Meastar gur meascán de dheasghnátha Mhéisí–Mheiriceá, cultúr na Spáinne agus reiligiúin na hEorpa é Día De Los Muertos. Thosaigh sé mar fhéile na nAstacach timpeall 3,000 bliain ó shin. Bhain an hAstacaigh úsáid as blaoscanna chun ómós a thabhairt dá mairbh, agus is é blaosc fós an príomhshiombail fhéile Día de los Muertos sa lá atá inniu ann.

Ceiliúrtar Día de los Muertos i Meicsiceo, i Meiriceá Láir agus in áiteanna ina bhfuil daonra mór ann ó na tíortha sin – Los Angeles agus Nua-Amhrac sna Stáit Aontaithe, mar shampla.

De réir traidisiún Día de los Muertos, osclaítear geataí na bhflaitheas ag meán oíche ar an 31 Deireadh Fómhair ar feadh 24 uair an chloig, agus ar an 1 Samhain is féidir le biotáillí na leanaí nach maireann a bheith i gcomhluadar lena ngaolta. Ar an 2 Samhain, is iad biotáillí na ndaoine fásta nach maireann a bhíonn i gcomhluadar lena ngaolta.  Tarlaíonn sé seo toisc go gcreidtear go ndíscaoilfear an teorainn idir an saol fíor agus an domhan spioradálta ag an am speisialta seo.

.

Ofrendas (altóirí)

Chun fáilte a chur rompu, ullmhaíonn daoine altóirí (‘ofrendas’) dá gcuid gaolta agus cairde atá imithe ar shlí na fírinne.  Titeann solas bog ó choinnle lasta ar ghrianghraif an té nach maireann, agus bíonn bláthanna de shaghas ‘cempasúchil’ (lusanna buí Francacha) timpeall na haltóra, chomh maith le túis cópail ag dó, chun an biotáille a threorú abhaile leis an mboladh láidir astu.  Bíonn gach saghas bia agus dí ab ansa leo ar an altóir – rudaí cosúil le tamales, chiles, tequila agus pan de muerto.  Bíonn ainmneacha na marbh scríofa ar bhlaoscanna múnlaithe as cré agus maisithe le cleití, scragall agus reoán. Bíonn siombailí ann a sheasann do na ceithre eilimint: talamh, gaoth, uisce agus tine. Uaireanta, bíonn cros chéasta nó íomhá den Mhaighdean Guadalupe (naomhphatrún Meicsiceo) le feiceáil ar an altóir freisin. Léann baill teaghlaigh litreacha agus dánta agus insíonn siad scéalta dáiríre agus scéalta grinne faoi na mairbh a bhíonn á comóradh acu.

Glanann teaghlaigh na huaigheanna ag na reiligí, agus ar oíche an 2 Samhain, tugann daoine bia agus deochanna ann chun na biotáillí a mhealladh agus chun a bheith páirteach i gceiliúradh poiblí.  

Casann bannaí ceol agus bíonn daoine ag damhsa chun siamsa a dhéanamh do na hanamacha ar cuairt.

.

Día de los Muertos i gcomparáid le hOíche Shamhna

Ceiliúrtar Oíche Shamhna ar an 31 Deireadh Fómhair, an oíche roimh tús Día de los Muertos.  Bhí féilte le fada an lá ag an Eaglais ar an 1 Samhain – Lá Fhéile na Naomh Uile, agus ar an 2 Samhain – Lá Fhéile na Marbh, agus is cosúil gur mheasc an Eaglais Samhain agus Día de los Muertos isteach leo, mar bhí an téama céanna i gceist mar gheall ar an mbéim ar na mairbh.  I gcás Día de los Muertos, bhíodh an bhéim ar fháilte mhór a chur roimh ghaolta éagtha agus a saolta a cheiliúradh. I gcás Oíche Shamhna, ar an taobh eile den scéal, bhíodh an bhéim ar ainspioraid agus ar shlite chun iad a sheachaint. Mar sin, bhíodh nósanna difriúla sa dá chás.

.

Día de los Muertos i Tijuana

Bhí mé ar cuairt go Tijuana i Meicsiceo i mbliana ar an 1 Samhain, agus chonaic mé le mo dhá shúil féin muintir na háite ag ceiliúradh Día de los Muertos. Lá saoire poiblí atá ann i Meicsiceo, agus bhí atmaisféar ceiliúrtha agus cairdiúil le feiceáil i ngach áit. Chuamar ar cuairt go bunscoil, agus bhí imeachtaí ar siúl ann ag ceiliúradh na marbh. Bhí aghaidheanna péinteáilte ar na daltaí agus na múinteoirí, agus iad go léir ag caitheamh cultacha ildaite. Thug na daltaí sárthaispeántais dúinn – ag canadh, ag damhsa, agus ag siúl i bparáid na féile.

Bhí ‘ofrenda’ i seomra amháin sa scoil freisin, agus iad ag ceiliúradh saol múinteora a fuair bás de bharr COVID. Chuaigh sé go mór i bhfeidhm orm.

Nuair a bhíomar ar tí imeacht, fuaireamar cúpla cuireadh ó teaghlaigh teacht leo chun a ‘ofrenda’ a fheiceáil. Bhraith mé gur mór an phribhléid dom é, agus fíorfháilte romhainn i ngach áit. Ní raibh mórán ag na daoine sin ar chas mé leo an lá sin, agus chuir siad i gcuimhne dom na scéalta a d’insíodh m’athair dom faoina mhuintir féin in Iorras i gContae Mhaigh Eo nuair a bhí sé óg. Ní raibh mórán acusan, ach an oiread, ach bhí nasc láidir eatarthu, agus daoine an-chairdiúil a bhí iontu. In ainneoin na ndúshlán mór ina saolta féin, roinnfidís a raibh acu leat.  Nach moladh maith dúinn go léir é sin – ár gcroíthe a oscailt le gach duine!  

.

.

.

.

.

Oíche Shamhna!

Chreid na Ceiltigh gur éirigh an teorainn idir saol na mbeo agus shaol na marbh doiléir ar oíche 31 Deireadh Fómhair, nuair a rinne siad ceiliúradh ar Shamhain, an t-am a d’fhaigheadh bliain amháin bás agus a shaolaíodh bliain nua.

Mar chomóradh ar an imeacht, thóg na Draoithe tinte cnámh naofa ollmhóra, áit a bhailigh na daoine chun barraí agus ainmhithe a dhó mar íobairtí do na diaga Ceilteacha. Le linn an cheiliúrtha, chaith na Ceiltigh cultacha, ar a raibh cloigíní agus craicne ainmhithe de ghnáth, agus rinne siad iarracht rath a chéile a insint.

Níl dabht ar domhan ach go bhfuil deireadh leis an bhFómhar fial, flaithiúil, a bhronn torthaí, arbhar, agus barraí iomadúla, orainn, le trí mhí anuas, agus go bhfuil muid anois tagtha go bruach bagarthach, buartha, shéasúr an fhuachta agus an chruatain. Ní haon ionadh mar sin, go gcuireann an tráth seo bliana an daonnaí ar a mharana agus é ag smaoineamh ar sho-mharfacht a chine, agus ar a dhán diamhair féin mar neach beo, ag maireachtáil i bhfearann saolta, teoranta ag claíocha an ama agus an spáis, agus é de shíor á mhealladh ag fís Útóipeach an tsaoil eile, saol nach bhfuil teoranta ag srianta an spáis nó an ama, ach é ar marthain mar mhaighnéad, le sinn a tharraingt go síoraí i dtreo na síoraíochta. Ag éirí as sin uilig, thuigfeadh duine go bhfuil na séasúir ansin le deis a thabhairt dúinn smaoineamh ar thréimhsí éagsúla na beatha daonna.

San Earrach, feiceann muid an dúlra ag éirí as codladh sámh, suanmhar, an Gheimhridh. I dtús an Earraigh, níl le tabhairt faoi deara againn ach fásach fuar, fiáin, ag dúiseacht as codladh fuar, fada, an fheo dhreoitigh, trínar éirigh leis, lasair do-mhúchta na beatha a iompar trí phóirsí dorcha, básmhara, chuig solas beomhar na gréine gile. Níl sa mhéid sin ach an tús, nó ón bpointe sin amach, tagann borradh agus fás faoi chuile phlanda is bláth go dtí go mbíonn an tír clúdaithe le bairr, is le dath, de chuile dhealramh.

Borradh na Beatha

Leanann an saol athnuaite sin ag borradh is ag aibiú leis trí laethanta solasmhara, suanmhara, an tSamhraidh, go dtí go mbíonn chuile bheith sa dúlra ag cur thar maoil, le bairr, is le torthaí, go dtí go mbíonn na craobhacha ag cromadh go talamh le meáchan na dtorthaí aibí is na mbláthanna foirfe, ach síneann chuile lá a mhéar i dtreo an Fhómhair atá le teacht, agus coinnítear súil seabhaic ar chúrsaí, agus i laethanta aibí torthúla an Fhómhair, déantar an bhaint, an bailiú, an tiomsú, agus an cruachadh, sa chaoi go mbeadh dóthain mhór beatha curtha i dtaisce againn don Gheimhreadh.

Cuireann Féile na Samhna tús féiltiúil le séasúr an fheo is an bháis. Sna seanlaethanta, bhí ithe sméara dubha crosta ó Oíche Shamhna amach. Chuirtí na spáda, na sleánta, na speala, na corráin, agus na hacairí eile feirmeoireachta ar leataobh, nó ní bheadh gá arís leo go dtí i ndiaidh Lá Fhéile Bríde. Diaidh ar ndiaidh, tagann feo agus dreo ar dhuilliúr, ar bhláthanna, agus ar fhásra de chuile chineál, go dtí sa deireadh, nach mbíonn le feiceáil againn ach géaga loma, féitheacha, eadrainn féin agus léas.

Tost

Titeann tost iomlán ar cheol corraitheach, anamúil, na n-éan, agus ní bhíonn le feiceáil thart orainn ach ár seanchairde, na spideoga, na dreoilíní agus na gealbhain, ach fiú, i gcás na n-éan céanna sin, cailleann a gceol an spiorad, an dúshlán, agus an bheocht, a bhíonn iontu le linn shéasúir an fháis, an bhorrtha agus na haibíochta. Seo an séasúr freisin, a chránn an daonnaí lena fhuacht feanntach, nimhneach, fuacht a théann go smior agus go smúsach na gcnámh ionainn. Ach, thar aon rud eile, seo an séasúr a chuireann i gcuimhne don daonnaí nach bhfuil cathair bhuan aige i nGleann seo na nDeor, nó tugann sé faoi deara, an chaoi a chailltear lusra agus fásra; duilleoga agus bláthanna; sea, agus an chaoi a théann goimh na haimsire i gcion ar chuile neach beo, á moilliú, a gciúnú, agus á lagú, agus fiú, nach gcuirtear cuid de mhiondaoine an dúlra ina gcodladh feadh an tséasúir seo ar fad, le go mairfidís do lá is faide anonn. Ach, más é séasúr an bháis agus an chodlata é an Geimhreadh, is é séasúr na beatha agus an dóchais é freisin, nó tuigtear dúinn, nach fada arís go ndéanfaí neacha an dúlra a athbheochan, in aiséirí glórmhar, ildathach, an Earraigh. Foighid agus dóchas a theastaíonn uainn le linn shéasúr an Gheimhridh, nó mar a deireadh an seandream fadó, ‘tagann grásta Dé le foighid’ agus ‘faigheann foighid fortacht’.