Teangacha i mBaol!

Teangacha i mBaol!

le | 2021/03/10 | Cúrsaí Reatha, Cúrsaí Teanga, Nuacht Idirnáisiúnta, Tuairim

Ceol draíochta an bhéalghrá

Labhair an tAire Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán, Catherine Martin, ag Ard-Fheis Chonradh na Gaeilge le déanaí. “Ní mór dúinn a bheith réidh le freastal ar na pobail nua uirbeacha seo, mar atá á dhéanamh againn tríd an infheistíocht mhór in Áras Mhic Amhlaigh i gCnoc na Cathrach, mar shampla.  Ach is í an Ghaeltacht tobar an dúchais do na pobail uirbeacha seo sna bailte agus sna cathracha timpeall na tíre, agus níor chóir dúinn ár bhfócas ar an nGaeltacht a chailleadh dá bharr,” arsa an tAire. Ansin, mhaígh sí go raibh an próiseas pleanála teanga ag éirí go hiontach, agus go mbeadh Bille Teanga uaillmhianach nua againn go luath. Tá bua na bhfocal aici, gan dabht, agus b’fhéidir go bhfuil mé amhrasach, ach ní bheathaíonn na briathra na bráithre, i mo thuairim. Agus cé go bhfuil súil agam go bhfuil an ceart aici, ba mhaith liom torthaí a fheiceáil roimh an mbua sin a cheiliúradh! Feictear domsa go bhfuil caomhnú na Gaeilge níos deacra dár rialtas ná fuil a tharraingt as cloch! An gá mar sin a bheadh sé, i ndáiríre? B’fhéidir do na Dúchasaigh Mheiriceá sna Stáit Aontaithe– ábhar an cholúin inniu, ach níl aon leithscéal againn.

Cruachás na nDúchasach i Meiriceá

Tá beagnach 7 milliún Dúchasach Mheiriceá sna Stáit Aontaithe.  Tá beagnach 600 treibh fágtha, agus tá breis is 150 teanga dhúchais ann fós, labhartha ag 370 míle duine in iomlán. Is í an teanga Navachóch an ceann is mó, le 170 míle cainteoir aici. Níl ach timpeall fiche teanga a bhfuil níos mó ná dhá mhíle cainteoir acu.  Is réimse leathan teangacha é sin, agus iad go léir ag sracadh leis a saolta, agus an chuid is mó acu ar a dé deiridh.  Mar shampla, níl ach 230 cainteoir dúchais Lakota ina gceantar féin (Standing Rock Reservation), agus is é 70 meánaois na gcainteoirí sin. Buailtear an dream sin i bhfad níos measa ná daoine óga leis an ngalar COVID-19. Tá na Dúchasaigh Mheiriceá cromtha fén COVID-19 cheana féin, agus iad ag fáil bháis ag dhá oiread an ráta i gcomparáid le daoine geala.

Tá na treibheanna ag achainí ar an rialtas feidearálach cabhrú leo ó thaobh COVID-19 agus ó thaobh a gcultúir agus a dteangacha freisin. Mar is eol do chách, bhí caidreamh achrannach eatarthu i gcónaí, agus go leor fadhbanna ann fós.  Tá a gcóras sláinte i ndroch-chaoi, de bharr easpa maoinithe ón rialtas feidearálach. Tá na treibheanna ag iarraidh córas sláinte níos fearr a fháil le fada an lá, mar níl caighdeán a seirbhíse sláinte inghlactha. Tá dualgas ar rialtas Mheiriceá an scéal uafásach sin a leigheas!  

Tá géarchéim a dteangacha ag dul in olcas go tapa mar tá a lán cainteoirí dúchais ag fáil bháis de bharr COVID-19.  Dá bhrí sin, tá na Náisiúin Dhúchasacha ag iarraidh maoiniú €620 milliún sa bhliain ón rialtas le cur i dtreo athbheochan a dteangacha. Feicfimid cén chaoi a mbeidh cúrsaí ar ball, ach i ndáiríre níl mórán dóchais go bhfaighidh siad a dhath cosúil leis an méid sin.

Chomh maith leis na bearta thuasluaite, tá na Náisiúin Dhúchasacha ag iarraidh a gcainteoirí dúchasaigh a chosaint go díreach. Bíonn oibrithe deonacha ag seachadadh earraí grósaera agus béilí do na seanóirí a bhfuil cónaí orthu in áiteanna iargúlta agus nach bhfuil uisce reatha ar fáil ag an gcuid is mó acu.

Is díol suntais go dtugann siad tús áite do chainteoirí a dteangacha dúchais, maidir leis an vacsaín. Tá sé an-deacair é sin a dhéanamh, mar go minic níl na daoine sin in ann taisteal go dtí clinic nó ospidéal chun an vacsaín a fháil, agus caithfidh oibrithe deonacha a socruithe taistil a eagrú dóibh. Go minic, níor mhaith leo an vacsaín a fháil, mar níl trust acu as rialtas ar fhulaing a muintir ainghníomhartha uafásacha faoi, an rialtas céanna a chuir a dteangacha faoi chos.

Gairm chun gnímh!

B’aoibhinn leis na Dúchasaigh Mheiriceá a bheith inár n-áit, gan dabht. Dar leo, tá smacht againn ar ár gcinniúint féin – nach bhfuil muid ar mhuin na muice!

I gcomparáid leis na Dúchasaigh Mheiriceá, cheapfá nach mbeadh aon trioblóid againn ár dteanga a chaomhnú. Ach ní mar a shíltear a bhítear!  

Ar aon nós, tar éis an tsaoil, is ár dtír agus ár Rialtas atá i gceist, agus cén fáth nach gcosnóimis – gan a thuilleadh moille – ár n-oidhreachtaí agus go háirithe ár seoda náisiúnta– an Ghaeilge agus na Gaeltachtaí?  Tús maith an vacsaín a chur ar fáil do chainteoirí dúchais anseo, nach ea?   

.

.

.

.

.

Teangacha i mBaol!

Tuairisc ó Mheiriceá: Ar thóir an airgid!

le | 2021/02/24 | Cúrsaí Reatha, Nuacht Idirnáisiúnta, Polaitíocht, Tuairim

Is scannalach an cur amú ama é triail Uachtarán na Stáit Aontaithe a tharla sa Seanad le déanaí. Cur i gcéill amach is amach a bhí sa triail sin, mar sheas formhór na bPoblachtach sa Seanad in aghaidh Trump a chiontú, cé go raibh a fhios acu go maith gur chothaigh sé an t-éirí amach millteach foréigneach a tharla ag an gCaipeatól ar 20 Eanáir i mbliana. Rinne an t-ionchúisitheoir Jamie Raskin agus a fhoireann jab iontach sa triail sin ag cruthú go raibh Trump ciontach. Bhí fianaise dhoshéanta acu agus ní raibh dlíodóirí an chosantóra in ann aon fhianaise a shéanadh.  Ina ionad sin, dúirt siad nár cheart gnáthshaoránach mar Thrump a chur faoi thriail táinsimh, agus dúirt siad freisin nár chothaigh sé an t-éirí amach.  In ainneoin gach rud a chonaic agus a chuala siad sa triail, chaith 43 Seanadóir Poblachtach a vóta in aghaidh an chiontaithe.  

Tá sé ríshoiléir dom go bhfuil formhór na n-ionadaithe sa Pháirtí Poblachtach ag géilleadh a gcuid prionsabal ar eagla go ngearrfaí Trump agus a pháirtí pionós trom orthu. Cé nár thosaigh an fhadhb seo le Trump agus cé nach gcríochnóidh sé leis ach an oiread, is é Trump an sampla is cáiliúla den chaimiléireacht atá sa Pháirtí Poblachtach. Scriosann Trump aon Phoblachtach nach bhfanann fíordhílis dó, agus chonaiceamar é sin arís agus arís eile. Mar shampla, féach céard a tharla do Jeff Sessions nuair nár sheas sé le Trump maidir leis an bhfiosrúchán faoi ról na Rúise i dtoghchán 2016. Thug Trump an bóthar dó agus ansin nuair a bhí Sessions ag iarraidh toghchán Seanaid a bhuachan i gcoinne Tommy Tubberville in Alabama, thacaigh Trump go dílis le Tommy Tubberville.  De bharr sin bhí an bua ag Tubberville, agus ba é sin deireadh an scéil do Sessions.

Mar go raibh fíorchumhacht ag Trump ar na Poblachtaigh, bhí orthu é a leanúint síos bealach dorcha i dtreo an údarásaíochais. Thacaigh siad Trump, in ainneoin a chuid bréaga. Nuair a bhuaigh Joe Biden an toghchán uachtaránachta, mar shampla, d’fhan na Poblachtaigh ciúin agus Trump ag maíomh gur ghoideadh an toghchán uaidh.  Faoi dheireadh, sé seachtaine tar éis torthaí an toghcháin a bheith ar fáil, dúirt Ceannaire na bPoblachtach sa Seanad Mitch McConnell go raibh an toghchán thart agus gur bhuaigh Joe Biden agus Kamala Harris – cén fáth ar fhan sé agus a chairde chomh fada chun an rud is léir do gach duine a rá?  Fiú ansin níor ghlac Trump gur buaileadh é agus d’eagraigh sé ollslógadh i Washington DC ar 20 Eanáir nuair a dheimhneofaí vótaí an choláiste toghcháin sa Chaipeatól. Ghríosaigh Trump a lucht tacaíochta chun feirge ag an ollslógadh sin, agus d’iarr sé orthu máirseáil go dtí an gCaipeatól chun stad a chur leis an deimhniú. Tá a fhios againn go léir faoin tubaiste a tharla ansin!

Fiú amháin tar éis na tubaiste sa Chaipeatól, bhí eagla a gcraicinn fós ar go leor Poblachtaigh dul in aghaidh Trump agus bhí siad sa mhodh marthanais nuair a vótáil siad ar son Trump.

Thug Mitch McConnell óráid díreach ina dhiaidh na trialach, ag rá go raibh Trump ciontach, agus gurb é an fáth ar chaith sé a vóta ar son Trump ná nach ceart don Seanad Trump a chur faoi thriail agus é imithe as oifig cheana féin.  Is soiléir go bhfuair cúrsaí polaitíochta an ceann is fearr ar an gciall agus go raibh Mitch ar thóir an airgid!

Tá deontóirí móra (comhlachtaí móra san áireamh) ag coimeád siar a síntiúis don Pháirtí Poblachtach tar éis an fhoréigin spreagtha ag Trump. Cruthaíonn sé sin fadhb mhór mar teastaíonn an t-airgead uathu go géar. Gan dabht, ba mhaith leo Trump a chur ó dhoras anois, ach caithfidh siad a bheith cúramach é a dhéanamh i slite chun an chontúirt pholaitiúil dóibh féin a íoslaghdú.  Tá McConnell ag tabhairt leide don pháirtí agus níos tábhachtaí fós do na deontóirí, go rachaidh siad féin i ngleic leis an bhfadhb darb ainm Trump.  Ach tá na Poblachtaigh scoilte ina dhá ghrúpa anois agus troidfear cath fíochmhar ar son anam an Pháirtí Poblachtaigh sula i bhfad.  Creideann grúpa amháin i gcóras daonlathais, agus creideann an grúpa eile in údarásaíochas. Ní fios d’aon duine cén deireadh a bheidh ar an scéal, ach tá súil agam go dtiocfaidh ár gcóras daonlathais na Stáit Aontaithe slán. Ar an drochuair, níl aon chinnteacht ann faoi sin agus níl aon dul as ach fanacht go bhfeicimid!

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

Teangacha i mBaol!

Tuairisc ó Mheiriceá – An Caipeatól

le | 2021/01/20 | Cúrsaí Reatha, Nuacht Idirnáisiúnta, Tuairim

An Caipeatól!

.

De ghnáth, bíonn mo chuid ama roinnte idir dhá áit – Cill Chainnigh agus San Diego, ach níl mé ábalta léim ar an gcéad eitleán eile abhaile de dheasca an COVID diabhalta! Táim sáinnithe anseo i San Diego agus ní bhogfaidh mé go dtí go mbeidh mé vacsaínithe. Idir an dá linn, airím uaim m’áit dúchais, ach ar ámharaí an tsaoil, táim in ann fanacht i dteagmháil le mo theaghlach agus mo chairde in Éirinn. Táim in ann coinneáil ar an eolas freisin faoina bhfuil ag tarlú sa bhaile. Sin cumhacht an idirlín!  Ós rud é go bhfuil mé ar an talamh anseo i Meiriceá, tír i gcuilithe an iliomad géarchéimeanna ag an am céanna, cheap mé go mbeadh suim agat mo pheirspictíocht a léamh ar an nuacht sna Stáit Aontaithe.  Dá bhrí sin, beidh alt míosúil agam ar an ábhar, dar teideal ‘Tuairisc ó Mheiriceá’. Seo an chéad alt den tsraith.     

Naitsithe agus Faisistithe sa Chaipeatól!

Ní raibh ionadh orm go ndéanfadh Trump beart baothdhána nuair a chaill sé an toghchán uachtaránachta, ach baineadh stangadh asam nuair a chonaic mé an Caipeatól faoi ionsaí ag lucht tacaíochta dílis an Uachtaráin Trump. Níos measa fós, ghríosaigh Trump féin iad chun foréigin ag slógadh agóide a d’eagraigh sé i Washington DC. Scríobh Hilary Clinton alt iontach ar an ábhar sa ‘Washington Post’, agus is é seo a leanas achoimre an ailt.

D’fhoilsigh Coimisiún 9/11 tuairisc inar luaigh siad na teipeanna rialtais a d’oscail an doras do na hionsaithe sceimhlitheoireachta a tharla ar an lá tragóideach sin. Ba é an teip ba mhó ná easpa samhlaíochta. Níor chreid na ceannairí chomh tromchúiseach agus a bhí an scéal. Beagnach 20 bliain ina dhiaidh sin táimid ag déanamh an bhotúin chéanna arís, mar níor shamhlaigh muid an méid damáiste ar féidir leis an Uachtarán a dhéanamh.  Mura dtéimid i ngleic leis na bagairtí atá os ár gcomhair, ní bheidh ann ach tús tragóide i bhfad níos géire dúinn.  

Nuair a sheas Trump sa toghchán uachtaránachta i 2016, mhol sé tír faoi riail daoine geala. Thug sé ardán do chiníochaithe geala, agus chaith sé leo mar chairde. Nuair a chaill sé an toghchán le déanaí, ghríosaigh sé iad chun ionradh a dhéanamh ar an gCaipeatól.

Braitheann na teoiricí seafóideacha atá ag na daoine sin amaideach agus ní dhealraíonn sé go bhfuil aon dochar ann, go dtí go bhfuil taithí phearsanta agat. D’fhoghlaim mé féin an ceacht sin, nuair a chumadh comhcheilg fúm ag maíomh gur Sátanach mé i gceannas ar dhrong phéidifilia lonnaithe i dteach píotsa. Sheol cultasaí fanaiceach buama litreach chugam i dtrátha an ama seo!

Tá sé ríshoiléir dúinn go léir anois cé chomh dainséarach is atá teoiricí chomhcheilge. Spreagann siad na creidmhigh chun foréigin a dhéanamh cosúil leis an bhforéigean a chonaiceamar ar 6 Eanáir i Washington DC!   Gan dabht, ní foláir an dlí a chur ar ionróirí an Chaipeatóil agus pionós trom a ghearradh orthu. Ach níl sé sin sách maith! Ní mór dúinn go léir i Meiriceá domhainmhachnamh a dhéanamh.  Tá leabhar iontach scríofa ag Isabel Wilkerson darb ainm ‘Caste: The Origins of our Discontents’. Nochtann Isabel a cuid tuairimí faoi struchtúr na sochaí i Meiriceá, agus taispeánann sí dúinn go háititheach go bhfuil córas na sainaicmí i réim ann. Luann sí ceist ghéar ón staraí Taylor Branch: Dá mbeadh rogha idir daonlathas agus gile againn, cé mhéad duine a roghnódh gile? Is í an fhírinne shearbh go roghnódh roinnt mhaith daoine gile! Bhí daoine geala faoi arm in ann briseadh isteach sa Chaipeatól agus cad a tharla – ní raibh na forsaí slándála ullamh dóibh! Is mór idir é seo agus cad a tharla i mí an Mheitheamh ag agóid shiocánta i gcoinne dúnmharú George Floyd, nuair a bhí na fórsaí slándála gníomhach agus trodach in aghaidh siúlóirí gorma!

Tá sé tábhachtach anois Trump a tháinseamh as na coireanna uafásacha a rinne sé.  Ní mór do bhaill de Chomhdháil a thacaigh leis na sceimhlitheoirí éirí as a bpoist, é sin nó iad a chaitheamh amach! Ach is é an rud is tábhachtaí ná dlíthe cóiriúla nua a thabhairt isteach agus a chur i bhfeidhm go géar i gcoinne gach eagraíocht sceimhlitheoireachta atá gníomhach sa tír. Caithfimid aghaidh a thabhairt ar an bhfadhb agus caithfimid deimhniú nach dtarlóidh rud mar seo go deo arís.

Sin a bhí le rá ag Hilary Clinton, agus níl le rá agamsa faoi ach go n-aontaím go hiomlán léi. Céard fút féin?

.

.

.

.

.

Teangacha i mBaol!

An Fhírinne faoin tSualainn!

le | 2020/12/16 | Cúrsaí Reatha, Nuacht Idirnáisiúnta, Polaitíocht

Siar i lár mhí Iúil 2020, tharraing alt ar an suíomh www.fee.org (Fondúireacht Oideachas Eacnamaíochta) m’aird. Suíomh liobraíoch é sin, agus níl ann ach bolscaireacht na heite deise faoi scáth an oideachais. Ach mar fhondúireacht oideachais tá siad in ann lamháltas cánach a fháil ó Rialtas sna Stáit Aontaithe. Ní gá dom a rá nach n-aontaím le dearcadh na heagraíochta seo, mar níl ar an suíomh sin ach bréaga ar fad! Mar shampla, tá gach saghas raiméis ann faoin athrú aeráide.  Faigheann an eagraíocht sin maoiniú ón eite dheis – fondúireachtaí Charles Koch mar shampla.  Míchaoithiúlacht mhór dóibh is é an daonlathas, agus ba mhaith leo é a tharraingt anuas agus rialtas forlámhach a chur ina áit.

Ar aon nós, baineadh geit asam leis an alt sin, a chríochnaigh mar seo: “Ar an dea-uair, níl sé ródhéanach dúinn a fhoghlaim ó na botúin a rinneamar. Ar dtús, áfach, caithfimid glacadh leo.”

Cad faoi a bhfuil mé ag caint, an ea?

Bhuel, bhí an t-údar Jon Miltimore ag maíomh go raibh an ceart ag an tSualainn agus a eipidéimeolaí Anders Tegnell leis a bpolasaí liobrálaí a chuir siad i bhfeidhm i mí an Mhárta chun dul i ngleic leis an víreas agus ba chóir dóibh an rud céanna a dhéanamh sna Stáit Aontaithe agus i ngach tír. Dar le Anders Tegnell, ní raibh ach dhá rud le déanamh. Ní mór daoine leochaileacha a chosaint, agus ní foláir do dhaoine a bhfuil siomptóim fliú orthu fanacht sa bhaile. “Má leanann tú an dá riail seo, ní gá bearta breise a dhéanamh,” ar seisean. Chreid sé go mbeadh imdhíonacht tréada ag daonra na tíre roimh i bhfad, agus mar sin ní bheadh an tír buailte leis an dara maidhm de COVID-19.  Chreid sé freisin go leanfadh an saol sóisialta agus cúrsaí eacnamaíochta sa tír ag an ngnáthleibhéal.  

Is fiú a lua gur ar a chomhairle féin amháin a bhí Tegnell. Bhí beagnach gach tír eile ag éisteacht le cad a bhí le rá ag formhór na saineolaithe eipidéimeolaíochta. Mhol an Eagraíocht Dhomhanda Sláinte (EDS) go láidir ordaithe dianghlasála a úsáid mar uirlis chun smacht a fháil ar scaipeadh an víris; scaradh sóisialta a chur i bhfeidhm agus maisc a chaitheamh nuair nach féidir fanacht amach ó dhaoine eile; do lámha a ní go minic; agus áiteanna plódaithe a sheachaint ar fad, go háirithe taobh istigh.  

Cé acu a bhfuil an ceart?  Ceapaim go bhfuil an freagra an-soiléir anois!  Bhí an cheannlíne seo ar an ‘Wall Street Journal’ le déanaí: “Go láidir in aghaidh srianta láidre le fada, tá an turgnamh COVID-19 críochnaithe ag an tSualainn anois.”

Bhuail an dara maidhm san fhómhar agus bhí sé go huafásach! I mí Deireadh Fómhair bhí ar Tegnell a admháil nach raibh aon chomhartha den imdhíonacht tréada ann a raibh sé ag súil leis. Ansin, ar an 22 Deireadh Fómhair, labhair Príomh-Aire na Sualainne, Stefan Löfven go mothúchánach ar an teilifís, agus d’impigh sé ar mhuintir na tíre cruinnithe neamhriachtanacha a chur ar ceal. D’fhógair sé go mbeadh cosc ar níos mó ná ochtar a chruinniú le chéile, agus go mbeadh meánscoileanna ag dúnadh.  

Fuair a lán daoine bás ón víreas sa tSualainn go dtí seo – níos mó ná 7,000 duine, i gcomparáid le níos lú ná 2,000 duine go hiomlán idir an Danmhairg, an Fhionlainn agus an Iorua. Níorbh aon timpiste é sin, mar níl dabht ar bith ach go raibh na polasaithe a bhí molta ag Tegnell go huafásach agus is é sin an fáth go bhfuair a lán daoine bás gan ghá.

Mar gheall ar gheilleagar na Sualainne, ní raibh aon tairbhe le baint as straitéis Tegnell, ach an oiread. Tá an Danmhairg, an Fhionlainn agus an Iorua ag déanamh chomh maith nó níos fearr ná an tSualainn ó thaobh an gheilleagair de.  Ní haon ionadh, mar sin, go bhfuil muintir na Sualainne ag cailleadh muinín in údaráis agus rialtas na tíre, agus ag iarraidh orthu cén fáth nár ghlac siad leis an gcur chuige a bhí ag an chuid eile den domhan sa chéad áit.

Sin í an cheist ar theastaigh ón “Wall Street Journal” a chur ar Tegnell freisin, ach iontas na n-iontas, dhiúltaigh sé glan caint leo.

Agus céard faoi Jon Miltimore, an t-údar mícháiliúil ar www.fee.com ?  Tá sé ciúin le déanaí, rud nach gnách leis ar chor ar bith!

.

.

  

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

Teangacha i mBaol!

In ár gcroíthe go deo!

le | 2020/12/02 | Cúrsaí Reatha, Nuacht Idirnáisiúnta, Nuacht Náisiúnta

Sa bhliain 1366, d’eagraigh Lionel (an tríú mac le hÉadbhard III, Rí Shasana) an pharlaimint anseo i gCill Chainnigh agus rith siad Reachtanna Chill Chainnigh.  Cuireadh srianta dochta ar na coilínigh Shasanacha (Angla-Normannaigh an chuid is mó dóibh), chun deireadh a chur leis an gcomhcheangaltacht a bhí ag tarlú idir na coilínigh agus na hÉireannaigh, agus chun an Béarla a fhógairt mar theanga fhoirmiúil na tíre.

De réir na Reachtanna, ní raibh cead ag na coilínigh sin Éireannaigh a phósadh, Gaeilge a labhairt, ceol Gaeilge a sheinm, nó cluichí na hÉireann agus go háirithe iománaíocht a imirt. Ní raibh cead ag coilínigh freastal ar Eaglais Chaitliceach, nó ag Éireannaigh freastal ar Eaglais Shasana, ach an oiread.

Bhí Lionel ag iarraidh saghas cinedheighilt a chur i bhfeidhm, i ndáiríre.  Agus cé gur theip air na Reachtanna a chur i bhfeidhm, lean iarrachtaí Shasana chun ár dtír agus ár gcultúr a chur faoi chos leis na céadta bliain.  Ach sa deireadh, áfach, is cosúil gurb é an Gorta Mór buille na tubaiste a rinne an dochar is mó dúinn ó thaobh ár dteanga de. Cheapfá gur scéal thairis an chinedheighilt sin anois agus an formhór dúinn ag labhairt Béarla. Iontas na n-iontas, ní bheadh an ceart agat!  Léiríonn an scéal seo a leanas go bhfuil an chinedheighilt chéanna ar siúl fós.

Fuair Margaret Keane bás dhá bhliain go leith ó shin i gCoventry i Sasana.  Éireannach ba ea í a bhog sna caogaidí go Coventry, an áit ar thug sí faoi shaol nua.  Is é an Cumann Lúthchleas Gael (CLG) dlúth agus inneach diaspóra na hÉireann sa Bhreatain le fada.  Mar sin, thosaigh Margaret ag dul go dtí ‘Roger Casement’s GAA Club’ i gCoventry agus ba ghearr gur chroílár a saol féin é. Sa Chlub sin, chas sí leis an Éireannach a phósfadh sí ina dhiaidh sin, fear darb ainm ‘Bernie Keane’.  D’imir Bernie iomáint nuair a bhí sé óg, agus bhí sé ar an bhfoireann áitiúil i mBéal Átha hAmhnais i gContae Mhaigh Eo ar feadh tamaill.  Tar éis dóibh a bheith pósta, agus cé go raibh seisear clainne acu, bhí Bernie agus Margaret an-ghníomhach sa CLG i gCoventry i gcónaí.   Bhronn Uachtarán CLG, Aogán Ó Fearghaill, Gradam an Uachtaráin ar Margaret i bPáirc an Chrócaigh i 2017, de bharr an méid oibre a rinne sí sa CLG.  Is soiléir nár chaill Margaret ná a fear céile a gcultúr ná a dteanga, riamh.

Ní haon ionadh, mar sin, gur dhear teaghlach Margaret cros Cheilteach di mar leac uaighe, a raibh lógó an CLG ina lár. Ní haon ionadh, ach an oiread, gur roghnaigh siad na focail ‘In ár gcroíthe go deo’ mar an inscríbhinn a bheadh ar a leac chuimhneacháin.  

Chuir sé an dú-iontas ar an teaghlach, mar sin, nuair a dhiúltaigh an Breitheamh Stephen Eyre (Seansailéir Dheoise Coventry) dóibh an ráiteas sin a bheith i nGaeilge amháin ar an leac chuimhneacháin. Dúirt Eyre sa rialú go bhféadfaí a cheapadh gur “saghas mana” nó “ráiteas polaitiúil” a bheadh ann, toisc “an paisean agus na mothúcháin ag baint le húsáid na Gaeilge.” Mar sin, bheadh orthu aistriúchán Béarla a chur ar an leac in éineacht leis an ráiteas Gaeilge.  

Níor ghlac teaghlach Margaret leis an rialú sin, agus fuair siad go leor tacaíocht ó phobal na nGael sa Bhreatain, ó mhuintir na hÉireann agus daoine nach Éireannaigh iad freisin.

Bhí iontas ar an teaghlach nuair a dúirt Eaglais Shasana féin nach polasaí náisiúnta dá cuid é diúltú do dhaoine Gaeilge a chur ar leaca cuimhneacháin, agus go bhféadfaí achomharc a dhéanamh faoi rialú Eyre i gcúirt eaglasta níos sinsearaí, Cúirt Arches Canterbury.

Bheadh sé deacair údar a thabhairt le rialú Eyre, mar tá cúig inscríbhinn sa Bhreatnais sa reilig chéanna inar adhlacadh Margaret, gan aon aistriúcháin go Béarla.  Tá an inscríbhinn seo ar leac amháin: “yn ein calonnau am byth, nó “in ár gcroíthe go deo” as Gaeilge – bí ag caint ar chomhtharlúint!

Bhí cás cúirte faoi inscríbhinn as Breatnais sa chúirt cúpla bliain ó shin i Londain, agus ghlac an breitheamh Morag Ellis QC nár ghá aistriúchán a bheith ann, mar bheadh duine in ann aistriúchán a fháil ar líne. Is comhtharlúint dochreidte eile é go bhfuil Morag Ellis QC féin i gceannas ar Chúirt Arches Canterbury!

Caithfidh Cúirt Arches Canterbury an rud ceart a dhéanamh agus an bunchinneadh uafásach a chur ar ceal. Ní foláir dea-shampla a thabhairt agus deireadh a chur leis an mbiogóideacht fhrith-Éireannach sin gan mhoill!

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

Teangacha i mBaol!

An gá Leibhéal 5 i ndáiríre?

le | 2020/10/28 | Cúrsaí Reatha, Nuacht Idirnáisiúnta, Nuacht Náisiúnta, Tuairim

Le déanaí, bhí ar an rialtas srianta dianghlasála leibhéal 5 a chur i bhfeidhm, in aghaidh an ardaithe shuntasaigh atá tagtha ar líon na gcásanna den COVID-19 sa tír. An gá é seo i ndáiríre?  

Tá i bhfad níos mó ar eolas againn anois faoin víreas ná mar a bhí fiú cúpla mí ó shin. Tá tuiscint níos fearr ag na heipidéimeolaithe faoi scaipeadh an víris anois freisin. Ar an drochuair ní dhéanann an taighde sin eolas do na polasaithe rialtais in a lán tíortha.  Ach tá cúpla tír ag úsáid thuiscint na heipidéimeolaithe ina bpolasaithe – an Chóiré Theas, Vítneam agus an tSeapáin san áireamh. Ach cé chomh héifeachtach agus atá polasaithe na Seapáine mar shampla, chun líon na ndaoine ag fáil bás ó COVID-19 a laghdú? Bhuel, agus é seo á scríobh, fuair 1,650 duine bás ón ngalar sa tSeapáin go dtí seo, i gcomparáid le 1,849 in Éirinn. Ach tá daonra 126 milliún duine sa tSeapáin, i gcomparáid le daonra 5 milliún duine in Éirinn. Mar sin tá ráta mortlaíochta ón ngalar fiche cúig huaire níos airde in Éirinn ná sa tSeapáin. Nach dochreidte é sin, go háirithe nuair a fhaigheann tú amach nach mbíonn srianta chomh géar orthu agus a mbíonn orainn?  Cad atá ar siúl? Gan dabht, leanann saoránaigh na tíortha thuasluaite sin treorú a rialtais agus tá níos mó cleachtadh acu ag déileáil le géarchéim víris (SARS, MERS). Ach tugann a rialtais cur chuige eolach i leith na géarchéime COVID-19 freisin, ag cur na béime ar an mbealach a scaipeann an víreas ó dhuine go duine.

.

In iarthar an domhain, cuirimid béim ar an ráta tarchurtha an víris (R). In Éirinn, mar shampla, úsáidtear an uimhir sin mar chritéir mheastóireachta nuair atá an Fhoireann Náisiúnta um Éigeandáil sa tSláinte Phoiblí (NPHET) ag iarraidh cinneadh a dhéanamh mar gheall ar cén leibhéal srianta a mholadh don rialtas. Ar an meán, scaipeann duine ionfhabhtaithe an víreas do R daoine eile, agus má tá R níos lú ná a haon, bíonn laghdú ar líon na ndaoine ag tolgadh an galar COVID-19.  Rinneadh taighde ar an ábhar sin, agus fuarthas amach nach bhfuil R roinnte go cothrom. Ní scaipeann timpeall 70 faoin gcéad den daonra ionfhadhbtaithe an víreas ar chor ar bith. Ach scaipeann timpeall 10 faoin gcéad den daonra ionfhadhbtaithe suas le 80% cásanna nua, agus tugtar ollscaiptheoirí (‘superspreaders’ as Béarla) ar na daoine sin.  Mar a tharlaíonn, sin eolas an-tábhachtach ar fad.  

Rinneadh a lán taighde eile ar na coinníollacha atá fabhrach do scaipeadh an víris, agus fuarthas amach cúpla rud suntasach. Tá sé i bhfad níos éasca an víreas a scaipeadh taobh istigh ná mar atá sé taobh amuigh – b’fhéidir fiche uaire níos éasca!   Laistigh, tá sé níos éasca an víreas a scaipeadh in áiteanna cúnga nach bhfuil aeráil mhaith ann, agus ina bhfuil go leor daoine gar le chéile le tamall fada, agus go háirithe nuair atá siad ag caint nó ag canadh. Smaoinigh ar thoit thánaisteach tobac, agus bíonn an víreas san aer i slí cosúil leis sin.

Moltaí:

Tá cuardach teagmhálaithe an-tábhachtach i straitéis na tíortha thuasluaite, ach cuardach teagmhála ar gcúl atá i gceist nach bhfuil mar an gcéanna leis an gcuardach a dhéantar in Éirinn anois. Is é aidhm an chuardaigh sin ná an ollscaiptheoir a aithint. Déantar cuardach teagmhálaithe ar dtús ar an duine a bhfuil an galar aige ach déantar iarracht a fháil amach cén teagmháil a thug an galar dó. Seans maith gur ollscaiptheoir an duine sin, agus más ea (tá slite ann chun é sin a dhearbhú), déanann tú cuardach teagmhálaithe ar an ollscaiptheoir agus ansin cuireann tú srianta ar an ollscaiptheoir agus a theagmhálaithe. Tá an straitéis seo i bhfad níos fearr, mar tá tú in ann braislí a bhriseadh suas níos éifeachtaí.

Chomh maith leis sin, caithfidh tú cosc a chur ar aon bhailithe neamhriachtanaigh a bheadh laistigh in áiteanna cúnga le go leor daoine, gan aeráil mhaith a bheith ann. Cuirtear rialacha i bhfeidhm lasmuigh den teach mar gheall ar chaitheamh mascanna agus ar scoitheadh sóisialta go hiondúil freisin.

Agus sin an méid! Tá an tSeapáin, an Chóiré Theas agus tíortha eile ag éirí thar cionn leis an gcur chuige sin, agus níl sé ródheacair ar an bpobal cloí le spriocanna mar sin ach an oiread. Is fiú do NPHET agus an rialtas an cur chuige seo a staidéar ar a laghad – tá sé amuigh ag an bpobal orthu!

.

.

.

.

.

gaGaeilge
gaGaeilge en_USEnglish