Chaith mo bhean chéile Sinéad agus mé féin seachtain i nGaeltacht Dhún na nGall le déanaí agus bhí am iontach ag an mbeirt againn. D’fhreastalaíomar ar chúrsaí eagraithe ag Oideas Gael i nGleann Cholm Cille – Sinéad ag cúrsa a raibh an bhéim ar Ghaeilge labhartha agus mise ar chúrsa san aistriúchán. Thaitin an cúrsa ar fhreastal Sinéad air go mór léi, agus chuir sí feabhas ar a cuid Gaeilge labhartha. Ní dhearna mé cúrsa san aistriúchán riamh cheana, agus mar sin ní raibh cliú agam cad leis a raibh mé ag siúl.

Baineadh croitheadh asam

Cheap mé go raibh na bunscileanna aistriúcháin agam cheana féin agus go gcuirfinn snas orthu sa rang seo. Baineadh croitheadh asam gan mhoill. Ar dtús, d’iarr an múinteoir orainn frásaí nó abairtí as Béarla a aistriú go Gaeilge. Rinne mé mar a d’iarr sé agus ansin díreach thosaigh na fadhbanna. Mar shampla, bhí orainn ‘Mixed Doubles’ (sa leadóg) a aistriú go Gaeilge. Chuaigh mé isteach i Foclóir.ie agus is é an t-aistriúchán a fuair mé ná ‘cluiche dúbailte measctha’. Bhí an t-aistriúchán céanna sin againn go léir (cúigear dúinn) sa rang. Cheapamar go mbogfaimis ar aghaidh gan mhoill go dtí an chéad fhrása eile. Cúpla uair a chloig níos déanaí bhíomar fós ag comhrá faoin aistriúchán sin. Máistir-rang a bhí á mhúineadh ag an Dochtúir Micheál Ó Duibh dúinn – níl aon dabht faoi sin. D’úsáid Mícheál an sampla seo agus cúpla ceann eile freisin, chun na deacrachtaí ag baint le haistriúchán a chur in iúl dúinn. Cad a tharla le linn an ama a bhíomar ag plé maidir le ‘Mixed Doubles’?

Máistir-rang

Bíonn muinín againn as na foclóirí a úsáidimid san aistriúchán. Ní rud maith é sin i gcónaí, agus is fiú smaoineamh ar dtús faoi cad atá taobh thiar den leagan Béarla. Is fiú freisin a shamhlú go bhfuil tú ag míniú an Béarla as Gaeilge do dhuine nach bhfuil Béarla acu. Chomh maith leis sin, ní gá don fhoclóir cloí leis an gCaighdeán oifigiúil. B’fhéidir nach cuma leat, ach tá cásanna ina bhfuil sé riachtanach duit cloí leis an gCaighdeán oifigiúil chun téarmaí do chonartha a chomhlíonadh. Faoi dheireadh, bíonn roghanna agat an t-am go léir agus tú ag déanamh aistriúchán.

Thug Micheál tríd an bpróiseas muid, céim ar chéim. Mar réamhrá, dúirt sé go raibh níos mó ná slí amháin aistriúchán a dhéanamh, agus go dtaispeánfadh sé dúinn a shlí féin. Seo leanas a phróiseas.

Roimh ‘mixed doubles’ a aistriú, cad faoi ‘doubles’? Mholamar ‘dúbailte’ dó. Is féidir dúbailte a úsáid a dúirt sé, ach an bhfuil slí níos fearr chun é a aistriú go Gaeilge? Nach gceapfá nach bhfuil ach beirt ag imirt leis an bhfocal ‘dúbailte’? An bhfuil sé ceart dúbailte a úsáid ag déanamh tagartha do dhaoine? Ní raibh na freagraí againn. Mhol sé ‘cluiche beirteanna’ mar aistriú ‘doubles’, agus ‘cluiche beirteanna na bhfear’, ‘cluiche beirteanna na mban’ agus ‘cluiche beirteanna measctha’ mar aistriúcháin do ‘men’s doubles’, ‘women’s doubles’ agus ‘mixed doubles’. Caithfidh mé a rá go bhfuil na haistriúcháin sin i bhfad níos fearr, i mo thuairim, ná a bhfuil san fhoclóir. Rinne Micheál aistriúcháin ar mhínithe na frásaí, in ionad lomaistriúcháin na bhfocal féin. Ardaíonn an cur chuige sin caighdeán an aistriúcháin go suntasach. Sin ach sampla amháin, ach tugann sé blas duit faoi cad atá i gceist nuair a dhéanann tú aistriúchán.

Uaireanta, bíonn frása nach bhfuil sé soiléir conas é a aistriú, agus caithfidh tú na roghanna a lua agus ansin machnamh a dhéanamh chun an ceann is cirte a phiocadh. Mar shampla: ‘Irish Music Month 2024’. Is féidir na haistriúcháin seo a chur air: ‘Mí Cheol na nÉireannach 2024’, ‘Mí Cheol na hÉireann 2024’, ‘Mí Cheol Éireannach 2024’, agus ‘Mí Ceoil Éireannaigh 2024’. Is í an fhadhb is mó ag baint leis sin ná go bhfuil an leagan Béarla débhríoch. Mar shampla, is féidir ‘Irish’ a úsáid ag déanamh tagairt do dhuine as Éirinn nó do rud éigin as Éirinn. Agus is féidir ‘‘Irish Music’ month’, nó ‘Irish ‘Music month’’ a bheith i gceist agus ní mar an gcéanna iad. As Gaeilge, bíonn aistriúchán difriúil ag baint le gach míniú sin. Cheapamar go raibh ‘Mí Cheol na hÉireann 2024’ ar an aistriúchán is fearr agus an rud a bhí i gceist sa bhunleagan Béarla.

Cleachtadh a dhéanann máistreacht

Bhí go leor cleachtaí le déanamh againn sa rang, agus chaitheamar an chuid is mó den am i mbun ceird an aistriúcháin. Bhí gach saghas pasáiste le haistriú againn, ó mhíreanna oifigiúla ó cháipéisí an rialtais go hóráidí neamhfhoirmiúla polaiteoirí, ó chomharthaí bóthair go sleachta as úrscéalta. Roinneamar thart ár n-iarrachtaí go dtí na scoláirí eile sa rang, agus scríobh siad moltaí orthu. Sa tslí sin, fuaireamar aiseolas an-úsáideach agus bhíomar ag foghlaim agus ag feabhsú ár scileanna an t-am go léir.

Tar éis sin, dúirt Micheál go bhfuil sé an-deacair ráitis cháiliúla a aistriú. Thug sé ceann deacair dúinn, scríofa ag George Bernard Shaw: ‘Dancing is a perpendicular expression of a horizontal desire’. Cheap mé faoi, agus thug mé cúpla rud faoi deara. Ar an gcéad dul síos, oibríonn na focail ‘perpendicular’ agus ‘horizontal’ go maith as Béarla, ach bheadh sé sách crochta iad a aistriú go díreach go Gaeilge. Ar an dara dul síos, is leath-thagairt gnéis atá i gceist agus ní bheadh sé ceart an míniú a aistriú go díreach, mar caillfear an leath-thagairt ansin atá lárnach don ráiteas. Ansin, tháinig sé chugam, agus rinne mé m’aistriúchán is fearr sa chúrsa agus b’fhéidir riamh: ‘Scaoileann fonn fonn’. Níl ach trí fhocal ann, ach cuireann siad in iúl bunbhrí ráiteas Shaw. In ionad patrúin gheoiméadracha a úsáid, d’úsáid mé imeartas focal. Ciallaíonn fonn port nó tiúin, ach ciallaíonn sé mian nó dúil freisin. Bheifeá in ann ‘Scaoileann port dúil’ a bhaint amach mar mhíniú an frása ‘Scaoileann fonn fonn’. Bhí mé cinnte leis an aistriúchán sin go raibh an t-uafás foghlamtha agam sa rang iontach seo, agus go bhfuil mé i bhfad Éireann níos muiníní anois chun dul i ngleic le gach saghas aistriúcháin as seo amach!

.

.

.

.

Gaelchultúr

Is ar éigean a bhí mé ar ais i Meiriceá tar éis samhradh iontach a chaitheamh in Éirinn ná go raibh mé ag lorg deis nua mo chuid Gaeilge a chleachtadh agus a fheabhsú. Bhí sé i gceist agam rang nua a aimsiú ar líne, nach raibh déanta agam cheana féin. Nuair a bhí mé ag brabhsáil, tháinig mé ar shuíomh suimiúil a raibh cuma na maitheasa air. Gaelchultúr.com atá i gceist, agus tar éis dom sliocht a léamh faoi Ghaelchultúr, bhí mo spéis múscailte. Seo blas dá raibh ann.

“Is é Coláiste na hÉireann/Gaelchultúr, a bunaíodh i 2004, an soláthraí is mó cúrsaí Gaeilge ar domhan agus an chéad institiúid tríú leibhéal lán-Ghaeilge. Tá Gaelchultúr lonnaithe i mBaile Átha Cliath agus tá sé ag freastal ar lucht foghlama na teanga i ngach cearn den domhan.

Cuireann Gaelchultúr cúrsaí agus acmhainní foghlama Gaeilge ar an gcaighdeán is airde ar fáil, atá dírithe ar dhaoine fásta ar fud na cruinne a bhfuil spéis acu sa teanga. Tá sé mar sprioc againn seirbhísí den scoth a thairiscint d’fhoghlaimeoirí agus do chainteoirí líofa chun iad a spreagadh lena gcuid Gaeilge a fheabhsú agus a shaibhriú. Tá cúrsaí Gaeilge á reáchtáil ag Gaelchultúr timpeall an domhain, agus múinteoirí cumasacha ina mbun.”

Dar fia, arsa mé liom féin, gheall siad na hoirc agus na hairc dúinn. Ach an mbeidís in ann beart a dhéanamh de réir a mbriathair? Sin an cheist! Ní raibh ach dóigh amháin teacht ar an bhfírinne, agus ba é sin triail a bhaint as. Nuair a thosaigh mé ag freastal ar chúrsaí ar líne ar dtús, ní raibh sé ródheacair dom rang a fháil a bhí oiriúnach dom, ó thaobh na caighdeáin de. Ach le himeacht ama, agus rang i ndiaidh ranga déanta agam, d’éirigh sé ní ba dheacra rang oiriúnach a fháil. Cé go raibh rogha mhór ranganna ar an mbunleibhéal agus an meánleibhéal, bhí easpa ranganna ar an ardleibhéal. Bhí dhá rang ag an ardleibhéal ag Gaelchultúr, agus cheap mé gur comhartha maith é sin. Mar sin, chláraigh mé leis an rang ag Ardleibhéal 2 agus sceitimíní orm. Deich rang a bhí i gceist – gach rang dhá uair ar fhad.

An Rang

Tháinig lá an chéad ranga faoi dheireadh agus thosaigh ochtar dúinn ag freastal ar an rang leis an aip Zoom. Bhí múinteoir againn darb ainm Maitiú Ó’Coimín. Tá sé ina chónaí in Indreabhán i gContae na Gaillimhe. Fear iontach ábalta atá ann – aisteoir, iriseoir, scríbhneoir, láithreoir, eagarthóir, eachtránaí agus múinteoir is ea Maitiú agus, ar ndóigh, sár–Ghaeilgeoir ó dhúchas!

Bhí stíl neamhfhoirmiúil aige agus mar sin chothaigh sé atmaisféar réchúiseach sa rang, rud atá an-tábhachtach, i mo thuairim. Bhíomar go léir compordach le chéile, agus mar sin bhíomar in ann labhairt go héasca agus gan srian as Gaeilge. Éireannaigh ó dhúchas muid go léir, as gach cearn– seisear ina gcónaí in Éirinn, fear amháin ina chónaí sa Ghearmáin, agus mise i Meiriceá. Bhí Gaeilge líofa ag gach duine, agus canúint de gach saghas le cloisteáil uainn. Chuireamar aithne ar a chéile sa chéad rang agus caithfidh mé a rá gur thaitin gach duine sa rang go mór liom, Maitiú san áireamh.

Cuireadh an t-ábhar teagaisc don chúrsa go léir ar fáil dúinn roimh ré, agus bhí sé sin an-úsáideach ó thaobh ullmhúchán agus staidéar de. Cé go raibh an struchtúr céanna ag na ranganna, bhí ábhar difriúil ag baint le gach rang. Bhí cothromaíocht dheas ann freisin, le béim ar Ghaeilge labhartha, mar is ceart i rang mar seo.  Gach seachtain, bhí ábhar difriúil againn. Mar shampla, seo cúpla ábhar seachtaine a bhí againn: An Ealaín agus na hEalaíona, cúrsaí oideachais, an pholaitíocht agus stair na hÉireann. Ag tús an ranga, tar éis dúinn dul tríd na freagraí ag baint leis ár n-obair baile, bhíodh stór focal le foghlaim againn, dírithe ar ábhar na seachtaine.

D’úsáid Maitiú seomraí i Zoom go héifeachtach, chun muid a bhriseadh suas i ngrúpaí beaga de bheirt nó triúr. Bhíomar in ann ár nGaeilge labhartha a chleachtadh go maith mar sin, agus deis ag gach duine a bheith ag caint. Thagadh Maitiú isteach agus amach ó na seomraí, ag éisteacht agus ag tabhairt comhairle agus cabhrach dúinn. Bhíodh clár oibre againn, agus ceisteanna ar ábhar na seachtaine le plé againn. Tar éis gach seisiúin sna seomraí, bhailímis ar ais sa seomra mór agus roinnimis achoimre agus tuairimí le chéile. Bhíodh trí sheisiúin sna seomraí beaga againn gach seachtain, ar a laghad. Ag deireadh gach ranga, agus muid go léir bailithe le chéile arís, bhíodh beagán gramadaí le foghlaim, agus ansin d’fhaighimis obair baile le haghaidh an chéad ranga eile.

Conclúid

Mholfainn an rang seo gan aon agó d’aon duine a bhfuil Gaeilge réasúnta líofa acu, agus a bhfuil fonn orthu í a fhorbairt agus a leathnú amach. Má fhaigheann tú Maitiú mar mhúinteoir, buntáiste sa bhreis a bheadh ann!       

.

.

.

.

.

.