Ó tharla go bhfuil an t-olltoghchán críochnaithe, agus an mhargántaíocht faoi lán seol, ceapaim go bhfuil sé in am scrúdú iarbháis a dhéanamh air.

Dá dtabharfá súil ghasta ar cad a tharla san olltoghchán, cheapfá go bhfuil muintir na tíre sásta go leor. Níor caitheadh amach na príomhpháirtithe sa rialtas – Fianna Fáil agus Fine Gael, ach fuaireadar níos mó suíochán in olltoghchán 2024 – 86, ná in olltoghchán 2020 – 73. Beidh sé níos éasca dóibh 88 suíochán a shroicheadh an uair seo, agus comhrialtas a dhéanamh. 

Vóta Muiníne?

An vóta muiníne sa rialtas reatha atá i gceist? Sin an cheist mhór, i mo thuairim. Chun í a phlé, is gá féachaint taobh thiar de na torthaí.

Ar an gcéad dul síos, níor vótáil ach 59.7% de na toghthóirí sa tír, ceann de na céatadáin is measa riamh. Ní comhartha maith é sin, mar léiríonn sé míshástacht na ndaoine nach mbíonn páirteach sa phróiseas. Nuair a bhíonn an céatadán sin ag titim, mar a tharla sa chás seo, is cosúil go bhfuil an daonlathas ag dul chun donais agus níos lú muiníne ag daoine sa chóras sin.

Ar an dara dul síos, ní raibh an dara rogha ag toghthóirí ach Fianna Fáil agus Fine Gael a chur i gcumhacht arís. Dála an scéil, bhí an Comhaontas Glas ina cheap milleáin agus chuir Fianna Fáil agus Fine Gael an locht orthu leo maidir le haon cháineadh géar a fuair an rialtas reatha – go háirithe maidir le polasaithe glasa an rialtais, cé go raibh dualgas orthu ón Aontas Eorpach iad a chur i bhfeidhm. Chaill na Glasaigh 11 suíochán san olltoghchán, agus mar chuid den sléacht sin, chaill an tAire Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán, Catherine Martin TD, a suíochán agus a hAireacht. Beidh faitíos ar aon mhionpháirtí dul isteach i gcomhrialtas le Fianna Fáil agus Fine Gael as seo amach!

Cé go gceapfá uair amháin go mbeadh Sinn Féin san iomaíocht an uair seo, chaill siad tacaíocht den chéad uair i 35 bliain. Gan dabht, bhain siad cor coise astu féin le cúpla botún a ndearnadar. Agus bhíodar rómhall ag aithint nach raibh sciar mór dá lucht leanúna sásta le seasamh Shinn Féin ar cheist na hinimirce. Chaill siad tacaíocht ó dhaoine a raibh dearcadh diúltach acu maidir le hinimirce, agus ar mhaith leo polasaithe inimirce láidre a bheith i bhfeidhm, chun srian a chur ar líon na n-imirceach ag teacht i dtír. Is cosúil go ndeachaigh roinnt dóibhsean i dtreo páirtithe ar an eite dheas – Aontú nó Independent Ireland, mar shampla. Ar aon nós, níl sé de chumas Shinn Féin comhrialtas a chur le chéile, go príomha mar níl mórán seans go rachadh Fianna Fáil nó Fine Gael i gcomhrialtas leo. Mar sin, is léir nach bhfuair Fianna Fáil agus Fine Gael aon saghas mandáite ó mhuintir na hÉireann, agus go leanfaidh siad i gcumhacht in ainneoin na bhfadhbanna tábhachta nár réitigh siad fós, tar éis ceann amháin nó an dá cheann acu a bheith i gcumhacht le fada an lá. Tá géarchéimeanna móra ann agus Fianna Fáil agus Fine Gael fós ag caint fúthu agus ag rá cad a dhéanfaidh siad – ach níl mórán dul chun cinn le feiceáil, i ndáiríre. Táim ag caint go bunúsach faoi chúrsaí tithíochta, easpa dídine agus cúrsaí sláinte, gan trácht ar chúrsaí inimirce. Ní féidir an rialtas aon leithscéal a dhéanamh mar gheall ar a easpa gnímh maidir leis na géarchéimeanna leanúnacha sin nach bhfuil réitithe le níos mó na deich mbliana anuas. Tír shaibhir atá againn, agus barrachas trádála againn le blianta anuas, gan trácht ar an cháin amhantair (€13 billiún) ó Apple atá chun teacht isteach sa státchiste go luath. Is deacair a shamhlú go mbeadh daoine sásta le Fianna Fáil nó Fine Gael, maidir lena dtaifead polaitiúil uafásach sin.

I gcoinne an tsnáithe

Tá sé soiléir nach bhfuil formhór na ndaoine ar fud an domhain sásta lena gcuid rialtais dhaonlathaigh. Sa bhliain 2024, lagaíodh nó caitheadh amach formhór na bpáirtithe a bhí i gcumhacht. Tharla a leithéid i Meiriceá, sa Bhreatain, sa Fhrainc, sa Ghearmáin, san Iodáil, san Ostair, sa tSualainn, san Fhionlainn, sa Ghréig, san Airgintín, san Eacuadór, sa tSeapáin agus san Afraic Theas. Ach níor tharla sé sin in Éirinn, agus is eisceacht í.  Mar a dúirt mé níos túisce, ní raibh rogha inmharthana ag daoine, i gcodarsnacht leis na tíortha thuasluaite. Sna tíortha sin, bhí daoine in ann a mhíshástacht a léiriú go polaitiúil, mar bhí páirtithe láidre eile ar fáil mar roghanna dóibh. Níl sé mar sin in Éirinn fós, ach níl sé deacair a shamhlú go dtiocfadh ceann feadhna carasmatach chun tosaigh a bheadh in ann labhairt go díreach leis na daoine a mothaíonn nach bhfuil ionchur sa phróiseas polaitiúil acu. Is cosúil go mbeadh an duine sin ar an eite dheis, le fís an-difriúil ó na páirtithe i gcumhacht. Má tharlaíonn sé sin, agus má fhaigheann duine mar sin agus a pháirtí mandáit in olltoghchán na tíre, gach seans go dtiocfadh athstruchtúrú rialtais ina theannta. Gan dabht, bheadh an daonlathas faoi mar is eol dúinne é, i dtrioblóid sa chás sin. Féach, mar shampla, ar cad atá ar siúl sna Stáit Aontaithe, a bhí mar léaró an daonlathais don domhan suas go dtí 2016. Le Trump mar Uachtarán Mheiriceá, beidh sé deacair don tír an daonlathas a thabhairt shlán. Agus tá a fhios againn go léir conas a chríochnaíonn scéal an deachtóra!

Moltaí

Ní breac é go mbíonn sé ar an bport, agus tá seans againn fós in Éirinn rialtas leatromach a sheachaint. Caithfidh baill an rialtas dul amach ina ndáilcheantair i measc a dtoghthóirí, caithfidh siad éisteacht leo maidir leis na fadhbanna atá acu a bheadh an rialtas in ann a réiteach. Ansin, is gá dóibh polasaithe a chur le chéile chun dul i ngleic leis na fadhbanna sin, agus beart de réir a mbriathar a dhéanamh. Tá sé thar am don rialtas a bheith gníomhach, agus tá a fhios acu cheana féin faoi na fadhbanna tábhachtacha leanúnacha atá fós ann, agus ag éirí níos measa. Tá sé ríthábhachtach dúinn mar thoghthóirí brú a chur ar ár dTeachtaí Dála cur lena ngealltanais, mar caithfear ár n-ionadaithe a choinneáil cuntasach dúinn.

Mura n-athraíonn an rialtas a chur chuige agus a bpolasaithe a chur i bhfeidhm gan mhoill, chomh maith le dul i ngleic le haon fhadhbanna eile atá ag a dtoghthóirí, seans maith go mbeidís as obair tar éis an chéad toghcháin eile. Ar an drochuair, thógfadh mí-éifeachtacht mar sin seans mór don eite dheas toghthóirí a mhealladh ina treo, agus caithfear é sin a sheachaint ar ais nó ar éigean.

.

.

.

.

.

.

Tá an t-olltoghchán beagnach buailte linn! Tá na polaiteoirí ag scaipeadh a ngealltanais go flúirseach ar na meáin traidisiúnta agus sóisialta, agus tá forógraí fada foilsithe ag na páirtithe ar líne. Conas is féidir linn an grán a scaradh ón lóchán?

Manifestos

Léigh mé na forógraí atá foilsithe ag Fianna Fáil, Fine Gael agus Sinn Féin, agus tá an t-uafás sonraithe iontu. Ní raibh sé éasca polasaithe na bpáirtithe a chur i gcomparáid le chéile, mar tá struchtúir dhifriúla ag na forógraí go léir. Níos measa ná sin, fiú tar éis polasaithe áirithe a aimsiú sna trí fhorógra, tá tú fós ag cur dubh agus bán i gcomparáid le chéile. Ba cheart go mbeadh buiséad, cuspóir agus spriocdháta ag baint le gach polasaí, ach go minic níl ann ach spriocanna ardaidhmeannacha, gan na sonraí. Tá forógra Sinn Féin níos fearr ná na cinn eile maidir leis a bpolasaithe a shonrú go soiléir.

Ar aon nós, tar éis dom na forógraí a léamh, rinne mé achoimre faoi na príomhcheisteanna sa toghchán agus na pleananna atá ag na trí pháirtí chun dul i ngleic leo. Roinnfidh mé é leat anseo, agus b’fhéidir go mbainfidh tú úsáid as.

Achoimre: Príomhcheisteanna agus Moltaí na bPáirtithe (FF,FG,SF)

1. Costas Maireachtála: Is cúis mhór imní an costas maireachtála, cé go bhféadfadh rátaí úis a bheith ag titim agus an féirín buiséid de €10.5 billiún an phian a mhaolú.

• Fianna Fáil: An Pinsean Stáit a ardú go €350 sa tseachtain ar a laghad; teorainn le táillí cúraim leanaí ag €200 in aghaidh na míosa.
• Fine Gael: An tairseach do na bandaí cánach is airde a ardú faoi €2,000 gach bliain; creidmheasanna cánach príomha a mhéadú faoi €75 gach bliain; athruithe chun an Muirear Sóisialta Uilíoch (MSU) a laghdú; athruithe chun cáin oidhreachta a laghdú; teorainn le táillí cúraim leanaí ag €200 in aghaidh na míosa.
• Sinn Féin: Deireadh leis an MSU ar an gcéad €45,000 d’ioncam, ag sábháil €1,100 in aghaidh na bliana; faoiseamh cíosa €1,000; faoiseamh morgáiste sealadach suas le €1,250 in aghaidh na bliana; cúram leanaí €10 in aghaidh an lae.

2. Géarchéim Tithíochta: Dar le pobalbhreith an bhliain seo caite, dúirt 61% na bhfreagróirí go bhfuil an ghéarchéim tithíochta ar cheann de na fadhbanna is measa in Éirinn. Ní haon ionadh go bhfuil tithíocht mar phríomhthosaíocht ag Fianna Fáil, Fine Gael, agus Sinn Féin ina bhforógraí.

• Fianna Fáil: Tógáil tithe a leathnú go 60,000 in aghaidh na bliana faoi 2030; tosaíocht do thithe inacmhainne agus sóisialta.
• Fine Gael: 300,000 teach a thógáil faoi 2030, le buiséad €40 billiún.
• Sinn Féin: 370,000 teach a thógáil faoi 2030, lena n-áirítear 125,000 teach sóisialta agus inacmhainne faoi 2029; reo cíosa ar feadh trí bliana.

3. Cúram sláinte: In ainneoin barrachas buiséid de bheagnach €2.2 billiún, léiríonn daoine a míshástacht leis an gcóras cúram sláinte, go háirithe maidir le plódú ospidéil agus liostaí feithimh fairsinge.

• Fianna Fáil: Amanna feithimh a laghdú trí leapacha ospidéil, comhairleoirí, agus dochtúirí teaghlaigh a leathnú; clinicí Nua Seachtracha Rochtana Tapa a chur ar fáil; táillí sláinte a laghdú; cártaí dochtúra saor in aisce do gach leanbh faoi bhun 12 bliana, agus seirbhísí speisialtóra do chúram ailse agus do shláinte na mban.
• Fine Gael: Acmhainn cúram sláinte a leathnú le 5,000 leaba ospidéil nua, sé mhol máinliachta, agus ceithre ospidéal roghnacha; cúram dochtúra teaghlaigh saor in aisce a leathnú do dhaoine faoi bhun 18 mbliana d’aois, agus teorainn le costais oideas ag €50.
• Sinn Féin: Cúram sláinte uilíoch le hoidis a sholáthar saor in aisce; 5,000 leaba ospidéil nua, agus ceithre ospidéal roghnacha a bheith i bhfeidhm faoi 2031; seirbhísí dochtúirí teaghlaigh a leathnú; cúram meabhairshláinte agus tacaíochtaí do dhaoine faoi mhíchumas a fheabhsú; 40,000 oibrí cúram sláinte a earcú; €15 billiún a infheistiú in infreastruchtúr, agus €1 billiún a shábháil trí leasuithe éifeachtacha, ag cinntiú cúram sláinte cothrom agus nua-aimseartha.

Agus An Ghaeilge?

Seo na moltaí is mó atá beartaithe ag na trí pháirtí maidir leis an nGaeilge.

1. Ceannaireacht Rialtais agus Beartais

• Sinn Féin: Post nua a chruthú sa Rialtas d’Aire Sinsearach don Ghaeilge agus an Ghaeltacht, chun tosaíocht a thabhairt do cheisteanna Gaeilge agus Gaeltachta.

2. Maoiniú agus Infheistíocht

• Sinn Féin: Clár Caipitil Teanga Gaeilge tiomnaithe a bhunú chun Cultúrlanna a chruthú agus Ceathrúna Gaeilge a fhorbairt i gceantair uirbeacha.
• Sinn Féin: €50 milliún breise a chur ar fáil i maoiniú reatha thar chúig bliana agus €75 milliún i gcaiteachas caipitil go sonrach don Ghaeilge agus d’fhorbairt Ghaeltachta.

3. Oideachas

• Fianna Fáil: Líon na nGaelscoileanna agus na nGaelcholáistí a mhéadú, oiliúint múinteoirí a fheabhsú, agus an Scéim Aitheantais Scoileanna Gaeltachta a leathnú.
• Fine Gael: Naíonraí a neartú laistigh agus lasmuigh den Ghaeltacht, agus tumoideachas Gaeilge a leathnú do leanaí bunscoile sa Ghaeltacht.
• Sinn Féin: Leabhair Ghaeilge saor in aisce a chur ar fáil do gach páiste agus déagóir, uair amháin le linn na bunscoile agus uair eile le linn na meánscoile.

4. Tacaíocht Chultúrtha agus Phobail

• Fine Gael: Obair le mná tí agus coláistí samhraidh chun tacaíocht a thabhairt do chláir thumoideachais Gaeilge.
• Sinn Féin: Cultúrlanna a fhorbairt agus Ceathrúna Gaeilge a chruthú le maoiniú breise do phleanáil teanga.

5. Lucht Oibre agus Cearta Dlí

• Sinn Féin: Suímh ghréasáin stáit a bheith dátheangach; riachtanais teanga a leathnú chuig fógraí clóite agus ar líne.
• Sinn Féin: 20% de sheirbhísigh phoiblí dhátheangacha a bhaint amach faoi 2030, le riachtanas inniúlachta Gaeilge B2+ do róil stáit.

Conclúid

Tá súil agam go dtógann na comparáidí thuasluaite tuiscint níos fearr duit faoi na difríochtaí idir pleananna Fianna Fáil, Fine Gael agus Sinn Féin maidir leis na polasaithe is mó atá ag dó na geirbe dúinn mar shaoránaigh, agus mar Ghaeilgeoirí. Ach níl ann ach píosa amháin den scéal. Rud amháin é gealltanas a dhéanamh, ach rud ar fad eile é a chomhlíonadh.

De réir na bpobalbhreitheanna, is cosúil go mbeidh Fine Gael agus Fianna Fáil in ann comhrialtas a bhunú le tacaíocht ó pháirtí eile (na Glasaigh mar shampla).

Is é an rud is tábhachtaí ná comhrá a bheith agat leis na hiarrthóirí polaitiúla i do cheantar féin, agus a chur in iúl dóibh cad atá ag teastáil uait uathu. Má aontaíonn siad do thoil a dhéanamh, faigh a ngealltanas faoi sin roimh do vóta a chaitheamh ar a son. Má thoghtar iad, bí cinnte brú leanúnach a chur orthu a ngealltanais a chomhlíonadh – ach go háirithe maidir leis an nGaeilge!

.

.

.

.

.

.