D’fhreastail mé ar scoil náisiúnta i gCluain Tarbh ar feadh bliain nó dhó, tar éis an ‘Holy Faith Convent’. Páiste leochaileach a bhí ionam, agus thit mé tinn arís nuair a bhí mé seacht mbliana d’aois. Ní raibh orm fanacht san ospidéal an t-am seo, ach bhí mé lag go leor ar feadh cúpla bliain ina ndiaidh. Bhí gach easna le feiceáil orm, bhí mé chomh tanaí sin. Dé chúis mé a bheith chomh tinn, áfach, níor fhás mé mórán, ach an oiread. Sa mhullach air sin, bhí asma orm. Ní haon ionadh nár thaitin spóirt fhisiciúla liom.

Leabharlann

Théimis go dtí an leabharlann i mBinn Éadair gach coicís, mar léitheoir cíocrach ba í mo mháthair. Léadh sí ceithre leabhar gach coicís, agus nuair a shroich mé seacht mbliana d’aois, fuair mé cárta leabharlainne dom féin. Fuair mé cúpla leabhar gach coicís, agus léigh mé iad gan stad, bhí siad chomh suimiúil dom. Nuair a léigh mé leabhar maith, osclaíodh geataí isteach go domhan nua draíochtúil, ionas go ndearna mé dearmad ar gach rud eile a bhí ar siúl! B’aoibhinn liom gach saghas leabhair do dhaoine óga. Mar shampla, léigh mé cúpla sraith ón údar iontach Enid Blyton, cosúil le ‘The Famous Five’ agus ‘The Secret Seven’. B’aoibhinn liom an tsraith ‘The Hardy Boys’ freisin. Ní haon ionadh é, mar sin, gurb í an léitheoireacht ceann de na gníomhaíochtaí is ansa liom fós!  

An timaistear laethúil go Marian College agus cuimhní ag baint leis

D’athraigh mé scoil nua sa cheathrú rang sa bhunscoil. Bhínn an-sásta léim isteach inár gcarr le mo Dhaid, chun freastal ar Marian College– mise mar dhalta, agus eisean mar mhúinteoir! Is cuimhin liom ár gcarr beag comaitéireachta, den saghas Lloyd Alexander; Daid ag feadaíl agus ag canadh “I’m late, I’m late, for a very important date” ar an tslí go dtí an scoil ar Bhóthar Lansdún.  

Ag tiomáint ó Chluain Tarbh go Bóthar Lansdún, théimis thar Philéar Nelson ar Shráid Uí Chonaill. Chuamar suas chuig barr an philéir uair amháin timpeall 1964 agus bhí radharc iontach againn den chathair agus den timpeallacht. Ní raibh a fhios againn ag an am nach mbeadh an deis sin againn arís go deo!  

Bhí an dealbh den aimiréal Briotanach cáiliúil ina sainchomhartha i mBaile Átha Cliath le 161 bliain anuas, ach séideadh é le buama beag in 1966.  Ba é Liam Sutcliffe, ball de scoiltghrúpa míleata, a rinne é. Fuaireamar cloch eibhir ón bpiléar, agus bhí sé agam mar chuimhneachán ar feadh tamaill.

Ag an am céanna agus struchtúr amháin á scriosadh, bhí struchtúr eile á thógáil –an foirgneamh darb ainm Halla na Saoirse (Béarla:Liberty Hall), suite in aice leis an Life i mBaile Átha Cliath. Ba é an foirgneamh ab airde é ní hamháin sa chathair, ach sa tír, sular tógadh an tÁras Contae i gCorcaigh sa bhliain 1968. Bhíomar an-bhródúil as an bhfoirgneamh nua-aimseartha sin, mar bhí sé ar an gcéad scríobaire spéire sa tír. Tús ré nua a bhí ann, i ndáiríre.

Bhí nasc láidir idir na Stáit Aontaithe agus Éire ag an am sin, mar atá fós, mar bhí méid mhór eisimirceach a chuaigh go dtí na Stáit Aontaithe óÉirinn, ach go háirithe le linn an Ghorta Mhóir (1845-1847). Is cuimhin liom go maith nuair a feallmharaíodh Uachtarán John F. Kennedy, mar bhí an-bhrón ar mo thuismitheoirí faoi. Bhí mo mháthair ag caoineadh agus ag rá cé chomh maith agus a bhí Kennedy, a raibh nasc láidir aige le hÉirinn, agus arb é an chéad uachtarán Caitliceach i Meiriceá riamh!  

Uair amháin, sa bhliain 1964, tar éis dúinn í a fheiceáil ar ár dtimaistear laethúil, thug m’athair mé ar cuairt ar bord na loinge thrádála núicléiche ó Mheiriceá, an N.S. Savannah. Cé nár thuig mé ag an am cad a bhí i gceist le hárthach núicléach, d’aithin mé gur teicneolaíocht nuálach, cumhachtach agus nua-aimseartha a bhí ann.

Ní raibh ‘Cultúr na caoithiúlachta’ tagtha fós!

Ach in ainneoin na scríobairí spéire agus na cumhachta núicléiche, bhí píosa fada le dul againn mar thír fós, i gcomparáid leis an lá atá inniu ann. Seo cúpla rud nach gcreidfeá b’fhéidir, faoin am sin.

Ní fhaca mé soilse tráchta go dtí i bhfad ní ba dhéanaí. Rinne na gardaí an jab sin ag an am; lámhainní bána orthu agus iad ina seasamh i lár an bhóthair ag stiúradh an tráchta le baitíní.

Níor tháinig an teilifís dhaite ar an bhfód go dtí deireadh na seascaidí!

Ní raibh aon ríomhairí pearsanta, agus ní raibh fiú ach cúpla mór-ríomhairí sa tír – ag Cómhlucht Siúicre Éireann!

É sin go léir gan trácht ar an bhfón cliste, a bhfuil ceann ag nach mór gach duine sa tír anois, agus nach mbeadh ceaptha fós le deicheanna de bhlianta!

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

Ní cuimhin liom aon rud faoin áit inar rugadh mé, mar bhogamar go Baile Átha Cliath nuair nach raibh ionam ach páiste. D’fhág m’athair a phost mar mhúinteoir i gColáiste Naomh Muredach i mBéal an Átha i gContae Mhaigh Eo tar éis dó post nua a ghlacadh i Marian College ar Bhóthar Lansdún i mBaile Átha Cliath. Cheannaigh sé teach i gCluain Tarbh agus thosaíomar saol nua ann.

Peann luaidhe

D’fhreastail mé ar bhunscoil ‘Holy Faith’ i gCluain Tarbh, a d’fhreastail an láithreoir cáiliúil Gerry Ryan uirthi freisin ag an am céanna, ach ní raibh aithne agam air. Bhí múinteoir iontach agam sa rang ‘low babies’ darb ainm Sister Paula, agus ní raibh aon fhaitíos orm a bheith ar scoil. Uair amháin, nuair a bhí sos againn, thóg mé mo bhioróir peann luaidhe agus thosaigh mé ag biorú gach peann luaidhe sa rang. Bhí poll beag san urlár, agus mise suite os a chionn, ag caitheamh na scamhacháin isteach sa pholl, agus mé an-sásta ar fad liom féin. Bhí mé chomh sásta sin nár stad mé ag biorú gach peann luaidhe go dtí nach raibh fágtha ach smut. Ní raibh aon fhios agam nár cheart dom é sin a dhéanamh. Chuir Sister Paula stad leis an obair thábhachtach seo, agus chuir sí ar ais i mo shuíochán mé – ní raibh focal garbh aici dom, ach d’fhoghlaim mé nár cheart dom é sin a dhéanamh ach an oiread.

Niúmóine

Bualadh le niúmóine go dona mé nuair a bhí mé sa rang ‘low babies’. Is cuimhin liom a bheith sa charr ar ucht mo mháthair cuachta i bpluid, agus muid faoi dheifir ag dul go dtí ospidéal na leanaí ar Shráid Temple. Ar Shráid Phiarais, bhí bille ar dhroichead iarnróid, agus fear le dhá cheann ag féachaint amach as an bhfógra. Nach ait na cuimhní a fhanann leat!

Is beag nach bhfuair mé bás san ospidéal, mar bhí niúmóine víreasach dúbailte orm. Níor ith mé rud ar bith ar feadh míosa, bhí mé chomh tinn sin. Timpeall na Cásca, thug mo thuismitheoirí ubh Chásca dom, agus den chéad uair dom san ospidéal d’ith mé beagáinín. Diaidh ar ndiaidh d’fheabhsaigh mé. Bhí cailín beag sa bhard in aice liom, agus thosaíomar ag imirt beagáinín le chéile. Ní raibh mé in ann siúl tar éis dom a bheith chomh tinn, agus bhí orm é a athfhoghlaim, le cabhair ó mo bhanaltra. Faoi dheireadh bhí mé réidh chun dul abhaile. Ar an tslí abhaile, ní raibh mo dheartháir sásta go raibh mé ar ais, mar bhí iomlán aird mo thuismitheoirí aige agus níor mhaith leis é a roinnt liomsa.

.

Náire

Chuaigh mé ar ais go scoil agus bhí go maith agus ní raibh go dona. An chéad rud eile is cuimhin liom ná a bheith i rang ‘high babies’ agus múinteoir nua agam nár thaitin go mór liom. Rinne mé rud mícheart sa rang (níl a fhios agam cén rud), agus bhí orm suí in ucht cailín sa chéad rang go dtí deireadh an ranga. Bhí náire mhór orm agus ar an gcailín freisin, is dócha, agus níl a fhios agam fós cén fáth a ndearnadh é sin dom. Bhí mé i gcoinne aon saghas pionóis tar éis sin. Táim in ann an náire phianmhar sin a mhothú fós!

.

Dainséar taobh amuigh

Bhí cailín níos sine ná mé ina cónaí in aice láimhe, agus shiúladh sí go dtí an scoil liom ar maidin agus ar ais abhaile liom sa tráthnóna. Bhí mé in ann dul amach i m’aonar uaireanta, áfach, ach dúirt mo thuismitheoirí liom fanacht gar don teach. In ainneoin sin, chuaigh mé síos achar maith ar mo thricycle go dtí siopa ‘Furlong’s’ ar choirnéal an phríomhbhóthair ó am go ham i ngan fhios dóibh. Uair amháin, léim fear as a charr, agus dúirt sé liom go dtabharfadh sé síob abhaile dom. Bhí rabhadh tugtha ag mo thuismitheoirí orm faoi strainséirí, ag rá dom gan labhairt leo ar chor ar bith. Ar an dea-uair, lean mé a gcomhairle agus léim mé ar mo thricycle agus dheifrigh mé abhaile. Níl aon dabht i m’aigne ach go raibh mé i ndainséar mór agus bhí an t–ádh dearg orm gur éalaigh mé.

Uair eile, rith mé amach ar an mbóthar gan féachaint ar chor ar bith. De phreab, stad carr go tapa le sian ó na boinn, agus ar ámharaí an tsaoil níor bhuail sé mé. D’fhoghlaim mé ciall ar bhóithre ar an toirt, agus is míorúilt é gur tháinig mé slán.

Ba bheag nach bhfuair mé bás cúpla uair agus mé i mo leaidín beag, ach níor chuir sé isteach orm ar chor ar bith mar níor thuig mé i gceart beatha nó bás ag an am!