadh sé níos fearr daoine a mhealladh isteach sa Ghaeilge in ionad a bheith ag iarraidh iad a bhrú isteach. Bhain foireann Ghael Linn amach na spriocanna sin. Rinneadar infheistíochtaí sna healaíona. D’eagraíodar imeachtaí cultúrtha agus scéimeanna foghlamtha na Gaeilge.  Sa tslí sin, thug siad aghaidh nua, aghaidh chomhaimseartha don teanga agus cultúr.  Bhí cur chuige nua-aoiseach acu maidir le múinteoireacht, cur chuige níos cuimsithí ná riamh cheana, inar thuig siad go bhfuil tú in ann Gaeilge a fhoghlaim amuigh faoin spéir i mbun imeachtaí siamsúla agus cúrsaí saoire phléisiúrtha. Bhí an ceart acu agus ní raibh aon easpa páistí ag cur isteach ar chúrsaí de gach saghas eagraithe ag Gael Linn. Nuair a chonaic mé gur thosaigh Gael Linn scéim scoláireachta sna 1950dí, tháinig na cuimhní ar ais go tréan.

Scéim Scoláireachta Ghael Linn

Thosaigh Scéim na Scoláireachtaí Trí Mhí i 1955 agus lean an scéim go dtí 1973. Tréimhse trí mhí a bhíodh i gceist seachas mí, mar chreid Máirtín Ó Cadhain gurb é sin an tréimhse ba lú a mbeadh páistí in ann an teanga a shealbhú. Bhíodh cead ag teaghlach lóistín a chur ar fáil do pháiste amháin, ionas nach mbeadh deis ag an bpáiste Béarla a labhairt sa teach. D’fhreastalaíodh na páistí ar scoil áitiúil. Eispéireas cuimsitheach a bhí ann – tumoideachas i ngach gné dár gcultúir thraidisiúnta – saol na tuaithe, meon na Gaeltachta, scéalaíocht agus ceol san áireamh.  Scéim cheannródaíoch ba ea é, gan dabht. Agus ní caint san aer agam é sin, ach an oiread!

Mo thaithí phearsanta

Ní raibh ionam ach páiste deich mbliana d’aois nuair a d’fhreastail mé féin ar chúrsa Ghael Linn. D’fhág mé an baile i m’aonar don chéad uair agus thaistil mé go Gaillimh ar an traein, agus ansin ar aghaidh go dtí Cill Bhriocán, Rosmuc, Contae na Gaillimhe.  Chuir Máire Bean Uí Ghriallais fáilte mhór romham, agus thosaigh m’eachtra Ghaeltachta láithreach bonn. Thug Bean Uí Ghriallais babhla anraith dom ar dtús ach ar an drochuair bhí sé chomh te sin gur dhóigh mé mo charball go dona leis. Bhí sé an-phianmhar le seachtain nó dhó! Bhí sé deacair a mhíniú as Gaeilge cad a tharla dom!  

Tar éis an turais fhada, bhí orm dul go dtí an leithreas. Threoraigh Máire amach as an teach mé go dtí teach an asail, ach bhí sé chomh dubh le pic taobh amuigh. Dá bhrí sin, bhuail mé mo ghlúin in aghaidh balla agus bhí mé gortaithe arís! Cé gur drochthús a bhí agam, d’fheabhsaigh cúrsaí tar éis sin – agus níor ghortaigh mé mé féin arís ach an oiread.

Cé go raibh sé deacair ar dtús Gaeilge a labhairt, bhí mé líofa roimh i bhfad. Bhí orm Gaeilge a labhairt an t-am go léir – ní raibh an dara rogha agam mar ní raibh mórán Béarla le cloisteáil i Rosmuc an tráth sin. Próiseas nádúrtha a bhí ann agus is ar éigean a thug mé faoi deara go raibh mo chuid Gaeilge ag feabhsú lá i ndiaidh lae. Bhí mé ag foghlaim gnéithe eile den chultúr freisin. Mar shampla, d’fhoghlaim mé conas go leor amhrán a sheinm ar an bhfeadóg stáin agus ar an mbosca ceoil. Bhí mé chomh sásta sa Ghaeltacht gur bheag nach ndearna mé dearmad ar mo theaghlach féin! D’imigh mo thréimhse go tapa, agus bhí sé deacair dom filleadh abhaile ansin.  Ach ní raibh fadhb ar bith liom leis an nGaeilge sa scoil tar éis sin, agus bhí grá buan agam dár dteanga agus dár gcultúr as sin amach, a bhuí le m’athair agus Gael Linn. Gael Linn abú!

An tarcaisne a chur i gceann na héagóra!

An tarcaisne a chur i gceann na héagóra!

le | 2023/01/25 | Cúrsaí Reatha, Cúrsaí Teanga, Nuacht Idirnáisiúnta, Tuairim

An tarcaisne a chur i gceann na héagóra!

Tá scéal dochreidte agam daoibh inniu, scéal a dhúisíonn cuimhní faoinár stair féin in Éirinn, maidir leis ár dteanga.

I mí Mheán Fómhair 2022, shéid drochstoirmeacha trasna iarthuaisceart Alasca.  Ba é tíofún Merbok mar chúis leo, agus rinne siad a lán damáiste in áiteanna ina bhfuil cónaí ar dhaoine de chuid Dhúchasaigh Mheiriceá. Chuir rialtas na Stáit Aontaithe (Gníomhaireacht Fheidearálach um Bainistíocht Éigeandála – tugtar FEMA air) airgead ar fáil chun an damáiste a dheisiú. Bhí ar go leor Dúchasaigh iarratas a chur isteach chun airgead a fháil. Toisc go bhfuil a dteangacha féin acu, bhí ar FEMA treoracha a chur ar fáil dóibh i Yup’ik agus Inupiaq.  

Bhronn FEMA an conradh aistriúcháin ar chomhlacht bheag i gCalifornia, darb ainm “Accent on Languages.” Tubaiste amach is amach a bhí ann!

Frásaí Aisteacha!

Nuair a thosaigh iarrthóirí obair ar a n-iarratais, bhí siad ag súil le treoracha a chabhródh leo an páipéarachas a líonadh. Ach in ionad sin, ní raibh le léamh acu ach gibiris agus frásaí aisteacha. Mar shampla, seo abairt amháin: “Amárach, rachaimid ag seilg, agus ní thógfaimid aon rud linn.” Seo ceann eile: “Is béar bán é d’fhear céile, tanaí!”

Bhí doiciméad eile sa teanga mhícheart. In ionad a bheith sa teanga Iñupiaq, scríobhadh é in Inuktitut, teanga a úsáideann a aibítir féin. Labhraítear Inuktitut 5,000 ciliméadar i bhfad ón gceantar i gceist, i Labradar agus Québec i gCeanada.

I bpreasráiteas amháin, aistríodh ‘Deasc Nuachta an Stáit” mar “Nuair a dúirt sí é sin, rith an madra níos faide amach ón gcuirtín”.

Freagairt bhorb

Dúirt Tara Sweeney, Iñupiaq a bhíodh post aici leis an Roinn Gnóthaí Baile sna Stáit Aontaithe roimhe seo, leis an AP go raibh “siombalachas” sna hearráidí a chuaigh siar go dtí an t-am nuair a bhí teangacha Dúchais Alasca á scriosadh i scoileanna cónaithe sna 1900í.

“Cosúil leis na mílte eile in Alasca, buailtí mo mháthair toisc gur labhair sé a teanga féin ar scoil. Nuair a fheiceann tú an rialtas feidearálach anois, ag dáileadh cáipéisí inár dteangacha, ‘mar ea’, ní féidir liom cur síos a dhéanamh ar an mothúchán a spreagann an siombalachas sin ionam” arsa Sweeney, ag caint le ‘Associated Press’ (AP).

Dúirt Jaclyn Rothenberg, urlabhraí do FEMA, leis an AP gur tugadh an doras don chomhlacht “Accent on Languages” agus go ndearna FEMA an t-aistriúchán i gceart ansin. Níor cuireadh an cúnamh ar athlá mar thoradh ar an earráid, a dúirt Rothenberg leis an AP.

Dúirt Caroline Lee, Príomhfheidhmeannach “Accent on Languages”, nár tharla teip uafásach mar seo riamh i 30 bliain dóibh ag déanamh aistriúchán. Thug sí bata agus bóthar do na haistritheoirí a bhí freagrach as na mí-aistrithe. Tar éis na tubaiste seo, cuireadh bearta nua i bhfeidhm chun a chinntiú nach dtarlódh a leithéid arís. Aisíocfar FEMA in iomlán freisin, a dúirt sí.

Conclúid

Cuireann an scéal seo in iúl dúinn na fadhbanna a bhíonn ag mionteangacha ar fud an domhain. Ba bheag nár chuir Impireachtaí éagsúla deireadh le teangacha na ndúchasach i ngach áit ar chuir siad a bpobal faoi chois. Chuireadar an tarcaisne i gceann na héagóra nuair a rinne siad praiseach uafásach níos déanaí lena n-iarrachtaí na teangacha céanna a úsáid ar scrios siad iad sa chéad áit. Caithfidh mé a rá go n-aontaím go leor agus go hiomlán le cad atá le rá ag Tara Sweeney ar an ábhar. Tar éis dom an scéal seo a thuiscint, rith sé liom nár iarr FEMA ar na treibheanna i gceist na haistriúcháin a dhéanamh. Nach acu is fearr atá a fhios faoina dteangacha féin?  Ba cheart go mbeadh polasaí i bhfeidhm ag rialtas na Stáit Aontaithe conradh mar sin a thairiscint dóibh siúd a labhraíonn na mionteangacha.

Tarlaíonn rudaí ciotacha in Éirinn freisin, ar an drochuair, maidir leis ár dteanga féin!

Is cuimhin liom sampla uafásach amháin inar úsáid Comhairle Contae Chorcaí – contae ina bhfuil Gaeltacht Múscráí – ‘Google Translate’ chun bunábhar ar shuíomh gréasáin na Comhairle Contae a chur ar fáil i nGaeilge.

Nó b’fhéidir gur cuimhin leat na fadhbanna móra a bhí ag an bPríomh-Oifig Staidrimh cúpla bliain ó shin, mar nach n-áiríonn a gcóras chun eolas a chur ar fáil faoi na hainmneacha is coitianta a thugtar ar leanaí, ainmneacha a bhfuil síntí fada orthu. Deacrachtaí teicneolaíochta an míniú a bhí ag an CSO ar an gcóras acu a bheith lochtach.

Níorbh aon ionadh é mar sin, go ndúirt an HSE agus “Bank of Ireland” araon gur cúrsaí teicneolaíochta ba chúis le síntí fada go léir ar iarraidh ina gcórais féin.

Bun agus barr and scéil– caithfimid go léir brú a chur ar ár rialtais i gcónaí, is cuma in Éirinn nó Alasca, chun ár dteangacha dúchais a chosaint!

.

.

  

gaGaeilge
gaGaeilge en_USEnglish