Bhí an fógra ‘Saor in Aisce’ lámhscríofa ar phíosa páipéir, fáiscthe idir grúpa mórleabhar agus an tseilf ina raibh siad ina suí.  Nuair a chonaic mé iad tréigthe agus gan dídean, bhí mé tromchroíoch. Ach, déanta na fírinne, ní raibh spás agam le bailiúchán leabhar mar seo, agus níos tábhachtaí, ní bheadh aon ghnó agam leo.  Sa lá atá inniu ann, nach bhfuil mé i ngach rud a fháil ar m’fhón póca, i bpreabadh na súl!

Is deacair a chreidiúint mar sin, gur comhartha stádais ba ea an chiclipéid sin uair amháin, le foireann mhór ionsaitheach díolocháin ag baint leis. Chuir na leabhair seo i gcuimhne dom an chéad uair a chonaic mé ciclipéid ‘Encyclopedia Brittanica’.

Cuairteoir gan choinne

Lá amháin, nuair a bhí mé timpeall deich mbliana d’aois, buaileadh cnag ar an doras. Nuair a d’oscail mo mháthair é, bhí fear díolacháin teanntásach ann a thosaigh ag caint gan mhoill.

“Dia duit, a bhean uasal, tá mé in ann deis iontach a thairiscint duit – deis nach bhfaigheann duine ach uair amháin ina shaol,” arsa an strainséir. Shín sé amach a lámh, agus chroith sé lámh le mo mháthair.

“Séamas is ainm dom! Agus cad is ainm duitse?” a d’fhiafraigh sé go fuinniúil, agus é ag stánadh idir an dá shúil ar mo mháthair.

“Céard atá ar díol agat? Níl an t-am agam le mionchaint.” Labhair mo mháthair trína fhiacla, agus ba ríléir nach raibh sí sásta a bheith sáinnithe mar seo.

“Gabh mo leithscéal, ach caithfidh sé go bhfuil míthuiscint éigin ann. Níl aon rud ar díol inniu, níl ach deis i gceist. Lig dom a insint duit faoin deis iontach seo!” Labhair Séamas go séimh, le meangadh gáire ar a aghaidh.

“A dhiabhail, brostaigh ort, mar sin, tá obair le déanamh agam,” arsa mo mháthair go mífhoighneach.

“Déanfaidh mé mo dhícheall, a bhean uasal,” arsa Séamas. Leis sin, d’oscail sé a mhála cáipéisí agus thóg sé amach imleabhar den chiclipéid ‘Encyclopedia Britannica’. D’oscail sé é agus thaispeáin sé é do mo mháthair.

“Féach ar sin!” a d’fhógair sé, “nach aoibhinn an radharc é seo! Tá tú in ann eolas a fháil faoi beagnach gach rud faoin spéir. Agus tá gach duine sa teaghlach in ann tairbhe a bhaint as an chiclipéid seo. Aon uair atá ceist ag aon duine faoi rud, bí cinnte go mbeidh an freagra ar fáil sa chiclipéid. Anois, nach n-aontaíonn tú liom gur deis iontach atá ann, a bhean uasal?”

“Dúirt tú nach bhfuil aon rud ar díol inniu! Agus má thugann tú an chiclipéid dom saor in aisce, déarfainn gur deis iontach a bhí ann. Ach má tá tú ag iarraidh íocaíocht uaim, d’inis tú bréag dom, agus tá sé thar am duit imeacht!” arsa mo mháthair, agus í ag iarraidh deireadh a chur leis an méiseáil seo!

Ach ní inniu ná inné a rugadh Séamas, agus ní raibh sé críochnaithe fós.

“A bhean uasal!  Níl mé ag iarraidh airgid inniu! Níl ort ach foirm bheag a líonadh agus a shíniú! Tá sé chomh simplí sin! An leanfaimid ar aghaidh, mar sin?” Thóg Séamas foirm agus peann amach as a mhála, agus shín sé iad chuig mo mháthair.  Léigh mo mháthair an fhoirm go tapa.

“Tuigim anois, níl orm íoc ar an chiclipéid inniu, tá an ceart agat! Ach tar éis míosa, caithfidh mé íoc ansin, nach ea?” arsa mo mháthair, ag éirí feargach anois.

“Fan nóiméad anois, mura dtaitníonn an chiclipéid libh, níl ort íoc as mar is féidir leat é a thabhairt ar ais dom, gan cheist. Nach réiteach é atá sásúil duit?” Bhí súil ag Séamas an margadh a chur i gcrích go luath!

“Féach anois, a Shéamais, ní bheidh mé ag ceannach an chiclipéid go deo. Sin é an scéal anois, agus caithfidh mé iarraidh ort imeacht gan a thuilleadh moille.” Thosaigh mo mháthair ag dúnadh an dorais. Ach bhí piléar amháin fágtha ag Séamas, agus choimeád sé an doras ar oscailt, chun é a scaoileadh.

“Lig dom ach ceist amháin a chur ort mar sin. Nach bhfuil suim agat in oideachas do pháistí?” arsa Séamas, ag caochadh a shúil orm.

“Níl suim agam in oideachas mo pháistí, agus níl suim agam i do chleasaíocht, ach an oiread!” arsa mo mháthair go caithréimeach agus dhún sí an doras de thuairt.

Ní bheadh ceachtar againn in ann a shamhlú go dtiocfadh an lá agus bheadh cóip an chiclipéid sin ar thaobh an bhóthair agus é saor in aisce i ndáiríre!

.

.

.

.

Bhí mé ag siortú trí mo tharraiceáin le déanaí agus rún agam slacht a chur orthu.  Bhí mé istigh ina gceartlár nuair a tharraing rud éigin m’aird. Leabhar nótaí stróicthe a bhí ann, agus bhí m’ainm lámhscríofa go bródúil ar an gclúdach.  Thuig mé láithreach go mba leabhar an-sean a bhí ann, agus bhí sé sin deimhnithe nuair a d’oscail mé é.

Bhí dáta scríofa ag barr gach leathanach, os cionn scríbhneoireacht pháistiúil.  Dialann bheag as Gaeilge a bhí ann, dar m’fhocal, agus míorúilt a bhí ann gur tháinig sé slán chomh fada sin.  Bhí mé ar bís le tosú ar é a léamh. Bhí sé an-suimiúil ar fad agus taisceadán todhchaí mo shaoil féin a bhí ann.  Ó ré eile ar fad an diallann beag seo, agus b’fhéidir go mbeadh suim agat mion–sampla as a fheiceáil, mar tugann sé spléachadh daoibh ar shaol scoláire cónaithe i gColáiste Naomh Chiaráin i gCill Chainnigh ag tús na seachtóidí.

Seo iad an chéad chúpla iontráil dialainne, le cúpla ceartúchán beag.  Cuirim cúpla nóta lena bhfuil ráite, freisin.

Eanáir 21

Tá mé sa staidéar anois, agus tá mé ag obair go dian.  Tá buachaill mór ina shuí ar bhinse os comhair an ranga.  Tá sé i bhfeighil an staidéir, agus má bhíonn aon duine ag cogarnach nó ag casadh timpeall le linn an staidéir, glaonn sé ar an mbuachaill sin agus iarann sé air dul suas go dtí oifig an Athar Ó’Conchubhair agus a insint dó go raibh sé dána.  Ar an drochuair dom, bhí mé féin gafa ag cogarnach, agus bhí orm é sin a insint don Déan, an tAthair Ó’Conchubhair. Geallaimse duit go raibh pian i mo lámha agam agus mé ag teacht ar ais óna sheomra.

Nótaí:

Halla staidéir a bhí i gceist anseo.  Bhí ar na scoláirí cónaithe a bheith ag staidéar sa halla seo ar feadh trí huaire gach lá sa tseachtain.  Bhí briseadh againn i lár an lae chun an dinnéar a ithe. Bhí sé in am dul a chodladh díreach tar éis an staidéir.

Bhí scoláire sinsearach inár gceannas i rith an staidéir, agus cuireadh an locht airsean mar gheall ar iompar a ranga.  Bhí diansmacht curtha i bhfeidhm, mar ba chroí–phrionsabal é san oideachas ag an am sin, faoi thacaíocht phionós corpartha.  Is deacair dúinn a chreidiúint go raibh pionós corpartha inghlactha riamh inár scoileanna. D’fhéadfaí tú a chur i gcarcair trí lámh a leagan ar scoláire sa lá atá inniu ann.

Eanáir 22

Tá mé im scoláire cónaithe i gColáiste Chiaráin agus ní maith liom é, mar níl an bia go deas.  Bhí na béilí sa bhaile i bhfad níos fearr.

Ní maith liom bheith ar scoil mar buaileann na múinteoirí mé.

Tá sé fuar sa leaba agus níl ach trí bhlaincéad thanaí orm.

Tá a lán scrúdaithe le déanamh agam – cúig cinn sa bhliain!  Níl ach trí cinn le déanamh ag buachaillí i scoileanna eile.

Ach nuair a bheidh mé mór, beidh a fhios agam ag an am sin gurbh é seo an rogha scoile ab fhearr.

Nótaí:

Is léir dúinn ón iontráil seo go raibh mé ag streachailt leis na dálaí maireachtála ar an iliomad slí.  Tá sé rí-shoiléir go raibh deacracht agam le pionós corpartha, mar luaigh mé é sa chéad iontráil freisin.  Bhí sé seo ríthábhachtach i mo shaol féin, mar dar liom, bhain an scoil mí-úsáid as a gcuid údarás. Spreag an imeagla fisiciúil sin dubhfhuath údaráis ionam don chuid eile dem shaol.  Dar liomsa, theip go mór ar an scoil agus ar an chóras oideachais an rud a bhí beartaithe a chur i gcrích.

I gcás na rudaí eile, ní raibh siad chomh tromchúiseach mar ba  iad gnáth–dheacrachtaí an scoláire cónaithe ag an am sin. Sea – ní raibh an  leaba ró-chompordach; ní raibh bia an phroinntí ró-bhlasta agus dar ndóigh, bhí an iomarca scrúdaithe dúshlánacha againn.  Ach neartaigh na rudaí sin ár gcarachtair, agus d’ullmhaigh siad muid don saol mór.

Agus cé go raibh mé míshásta tríd is tríd, bhí a fhios agam, go mbeadh saol níos fearr agam sa todhchaí, agus mar sin gurbh fhiú dom cur suas leis an míchompord sealadach sin!

B’fhéidir go bhfuil ceacht ann dúinn go léir anseo – go háirithe sna laethanta rathúla atá ann anois!

.