Na hOscars – Thuas seal Thíos seal!

Na hOscars – Thuas seal Thíos seal!

le | 2023/03/22 | Cúrsaí Reatha, Nuacht Idirnáisiúnta, Nuacht Náisiúnta

Na hOscars – Thuas seal Thíos seal!

Is ar éigean a d’fhéadfadh na hOscars a bheith níos measa i mbliana ná mar a bhí siad an bhliain seo caite. Sin a cheap mé cúpla lá rompu, ar aon nós. Ar an drochuair, bhí siad i bhfad níos measa i mo thuairim, ó thaobh ár dtíre de. Cén fáth? Bhuel, níor bhuamar ach dhá Oscar as na 14 ainmniúchán a fuaireamar! Ansin cuireadh an tarcaisne i gceann na héagóra nuair a fuaireamar drochíde intinne roimh agus ag searmanas na nOscar.

Cé go bhfuair ‘The Banshees of Inisherin’ 9 n-ainmniúchán, níor bhuaigh an scannán Oscar ar bith. Níor bhuaigh ‘An Cailín Ciúin’ an Oscar don fhadscannán idirnáisiúnta is fearr ach an oiread, mar bhuaigh an scannán ‘All Quiet on the Western Front’ ón Ghearmáin an Oscar sin.   Agus níor bhuaigh Paul Mescal an Oscar don aisteoir is fearr sa scannán ‘Aftersun’, mar bhuaigh Brendan Fraser (sa scannán ‘The Whale’) an Oscar sin.

Ach, ní bhíonn néal gan ghealán …

Is comhartha é ar an dul chun cinn suntasach sa tionscal scannánaíochta in Éirinn go raibh an dá Oscar a bhuamar mar ábhar díomá do roinnt dúinn!   Léirigh an 14 ainmniúchán an raon iomlán de thallann sa tír san aisteoireacht, stiúrthóireacht, eagarthóireacht, cumadóireacht agus scannánaíocht – ní hamháin as Béarla, ach as Gaeilge freisin!

Léiríonn an dara Oscar buaite ag Richard Baneham sa chatagóir éifeachtaí speisialta as a chuid oibre ar Avatar: The Way of Water’, go bhfuil scileanna teicniúla na hÉireann ar an leibhéal is airde. Thaispeáin ‘An Irish Goodbye’ doimhneacht agus leithead na tallainne atá ar fáil in Éirinn, chomh maith le bua na húrnuachta. Nuair a chan lucht féachana na nOscar ‘Happy Birthday’ don aisteoir James Martin, ceiliúradh speisialta a bhí ann! Is é James an chéad duine a bhfuil siondróm Down air, a bhuaigh gradam Oscar riamh!

Dúirt Ivan Martin (athair James): “Is cuimhin liom an duine a dúirt liom fadó: ‘Féach an tUasal Martin, caithfidh tú a thuiscint nach labhróidh Séamas go deo’ Agus seo muid anois! Ní hamháin go labhraíonn James ach ón am a thosaigh sé ag caint, níor stop sé ó shin i leith,” a dúirt Ivan le BBC Raidió Uladh.

Ní mór tagairt ar leith a dhéanamh don scannán iontach sin ‘An Cailín Ciúin’, an chéad scannán Gaeilge riamh a shroich an searmanas seo.  Leis sin, tá sprioc thábhachtach bainte amach ag scannánaíocht as Gaeilge. Bhí ról lárnach ag CINE4 (comhpháirtíocht le TG4, Bord Scannán na hÉireann (BSE) agus Údarás Craolacháin na hÉireann (BAI)) mar phríomh–mhaoinitheoir san fhorbairt shuntasach seo.  Is deimhniú láidir é cé chomh tábhachtach is atá maoiniú chun dul chun cinn mar sin a dhéanamh – seachas sin, ní tharlódh sé.        

Drochíde intinne!

Ar an Satharn roimh na gradaim Oscar, bhí ‘sceitse grinn’ ar an gclár ‘Saturday Night Live’, le Molly Kearny agus Mikey Day mar Farrell agus Gleeson. Postáladh an ghearrthóg dóibh ar líne, a thaispeáin an bheirt ag labhairt Béarla dothuigthe thar a chéile go dtí gur shiúil siad amach, agus ansin dúirt duine de na láithreoirí: “Wow! Níor thosaigh siad fiú ag ól fós.”

Cáineadh an sceitse as a bheith maslach agus suarach sa tslí ina léirigh sé   steiréitíopaí Éireannacha.  Scríobh an t-aisteoir Alan Mehdizadeh ar Twitter: “Maith thú SNL! D’éirigh leat magadh a dhéanamh ar náisiún iomlán, agus ar dhuine a bhí i mbun cath an-phoiblí le halcól, agus d’éirigh leat é a dhéanamh gan a bheith fiú greannmhar.”  

“.. ghlaoigh na 1980í agus tá siad ag iarraidh a gcuid scéalta grinn steiréitíopa Éireannacha ar ais,” a dúirt tráchtaire eile.  Roinn cruthaitheoir Derry Girls Lisa McGee an ghearrthóg ar Twitter leis na focail: “Sea, tá sé maith go leor” agus emoji ag taispeáint a míshásaimh ag an deireadh.

Fiú ag searmanas na nOscar féin, bhí an láithreoir, Jimmy Kimmel, ag magadh. D’oscail sé an searmanas ag rá: “Tá daoine ainmnithe againn ó gach cearn de Bhaile Átha Cliath. Tá cúigear aisteoirí Éireannacha ainmnithe anocht, rud a mhéadaíonn go mór an seans go mbeidh troid eile ar an stáitse.”

Níos déanaí, léigh Kimmel ‘ceist lucht leanúna’ ó bhreathnóir a dúirt go raibh grá aige do léiriú Farrell, ach nár thuig sé cad a bhí á rá aige. D’fhreagair Farrell: “Féach ar SNL aréir agus beidh cliú maith agat.”  Cáineadh Kimmel ar na meán sóisialta agus na nuachtáin as na rudaí diúltacha sin a bhí á rá aige.

Conclúid

Cé go raibh maslaithe frith-Éireannacha á gcaitheamh ag ‘Saturday Night Live’ agus ag Jimmy Kimmel, ba cheart dúinn a bheith dearfach faoi chúrsaí. Is cúis mórtais náisiúnta dúinn go bhfuaireamar 14 ainmniúchán agus dhá ghradam Oscar, an chéad ceann do dhuine a bhfuil siondróm Down air, san áireamh. Is rud iontach scannán Gaeilge a fheiceáil san iomaíocht ag leibhéal idirnáisiúnta freisin – is dea-chomhartha dóchais don teanga é sin.  Beidh lá eile ag an bPaorach ag na hOscars!.

Athrú ollmhór i nDearcadh Phobal na Ríochta Aontaithe

Athrú ollmhór i nDearcadh Phobal na Ríochta Aontaithe

le | 2023/03/15 | Cúrsaí Reatha, Nuacht Idirnáisiúnta, Polaitíocht

Athrú Ollmhór...

Le déanaí, rinne triúr taighdeoirí ag an Institiúid Ollscoile Eorpach anailís shuimiúil ar threochtaí sna sonraí phobalbhreitheanna Breatimeachta a bhí déanta thar thréimhse sé bliana. Thugadar treocht láidir faoi deara – le himeacht ama ceapann níos mó daoine gur bhotún tubaisteach ba ea an Breatimeacht.  Thángthas ar threochtaí suimiúla eile freisin nuair a bhris siad síos na torthaí de réir aoisghrúpa.

Torthaí Reifreann an Bhreatimeachta sa Ríocht Aontaithe

Sa reifreann féin i 2016, bhí 52% i bhfabhar an tAontas Eorpach (AE) a fhágáil agus 48% i gcoinne.  Ach roghnaigh 64% de na vótálaithe os cionn 65 ‘Fág’, i gcomparáid le 29% de na vótálaithe is óige – iad idir 18 agus 24 bliana d’aois. Níl aon argóint ach go raibh, go bhfuil agus go mbeidh difríocht mhór idir óg agus aosta ó thaobh an Bhreatimeachta de.     

Torthaí pobalbhreitheanna

Rinne ‘YouGov’ pobalbhreitheanna an Bhreatimeachta i 2016, 2018, 2020 agus 2022. Bhí an cheist seo i ngach pobalbhreith: “An dóigh leat go raibh sé ceart nó mícheart don Ríocht Aontaithe an tAE a fhágáil?”  

I measc na bhfreagróirí go léir, tá méadú tagtha le himeacht ama ar an meánchéatadán a dúirt go raibh sé mícheart an tAE a fhágáil, rud a thugann le tuiscint go bhfuil athrú croí tagtha ag muintir na Ríochta Aontaithe.

Ríomh na taighdeoirí Joris Frese, Juho Härkönen agus Simon Hix do gach aoisghrúpa cén céatadán a d’fhreagair “mícheart”, agus iad ag iarraidh léargais níos doimhne a fháil.

Anailís na dtaighdeoirí

Níor athraigh ach dream beag den ghrúpa vótálaithe is sine (65+) a thuairim ón reifreann i leith. Sa phobalbhreith is déanaí, síleann 28% dóibh go raibh sé mícheart an tAE a fhágáil.  Más dada é tá siad, mar ghrúpa, níos compordaí anois ná riamh go raibh an ceart ag an Ríocht Aontaithe an tAE a fhágáil.

Mar an gcéanna, níor athraigh formhór na daoine a rugadh idir 1945 agus 1954 – na “baby boomers” mar a thugtar orthu– a dtuairim, ach an oiread. Sa phobalbhreith is déanaí, síleann 32% dóibh go raibh sé mícheart an tAE a fhágáil.

Murab ionann is na grúpaí eile, d’athraigh go leor daoine a dtuairimí sa ghrúpa a rugadh idir 1985 agus 1994 – na ‘millenials’.  Dúirt 57% dóibh i 2016 go raibh sé mícheart an tAE a fhágáil, ach sa phobalbhreith is déanaí, deir 70% go raibh sé mícheart.

Sa ghrúpa a rugadh idir 1995 agus 2004 (‘Gen Z’), dúirt 61% dóibh i 2016 go raibh sé mícheart an tAE a fhágáil i gcomparáid le 64% sa phobalbhreith is déanaí. Ach – agus is pointe ríthábhachtach é seo –tá go leor sa ghrúpa seo (iad siúd a rugadh i ndiaidh 1998) a bhí ró-óg le vótáil in 2016.  

Conclúidí

Ach cad is brí le príomhthorthaí an taighde?  D’eascair dhá phríomh-chonclúid as staidéar na dtaighdeoirí.

1.Níor athraigh an chuid is mó a dtuairim faoin mBreatimeacht, le heisceacht amháin – na ‘millenials’.  Ceapann 70% anois gur bhotún é dóibh an tAE a fhágáil.  Ní haon chomhtharlú é gurb é seo an grúpa is mó atá ag íoc as droch-chinneadh an Bhreatimeachta anois.
2.Sa reifreann i 2016, bhí 69% daoine óga i bhfabhar fanacht san AE, i gcomparáid le 36% de dhaoine os cionn 65. Ach le himeacht ama bíonn daoine ag fáil bháis – seandaoine go príomha, agus bíonn vótálaithe nua ag teacht isteach tar éis dóibh 18 mbliana a bhaint amach.  Tá timpeall trian den athrú thuairim faoin mBreatimeacht sna pobalbhreitheanna ag baint leis an athrú déimeagrafach seo.

Ní féidir linn a thuar go beacht cén tuairim a bheidh ag daoine sa Ríocht Aontaithe sa todhchaí ach táimid in ann tuairim mheáite a nochtadh, ar aon nós. Dúirt duine de na taighdeoirí – Juho Härkönen – gurb é “an príomhscéal” ó staidéar a fhoirne ná go bhfuil “tionchar mór ag an athsholáthar vótálaithe ar na torthaí suas go dtí seo, agus is amhlaidh amach anseo freisin.”  Toisc go bhfuil an ghlúin óg i bhfad níos dearfaí faoin AE ná an grúpa vótálaithe is sine, is léir go leanfaidh an treo i bhfabhar an AE ag méadú sa Ríocht Aontaithe. Mar sin, tar éis tamaill beidh an Ríocht Aontaithe idir dhá thine Bhealtaine, maidir lena ballraíocht san AE. Ag breathnú siar anois, tá sé soiléir d’ fhormhór na dtoghthóirí gur chuir na Tóraithe agus an preas dallamullóg orthu, maidir leis an mBreatimeacht. Agus cé nach mbeadh sé éasca don Ríocht Aontaithe, b’fhearr di athiarratas a dhéanamh ar bhallraíocht san AE dá luaithe is ea is fearr!  Chun é sin a dhéanamh, beidh orthu smaoineamh ar dhóigh lena n-oineach féin a chosaint – rud deacair do thír a bhí chomh láidir uair amháin!  

.

Rudaí sa spéir!

Rudaí sa spéir!

le | 2023/02/22 | Cúrsaí Reatha, Eolaíocht agus Teicneolaíocht, Nuacht Idirnáisiúnta

Rudaí sa Spéir!

Cad atá ar bun ag an tSín?  Sin an cheist atá ar intinn gach duine tar éis na heachtra móire idirnáisiúnta a tharla le déanaí idir an tSín agus na Stáit Aontaithe.  Dúirt oifigeach míleata sinsearach go bhfacthas balún ar 28 Eanáir, ar an taobh thuaidh den Oileáin Ailiúit in Alasca. Bhí an balún timpeall 18 ciliméadar in airde.  Thug sé conair eitilte os cionn Cheanada agus ansin os cionn Idaho sna Stáit Aontaithe. Shroich sé Montana ar 1 Feabhra agus nuair a cuireadh cosc ar eitiltí ag aerfort Billings, d’fhéach daoine suas sa spéir agus fuaireadar radharc ar an mbalún.

 

Chuala an tUachtarán Biden faoin mbalún den chéad uair ar 31 Eanáir agus d’iarr sé ar ard-Ghinearáil athbhreithniú a dhéanamh ar roghanna míleata.

 

Tháinig drochthoradh taidhleoireachta náisiúnta agus idirnáisiúnta go tapa. Sna Stáit Aontaithe, bhí malairt tuairime faoi cad ba cheart a dhéanamh. Thapaigh na Poblachtaigh an deis chun Biden a cháineadh as a easpa gnímh, ag rá gur ba cheart dó an balún a scriosadh chomh luath is a d’fhoghlaim sé faoi. Ach dúirt Biden go ndearna sé é sin díreach – le coinníoll amháin – ná tóg riosca go bhfaigheadh aon duine bás dá bharr sin. Mar sin, níor scriosadh é go dtí go raibh sé os cionn na farraige – rud a tharla ar 4 Feabhra, os cionn an aigéin Atlantaigh.

 

D’fhógair Aireacht Gnóthaí Eachtracha na Síne a míshástacht agus a ghearán láidir maidir le cinneadh Washington an balún a lámhach, ag maíomh gur aerárthach sibhialtach na Síne a bhí ann a chuaigh isteach sna Stáit Aontaithe trí thimpiste. “Cosnóidh an tSín cearta dlisteanacha an fhiontair atá i gceist go daingean, agus coimeádfaidh sí an ceart aici féin freagra a thabhairt níos déanaí,” a dúirt an Aireacht Eachtrach i ráiteas.  Níor chreid na Stáit Aontaithe gur aerárthach sibhialtach a bhí i gceist, ach chinn an Pentagon gur gaireas faireachais Síneach a bhí ann, agus chuir an Rúnaí Stáit Antony J. Blinken a thuras go dtí an tSín siar dá bharr sin.  Is rud ait é gur tharla a leithéid roimh turas an Rúnaí, nuair a bhí sé mar aidhm aige dea-chaidreamh a athbhunú leis an tSín.  Ní hé sin an saghas ruda a chothódh dea-chaidreamh eatarthu, agus caithfidh muid a fhiafraí an raibh a fhios ag Uachtarán na Síne, Xi Jinpeng, go mbeadh an balún sin ag sárú aerspás na Stáit Aontaithe ag an am céanna le cuairt an Rúnaí Blinken.  

 

Beidh sé deacair anois athmhuintearas a dhéanamh, nuair atá an tSín ag maíomh rud amháin agus na Stáit Aontaithe rud eile ar fad, maidir leis an mbalún.   Tá sé ríthábhachtach don dhá sárchumhachtaí guaim a choinneáil orthu féin ar feadh tamaill, roimh dóibh iarracht eile a dhéanamh chun dea-chaidreamh a athbhunú.

 

Ufónna?

 

B’fhéidir gur comhtharlú atá i gceist ach is cúis imní é gur tháinig trí aerárthach eile isteach san aerspás os cionn Mheiriceá Thuaidh ó shin i leith! Tar éis céard a bhí tarlaithe leis an mbalún, tugadh go talamh iad gan mhoill. Ní dúirt na húdaráis faic fúthu ach amháin nach raibh siad chomh sofaisticiúil leis an mbalún. Ait go leor, i gcás cúpla ceann dóibh, de réir dealramh, ní balúin a bhí i gceist ach ní raibh siad cinnte faoin gcóras tiomána ar úsáideadh. Dá bharr sin, bhí cogar mogar gur Úfónna a bhí i gceist.  Nuair a fiafraíodh de ag comhdháil nuachta an raibh bunús eachtardhomhanda as an gceist, dúirt Glen D. VanHerck, ceannasaí Cheannasaíocht Thuaidh an Aerfhórsa, “Ní mé in ann aon rud a fhágáil as an áireamh ag an bpointe seo.” Ach in agallaimh eile, dúirt oifigigh slándála náisiúnta na Stáit Aontaithe nach aeráthaigh eactardhomhanda a bhí i gceist.  Ní cheapann aon duine, a dúirt oifigeach sinsearach amháin, nach bhfuil sna rudaí seo ach táirgí a rinneadh anseo ar an Domhan.

 

Focail Scoir

 

Suas go dtí 4 Feabhra 2023, níor tugadh aon aerárthach go talamh os cionn Mheiriceá Thuaidh. Ó shin amach, tugadh ceithre aerárthach go talamh! Tarraingíonn sé seo go leor ceisteanna faoi céard atá ar siúl, agus cé atá taobh thiar den ionsaí seo?

 

Gan dabht, is leis an tSín an chéad aerárthach – an balún. Beidh níos mó eolais againn faoin mbalún roimh i bhfad, tar éis scrúdú a dhéanamh ag na Stáit Aontaithe ar na píosaí a fuair siad ón bhfarraige. Is dócha go raibh an tSín ag déanamh faireachais ar na Stáit Aontaithe leis an mbalún sin. Más ea, ní bheidh aon deifir ar ais orthu!

 

Maidir leis na aerárthaigh eile, tá rialtas na Stáit Aontaithe ag fanacht ina tost agus é seo á scríobh. Beidh brú ar an rialtas ráiteas a eisiúint luath go leor, agus beidh sé an-suimiúil é sin a fheiceáil. Tá súil agam nach spásárthaigh eachtráin atá i gceist!

 

.

 

An tarcaisne a chur i gceann na héagóra!

An tarcaisne a chur i gceann na héagóra!

le | 2023/01/25 | Cúrsaí Reatha, Cúrsaí Teanga, Nuacht Idirnáisiúnta, Tuairim

An tarcaisne a chur i gceann na héagóra!

Tá scéal dochreidte agam daoibh inniu, scéal a dhúisíonn cuimhní faoinár stair féin in Éirinn, maidir leis ár dteanga.

I mí Mheán Fómhair 2022, shéid drochstoirmeacha trasna iarthuaisceart Alasca.  Ba é tíofún Merbok mar chúis leo, agus rinne siad a lán damáiste in áiteanna ina bhfuil cónaí ar dhaoine de chuid Dhúchasaigh Mheiriceá. Chuir rialtas na Stáit Aontaithe (Gníomhaireacht Fheidearálach um Bainistíocht Éigeandála – tugtar FEMA air) airgead ar fáil chun an damáiste a dheisiú. Bhí ar go leor Dúchasaigh iarratas a chur isteach chun airgead a fháil. Toisc go bhfuil a dteangacha féin acu, bhí ar FEMA treoracha a chur ar fáil dóibh i Yup’ik agus Inupiaq.  

Bhronn FEMA an conradh aistriúcháin ar chomhlacht bheag i gCalifornia, darb ainm “Accent on Languages.” Tubaiste amach is amach a bhí ann!

Frásaí Aisteacha!

Nuair a thosaigh iarrthóirí obair ar a n-iarratais, bhí siad ag súil le treoracha a chabhródh leo an páipéarachas a líonadh. Ach in ionad sin, ní raibh le léamh acu ach gibiris agus frásaí aisteacha. Mar shampla, seo abairt amháin: “Amárach, rachaimid ag seilg, agus ní thógfaimid aon rud linn.” Seo ceann eile: “Is béar bán é d’fhear céile, tanaí!”

Bhí doiciméad eile sa teanga mhícheart. In ionad a bheith sa teanga Iñupiaq, scríobhadh é in Inuktitut, teanga a úsáideann a aibítir féin. Labhraítear Inuktitut 5,000 ciliméadar i bhfad ón gceantar i gceist, i Labradar agus Québec i gCeanada.

I bpreasráiteas amháin, aistríodh ‘Deasc Nuachta an Stáit” mar “Nuair a dúirt sí é sin, rith an madra níos faide amach ón gcuirtín”.

Freagairt bhorb

Dúirt Tara Sweeney, Iñupiaq a bhíodh post aici leis an Roinn Gnóthaí Baile sna Stáit Aontaithe roimhe seo, leis an AP go raibh “siombalachas” sna hearráidí a chuaigh siar go dtí an t-am nuair a bhí teangacha Dúchais Alasca á scriosadh i scoileanna cónaithe sna 1900í.

“Cosúil leis na mílte eile in Alasca, buailtí mo mháthair toisc gur labhair sé a teanga féin ar scoil. Nuair a fheiceann tú an rialtas feidearálach anois, ag dáileadh cáipéisí inár dteangacha, ‘mar ea’, ní féidir liom cur síos a dhéanamh ar an mothúchán a spreagann an siombalachas sin ionam” arsa Sweeney, ag caint le ‘Associated Press’ (AP).

Dúirt Jaclyn Rothenberg, urlabhraí do FEMA, leis an AP gur tugadh an doras don chomhlacht “Accent on Languages” agus go ndearna FEMA an t-aistriúchán i gceart ansin. Níor cuireadh an cúnamh ar athlá mar thoradh ar an earráid, a dúirt Rothenberg leis an AP.

Dúirt Caroline Lee, Príomhfheidhmeannach “Accent on Languages”, nár tharla teip uafásach mar seo riamh i 30 bliain dóibh ag déanamh aistriúchán. Thug sí bata agus bóthar do na haistritheoirí a bhí freagrach as na mí-aistrithe. Tar éis na tubaiste seo, cuireadh bearta nua i bhfeidhm chun a chinntiú nach dtarlódh a leithéid arís. Aisíocfar FEMA in iomlán freisin, a dúirt sí.

Conclúid

Cuireann an scéal seo in iúl dúinn na fadhbanna a bhíonn ag mionteangacha ar fud an domhain. Ba bheag nár chuir Impireachtaí éagsúla deireadh le teangacha na ndúchasach i ngach áit ar chuir siad a bpobal faoi chois. Chuireadar an tarcaisne i gceann na héagóra nuair a rinne siad praiseach uafásach níos déanaí lena n-iarrachtaí na teangacha céanna a úsáid ar scrios siad iad sa chéad áit. Caithfidh mé a rá go n-aontaím go leor agus go hiomlán le cad atá le rá ag Tara Sweeney ar an ábhar. Tar éis dom an scéal seo a thuiscint, rith sé liom nár iarr FEMA ar na treibheanna i gceist na haistriúcháin a dhéanamh. Nach acu is fearr atá a fhios faoina dteangacha féin?  Ba cheart go mbeadh polasaí i bhfeidhm ag rialtas na Stáit Aontaithe conradh mar sin a thairiscint dóibh siúd a labhraíonn na mionteangacha.

Tarlaíonn rudaí ciotacha in Éirinn freisin, ar an drochuair, maidir leis ár dteanga féin!

Is cuimhin liom sampla uafásach amháin inar úsáid Comhairle Contae Chorcaí – contae ina bhfuil Gaeltacht Múscráí – ‘Google Translate’ chun bunábhar ar shuíomh gréasáin na Comhairle Contae a chur ar fáil i nGaeilge.

Nó b’fhéidir gur cuimhin leat na fadhbanna móra a bhí ag an bPríomh-Oifig Staidrimh cúpla bliain ó shin, mar nach n-áiríonn a gcóras chun eolas a chur ar fáil faoi na hainmneacha is coitianta a thugtar ar leanaí, ainmneacha a bhfuil síntí fada orthu. Deacrachtaí teicneolaíochta an míniú a bhí ag an CSO ar an gcóras acu a bheith lochtach.

Níorbh aon ionadh é mar sin, go ndúirt an HSE agus “Bank of Ireland” araon gur cúrsaí teicneolaíochta ba chúis le síntí fada go léir ar iarraidh ina gcórais féin.

Bun agus barr and scéil– caithfimid go léir brú a chur ar ár rialtais i gcónaí, is cuma in Éirinn nó Alasca, chun ár dteangacha dúchais a chosaint!

.

.

  

Intleacht Shaorga Ghiniúnach!

Intleacht Shaorga Ghiniúnach!

le | 2023/01/18 | Cúrsaí Reatha, Eolaíocht agus Teicneolaíocht, Nuacht Idirnáisiúnta, Tuairim

Intleacht Shaorga Ghiniúnach!

De réir saineolaithe ar an ábhar, sroichfidh intleacht shaorga (IS) pointe, luath go leor, ina mbeidh na meaisíní níos cumhachtaí ná a gcruthaitheoirí. Gan dabht, tá cumhacht IS ag méadú níos tapúla agus níos tapúla i gcónaí agus níl an teicneolaíocht ach ina tús! Taitníodh sé linn nó ná taitníodh, beidh ról lárnach ag IS inár saolta roimh i bhfad.

Nuair a smaoinímid ar IS, is cosúil go smaoinímid ar róbait agus ar mheaisíní.  Cé go bhfuil an ceart againn, is bogearra atá i gceist go bunúsach.  Nuair a chuireann tú bogearra IS ag rith ar an gcóras ríomhaireachta dáilte a thugtar an Néal air, is ardán rí-chumhachtach é sin. Úsáideann bogearra IS algartaim chun sonraí atá lonnaithe ar an idirlíon a phróiseáil, chun cinntí a dhéanamh gan aon idirghabháil dhaonna.   Gineann an brainse IS darb ainm IS Ghiniúnach íomhánna, téacs – filíocht san áireamh, ceol agus saothar ealaíne.

Mar réimse nua IS, tá IS Ghiniúnach ag forbairt go tapa. Tá táirgí ar líne anois a ligeann d’úsáideoirí triail a bhaint as IS Ghiniúnach dóibh féin, saor in aisce.  Tá eagraíocht amháin freagrach as sin – OpenAI.

OpenAI

Cuireadh tús le OpenAI i San Francisco i 2015 mar eagraíocht neamhbhrabúsach. I 2019, áfach, chuaigh OpenAI i gcomhpháirtíocht le Microsoft. Rinne Microsoft infheistíocht $1 billiún ann ag an am sin, agus tá siad ag smaoineamh ar infheistíocht 10 mbilliún a dhéanamh go luath. Tá sé i gceist ag Microsoft IS Ghiniúnach a chomhtháthú lena n-inneall cuardaigh, Bing (cosúil le Google).

I 2020, d’fhógair OpenAI GPT-3, samhail teanga atá oilte ar na trilliún focal ón idirlíon. Sa bhliain 2021, d’eisigh OpenAI DALL-E, líonra néarach domhainfhoghlama ar féidir leis íomhánna digiteacha a ghiniúint ó chur síos téacsúil.

Timpeall Nollaig 2022, fuair OpenAI clúdach forleathan na meán tar éis dóibh réamhamharc saor in aisce a sheoladh ar ChatGPT, a mbota comhrá nua. De réir OpenAI, logáil breis agus milliún duine isteach sa chéad seachtain.

DALL-E agus ChatGPT

Is féidir leat íomhánna a chruthú le DALL-E agus téacs a chruthú le ChatGPT.

D’iarr mé ar DALL-E pictiúr a chruthú de ‘clog san fhásach i stíl an ealaíontóra Salvador Dali’, agus línigh DALL-E íomhánna ríomhghinte iontacha a bhí an-spéisiúil ar fad. Molaim duit triail a bhaint as DALL-E. Tá aip ar fáil le d’fhón cliste, agus beidh an-spórt agat ag imirt leis.

Nuair a chuir mé an cheist “an labhraíonn a lán daoine Gaeilge?” ar ChatGPT, bhí cuid dá fhreagra mar a leanas (le cúpla ceartúchán):

“Tá go leor daoine ag labhairt Gaeilge sa tír seo, áit a raibh an teanga mar theanga bheo roimh ré. Is í an Ghaeilge an teanga oifigiúil sa tír seo agus tá sí á húsáid mar theanga oideachais i roinnt scoileanna freisin agus mar theanga labhartha i roinnt ceantar sa tír, lena n-áirítear na ceantair Ghaeltachta.”

Molaim duit triail a bhaint as ChatGPT freisin. Téigh go dtí an suíomh https://chat.openai.com/chat agus beidh tú in ann é a úsáid saor in aisce!

Buntáistí agus Míbhuntáistí

Caithfimid buntáistí agus míbhuntáistí IS Ghiniúnach a phlé. Gan dabht, is ábhar conspóideach é. Ar thaobh amháin, cuireann an teicneolaíocht seo uirlisí cumhachtacha nua inár lámha, chun cabhrú linn i mbealaí nua nach raibh ar fáil cheana. Beidh scríbhneoirí, ealaíontóirí, ceoltóirí agus a leithéidí in ann creatlacha cuimsitheacha a chruthú go tapa ag úsáid IS Ghiniúnach, agus beidh siad in ann níos mó ama a chaitheamh i smaointeoireacht chruthaitheach!

Ar an taobh eile, tá dúshláin mhóra le réiteach mar gheall ar cheisteanna tábhachtacha. Beidh sé deacair don dlí a choimeád suas leis an luas rábach atá faoin teicneolaíocht. Toisc go mbraitheann IS Ghiniúnach ar na sonraí atá ar fáil ar an idirlíon – sonraí de gach saghas idir mhaith agus olc, tá an córas claonta ó bhonn dá bharr sin. Go bunúsach, níl an córas céanna in ann idirdhealú a dhéanamh ar shonraí den ardchaighdeán agus sonraí den droch-chaighdeán. Tá ceisteanna freisin maidir le cóipcheart, maoin intleachtúil agus bradaíl ar obair daoine eile.  B’fhéidir níos measa fós, beidh cibearchoirpigh in ann an teicneolaíocht a úsáid chun cibearchoireacht níos sofaisticiúla a dhéanamh ar líne.

Conclúid

Cé acu is maith linn é nó nach maith, ní stopfadh an diabhal forbairt na teicneolaíochta réabhlóidí seo. Is gá dúinn aon tionchar diúltach a laghdú a oiread agus is féidir. Beidh orainn rialacha agus rialacháin nua a chur i bhfeidhm chun é sin a dhéanamh, idir náisiúnta agus idirnáisiúnta.

I mo thuairim, nuair a úsáidtear IS Ghiniúnach i gceart, cuirtear cumasaigh míorúiltigh nua inár lámha, cumasaigh a rachaidh i bhfeabhas bliain i ndiaidh bliana.    

.

.

Géarchéim Feantanil!

Géarchéim Feantanil!

le | 2022/12/13 | Cúrsaí Reatha, Nuacht Idirnáisiúnta

Géarchéim Feantanil!

Scéal Alexander Neville

Ní raibh Alexander Neville ach 14 bliana d’aois, nuair a shuigh sé a thuismitheoirí síos ag bord na cistine sa bhaile in Aliso Viejo i gCalifornia.  D’inis sé dóibh go raibh sé ag caitheamh siar piollaí Oxycontin a cheannaigh sé ar Snapchat.  Anailgéiseach ópóideach is ea Oxycontin, cógas chun pian ghéar a mhaolú.  D’fhorbair Purdue Pharmaceutical an pianmhúchán sin le linn na nóchaidí.  Mhaígh siad gur druga neamh-andúile é, cé go raibh a fhios acu nach raibh sé sin fíor ar chor ar bith.  Chuir go leor daoine andúil ann, agus is mar sin a thosaigh an ghéarchéim ópóideach sna Stáit Aontaithe.  Chuaigh an ghéarchéim in olcas bliain i ndiaidh bliana, agus sa bhliain 2016, fuair 42,000 duine bás de dheasca ródháileog ópóideach, agus as sin meastar gur oideas leighis a bhí i gceist 40% den am.

“Tá greim ag an druga orm, agus níl a fhios agam cén fáth,” a dúirt Alexander lena thuismitheoirí.

Rinne máthair Alexander teagmháil le clár athshlánúcháin ó dhrugaí láithreach bonn agus bhí sí ag fanacht le glaoch ar ais uathu.  An mhaidin dár gcionn, nuair a chuaigh a mháthair go seomra leapa Alexander chun é a mhúscailt, ní raibh sé ag análú agus bhí dath corcra ar a chraiceann.  Chuir a thuismitheoirí glaoch ar na seirbhísí éigeandála leighis agus tógadh go dtí an t-ospidéal é.  Ag a deich a chlog ar 23 Meitheamh, 2020, fógraíodh go raibh sé marbh. 

Ní ba dhéanaí sa lá, tháinig tascfhórsa drugaí go dtí an teach, agus dúirt siad nach Oxycontin ba chúis bás Alexander, ach druga sintéiseach darb ainm Feantanil.  Bhí tuismitheoirí Alexander go hiomlán trína chéile ansin, mar thóg Alexander piollaire Oxycontin, agus níl aon Feantanil sa phiollaire sin.  Cad a bhí ar siúl?

Piollairí bréige

Fuair a thuismitheoirí amach go bhfuil go leor piollaí bréige ar díol, a bhfuil Feantanil iontu.  Cuireann na mangairí drugaí Feantanil sna piollairí, druga a bhfuil an-láidir, agus nach bhfuil costasach.  Ach minic go leor, cuireann siad dáileog Feantanil rómhór isteach agus ní rud maith é sin.  Tá Feantanil a chéad oiread níos láidre ná moirfín agus ní thógann sé ach 2 mg Feantanil chun duine a mharú.  Meastar go bhfuil an méid sin Feantanil ar a laghad sna piollaí atá ar díol go mídhleathach.  Fuair 107 míle duine bás de dheasca ródháileog drugaí sa bhliain 2021 sna Stáit Aontaithe, agus fuair 70 míle dóibh bás de dheasca ródháileog Feantanil.  Sin uimhir dochreidte – mar bhonn comparáide fuair 43 míle duine bás ar na bóithre, agus 47 míle duine bás de dheasca féinmharaithe an bhliain céanna. 

Nimh

Ní amháin i bpiollairí a bhfaightear é, ach an oiread – faightear Feantanil in ionad cócaon, hearóin, methamfataimín, agus drugaí mídhleathacha eile freisin.  Mar sin, tá an ghéarchéim Fentanyl i bhfad níos measa ná aon ghéarchéim drugaí eile riamh.  Seo mar a dúirt John Tavolacci, leasuachtarán feidhmiúcháin in ionad athshlánúcháin ó dhrugaí i Nua-Eabhrac: “Ní drugaí sráide iad seo a thuilleadh.  Is nimh é seo.”

Níl aon dabht faoi sin, ach cárb as an tsubstaint uafásach seo?

Cárb as é?

Déantar Feantanil i saotharlanna.  Seoltar na comhábhair (agus go háirithe NPP, 4-ANPP) ón tSín go dtí na cartéil drugaí i Meicsiceo, rud atá éasca go leor a dhéanamh.  Ansin, réitíonn na cairtéil Feantanil as na comhábhair, agus úsáideann siad a gcóras dáileacháin chun an druga a smugláil agus a scaipeadh ar fud na Stáit Aontaithe.  Tá sé beagnach dodhéanta é a choinneáil amach as na Stáit Aontaithe, mar tá go leor taithí maidir le smugláil ag na cairtéil de chuid Mheicsiceo cheana féin.  Níl sé deacair dóibh an druga a scaipeadh, ach an oiread – is maith leis na mangairí drugaí Feantanil, mar is druga an-láidir é agus níl sé daor i gcomparáid le drugaí mídhleathacha eile.  Is fadhb an-chasta é an Fentanyl, ar na cúiseanna sin.

Réiteach na faidhbe?

Níl aon réiteach éasca ar fáil don ghéarchéim Fentanyl.  Is gá an cogadh a throid ar chúpla fronta ag an am céanna.  Seo cúpla moladh: 

  1. Tá frithnimh (Nalocsón) ar fáil in aghaidh ópóidí, Feantanil san áireamh. Déan cinnte go bhfuil a dhóthain frithnimh ag na húdaráis i ngach réigiún, agus go bhfuil sé ar fáil do ghnáthdhaoine go héasca freisin.
  2. Cuir feachtas ar siúl chun aird a tharraingt ar dhrugaí ópóideacha, agus go háirithe Feantanil, agus chun oideachas a thabhairt do dhaoine conas Nalocsón a úsáid nuair a thógann duine ródháileog.
  3. Tá tástáil á dhéanamh ar vacsaín in aghaidh drugaí ópóideacha, agus is dóigh go mbeidh sé ar fáil roimh i bhfad. Ba cheart don rialtas pleananna a chumadh  chun feidhm a bhaint as an vacsaín, a chosnódh daoine sna seirbhísí éigeandála ó dhochar, agus a chuirfeadh cóir leighis ar fáil do na handúiligh is measa.

 

 

gaGaeilge
gaGaeilge en_USEnglish