le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
dúshaothrú, exploitation; rogha an dá dhíogha, Hobson’s choice; an lá spriocáilte, the appointed day; le flosc is le fuadar, with eager haste; gan mórán achair, quickly; gaisce, a feat; ina múrtha, in great amounts; paltóg, a blow.
.
I m B é a l a n P h o b a i l
.
A Job at last
.
Peadar Bairéad
Ar deireadh thiar thall, bhí post múinteoireachta faighte agam, agus sin chomh cóngarach don bhaile is a d’fhéadfadh sé a bheith, nó ní raibh Béal an Átha chomh fada sin ar fad ó Iorras na nIontas. Bhí sé sa chontae céanna, agus bheinn ag freastal ar óige mo mhuintire fhéin, sea, agus bheadh £160 punt in aghaidh na bliana mar thuarastal agam!! Ag breathnú siar air anois, feictear dhom nach raibh ann ach dúshaothrú lom á imirt orainn ag an Stát, nó fuair siad obair bliana, saor in aisce uainn, agus fiú an Eaglais fhéin, ní raibh aon ghaisce á dhéanamh acusan dúinn, ach oiread. Ach b’in mar a bhí chúrsaí, an tráth úd, agus gan an dara rogha againne ach glacadh leis, nó diúltú dó, agus b’ionann sin dúinne agus rogha an dá dhíogha a thairscint dúinn, ach amháin gur mheasa rogha amháin acu sin ná an rogha eile, bíodh nach raibh rogha ar bith acu thar mholadh beirte!
Ar aon chuma, rinne mé mé fhéin a ullmhú don phost sin, chomh maith is a d’fhéadfainn, agus nuair a tháinig an lá spriocáilte, thaistil mé ar an mbus, ó bhaile na Druime go Béal an Átha.
Agus nach raibh gluaisteán ar bith agat an tráth úd?
Car? In your dreams!
Bí ag caint ar ghluaisteán! ní raibh fiú rothar nó asal fhéin agam le cur faoi mo thóin Gaelach ag an am, le mé a iompar an dá scór míle sin. Ach, ní haon mhaith bheith ag caoineadh is an anachain déanta. Ghlac mé le mo dhán, agus luigh mé isteach ar an obair a bhí le déanamh agam, le flosc is le fuadar. Ghlac mé seilbh ar mo sheomra, thuas staighre, i gColáiste Mhuireadhaigh, istigh ansin i measc na sagart, agus shocraigh mé mo chip is mo mheanaithe, istigh sa seomra sin. Níor sheomra ró-mhór é, ach oiread, ach ag an am gcéanna, bhí sé mór a dhóthain domsa. Bhí ann, leaba, leabhragán, cófra éadaigh, tinteán, agus báisín níocháin. Agus bíodh go raibh mé cuachta istigh ansin imeasc na sagart im sheoimrín beag, níor chuir sin isteach puinn ormsa, nó chomh fada is a bhain sé liomsa, ba phálás ríoga é, a thug neamhspleáchas agus scoiteacht ón saol mór amuigh dom, agus cuimhnigh freisin, go raibh bunús mo shaoil, mar dhuine fásta, caite agamsa i measc sagart, agus ar an ábhar sin, ba nádúrtha an leagan amach é.
In St. Muredach’s College
I dtús Mheán Fómhair na bliana sin, 1951, mar sin, chuaigh mé fhéin i mbun mo cheirde mar mheánmhúinteoir. An tráth úd, ní raibh an oiread sin scoláirí ar fad i gColáiste Mhuireadhaigh. Déarfainn nach raibh sa scoil ar fad, an tráth úd, ach thart ar chéad dalta is caoga, sa chaoi go raibh chuile dhuine acusan agamsa mar scoláire im ranganna. Nach mór idir inné agus inniu, nó déarfainn go bhfuil breis is a cheithre oiread sin de dhaltaí acu sa scoil chéanna, sa lá atá inniu ann. Ní raibh ach beirt tuatach ar fhoireann na scoile an tráth úd, nó ba shagairt ar fad an chuid eile díobh. Caithfidh mé a admháil anseo, go raibh mé thar a bheith sásta lem’ chuidse dem’ mhargadh, sa phost céanna sin, agus bheadh sé deacair Ardmháistir níos carthannaí, níos Críostaí, nó níos tuisceanaí, a fháil, ó cheann ceann na tíre, ná an Doc Loftus. Ba dhuine uasal den scoth é, agus fear ar cuireadh léann an tsagairt air sa Róimh fhéin, agus ná tógtar orm é, má deirim go raibh a chuma sin air! Chuir mé aithne ar mo chomhúinteoirí gan mórán achair, nó ní raibh an oiread sin díobh sin ann, ag an am sin. Déarfainn nach raibh thar dheichniúr dínn ar fad, i mbun oibre sa Choláiste sin, ag an am. Is glas a fhanann a gcuimhne siúd i gcistin m’aigne, anuas go dtí an lá atá inniu fhéin ann. Ba bhreá ar fad na comhleacaithe iad, agus gan ina measc ach daoine a raghadh píosa maith den bhóthar leat, le cabhair agus cúnamh a chur ar fáil dhuit. B’in iad na daoine a mhúnlaigh mé mar mhúinteoir, agus má d’éirigh liom aon ghaisce a dhéanamh le linn mo thréimhse i mbun na ceirde sin, bheadh a bhuíochas sin ag dul dóibhsean, cuid mhaith. Ba ghearr freisin, gur chuir mé aithne ar na daltaí a bhí ag freastal ar an gColáiste, an tráth úd, agus arís, ba dhuine faoi leith é chuile dhuine acu sin, agus cosúil leis na múinteoirí a mhúin an oiread sin domsa, caithfear a rá freisin, gur éirigh leis na daltaí sin a rian fhéin a fhágáil orm.
Corporal Punishment
Is cuimhin liom go maith, go mbíodh an tslat a húsáid coitianta ag an am, agus i dtosach báire, tuigeadh dom fhéin gur cheart dom a bheith i lár an aonaigh, leis an gcineál sin smachta, chomh maith le duine. Tharla lá amháin, áfach, gur thug mé leadóg do ghasúr acu, agus tharraing sí fuil, nó b’in mar a tuigeadh domsa, ar aon nós. Ba leor sin dom. Bhí mo cheacht foghlamta agam, agus uaidh sin amach, b’éigean dom modhanna eile múinte a tharraingt orm fhéin, le dul i gcionn ar mo chuid scoláirí.
Is maith í an óige, mar adúirt an bhean fadó, agus í tar éis léim thar sruthán a ghearradh! Ba é an scéal céanna agamsa é, nó níl dabht ar domhan ann, ach go raibh ormsa bheith ag sclábhaíocht liom, ar mo mhíle dhícheall, le mo chuid oibre i gColáiste Mhuireadhaigh a dhéanamh. Bhí ullmhúcháin le déanamh chuile thráthnóna, agus bhí cleachtaí ina múrtha le ceartú, agus chomh maith le sin uilig, bhí an mhúinteoireacht fhéin le déanamh. Níor bheag sin mar ualach ar dhroim ar bith, agus cá bhfaighfeá dream chomh díograiseach le mic léinn le cruacheisteanna a chur ar mhúinteoir, go háirithe má cheapann siad, go bhfuil seans ar domhan ann, go bhféadfaí an múinteoir céanna sin a chur i sáinn le paltóg de cheist a bhualadh air, díreach idir an dá shúil? Cuir le sin uilig, nach raibh ionamsa ach printíseach, agus nár mhaith liom ceist a chur ar mo chomhleacaithe, ar eagla go léireoinn dóibhsean nach raibh mé in ann don ghnó a bhí idir lámha agam! Thuig cuid áirithe de na comhleacaithe céanna an tsáinn ina raibh mé, agus tháinig siadsan chugamsa lena gcúnamh a chur ar fáil dom. Ar aon nós, taobh istigh de théarma amháin, bhí an chuid ba mhó dhe chleasa mo cheirde foglamhtha agam, agus mé ag treabhadh liom i dtreo na foirfeachta.
No great age difference
Bhí rud eile i gceist sa scéal seo freisin, agus b’in nach raibh an oireadh sin difríochta idir aois na ndaltaí ba shine a bhí faoi mo chúram, agus m’aois fhéin, agus dá bharr sin, bhí ar mo chumas, sílim, dul i gcionn orthu, i bhfad níos éasca, nó fuineadh agus fáisceadh sinn araon, as an saol agus as an bpobal céanna, bíodh gur chaith mé fhéin roinnt mhaith blianta scoite amach ó shaol na cosmhuintire, ag an am gcéanna, bhí mé i dteangmháil leis an saol sin, trí litreacha, trí chomhrá, agus trí laethe saoire. Bhí meas agam ar na daltaí sin, agus go bhfios domsa, bhí meas acusan ormsa freisin, sea, agus maireann an meas sin anuas go dtí an lá atá inniu fhéin ann. Agus nach mbínn amuigh ar Pháirc an Bháire ag imirt peile leo, go mion minic, agus sa tslí sin, chuireamar aithne ar a chéile, ar go leor bealaí! Fonn díoltais ar an gcorrdhuine acusan, agus fonn cosanta corruair ormsa, nó bhíodh súil in airde agam i gcónaí le hionsaí dá leithéid a chosaint.
Ní gá a rá go mbínn corrtha, tnáite, suncaithe, sáraithe, ag deireadh gach seachtaine, agus bíodh a fhios agat, go mbíodh sé lá oibre againn, an tráth úd, i ngach uile sheachtain sa bhliain scoile! Ach b’fhéidir gur leor sin don bhabhta seo. Bí liom an chéad bhabhta eile, agus beidh tuilleadh le rá agam faoi na blianta a chaith mé i gColáiste Mhuireadhaigh, ar bhruacha méithe, féarmhara, na Muaidhe, i gcaogaidí na haoise seo caite.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
E a c h t r a i g h D ú i n n
Caibidil 8
.
Sa chaibidil deiridh, labhair mé faoi na laethe a chaith mé i gColáiste Sheosaimh, i Wilton Chorcaí, agus mé ag ullmhú don Ard Teistiméireacht, i ndaichidí na haoise seo caite, agus faoi na heachtraí a bhain dom, le linn na mblianta sin ó Mheán Fómhair 1942 go Meitheamh na bliana 1944. Ní gá a rá nár chaith muid ag ullmhú don Scrúdú céanna sin ach dhá bhliain, agus ní gá a rá, ach oiread, go raibh an-chuid oibre le déanamh againn, agus sinn ag fáil réidh don scrúdú poiblí sin, go háiraithe, nuair a chuireann tú san áireamh, nár chaitheamar ach dhá bhliain freisin, ag ullmhú don Mheán Teistiméireacht, agus cuir le sin, go raibh muid ag ullmhú don Mháithreánach freisin sa tréimhse chéanna sin idir 1942 agus 1944, agus tuigfidh tú ansin cé chomh gnóthach is a bhíomar, le linn na mblianta sin.
Ach b’fhiú an tairbhe an trioblóid, nó nuair a bhí an dá bhlain sin caithe againn sa Mheánscoil, agus an Ardteistiméireacht, agus an Máithreánach, gnóite againn, nár mhór ansin an chéim suas sa tsaol é dúinne an Mheánscolaíocht a fhágáil inár ndiaidh, agus aghaidh á thabhairt againn ar an Ollscoil, mar, ar bhealach, dár linne, ba chosúil le príosún í an Mheánscoil. Bhíomar gafa istigh ansin agus gan chead againn an áit a fhágáil, Domhnach nó Dálach, nó tada a dhéanamh nach dtoileodh na máistrí a bhí orainn chuige. Sea, agus an chathair mhór, álainn, ansin inár n-aice, agus gan chead againne blaiseadh de, olc, maith nó dona! Ach, ag freastal ar an Ollscoil! Bhuel, b’in scéal eile ar fad Bhí saoirse ag na mic léinn Ollscoile. D’fhéadfadh siadsan Coláiste Sheosaimh a fhágail ar maidin, agus bunús an lae a chaitheamh istigh san Ollscoil, sea, agus chomh maith le sin, bheadh cead acu siúl amach trí shráideanna na Cathrach, nó dul ar bhus, ó gheata an Choláiste i Wilton, agus a mbealach a dhéanamh síos chomh fada leis an gColáiste Ollscoile. Nár mhéanar go deo dúinn, dár linne! Nó anois, bhí an Útóipe sin sroichte againne, agus bhíomar cinnte, go mbainfeadh muid toit agus spórt as. B’fhéidir gur chóir a lua go raibh cónaí orainn i gColáiste Sheosaimh, i rith na bliana Ollscoile sin, ach má bhí fhéin, bhíomar saor ó smacht na scoile, bunús an ama, d’fhéadfá a rá!
Nár mhór an spórt é bheith ag roghnú ábhar don bhliain a bhí le caitheamh againn i gColáiste na hOllcoile, Corcaigh? Roghnaigh mé fhéin Loighic, Gaeilge, Béarla, Laidin, agus Tíreolaíocht, don chéad bhliain Ollscoile sin. Cláraíodh sinn mar mhic léinn, agus bheadh orainn cineál éide faoi leith, éide an mhic léinn, a chaitheamh, chuile bhabhta a bheadh muid ag freastal ar léacht, san Ollscoil sin. Nár mhór idir sin agus nósmhaireacht na meánscoile? Sea, mh’anam, bhí an bhuaic sroichte againn, i ndeireadh na dála!
Thaitin an staidéar agus na léachtaí go mór liom. Nár mhór an pléisiúr é bheith ag gabháil don léann?
“Aoibhinn beatha an scoláire
A bhíos ag déanamh léinn,
Is follas daoibh a dhaoine
Gur dó is aoibhne in Éirinn.”
Nár bhreá go deo an áit í an Ollscoil? Ba bheag nár bhain méad agus uimhir na Hallaí, agus na seomrai a bhí sa timpeall, radharc na súl díom. Ó, sea, agus an oiread sin mic léinn ag brostú leo thall agus abhus. Nár bhreá an radharc iad an hOllúna gona róbaí breátha, fairsinge, gradamacha, a fheiceáil ag seoladh leo chuig a seomraí. Sea, bhí an oiread sin léinn sa timpeall, go mbeadh sé éasca ag duine ar bith a dhóthain den earra céanna sin a phiocadh suas, ar a sháimhín só, cheapfá!
Chuir mé spéis ar leith sna hOllúna agus na léachtóirí a bhí agam fhéin. Cé d’fhéadfadh dearmadh a dhéanamh ar an Ollamh Daniel Corkery, scoláire agus scríbhneoir. Bíodh go raibh bunaois mhaith aige faoin am sin, mar sin fhéin, ní raibh cuma na haoise air, ach é éirimiúil, spleodrach, óigeanta. B’annamh a shuíodh sé síos, ach é ag bacadaíl thart, an t-am ar fad, nó bhí coiscéim bhacaí ann, an fear bocht. Fear tanaí, íseal, liath, beoshúileach, a bhí ann, agus feicim anois fhéin é, trí shúile na cuimhne, agus é ag aisteoireacht leis, trí ghníomh corraitheach eicínt de Mhacbeth, nó de dhráma eile le Shakespeare. Nár mhinic a thóg sé mo chroí, lena scileanna, lena gháire ainglí, lena Ghaelachas, agus an chaoi ansin a chuirfeadh sé in iúl dúinn gur bhain Shakespeare úsáid as focal áirithe, abair “Rome” an oiread sin uaireannta, sa ghníomh áirithe sin, a bhí idir chamáin againn an lá airithe sin. Lá eile, théadh sé ar thóir fhocail áirithe, focal Eislíseach, b’fhéidir, féachaint an raibh an focal sin beo fós, inár ndúthaigh fhéin, sa mbaile. Is cuimhin liom gur chaitheamar tamall ag tagairt don bhfocal Béarla sin, “mearing”, nó fainic nach meering a bhí aige, an focal a d’úsáidtí thiar, fadó, ar theorainn, go háirithe an teorainn idir dhá fheirm, agus ansin sílim gur cheangail sé an focal sin leis an bhfocal “Mír” sa Ghaeilge. Ó ba scoláire ildánach é Dan s’againne, gan aon agó. Bhí meas agus cion againn uilig air, agus lenár n-ómós dó a léiriú, ba bheag duine againn nach raibh leabhair Dan léite aige, leabhair ar nós The Hidden Ireland, The Hounds of Banba, The Threshold of Quiet, agus tuilleadh. Níl dabht ar bith ach go raibh Daniel Corkery ar dhuine d’údair mhóra a linne. Rud eile a chuireadh ionadh orainne, nó chomh cúramach agus a mharcáileadh sé ár n-aistí, nó cibé cleachtadh eile a leagfadh muid os a chomhair.
I gcás na Gaeilge, ba é an léachtóir a bhí againn nó Eamonn Ó Donnchú, deartháir do Thadhg Ó Donnchú (Tórna) file, agus arís, ba dhuine é a mhúsclódh grá don Ghaeilge i mac léinn ar bith, a shuíodh tamall ag a ghlúin. Cormac Ó Cadhlaigh a bhí ina Ollamh le Gaeilge, i gCorcaigh ag an am. Duine de scoláirí móra Gaeilge a linne, ba ea é, é ard scafánta, lán dínit, ach b’fhearr linne Eamonn. Ba náisiúnaí é Eamonn, agus b’fhurasta sin a thabhairt faoi deara ina chuid léachtaí. Nárbh é a chuireadh dánta a dhearthár, Tadhg, ina seasamh, ina steille bheatha, os ár gcomhair amach. Mar chuid den obair a bhí le déanamh againn, i rith an bhliain Ollscoile sin, bhí orainn freastal ar oiread áirithe seisiúin le Pádraic Ó Nuatáin, a d’fheidhmigh mar sheanchaí do Roinn na Gaeilge san Ollscoil Náisiúnta sin. Nár chiallmhar, fadcheannach, an nós ag Ollscoil ar bith é, a leithéid de leagan amach a bheith acu an tráth úd? Caithfidh mé a admháil gur bhain mé fhéin an-taitneamh go deo as scéalta Phádraic, nó ba dhuine é, a raibh seanchas agus stair a dhúthaigh fhéin de dhlúth agus d’inneach ann. Nárbh é a d’fhéadfadh scéal an Athar Peadar a ríomh go binn agus go blasta? Agus nárbh aige a bhí an Ghaeilge líofa, chruinn, bhlasta? Nach aige a bhí stair agus seanchas na gCárrthach go cruinn, ceart, ó thús deireadh? B’iomaí uair a chloig a chaith mé i seomra na ndaltaí, ag éisteacht le Pádraic ag eachtraíocht dúinn ar a mhíle dhícheall, agus bíodh go mbíodh sé ag dul siar ar stair na muintire, go cruinn, cúramach, thuigfeá, ag an am gcéanna, go raibh súil eile aige i gcónaí ar stíl agus ar chruinneas a chuid cainte.
Bhí Ollamh iontach againn don Loighic, an Dochtúir Séamas, nó “Dr. James,” mar a thugtaí de ghnáth air, agus tuigeadh dúinne, nach raibh déchosach beo ar thalamh na cruinne, a bhí inchurtha leis. Ba é a mhúin dúinn castacht agus cinnteacht an réasúin daonna. Ba é a leag síos dúinn na bealaí le siollóg a thógáil, nó nárbh ‘in an bealach ba chinnte le cur lenár stór eolais. Agus léirigh sé dúinn an chaoi ar luigh sé le réasún, dul ón dteoiric ghinearálta go dtí an argóint aonair, mar shampla, luíonn sé le réasún a dhearbhú go bhfaighidh Seán bás, má dhearbhaím, i dtosach, go bhfaighidh chuile dhuine bás, agus gur duine é Seán. Caithfidh mé a admháil anois, nár chaill mé mo shuim riamh sa Loighic chéanna sin, agus a bhuíochas sin don Sagart oilte, eolgaiseach, ildánach sin, an Dochtúir James.
Fear eile a chuaigh i gcionn go mór orm, le linn na bliana sin a chaith mé in Ollscoil Chorcaí, ba ea Dan Treston, an tOllamh le Laidin a bhí inár mbun, an bhliain sin. Claisicíoch, agus scoláire den scoth ba ea é, agus é foighdeach, cineálta, leis. Cuma cé chomh holc is a bheadh do phíosa Laidine, ba é adeireadh an tOllamh ildánach sin nó nach mbainfeadh Cicero úsáid as tógáil dá leithéid, ach go raibh chuile sheans ann, go ndéarfaí a leithéid de dhrochLaidin áit eicínt san Impireacht Rómhánach, fadó! Nár charthannach, fial, an dearcadh é sin? Ach, ag an am gcéanna, d’fhéadfadh duine eile a rá, go mba ghéar, binbeach, an teanga a bhí ag an bhfear céanna sin, nó go raibh an chloch sa mhainchille aige, agus é ag cur do chuid Laidine-se i gcomparáid leis an Laidin ba thuataí a labhradh riamh. Sea mh’anam, bíonn an dá thaobh ar chuile scéal, nach mbíonn?
Agus anois, cé a bhí againn mar Ollamh Tíreolaiochta? Sílim gur O’Connell a bhí air, agus arís, ba dhuine é, a chuaigh i gcionn go mór orainn uilig. Rinne sé ábhar spéisiúil, spreagúil, den tíreolaíocht. Suas go dtí an pointe sin, b’ábhar tur, tuirsiúil, tirim, é an tíreolaíocht chéanna sin, ach d’oscail an tOllamh Ó Conaill fuinneoga fairsinge ar iontaisí an ábhair sin dúinn. Bhíodh grianghrafanna, scannáin, agus téipeanna, aige á léiriú dúinn, ina halla, agus ba mhór a chuaigh siad sin i gcionn ar chuile dhuine againn, agus in éineacht le sin, thóg an tOllamh O Connell amach faoin dtuaith sinn, le hiontaisí na tíre seo a léiriú dúinn, chomh fada is a bhain siad lena ábhar fhéin. Thug sé sinn amach le bruacha abhann na Laoi a iniúchadh. Lá eile, bhíodh ár gcuairt ar Ghleann na Laoi, agus mar sin dó, go dtí go raibh tuiscint mhaith againn ar na cúrsaí éagsúla a bhí idir chamáin aige, ina léachtaí. Mhúscail an tOllamh céanna sin ár spéis sa mheitéareolaíocht, agus sna prionsabail atá taobh thiar de chúrsaí aimsire, freisin. D’fhéadfá a rá, gur éirigh leis an bhfear céanna sin muid a chur faoi gheasa lena scileanna, lena chur chuige, agus lena léann. Sea, agus chomh maith le sin, b’fhear deas, cineálta, lách, carthannach é, agus fear a chuaigh i gcionn go mór ar a mhic léinn. Ba dhuine uasail den scoth é dár linne, mic léinn.
Tar éis dom an oiread sin dem chuimhní ar Choláiste na hOllscoile, Corcaigh, a thabhairt chun cruinnis anois, feictear dom, go ndeachaigh an bhliain sin i gcionn go mór orm, nó bhí mé ábalta ainmneacha na nOllamh, agus na léachtóirí, a bhí inár mbun, a thabhairt chun cuimhne, agus chomh maith le sin, bhí ar mo chumas, dul ar ais ar chuairt chuig na hallaí inar oileadh sinn, agus ar chuid áirithe de na rudaí breise a cuireadh ar siúl, ar mhaithe linne, mic léinn.
Rud eile inar chuir mé fhéin an-spéis ar fad, ba ea na léachtaí speisialta a chuirtí ar siúl dúinn, taobh amuigh ar fad den obair acadúil a bhíodh idir lámha againn ag an am. Is cuimhin liom Liam Ó Briain, ó Choláiste na hOllscoile, Gaillimh, ag teacht ar chuairt chugainn, le léacht a thabhairt, ar an bpáirt a ghlac sé fhéin i mbunú an Stáit s’againne. Chuaigh a Ghaeilge agus a smaointe i gcionn go mór ormsa. Ba chosúil le gála aniar é, ag glanadh smionagar agus truiféis na meán as béal an phobail. Sea, ba dhuine ar leith é Liam Ó Briain.
Fear eile a chuaigh i gcionn go mór orm ba Alfred O’Rahilly, Uachtarán Choláiste na hOllscoile, Corcaigh, ag an am. Thugadh an tOllamh Ó Rathaille sraith léachtaí uaidh, sa Charghas, chuile bhliain, faoi chéasadh ár Slánaitheora ar an gCrois, agus an chaoi nach bhféadfadh na tairní a bheith díreach mar a bhíonn siad de ghnáth sa chrois chéasta. Níor chuir sé ionadh ar bith orainne, nuair a chuaigh Alfie sna sagairt, i ndeireadh na dála, agus gur chríochnaigh sé a shaol, agus a ré, mar shagart.
Níl mórán eile le rá agam, an babhta seo, faoin mbliain úd a chaith mé san Ollscoil, i gCorcaigh, ach amháin a rá, gur mhór go deo an difear a bhí idir na ranganna a bhíodh againn sa Mheánscoil agus na léachtaí ar ar fhreastail muid, san Ollscoil, agus ceann de na difríochtaí ba mhó a bhí eatarthu, nó go raibh cailíní, agus mná óga, ar an bhfód, ag na léachtaí Ollscoile, sa bhliain acadúil sin 1944-’45. B’in an chéad uair againne bheith i láthair ban óg, agus sinn i mbun staidéir agus oibre, agus ba mhór ar fad a thiochar sin orainn. Cuimhnigh freisin go raibh an chuid ba mhó againn ag tarraingt ar naoi mbliana déag, ag an am, ach gan chleachtadh dá laghad againn ar an saol mór a bhí thart orainn. Ní raibh gliceas sráide, nó tada dá leithéid foghlamtha fós againn, agus ní haon ionadh mar sin, is dócha, go bhféadfá a rá, gur thit roinnt mhaith againn i ngrá leis na mná óga, áille, céanna sin, bíodh nach raibh sa titim chéanna sin ach cur i gcéill, ó tharla go raibh muid ag treabhadh linn i dtreo na haontumhachta, ag an am gcéanna sin, ach cibé ar thit, nó nár thit, níor tharla tada dá bharr, nó b’úlla na haithne dúinne iad na cailíní óga, áille, céanna sin, úlla nach raibh cead againne dul ina ngar, nó blaiseadh díobh, olc maith nó dona. Bhuel, nach raibh na cithfholcthaí fuara againne le teocht na hormón buile úd a ísliú dúinn, sa tráthnóna thiar, dá mbeadh aon ghá lena leithéid! Mo chuidse de, maireann cuimhne na laethe úd glas liom go fóill, sea, agus maireann cuimhne na mban óg, álainn, úd, liom freisin, agus ar ócáidí áirithe, is beag nach bhféadfainn a n-aghaidheanna dathúla a fheiceáil ar scáileán na gcuimhní, fiú!
Fad is a bhí mé ag freastal ar an Ollscoil sin Chorcaí, bhí deis agam, aithne a chur ar chluichí áirithe freisin, cluichí nach bhfaca mé fhéin á n-imirt riamh roimhe sin, cluichí ar nós rugbaí, agus haca, maraon le camógaíocht, agus ní call dom a rá, gur bhain mé taitneamh agus spraoi as bheith ag féachaint ar na cluichí céanna sin á n-imirt, ar fhaichí na hOllscoile.
Sea, d’fhoscail Coláiste na hOllscoile, Corcaigh, na súile dom, agus thug dom freisin mo chéad radharc ar an saol comhaimseartha, nó ní raibh aon chleachtadh agamsa ar an gcineál sin saoil, roimhe sin. Tógadh mise mar bhall de shochaí mheánaoiseach, agus fuair mé mo chuid meánscolaíochta i gcliarscoileanna, a raibh beatha na mainistreacha meánaoiseacha á gcleachtadh iontu. Nár mhór an oscailt súl é, mar sin, don ghasúr Iorrasach, seal a chaitheamh, ag an aois sin, i bhflaitheas léinn dá leithéid? Bhí a rian orm, nó ón am sin i leith, samhlaíodh domsa, go mba shaoránach den chathair cheannairceach sin mé.
Thug mé cuairt ar Chorcaigh, blianta fada ina dhiaidh sin, agus bhain an chuairt sin dán beag i mBéarla asam. B’fhéidir nárbh olc an tseift í, cupla véarsa as a shníomh isteach anseo…
Lusty Lee.
.
Lusty Lee of yester-year,
I pace your banks once more,
To see if you can thrill me still,
With curve and nook and shore.
.
You toss up with abandon,
Memories long long dead,
Like tresses of a past year,
Around my aching head.
.
My God, you never lost it,
My heart still jumps for joy,
To see your plunging smoothness,
Through the clear eyes of a boy.
.
The thoughts you rouse are painful,
The heart you stir, now sad,
Be gentle Lee, be kindly,
For I loved you as a lad.
.
Leor sin do thuras na huaire seo, ach beidh tuilleadh le rá agam sa chéad chaibidil eile, nuair a bheidh mé ag cur síos ar na blianta a chaith mé im nóibhíseach, i “Cloughballymore”, Cill Cholgáin, i gContae na Gaillimhe, mar ar chaith mé dhá bhliain im’ nóibhíseach ag foghlaim ceird na cráifeachta agus na naofachta!
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
.
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
That whistle
Istigh i ngarraí an Chaisleáin a bhí mé an lá cheana; mé ag déanamh mo mharana ar chúrsaí an tsaoil; sínte siar ó chluas go ruball, agus mé ag ól na gréine buí, ar mo shástacht, agus ar mo sháimhín só, nuair a chuala mé an fhead ghéar, chluasphléascach, fead a dhúisigh as mo mharana mé, geallaimse dhuit é! Ach, thuig mé ar an toirt cé bhí chugam, nó cé eile ach mo sheanchara, Séimí an Droichid, a ligfeadh fead dá leithéid, istigh i ngarraí neamhaí an Chaisleáin. D’fháiltigh mé roimhe, agus rinne áit dó taobh liom ar an mbinse garraí.
“Buail fút ansin taobh liom ar an mbinse seo” arsa mé fhéin leis, go béasach.
“Gura maith agat” ar seisean, “ agus nach deas an áit a roghnaigh tú le do mharana a dhéanamh.”
“Abair é! a chara, ach an bhfuil scéal ar bith nua agat an lá beannaithe seo?”
“Níl agam ach an scéal atá i mbéal gach éinne, na laethe seo.”
“Agus cén scéal é fhéin?” arsa mise, agus mé ag iarraidh deis scéalaíochta a chur ar fáil do Shéimí na buile, nó b’fhacthas dom, go raibh scéal éigin ag dó na geirbe aige.”
“Cúrsaí Polaitíochta atá idir chamáin, ag fiú madraí an bhaile fhéin, i láthair na huaire seo.”
“Níor mhaith liom cur i do choinne sa mhéid sin” arsa mé fhéin, agus mé ag cur fonn éisteachta orm fhéin. “Ach cén scéal mór é seo atá i mbéal gach éinne, má sea?
Revival of the Language
“Ceann de mhórcheisteanna ár gcine, agus ceist a d’aclaigh meon agus intinn ár muintire le scathamh maith de bhlianta anois. Sea! ceist na teanga fhéin atá idir chamáin ag fiú cait an bhaile seo, faoin am seo.”
“Ach, cheap mé go raibh bunús ár muintire meáite ar an tseanteanga a athbheochan, am éigin, sa todhchaí.”
Sea, “am eicínt sa todhchaí,” nach ‘in é go díreach é, mar nach dtugann socrú dá leithéid roinnt mhaith “wriggle room” do dhaoine agus iad ag caint faoi athbheochan na teanga s’againne.”
“Ach, ní dochar ar bith é sin, chomh fada is a dhíríonn siad ar an nGaeilge a choinneáil beo, agus a fhágáil mar oidhreacht ag an dream a thiocfaidh inár ndiaidh.”
“Ach, ag caint ar an spás lúbarníola úd, is dócha gur thug tú faoi deara, an polasaí nua atá molta anois ag ceannaire Fhine Gael?”
“ Níor thug, muis! Ach cheap mé, chuile lá riamh, go raibh an Páirtí sin ar thaobh na hathbheochana, le sinsearacht.”
When their day comes
“B’in mar a cheap mé fhéin freisin, agus ar an ábhar sin, chuir ráiteas nua an Pháirtí sin ionadh orm, agus ar lucht na hathbheochana frí chéile. Nuair a thiocfaidh a lá, tá socraithe ag an bpáirtí sin, go ndéanfaí ábhar deonach den Ghaelige, de chúrsa na hArdteistiméireachta, feasta. Tá sé dona go leor faoi láthair, nuair atá staidéar na Gaeilge éigeantach go leibhéal na hArdteistiméireachta, ach tabhair faoi deara, nach bhfuil dualgas ar bith ar éinne an Ghaeilge a dhéanamh sa scrúdú sin. Feiceann tú anois, go bhfuiltear ag dul céim níos fuide ná sin, agus sa tslí sin, ní bheidh ar dhalta ar bith staidéar a dhéanamh ar an nGaeilge, don Ardteist, feasta. Ní gá a rá nach bhfuil sa mhéid sin ach ceann caol na dinge, nó mura bhfuil dualgas ar dhalta ar bith staidéar a dhéanamh ar an nGaeilge do Scrúdú na hArdteistiméireachta, bhuel! ansin ní bheifear ag súil go mbeidh eolas ar an dteanga sin éigeantach do chrúsaí Ollscoile, nó do phost ar bith san Earnáil Phoiblí, mar, i gcomhthéacs dá leithéid, ní luífeadh éileamh dá leithéid le réasún, olc, maith, nó dona.
Compulsory, or Necessary?
Táid ann adéarfadh, nach ró-smeartáilte an cinneadh é seo, ag Páirtí atá, cheana féin, mar rogha na coitiantachta, ag céatadán mór dár ndaoine, le bheith ina chéad Rialtas eile, sa tír seo. Agus cuir san áireamh go raibh Éanna s’againne ina mhúinteoir, agus go raibh daoine eile sa Pháirtí sin ina múinteoirí freisin, agus nach gceapfá, mar sin, go dtuigfeadh siadsan tábhacht na teanga, mar ábhar riachtanach, inár scrúduithe poiblí. B’fhéidir go dtuigtear dóibh go meallfadh an polasaí sin dream áirithe eile le vótáil ar a son, sa chéad toghchán eile, agus b’fhéidir gur acusan atá an ceart, ach cheapfainn fhéin, go gcuirfeadh polasaí dá leithéid daoine áirithe eile ag smaoineamh, go háirithe faoi láthair, agus muid ag druidim i dtreo chuimhne céad an Éirí Amach. Sea, agus b’fhéidir go smaoineodh daoine freisin ar fhís an dreama úd…Éire, agus ní hamháin saor, ach Gaelach chomh maith… Ní gá a rá, go smaoineoidh mé fhéin ar na cúrsaí sin Lá an Toghcháin, mura n’athraíonn siad a bport san idirlinn……..
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Fuerteventura 2
.
Peadar Bairéad
Far away Places
Míle buíochas do Dhia, arsa sinne, d’aon ghuth, ach ar an droch uair, ní raibh árasáin ar bith réidh le sinn a shacadh isteach iontu. An mbeadh muid sásta fanacht cupla uair a chloig, le deis a thabhairt don bhfoireann glanta, árasáin a ghlanadh agus a ullmhú dúinn? Bhuel, bí ag caint ar rogha an dá dhíogha! Nó ní raibh le déanamh againn, ach fanacht an dá uair a chloig, sin nó bóthar a bhualadh, agus árasán a lorg áit eicínt eile, bíodh go raibh díolta againne as dhá árasán san Ionad sin. Shocraiomar ar fanacht, agus ar ball, tar éis trí huaire a chloig, insíodh dúinn go raibh ár n-árasáin réidh dúinn agus bronnadh na heochracha orainn!
About time !
Faoin am sin, ba bheag nach raibh muid gan aithne gan urlabhara, ach ar aon nós, tar éis dúinn ár málaí taistil a shocrú sna hárasáin, thugamar an baile mór orainn fhéin, agus muid stiúctha leis an ocras agus spalptha leis an tart. Anois, is féidir liom a rá nach raibh ganntanas bia nó dí san Ionad Saoire céanna sin Corralejo, nó bhí Proinntithe agus Óstáin den uile chineál le fáil ina múrtha ó cheann ceann an bhaile poirt álainn céanna sin. Chuireamar chuige sin, le flosc agus le fonn, agus i ndeireadh na dála, chuireamar cúl ar ár n-ocras agus ar ár dtart, agus chaitheamar an chuid eile den tráthnóna sin ag guairdeall timpeall, ag baint taitnimh as chuile shórt a bhí le feiceáil agus le cloisteáil i mbaile mór Corralejo.
Ar thaitin an tsaoire sin i bhFuerteventura linn, an ea?
A time to relax
Bhuel, tríd is tríd, bhaineamar taitneamh agus tairbhe as an tréimhse a chaitheamar ar an oileán neamhaí céanna sin. Is dócha gurb é an bua is mó a bhaineann le saoire dá leithéid nó go mbíonn ar dhuine maireachtáil scathamh, gan ghluaisteán, gan fón, gan teilifís, d’fhéadfá a rá, agus go mbíonn air freisin, saol simplí a chaitheamh, saol a chuireann iachall air, scaití a chaitheamh ag smaoineamh, agus bíonn air freisin a mharana a dhéanamh ar an gcineál saoil atá á chaitheamh aige sa mbaile. Tugann sin uilig sos iontach ó chúramaí an tsaoil chráite, chéasta seo, don duine. Bhuel, b’in mar a mhothaíomar, ar aon nós, agus ní call dom a rá, gur bhaineamar taitneamh as saol an Oileáin iontaigh, neamhaí sin. Ar an dtaobh eile den scéal, áfach, caithfidh mé a admháil, go raibh an áit beagáinín ró-the domsa, nó déarfainn go raibh cineál brothaill agus tonn teasa ann, le linn dúinne bheith ansin, nó bhí an teocht sna triochaidí, i rith an ama sin. Sea, agus caithfidh mé a admháil, go bhfuil an teocht céanna sin beagáinín ró-the domsa, sea, agus sin gan tagairt ar bith a dhéanamh anseo do na diabhail corrmhíolta, a bhí flúirseach go maith ar an oileán ag an am sin, rud a chuir iachall ar dhaoine, bealadh, nó ungadh, speisialta frithchorrmhíolta a chaitheamh, leis na gadaithe beaga sin a choinneáil i bhfad uait!
Ar aon nós, taobh amuigh de sin ar fad, bhaineamar taitneamh as ár dtréimhse ansin, agus thaitin cuma scéirdiúil, feannta, fásúil an oileáin linn, ach, ag an am gcéanna, níor shil mé deoir ar bith nuair a bhí deireadh leis an tsaoire sin, agus muid ar ár mbealach ar ais abhaile go hÉirinn iathghlas oileánach, nó nach mbeadh sé deacair áit níos taitneamhaí, níos ilchineálaí, níos áille, ní í, a fháil faoi luí na gréine.
An mbeidh mé ag dul ar ais go Fuerteventura ar saoire arís?
N’fheadar, ach tá mé ag ceapadh, go bhféadfainn níos mó taitnimh a bhaint as saoire anseo i measc Bhánchnoic Éireann Ó, agus téadh an aimsir tigh an diabhail!!!
Céard fútsa?
Gaeilge 
English