(Cuid 2)

.

Cé gur foilsíodh an ‘Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge 2010-2030’ sa bhliain 2010, bhí an Rialtas fós ag scríobh faoi sa bhliain 2018, agus ba shoiléir dom nach raibh mórán dul chun cinn déanta acu faoin am sin. Seo mar a scríobh siad ar www.gov.ie (2018): “Tugann an Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge breac-chuntas ar chur chuige comhtháite i leith na Gaeilge.  Sonraítear 9 réimse gníomhaíochta: oideachas, an Ghaeltacht, an teaghlach, seirbhísí poiblí, na meáin agus teicneolaíocht, foclóirí, reachtaíocht, an geilleagar agus tionscnaimh leathana.” Ansin, chuir siad cúpla tuarascáil ar fáil chun stádas na straitéise a chur in iúl. Léigh mé ‘Tuarascáil ar Dhul Chun Cinn: 2010 – 2015’.  Níl ann ach dhá leathanach, agus ag an deireadh, scríobhann siad: “Aithníonn an Roinn seo an tábhacht a bhaineann le roinnt foirne a bheith líofa agus ábalta ag soláthar seirbhísí i nGaeilge. Ag teacht le beartas an Rialtais, beidh scéimeanna teanga na Sonróidh Roinn faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla na poist a bhfuil Gaeilge acu riachtanas inniúlachta.” Is é an tátal a bhain mé as sin ná nach raibh dada sa Straitéis curtha i bhfeidhm fós tar éis ocht mbliana! Uafásach!

Sa bhliain chéanna (2018), sheol Aire na Gaeltachta, Joe McHugh, Plean Gníomhaíochta 2018–2022 don ‘Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge 2010-2030’. Ceapaim gurb é sin iarracht an Straitéis a athbheochan, mar ní raibh aon amscála nó freagracht luaite sa Straitéis féin. Go deimhin, céim sa treo ceart is é an plean seo. Tá go leor mionphleanála i gceist leis, agus tá naoi gcaibidil sa phlean gníomhaíochta, ag baint leis na naoi gcuspóir sa Straitéis féin.

Cé go bhfuil bunobair maith déanta leis an bPlean Gníomhaíochta 2018-2022, níl an plean sin críochnaithe i mo thuairim, agus mar sin tá sé deacair é a chur i bhfeidhm i gceart.  Bhí mé féin i mo stiúrthóir innealtóireachta le fada agus sa ról sin bhí mé freagracht le tionscadail mhóra. Bhí orm pleananna gníomhaíochta a chur le chéile agus ansin iad a chur i bhfeidhm. Mar sin, ceapaim go bhfuil léirmheastóireacht chuiditheach agam, agus seo m’ionchur ar cad tá ar iarraidh sa phlean.

Tá liostaí tascanna sa phlean, agus trí colún leis na ceannteidil: Gníomh, Ceanneagraíocht agus Amscála. Tús maith é sin, ach tá fadhbanna le ábhar na gcolún, agus tá colúin eile ar iarraidh, i mo thuairim.

Sa cholún darb ainm Gníomh, níl cuspóir sainiúil ag gach tasc, agus nil sé soiléir ansin, cad go díreach atá i gceist.  Sa cholún darb ainm Ceanneagraíocht, luaitear roinn nó ranna rialtais atá freagrach le gach tasc, ach tá sé i bhfad níos éifeachtaí duine amháin a bheith freagrach le tasc agus an cumhacht a bheith ag an duine sin aon acmhainní ag baint leis an tasc a fháil. Sa cholún darb ainm Amscála, ní luaitear ach amháin an bhliain – sprioc-am éiginnte é sin, agus bheadh sé níos fearr dáta a chur isteach, bunaithe ar an obair ag baint leis an dtasc. Tá tascanna ann freisin le sprioc-amanna cosúil le ‘ar bhonn leanúnach’ agus ‘2018 ar aghaidh’. Is gá tascanna mar sin a bhriseadh suas i fo–thascanna agus sprioc-amanna soiléire a bheith acu. Tar éis na hoibre sin a dhéanamh, tá cúpla rud an-tábhachtach fágtha. Ní foláir na tascanna sa liosta a chur in ard tosaíochta (ag úsáid colúin nua), ionas go gcuirfear an bhéim ar na tascanna is tábhachtaí, agus iad a dhéanamh ar dtús, más féidir. Braitheann an tionscadal go léir ar an maoiniú atá ar fáil, ach níl faic sa phlean faoi! Tar éis an maoinithe a bheith ar eolas, is gá costas gach taisc a lua go sonrach. Beidh tú in ann cinnte eolaigh a dhéanamh ansin faoin slí is éifeachtaí airgead agus am a chaitheamh ar an dtionscadal!

Faoi dheireadh, níl aon gealltanas mar gheall ar cruinnithe stádais, atá an-tábhachtach chun monatóireacht a dhéanamh ar stádas an tionscadail, agus chun athruithe a dhéanamh más gá.  

Agus cad faoi na tuarascáil bhliantúil a bhí geallta dúinn – ní fhaca mé ceann amháin fós. Tá muid leath bealaigh tríd an bPlean, agus tá sé thar am tuarascáil a fhoilsiú! Ó tá a lámh ann, mar tá muid leath bealaigh tríd an Straitéis 2010-2030 freisin, ta sé thar am tuarascáil a chur ar fáil faoin tionscadal sin freisin!

Ó – agus rud eile, caithfidh an Rialtas léiriú go bhfuil siad tiomanta don Ghaeilge. Ní chuirfí mórán muinín iontu, áfach, le ceapachán (agus an dóigh ar léiríodh é) Jack Chambers ina aire stáit Gaeltachta!

.

   (Cuid 1)   

.

Tá rialtas nua ann agus níl aon dabht ach go mbeidh tasc ollmhór le déanamh ag Catherine Martin agus Dara Calleary ó thaobh na Gaeilge de! Is í Catherine Martin an tAire Meán, Turasóireachta, Ealaíon, Spóirt, Cultúir agus Gaeltachta. Tá cúram na Gaeltachta agus an Spóirt leagtha ar an Aire Stáit, an Príomh-Aoire Dara Calleary.

Bhí díomá ar a lán daoine agus eagraíochtaí, mar bhí siad dóchasach go mbeadh freagracht na Gaeltachta faoi Aire Sinsearach amháin, ach beag beann ar sin tá fonn orthu bogadh ar aghaidh go tapa.  Dúirt Julian de Spáinn, Ard-Rúnaí Chonradh na Gaeilge: “Beidh na hAirí in ann gníomhú as lámh a chéile láithreach bonn chun cothrom na féinne a bhaint amach don Ghaeilge agus don Ghaeltacht tríd Bille na dTeangacha Oifigiúla a láidriú le spriocdhátaí do na forálacha is tábhachtaí sa bhille agus cinntiú go mbeidh maoiniú sásúil curtha ar fáil d’Fhoras na Gaeilge agus d’Údarás na Gaeltachta mar ábhar práinne, rud nach raibh déanta ó 2008.”  Tá cruinniú á lorg ag Conradh na Gaeilge leis an dá Aire go luath chun ceisteanna móra a phlé leo maidir leis a gclár agus a bpleananna.

Thug Catherine Martin geallúint go mbeidh an tAire sinsearach agus an tAire Stáit sa roinn nua rialtais ag obair as lámha a chéile ar son na teanga. I mo thuairim, tá lán na lámh acu.  

Caithfidh mé a rá mar ghnáthdhuine, go bhfuil sé deacair na hAchtanna agus na Pleananna a bhaineann leis an nGaeilge a thuiscint, maidir leis a n-ábhar agus a staid. Agus mé ag iarraidh tuiscint a fháil, roghnaigh mé Acht amháin agus Plean amháin agus chuir mé achoimrí gairide le chéile a roinnfidh mé leat sa cholún seo.

Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003 / Bille na dTeangacha Oifigiúla (Leasú) 2019

.

Tá Treoirleabhar ar fáil ar an idirlíon, ina ndeirtear:

“Is iad cuspóirí ginearálta an Achta (2003) úsáid na Gaeilge a chur chun cinn chun críoch oifigiúil sa stát, dualgais na gcomhlachtaí poiblí i leith theangacha oifigiúla an stáit a leagan amach agus Oifig an Choimisinéara Teanga a bhunú.”

Cé gur fíor é an seanfhocal “Tús maith leath na hoibre”, ní foláir an obair a chríochnú chun na sochair a bheith leat. Ar an drochuair, bhí forálacha an Achta lag go leor. Mar sin, thosaigh obair chun an tAcht a neartú i 2011 agus i 2014, foilsíodh ceannteidil do bhille a dhéanfadh an t-acht a leasú. Ní raibh eagrais teanga agus fiú amháin an Coimisinéir Teanga sásta leis, áfach, agus tar éis a lán obair foilsíodh ceannteidil nua i 2017. Faoi dheireadh, i 2019, foilsíodh an bille féin.

Tá sprioc sa bhille go mbeadh 20% d’earcaithe nua sa tseirbhís phoiblí ina gcainteoirí Gaeilge agus chinnteofaí gur trí Ghaeilge a dhéanfadh gach oifig phoiblí sa Ghaeltacht a cuid gnó. Deirtear sa reachtaíocht go mbunófar coiste comhairleach nua chun plean a chur le chéile.

Chuirfí deireadh chomh maith le córas na scéimeanna, chun caighdeán amháin a chur in áit do gach comhlacht poiblí. Ach níl eolas beacht ar bith tugtha faoi cad iad na dualgais reachtúla teanga a bheidh ar chomhlachtaí poiblí faoin gcóras nua sin seachas liosta ginearálta rudaí a d’fhéadfadh a bheith i gceist. 

Príomhlaige mór é freisin nach bhfuil dualgas reachtúil leagtha ar aon duine nó dream a bheadh freagrach as an mbille a chur i bhfeidhm.

Mar sin, is cinnte go mbeidh leasuithe á moladh ar an mbille. Beifear ag iarraidh sprioc-am a chur leis an gcuspóir 20% agus is dócha chomh maith go mbeifear ag iarraidh dualgas reachtúil a leagan ar dhuine nó dream éigin as cur i bhfeidhm an phlean. 

.

Dúirt an tAire nua Martin go mbeidh sí féin agus an tAire Stáit Calleary ag breathnú ar an bhféidearthacht an bille a láidriú roimh é a bheith os comhair an Oireachtais san Fhómhar.

Cén tslí agus cén uair? Ní fios.

.

Mar sin, seo iad mo cheisteanna dóibh. Cad iad na láidreachtaí go sonrach atá i gceist ag Catherine sa bhille? Cé a bheidh freagrach astu? Cén maoiniú a bheidh ag teastáil ón rialtas chun iad a dhéanamh? Cad iad na sprioc–amanna ag baint leo? Cén seicphointí a bheidh ann chun cinntiú go bhfuil tasc déanta de réir mar a bhí beartaithe, agus mura bhfuil cad é straitéis mhaolaitheach?  

Gan freagraí soiléire, níl ann ach béalghrá!

.

Nuacht is deireanaí – dochreidte!

Bhí mé ar tí an t-alt a sheoladh chuig an bpáipéar, nuair a ceapadh Jack Chambers mar aire stáit Gaeltachta in athrú airí a tharla tar éis Barry Cowen a bhriseadh as a phost mar Aire Talmhaíochta. Ábhar ailt eile atá anseo, ach críochnóidh mé anois le cad a bhí le rá faoin gceapachán sin ag Dónall Ó Cnáimhsí, an tOifigeach Plenála Teanga do cheantar Ghaoth Dobhair.

“Cén t-ábhar dóchais atá ina cheapachán do mhuintir na Gaeltachta? Ar leag sé cois ariamh inár measc, nó an ndúirt sé focal riamh ar ár son, an bhfuil fhios aige gurbh ann do phobal labhartha na Gaeilge?

“Tá imní orm nach bhfuil againn anseo arís leis an chinneadh seo ach léiriú eile ar sheasamh na Gaeilge i gclár oibre an rialtais seo. Easpa suime, easpa físe agus mar sin easpa gnímh agus easpa dul chun cinn.”

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.