Beagnach 30 bliain ó shin, bhí daoine ar fud an domhain greamaithe dá dteilifís, ag breathnú ar an ‘slow speed chase’ ar shaorbhealaí California Theas, agus O.J. Simpson ag iarraidh éalú ó na póilíní. B’in tús scéal mór a chuirfeadh muintir Stáit Aontaithe Mheiriceá faoi dhraíocht le bliain go leith ar a laghad. Fuair an fear cáiliúil agus mícháiliúil seo bás le hailse ar an 10 Aibreán. Cérbh é an fear sin, agus cén fáth ar tharraing sé an méid sin airde?

O.J.

Rugadh Orenthal James Simpson ar 9 Iúil, 1947 i San Francisco. Thug a aintín an t-ainm Orenthal dó, arbh ainm aisteoir Francach é a thaitin léi. Ag dhá bhliain d’aois, tháinig raicíteas air, rud a d’fhág sé bórach, agus lena chosa dírithe isteach. Níorbh acmhainn dá mháthair teanntáin choise a cheannach dó. Cheangail sí péire bróg le chéile le barra iarainn, agus bhí ar O.J. iad a chaitheamh ar feadh cúpla uair an chloig beagnach gach lá, go dtí go raibh sé cúig bliana d’aois. Thóg a mháthair é agus triúr páistí eile aisti féin, a raibh cónaí orthu i gceantar garbh (Potrero Hill) i San Francisco. Páiste achrannach ba ea é, agus chuaigh sé isteach i ndrong shráide nuair a bhí sé ach trí bliana déag d’aois.

.

“Níor sháraigh mé daoine riamh,” a dúirt sé in agallamh le Playboy i 1976. “Níor bhuail mé ach na boic a raibh sé tuillte acu -ar a laghad uair sa tseachtain, go hiondúil oíche Dé hAoine nó Dé Sathairn. Mura raibh troid ann, ní deireadh seachtaine a bhíodh ann.”

D’imir O.J. peil Mheiriceánach sa mheánscoil, agus nuair a sháraigh sé cúpla curiarracht, tharraing sé aird na spotálaithe tallainne. As sin amach, chuaigh O.J. ó neart go neart. Bhí sé ar cheann de na cúlaithe reatha ab fhearr riamh sa Sraith Náisiúnta Peile (NFL) sna Stáit Aontaithe, agus bhuaigh sé laoch na himeartha (LNI) sa bhliain 1973. D’imir sé do na ‘Buffalo Bills’ agus na ‘San Francisco 49ers’.

Bhí O.J. ina réalta scannáin freisin, fiú nuair a bhí sé ag imirt don NFL. Bhí ról mór aige sa tríológ ‘The Naked Gun’(1988,1991,1994), mar bhleachtaire.

Dúnmharfóir?

In ainneoin a bheith chomh cáiliúil mar pheileadóir agus mar aisteoir, is mar an duine ba mhó a bhí faoin amhras i gcás cúirte a bhfuil cuimhne air sa lá atá inniu ann. Má tá tú os cionn aoise áirithe, is dócha ná a mhalairt go bhfaca tú na póilíní sa tóir ar O.J. ar an teilifís, agus é i gcarr á thiomáint ag a chara, Al Cowlings. Bhí gunna ag O.J., dírithe air féin. Ghabh na póilíní é nuair a shroicheadar a theach. Cúisíodh O.J. as dúnmharú a iarbhean chéile Nicole Brown agus a cara Ron Goldman.

Triail na hAoise

Bhí foireann dlíodóirí ag O.J. a bhí chomh láidir sin gur tugadh ‘The Dream Team’ orthu. Ba iad Robert Kardasian, Robert Shapiro agus Johnnie Cochran baill na foirne sin. Cé go raibh fianaise fhóiréinseach dobhréagnaithe a chuir O.J. ag láthair na coireachta, rinne ionchúisitheoir darb ainm Christopher Darden earráid thubaisteach sa chás cúirte. Tharla na dúnmharaithe ag árasán Nicole Brown, agus tháinig na póilíní ar loirg coise fuilsmeartha ag an láthair sin a bhí ar aon mhéid le loirg coise O.J. féin. Léirigh fianaise DNA ar chúpla braon fola ó láthair na coire go raibh O.J. ag an láthair freisin. Agus fuarthas lámhainn amháin ag an láthair agus an lámhainn eile den péire ag teach O.J., iad smeartha lena chuid fola agus le fuil na beirte íospartach.

In ainneoin na fianaise dosheachanta sin, thit an cás as a chéile nuair a d’iarr Darden ar O.J. na lámhainní a chur air. Ní raibh ach trí fhocal le rá ag O.J. le linn na trialach, agus dúirt sé iad ansin – “tá siad róbheag!” Nuair a bhí Johnnie Cochrane ag déanamh a ráiteas ag deireadh na trialach, is é a dúirt sé ná: “If it doesn’t fit, you must acquit!” Fuarthas neamhchiontach O.J. i ngach cúis.

Karma?

Ach trí bliana ina dhiaidh sin i 1998, sa chúirt shibhialta, rinneadh cinneadh go raibh Simpson freagrach as bás Brown agus Goodman. Gearradh fíneáil $33.5 milliún air. Dúirt O.J. nach raibh an t-airgead aige agus níor íoc sé ach timpeall $300,000 den fhíneáil in iomlán.

Bhí caibidil eile fágtha i scéal O.J., áfach, nuair a cúisíodh é as robáil armtha agus fuadach i Las Vegas in 2007. Cuireadh pianbhreith 33 bliain sa phríosún air. Ach scaoileadh saor é in 2017 ar parúl, tar éis dó naoi mbliana a chaitheamh sa phríosún.

Fuair O.J. Simpson bás mar laoch tite nach raibh gean an phobail air a thuilleadh, agus is deireadh brónach é sin – suaimhneas síoraí dá anam!

.

.

Tá sé deacair a chreidiúint go bhfuil Sinéad O’Connor imithe ar shlí na fírinne. Tá súil agam go mbeidh sí saor ó bhuairt faoi dheireadh, murab ionann is ina saol.  

Gortuithe a hóige

Bhí tionchar ag an tógáil a fuair Sinéad ar a saol ar fad, agus go háirithe ar a meabhairshláinte. Rinne sí cur síos faoi ina leabhar dírbheathaisnéise dar teideal “Rememberings”.

Rugadh í i nGleann na gCaorach (Glenageary) i mBaile Átha Cliath sa bhliain 1966. Sa bhliain 1975, d’imigh a hathair agus bhí a teaghlach scoilte. Chuaigh Sinéad agus a deartháir beag chun cónaí lena n-athair, ach d’airigh siad uathu go mór a máthair an t-am go léir. Mar sin, tar éis tamaill chuaigh siad chun cónaí lena máthair.  Céasadh a bhí sa rud uilig do Shinéad, mar bhuail a máthair an cac aisti arís agus arís eile. Nuair a bhí sí ach trí bliana déag d’aois, d’fhreastail Sinéad ar ionad athshlánúcháin do chailíní le fadhbanna iompair.  Is beag leas a bhain sí as sin, áfach, agus d’fhág sí an t-ionad tar éis ach cúpla bliain. D’fhreastail sí ar scoil chónaithe ansin i bPort Láirge. Ar laethanta saoire an tsamhraidh, chuaigh sí isteach i mbanna ceoil.  Nuair a chuaigh sí ar ais ar scoil, d’airigh sí uaithi an banna, agus d’éalaigh sí ón scoil agus ansin fuair sí seomra suí is leapa di féin. Sa bhliain 1985, fuair a máthair bás i dtimpiste ghluaisteáin. Ní raibh Sinéad ach ocht mbliana déag ag an am. Níos déanaí sa bhliain chéanna, shínigh sí conradh le ‘Ensign Records’, agus d’fhág sí an tír agus chuaigh sí go Londain. Tá a fhios ag an saol Fódlach cad a tharla ina dhiaidh sin!

Clú agus Saibhreas

Fuair Sinéad Grammy don taispeántas rac-cheoil is fearr sa bhliain 1989, leis a céad albam ‘The Lion and the Cobra’, agus ní raibh ann ach an tús. Nuair a eisíodh an t-amhrán ‘Nothing Compares 2 U’ i 1990, bhain sí amach aitheantas idirnáisiúnta mar amhránaí, agus chuaigh an t-amhrán go barr na gcairteacha ar fud an domhain. Bhí an físeán ceoil a eisíodh in éineacht leis an amhrán ar fheabhas freisin, agus seasann sé mar eiseamláir iontach den ealaín sin fós.  Ainmníodh ‘Nothing Compares 2 U’ le trí ghradam Oscar agus d’ainmnigh an iris ‘Rolling Stone’ Sinéad mar ‘Artist of the Year’ sa bhliain 1991. D’eisigh sí 10 n-albam in iomlán, agus amhráin aici i seánraí ceoil ó rac-cheol go ceol reggae, ó phunc go ceol traidisiúnta.

Gníomhaí Díbhirceach

Ach ní ceoltóir amháin a bhí inti, mar bhí sí ina gníomhaí díbhirceach ar son chearta an duine, agus ní raibh aon imní uirthi a hardán domhanda a úsáid chun labhairt amach gan scáth ná faitíos in aghaidh na ndaoine a dhéanann sárú ar chearta an duine.

Tharraing Sinéad míchlú uirthi féin nuair a shrac sí pictiúir Phápa na Róimhe os comhar an domhain ar an seó cáiliúil ‘Saturday Night Live’. Bhí sí ag léiriú na déistine a bhí uirthi maidir le hiompar na hEaglaise Caitlicigh, agus go háirithe maidir le sagairt Caitlicigh a bhain mí-úsáid ghnéis ar leanaí.  Chothaigh sracadh an phictiúir trioblóid do Shinéad O’Connor, agus chaill sí formhór a lucht leanúna sna Stáit Aontaithe de bharr sin, cé go raibh an ceart aici go hiomlán faoi cad a bhí ar siúl.

Ach an té ab fhaide teanga agus ba lú cúthaileacht a bhí inti, agus lean Sinéad ar aghaidh ag labhairt amach ar son na ndaoine ar bhualadh cos orthu, is cuma cén chaoi.

In Éirinn, thóg sí tacaíocht phoiblí do dhaoine a bhí ag streachailt le HIV/AIDS, tráth a bhí stiogma mór ag baint leis. Labhair sé amach ar son cearta na mban agus ar son cearta inimirceach freisin.

An Traic Dheireanach!

Bhí saol deacair aici, mar bhí drochshláinte leanúnach uirthi, idir chorp (fibrimiailge) agus intinne (neamhord dépholach). Agus níos measa di ná aon rud eile, fuair a mac Shane bás go tragóideach de thoradh féinmharaithe i 2022, agus bhris a bás a croí.

Ar an Iúil 11, coicíse roimh a bás i Londain, d’fhógair Sinéad go raibh albam nua beagnach críochnaithe aici (gan ach traic amháin fágtha di). Bhí sí ag obair ar an albam le cúig bliana anuas, a céad albam i ndiaidh a halbam “I’m Not Bossy, I’m the Boss” (2014).

Ní bhfuair Sinéad féin aon chlabhsúr, idir cheol agus obair. Mar sin, is é an rud is fearr dúinn a dhéanamh chun saghas clabhsúr a fháil di ná leanúint ar aghaidh leis an troid ar mhaithe le cúis fhiúntach, ar son daoine faoi chois! Ba mhaith léi é sin, gan dabht ar bith! Tá súil agam go mbeidh sí in ann canadh lena guth iontach sin a bhí dosháraithe, so-aitheanta, cumhachtach agus uaireanta uaigneach, pé áit ina mbeidh sí!

.

.

Le déanaí bhí Caitlicigh timpeall Dheisceart California agus ar fud an domhain faoi bhrat dobróin faoi bhás an Easpaig David O’Connell i Los Angeles.  Bhí aithne ar an easpag mar ‘The Peacemaker’ agus cáil air as a chuid oibre le pobail bhochta imirceacha. Scaoileadh marbh é nuair a bhí sé ina chodladh sa bhaile in Oirthear Los Angeles. Tá an conraitheoir deisiúcháin tí Carlos Medina (65), a rinne rudaí beaga don Easpag thart faoin teach, agus a raibh a bhean chéile ag obair mar choimeádaí tí don Easpag, cúisithe i ndúnmharú an Easpaig Uí Chonaill. Ghearán comharsana an Easpaig leis na húdaráis go raibh Carlos Medina, a raibh ciontú drugaí aige roimhe seo, ag iompar go hearráideach le cúpla lá anuas. Tar éis do na póilíní obair bhleachtaire thar barr a dhéanamh bunaithe ar an leid sin, gabhadh Medina ar amhras gur dhúnmharaigh sé an tEaspag.

Rugadh agus tógadh an tEaspag i nGleann Maghair i gContae Chorcaí. Rinne sé staidéar don tsagartacht i gColáiste Naomh Uile i mBaile Átha Cliath agus oirníodh ina shagart é in Ard-Deoise Los Angeles i 1979.

Rinne Ardeaspag Los Angeles José H. Gómez cur síos ar an Easpag ag preasagallamh mothúchánach. Bhí sé ag iarraidh na deora a choinneáil siar agus é ag labhairt faoi O’Connell. “Gach lá bhíodh an tEaspag O’Connell ag iarraidh comhbhá a léiriú do na boicht, do dhaoine gan dídean, do na hinimircigh agus dóibh siúd go léir a chónaíonn ar imeall na sochaí. Sagart maith, easpag maith agus fear síochána a bhí ann,” arsa an tArdeaspag.

Thosaigh glór an Ardeaspaig ag crith agus é ag caint faoi bhás a chara agus cé chomh buíoch is atá sé don fhórsa póilíneachta agus don fhoireann imscrúdaithe “as a gcuid oibre crua ag tabhairt an amhrastaigh dúnmharaithe faoi choimeád”.

I rith a ghairmréime ar fud Chontae Los Angeles, sheas O’Connell an fód in aghaidh oifigigh feidearálacha agus áitiúla, agus fiú a cheannairí féin, nuair ba chúis leis, ar son a thréad ar fhreastal sé air. Fiú i ndiaidh don Phápa Proinsias é a cheapadh ina easpag i 2015, níor chaill O’Connell a bhealach leis na gnáthdhaoine.

Chuimhnigh Peter Dreier, ollamh le polaitíocht uirbeach ag ‘Occidental College’ i Los Angeles agus údar ‘The Next Los Angeles: The Struggle for a Livable City,’ ar O’Connell mar eagraí pobail a chuir a dhraíocht phearsanta ag obair do na boicht agus do dhaoine atá díchumhachtaithe.

“Bhí mé i gcónaí an-tógtha leis an Easpag Dave agus cé chomh hoilte a bhí sé i gcúrsaí an tsaoil. Bhí mé tógtha freisin lena chomhbhá, agus a thoilteanas dúshlán a thabhairt do dhaoine i gcumhacht maidir le saincheisteanna éagsúla, agus go háirithe cearta inimirceach, ceartas tithíochta, ciníochas agus sábháilteacht an phobail,” a scríobh Dreier i bpostáil Facebook. “Chonaic sé an eaglais mar fheithicil do cheartas sóisialta.”

Bhí an tEaspag Dave mar shagart paróiste ag Séipéal Naomh Frances Xavier Cabrini i nDeisceart Los Angeles ar feadh breis agus deich mbliana agus is cuimhin le lucht an pharóiste go raibh Dave ag obair i gcónaí ar a son gan stad gan staonadh. Bhain nuacht a bháis geit astu agus bhí iad ag streachailt le ciall a bhaint as an mbás le foréigean a fuair sé – foréigean i lomchodarsnacht le dearcadh agus saol an Easpaig féin.

Bhuail Jarlath Cunnane, sagart ag Eaglais Chaitliceach Naomh Cornelius ar an Trá Fhada (Long Beach) i gCalifornia, le O’Connell breis is 50 bliain ó shin ag Coláiste Naomh Uile i mBaile Átha Cliath, agus iad ag staidéar le bheith ina sagairt. Bhí go leor i gcoiteann acu – rinne an bheirt acu staidéar ar an mBéarla agus iad ag freastal ar an ollscoil — agus thuig Cunnane go tapa gur fear greannmhar, géarchúiseach ba ea O’Connell.

Bhog an bheirt fhear go California sna nóchaidí, agus d’fhás a gcairdeas níos doimhne leis na blianta. I 2020, nuair a bhí Cunnane san ospidéal ar feadh roinnt seachtainí le hionfhabhtú fola, thugadh O’Connell cuairt air beagnach gach lá. Bhí Cunnane ar mheaisín ocsaigine ag an am agus blas uafásach ina bhéal an t-am go léir. Thugadh O’Connell deoch kombucha dó beagnach gach cuairt chun an blas sin a laghdú.

“Bhí cumas iontach cairdis aige,” a dúirt Cunnane faoi O’Connell.

Tháinig an bheirt chara le chéile le haghaidh dinnéir le déanaí, a dúirt Cunnane, agus phléigh siad pleananna chun cuairt a thabhairt ar pharóistí áirithe in ard-deoise O’Connell go luath amach anseo. Ní raibh imní ar a chara fadtréimhseach faoina shábháilteacht, a dúirt Cunnane, agus mar sin tháinig sé aniar aduaidh air, nuair a fuair sé amach gur lámhachadh chun báis é.  “Cé ar domhan a chuimhneodh riamh ar rud mar seo a dhéanamh?” d’fhiafraigh sé. Tá an ceart aige agus beatha an Easpaig Dave caillte go fánach -suaimhneas síoraí dá anam.

.

Cheapfá nach rud sásúil é colún na marbh a léamh, agus caithfidh mé a admháil go raibh mé den tuairim chéanna uair amháin. Ach tar éis dom cúpla ceann a léamh, chonaic mé luach speisialta iontu, agus ansin bhí mé gafa leo.  Is achoimre de shaol duine atá i gceist, agus cé nach bhfuil siad go léir speisialta, is fiú iad a léamh toisc go bhfuil an corrsheoid le fáil. Tá sé an-spreagúil tuairisc bháis speisialta mar sin a léamh, mar faigheann tú léargas ní hamháin ar shaol an duine nach maireann, ach ar do shaol féin freisin.  Is eispéireas an-tairbheach é sin, gan dabht. Fuair an t-amhránaí is scríbhneoir David Crosby bás le déanaí, fear a bhí an-cháil air sna seascaidí i Meiriceá agus ar fud an domhain. Léigh mé go leor tuairiscí bháis faoi, agus den chuid is mó ní raibh iontu ach liosta fada fíricí. Ach ansin léigh mé an tuairisc a scríobh Steve Chawkins sa ‘Los Angeles Times’ agus chuaigh sé go smior ionam. Bhíos ag gáire, bhíos ag gol, ag sméideadh mo chloiginn is ag croitheadh mo chloiginn, agus an tuairisc á léamh agam. Ba bheag nár mhothaigh mé uaireanta go raibh mé i láthair an ‘Croz’ féin. Agus is cumhachtaí ar fad, chonaic mé gur bhain ‘Croz’ cion céadach as a shaol, saol nach raibh faoi chomaoin ag duine ar bith ar domhan!  Ach gan dabht bhí praghas le híoc, agus dhíol ‘Croz’ go daor as! Feiceann tú láidreachtaí agus laigí ‘Croz’ leagtha amach ar an mbord go soiléir, agus tríd sin, faigheann tú spléachadh beag ar an staid dhaonna féin. Molaim duit an colún sin a léamh más féidir! Ach idir an dá linn, seo ach cúpla buaicphointe.

Cúpla Buaicphointe

Dhíol Crosby agus a chomhghleacaithe 35 milliún taifead. Insealbhaíodh é faoi dhó sa ‘Rock & Roll Hall of Fame” — uair amháin mar bhall den ghrúpa ‘’The Byrds’ agus uair eile mar bhall den ghrúpa ‘Crosby, Stills & Nash’.

Sheol Crosby timpeall an domhan i scúnar ar a dtugtar an Mayan. Bhí sé ina phíolata dá eitleán féin. Bhí rainse ollmhór aige gar do Santa Barbara i gCalifornia. Agus é ag dul anonn in aois, bhuail racht cruthaitheachta é agus d’eisigh sé ceithre albam agus rinne sraith choirmeacha rathúla lena mhac sa bhanna CPR.

Níos iontaí ná sin, bhí sé fós beo ag an am! D’fhulaing sé ó diaibéiteas agus galar artaireach, agus bhí ocht steintíní cairdiach aige. Nuair a scrios heipitíteas C a ae i 1994, shábháil dochtúirí a shaol le trasphlandú. Bhí sé tugtha d’alcól, hearóin agus cócaon. Stop sé tar éis dó 11 mhí a chaitheamh taobh thiar de bharraí i Texas le haghaidh cionta drugaí agus airm.

Nuair a fiafraíodh de sa chlár faisnéise 2019 “David Crosby: Remember My Name” conas ar éirigh leis leanúint ar aghaidh, d’fhreagair sé go gonta: “Níl tuairim dá laghad agam, a mhac!”

Thug a chéad bhanna ‘’The Byrds’ bata agus bóthar do Crosby, tar éis dó iad a mhaslú go dona! Banna iontach a bhí ann, agus bhain a n-amhráin na cairteacha amach. Chuaigh ‘Mr. Tambourine Man’ go barr na gcairteacha, agus díoladh milliún cóip den amhrán ag an am.

Chuaigh cúrsaí chun searbhais tapa go leor idir Crosby, Stills, Nash agus Young (CSNY), agus bhí siad ag troid le chéile ar feadh níos mó ná caoga bliain. Scríobh sé ina dhírbheathaisnéis: “Tá a fhios agam go bhfuil ego agam! Níl gach duine ar aon intinn maidir leis a shláinte, a mhéid agus a luach!”

“Bhí dinimic soiléir ann idir an ceathrar againn, agus tá rudaí uafásacha déanta againn go léir,” a dúirt Crosby faoi CSNY leis an iris Vanity Fair in 2019. “Ach lig mé síos níos measa iad ná aon rud a rinne siad dom riamh. Ba juncaí mé! Níl aon chéim níos ísle i bhforbairt an duine ná a bheith ina juncaí, rud a rinne mé díreach os a gcomhair.”

Tháinig an crú ar an tairne ina shaol i 1982 nuair a cúisíodh é as drugaí agus gunnaí a bheith aige.  Chaith sé naoi mí i bpríosún, agus d’éirigh sé as na drugaí ansin.

Scríobh sé ina leabhar ‘Long Time Gone’ faoi phríosún: “Gnó dáiríre a bhí i gceist: sreang dheilgneach, túir meaisínghunnaí, agus boc ollmhór gan muineál ag caitheamh hata buachaill bó agus ag rá liom: Hé, réalta rac-cheoil, gabh a leith, a mhic!”

Bhuail Crosby lena mac James Raymond den chéad uair i 1994.  Bhí siad an-mhór le chéile, bhí banna acu le chéile (CPR), agus ceapaim féin gurb é sin an nóiméad a fuair Crosby maithiúnas agus clabhsúr ina shaol casta faoi dheireadh.

.

.