Athbheochan na hÚcráinise!

Athbheochan na hÚcráinise!

le | 2024/07/17 | Cúrsaí Reatha, Cúrsaí Teanga, Nuacht Idirnáisiúnta, Polaitíocht, Stair

Athbheochan na hÚcráinise!

 

Fuair an Úcráin a neamhspleáchas sa bhliain 1991 tar éis thobchliseadh an Aontais Shóivéadaigh. Ag an am, gealladh athbheochan na hÚcráinise, teanga dhúchais na tíre. Is míorúilt go raibh sé fós beo, mar rinne Impireacht na Rúise agus níos déanaí an tAontas Sóivéadach an méid sin damáiste do mhuintir, do chultúr agus do theanga na hÚcráine leis na céadta bliain. Tá míorúilt eile faoi lánseol san Úcráin faoi láthair, maidir le hathbheochan na hÚcráinise. Roimh dom an mhíorúilt sin a nochtadh, is fiú cúpla focal a scríobh faoi cé chomh deacair is a bhí sé do na hÚcráinigh a gcultúr agus a dteanga a thabhairt slán trí na géarchéimeanna eisiacha a tharla dóibh in imeacht na mblianta. Leis an eolas sin, beidh tuiscint níos doimhne againn faoin míorúilt féin.

Go gairid i ndiaidh di teacht i gcumhacht i 1762, chuir an Banimpire Rúiseach Catherine II cosc ​​ar theagasc na hÚcráine ag an Acadamh Kyiv-Mohyla, an t-ionad cultúrtha ba thábhachtaí san Úcráin ag an am. Ní ba dhéanaí, thug sí orduithe do na heaglaisí seirbhísí eaglasta a dhéanamh i Rúisis amháin agus do na scoileanna Rúisís a bheith mar ábhar éigeantach acu.

Sa 19ú haois, rinne Impireacht na Rúise géarleanúint arís agus arís eile ar chultúr na hÚcráine agus go háirithe ar Úcráinis, ar eagla gur bhagairt mhór a bheadh ann d’aontacht na hImpireachta. Sa bhliain 1804 cuireadh cosc ​​ar an Úcráinis mar ábhar agus mar theanga theagaisc sna scoileanna.

Ach lean bearta fiú níos déine i 1863 nuair a rinne an tAire Impiriúil Gnóthaí Baile Pyotr Valuev forógra chun deireadh a chur le foilsiú leabhar as Úcráinis. Dar leis an bhforógra, “ní raibh ‘Rúisis Bheag’ (a chiallaíonn Úcráinis) ann riamh agus ní bheidh sí ann.”

Sa bhliain 1922, gan mhoill i ndiaidh Réabhlóid na Rúise, slogadh an Úcráin isteach san Aontas Sóivéadach, agus ansin cuireadh polasaithe nua i bhfeidhm ann, ar tugadh ‘Ukrainization’ orthu. Athrú iomlán a bhí i gceist agus ní raibh aon chosc ar úsáid na hÚcráinise níos mó.

Ba ghearr a mhair an ‘Ukrainization’, áfach, mar chuir an deachtóir Joseph Stalin ar ceal é sa bhliain 1933. Níos measa ná sin, maraíodh roinnt mhaith de lucht intleachta na hÚcráine, scríbhneoirí agus ealaíontóirí cáiliúla san áireamh, sa ‘Purgú Mór’ i 1937. Tar éis báis Stalin i 1953, bhláthaigh athbheochan cultúrtha agus ina theannta sin, tháinig glúin úr scríbhneoirí agus ealaíontóirí.

Nuair a fuair an Úcráin a neamhspleáchas i 1991, thug an rialtas gealltanas tacaíocht a thabhairt don chultúr agus don teanga. Ach bhí drochthionchar na Rúise ar an Úcráinis fós le feiceáil sa tír nua agus fada ina dhiaidh sin, bhí teilifís na hÚcráine, a nuachtáin, agus fiú ainmneacha a sráideanna fós as Rúisis den chuid is mó. Ní raibh sé in am fós.

Leis an Réabhlóid EuroMaidan i 2013-2014, cuireadh amach réimeas a bhí ar son an Kremlin, agus cuireadh isteach réimeas ar son na hÚcráine ina áit. Níor ghlac Vladimir Putin leis sin, agus ghabh an Rúis seilbh ar an gCrimé i 2014. Go luath ina dhiaidh sin rinne an Rúis ionradh ar oirthear na hÚcráine, ag gabháil codanna de na réigiúin fhéinrialaitheacha de Donetsk agus Luhansk. Cuireadh srianta géara ar úsáid na hÚcráinise sna críocha gafa sin mar pháirt den ghabháil.

Faoi dheireadh i 2019, ritheadh Acht na Teanga san Úcráin, a bhunaigh an Úcráinis mar theanga oifigiúil na tíre, agus leis sin cuireadh iallach ar na meáin, ar an gcóras oideachais agus ar chomhlachtaí poiblí an teanga a úsáid go poiblí.

Ansin, sa bhliain 2022 d’ionsaigh fórsaí Putin an Úcráin go brúidiúil, agus cé gur cheap Putin go mbeadh an bua aige laistigh de chúpla lá, tá an cogadh fós ar siúl dhá bhliain go leith ina dhiaidh na hionsaithe. Agus impiriúlachas na Rúise le feiceáil faoi lánseol, tháinig borradh mór ar athbheochan na hÚcráinise. Bhí muintir na tíre tiomanta d’aon ghnó a dteanga dhúchais a labhairt, beag beann ar a gcumas sa teanga. Is ansin a tharla an mhíorúilt agus insíonn na fíricí an scéal. Ocht mí tar éis an ionsaithe, dúirt 71% do phobal na tíre go raibh siad ag labhairt Úcráinise níos mó, agus d’athraigh 33% mhuintir Kyiv ó Rúisís go hÚcráinis mar a dteanga labhartha.

Ó mhí Aibreáin 2023 amach, is gá d’aon duine ag iarraidh a bheith ina shaoránach pas a fháil i scrúduithe Úcráinise (scrúdú scríofa agus scrúdú béil). “Tá muid ag dul faoi athbhreith na teanga. Nílimid ach ag fáil amach cad a bhí againn i gcónaí,” a dúirt Volodymyr Dibrova, scríbhneoir agus aistritheoir a mhúineann Úcráinis ag Harvard. Ní reiligiún ná críoch, ach teanga, a dúirt Dibrova, an fachtóir a dhéanann an t-idirdhealú is suntasaí idir iad agus a namhaid. “Tá sé amhail is go bhfuil muintir na tíre tar éis dúiseacht agus ag fiafraí díobh féin: Cé muidne? Cad í ár bhfíor-stair? Cad í ár bhfíor-theanga? Más í an Úcráinis ár bhfíor-theanga, cén fáth nach labhraímid í an t-am ar fad? Cén fáth nach labhraímid Úcráinis mar theanga ár gcaidrimh agus ag gach ócáid –idir fhoirmiúil agus neamhfhoirmiúil?” Bhí na freagraí an-soiléir do mhuintir na tíre, agus thuig siad go maith gur phríomhpháirt dá bhféiniúlacht mar phobal agus mar náisiún í a dteanga. Sin an fáth gur thosaigh siad í á foghlaim nó á athfhoghlaim agus á labhairt an oiread agus ab fhéidir leo. Thuig siad go raibh a gcultúr agus go háirithe a dteanga fite fuaite lena bhféiniúlacht náisiúnta. Agus chuaigh siad sa bhearna bhaoil agus sheas siad an fód ar son na féiniúlachta céanna sin!

Molaim go hard gach rud atá á dhéanamh ag muintir na hÚcráine maidir lena dteanga, in ainneoin an chogaidh fhíochmhair atá ar siúl. Ardaíonn sé cúpla ceist dúinn féin freisin, maidir leis ár gcultúr agus ár dteanga. Cé muidne? Cad í ár bhfíor-stair? Cad í ár bhfíor-theanga? Más í an Ghaeilge ár bhfíor-theanga, cén fáth nach labhraímid í an t-am ar fad? Cén fáth nach labhraímid Gaeilge mar theanga ár gcaidrimh agus ag gach ócáid –idir fhoirmiúil agus neamhfhoirmiúil? Agus faoi dheireadh an cheist is tábhachtaí dúinn a fhreagairt – cad is gá tarlú dúinn ionas go ndúiseoimid as ár stipéar sula mbeidh sé ródhéanach agus ár dteanga a shábháil – gann ar chogadh?

Cothrom na Féinne sa Bhunreacht?

Cothrom na Féinne sa Bhunreacht?

le | 2023/07/05 | Polaitíocht, Stair

Cothrom na Féinne!

 

Bhí mé ag ithe mo lóin i m’aonar, thuas staighre sa siopa troscáin ‘Meubles’ nuair a d’aithin mé mo sheanchara Séimí i scuaine an bhuifé.  Chroith mé mo lámh air chun a aird a tharraingt agus rinne sé meangadh mór gáire liom roimh dó teacht i mo threo.

“Deas bualadh leat anseo a Mhíchíl!” arsa Séimí agus é suite os mo chomhair ag an mbord.  “Ní raibh a fhios agam gur thaitin bialann ‘Meubles’ leat, a mhic!”

“Is aoibhinn liom an seabhdar breallach anseo.  Ach is ormsa a bhí an t-ionadh, mar bímse anseo i gcónaí, agus ní fhaca mé tú féin anseo riamh cheana, a Shéimí!” arsa mise.

“Táim déanach inniu, a Mhíchíl, ach tagaim anseo uair nó dhó sa tseachtain ag meán lae agus bím imithe laistigh de leathuair!”

“Cur glaoch orm as seo amach má tá mo chomhluadar ag teastáil uait, agus beidh mé sásta bualadh leat ag an meán lae,”  arsa mise i ndáiríre.

“Go raibh maith agat, agus muna bhfuil deifir orm cuirfidh mé glaoch ort!” a d’fhreagair Séimí.  “Ach cad faoi ‘cothrom na féinne’ a bunaíodh sa tír seo tar éis ‘Éirí Amach na Cásca, 1916’?  An bhfuil aon tuairim agat anois, a Mhíchíl?”  Mar is gnáth do mo charasa Séimí an Droichid, chuir sé leathcheann air féin, agus é do mo scrúdú.

“Roinn do thuairimí féin liom i dtosach, a Shéimí!” arsa mise, “agus ansin cuirfidh mé leo.”  D’ól mé bolgam caife, agus mé ag fanacht le cad a bheadh le rá aige féin.

“Mar is eol go maith duit, tá dearcadh liobrálach agam.  Uair amháin, ní raibh aon ghlacadh le mo thuairimí agus bhuail daoine lipéid hipí orm.  Ach anois tá tír liobrálach, forásach againn, beagnach saor ó chuing na hEaglaise ar deireadh.  Nuair a chumadh é i 1934-1937, bhí an bunreacht ag teacht go láidir le teagasc na hEaglaise, agus go háirithe le tuairimí an Athar Mc Uaid (uachtarán Choláiste na Carraige Duibhe ag an am, agus Ardeaspag agus Príomháidh na hÉireann Uile níos déanaí) agus an Íosánaigh an tAthair Ó Cahail.  Caitlicigh choimeádaigh ba iad an triúr acu (deValera, Mc Uaid agus Ó Cathail), a bhí ag obair as lámh a chéile chun an bunreacht a dhréachtú.  Ní haon ionadh é mar sin, gur bunreacht reiligiúnach agus coimeádach a bhí i gceist acu.  Ar an drochuair, bunreacht leithchealach a bhí ann freisin mar ní bhfuair cothrom na féinne tús áite sa bhunreacht.  Bhí 38 reifreann ar leasuithe don bhunreacht ó 1937 i leith agus tá an bunreacht atá againn anois go hiomlán éagsúil leis agus níos fearr ná an chéad cheann.  Ach tá obair le déanamh fós againn!”  Stad Séimí ag caint faoi dheireadh, agus thosaigh sé ag ithe a shailéid ilchineálacha.

“Aontaím leat, a chara,” arsa mise.  “Is trua mhór é nach raibh deValera níos oibiachtiúla maidir leis an mbunreacht, ach bhí sé faoi bhrú ó gach taobh ag an am.  Bhí an Eaglais Chaitliceach an-chumhachtach, mar ba iad Caitlicigh diaganta formhór an phobail ag an am.  Cé nach raibh mórán Protastúnaigh sa deisceart, bhí go leor sa Tuaisceart, agus ba mhaith le deValera bunreacht a chumadh a bheadh oiriúnach dóibhsean freisin.  Bhí sé deacair dó an dá thrá a fhreastal, áfach, agus cé go ndearna sé comhartha síochána sa bhunreacht do na Protastúnaigh, bhí deValera faoi réir ag an Eaglais Chaitliceach, agus is léir sin sa bhunreacht a d’fhoilsigh sé i 1937.”

“Den chéad uair riamh, níl muid ag argóint le chéile a Mhíchíl!” arsa Séimí, agus é ag gáire.  “Tá athruithe móra sa bhunreacht anois maidir le colscaradh, ginmhilleadh agus pósadh comhghnéis a bheadh doshamhlaithe tríocha bliain ó shin.  Ach an bhfuil muid críochnaithe fós?” 

“Níl, i ndáiríre, mar a dúramar!” arsa mise.  “Tá agus beidh obair le déanamh againn go deo.  Ach cé go bhfuil go leor le déanamh againn fós, is é an rud is tábhachtaí dúinn le déanamh anois díreach ná an tagairt do mhná a bheith fé chuing sa bhaile a bhaint amach as an mbunreacht.  Beidh reifreann ar sin againn ar ball agus tá súil agam go nglacfar leis an leasú sin!”

“Gan dabht, a Mhíchíl!”  arsa Séimí.  “Tír iarChaitliceach í Éire anois, agus tá sé in am deireadh go deo a chur le súistí agus le laincisí na heaglaise.”

“Ar an nóta sin, a Shéimí, cuirimis deireadh lenár seisiúin inniu!  Ní i gcónaí a aontaímid le chéile, ach aontaímid ar na rudaí is tábhachtaí, i mo thuairim – rudaí cosúil le cothrom na féinne sa tír iontach seo.”

Shiúlamar amach le chéile, agus gheall mé dom féin go mbeinn i dteagmháil le Séimí arís roimh i bhfad.

.

.

Gael Linn!

Gael Linn!

le | 2023/05/17 | Cúrsaí Teanga, Nuacht Náisiúnta, Stair

Gael Linn!

 

Fuair mé mo chóip den irisleabhar ‘Comhar’ le déanaí (Bealtaine 2023), agus thug mé faoi deara gur eagrán speisialta a bhí ann, ag comóradh seachtó bliain ó bunaíodh Gael Linn i mí na Bealtaine 1953. Ní raibh a fhios agam faoi leath na rudaí atá déanta go dtí seo ag an eagraíocht shuntasach seo ar son na Gaeilge, idir theanga agus chultúr.  Nuair a bhí Fionbarra Ó Brolcháin ag scríobh faoi cheannródaíocht triúir a bhí an-ghníomhach san eagraíocht – Dónall Ó Móráin, Riobard Mac Góráin agus Séamus mac Crosáin, rinne sé tagairt do rud a dúirt an t-antraipeolaí Margaret Mead: ‘’Never doubt that a small group of thoughtful committed citizens, can change the world. Indeed, it is the only thing that ever has.” Nach spreagúil an ráiteas sin agus nach fíor é freisin?  Gan dabht, bhí sé fíor i gcás Ghael Linn. I mo thuairim, thuig an fhoireann bheag sin cé chomh tábhachtach agus lárnach agus atá ár dteanga agus ár gcultúr dúinn sa tír seo, agus gurb as sin a eascraíonn ár bhféiniúlacht náisiúnta. Thuig an fhoireann sin go mbeadh sé níos fearr daoine a mhealladh isteach sa Ghaeilge in ionad a bheith ag iarraidh iad a bhrú isteach. Bhain foireann Ghael Linn amach na spriocanna sin. Rinneadar infheistíochtaí sna healaíona. D’eagraíodar imeachtaí cultúrtha agus scéimeanna foghlamtha na Gaeilge.  Sa tslí sin, thug siad aghaidh nua, aghaidh chomhaimseartha don teanga agus cultúr.  Bhí cur chuige nua-aoiseach acu maidir le múinteoireacht, cur chuige níos cuimsithí ná riamh cheana, inar thuig siad go bhfuil tú in ann Gaeilge a fhoghlaim amuigh faoin spéir i mbun imeachtaí siamsúla agus cúrsaí saoire phléisiúrtha. Bhí an ceart acu agus ní raibh aon easpa páistí ag cur isteach ar chúrsaí de gach saghas eagraithe ag Gael Linn. Nuair a chonaic mé gur thosaigh Gael Linn scéim scoláireachta sna 1950dí, tháinig na cuimhní ar ais go tréan.

Scéim Scoláireachta Ghael Linn

Thosaigh Scéim na Scoláireachtaí Trí Mhí i 1955 agus lean an scéim go dtí 1973. Tréimhse trí mhí a bhíodh i gceist seachas mí, mar chreid Máirtín Ó Cadhain gurb é sin an tréimhse ba lú a mbeadh páistí in ann an teanga a shealbhú. Bhíodh cead ag teaghlach lóistín a chur ar fáil do pháiste amháin, ionas nach mbeadh deis ag an bpáiste Béarla a labhairt sa teach. D’fhreastalaíodh na páistí ar scoil áitiúil. Eispéireas cuimsitheach a bhí ann – tumoideachas i ngach gné dár gcultúir thraidisiúnta – saol na tuaithe, meon na Gaeltachta, scéalaíocht agus ceol san áireamh.  Scéim cheannródaíoch ba ea é, gan dabht. Agus ní caint san aer agam é sin, ach an oiread!

Mo thaithí phearsanta

Ní raibh ionam ach páiste deich mbliana d’aois nuair a d’fhreastail mé féin ar chúrsa Ghael Linn. D’fhág mé an baile i m’aonar don chéad uair agus thaistil mé go Gaillimh ar an traein, agus ansin ar aghaidh go dtí Cill Bhriocán, Rosmuc, Contae na Gaillimhe.  Chuir Máire Bean Uí Ghriallais fáilte mhór romham, agus thosaigh m’eachtra Ghaeltachta láithreach bonn. Thug Bean Uí Ghriallais babhla anraith dom ar dtús ach ar an drochuair bhí sé chomh te sin gur dhóigh mé mo charball go dona leis. Bhí sé an-phianmhar le seachtain nó dhó! Bhí sé deacair a mhíniú as Gaeilge cad a tharla dom!  

Tar éis an turais fhada, bhí orm dul go dtí an leithreas. Threoraigh Máire amach as an teach mé go dtí teach an asail, ach bhí sé chomh dubh le pic taobh amuigh. Dá bhrí sin, bhuail mé mo ghlúin in aghaidh balla agus bhí mé gortaithe arís! Cé gur drochthús a bhí agam, d’fheabhsaigh cúrsaí tar éis sin – agus níor ghortaigh mé mé féin arís ach an oiread.

Cé go raibh sé deacair ar dtús Gaeilge a labhairt, bhí mé líofa roimh i bhfad. Bhí orm Gaeilge a labhairt an t-am go léir – ní raibh an dara rogha agam mar ní raibh mórán Béarla le cloisteáil i Rosmuc an tráth sin. Próiseas nádúrtha a bhí ann agus is ar éigean a thug mé faoi deara go raibh mo chuid Gaeilge ag feabhsú lá i ndiaidh lae. Bhí mé ag foghlaim gnéithe eile den chultúr freisin. Mar shampla, d’fhoghlaim mé conas go leor amhrán a sheinm ar an bhfeadóg stáin agus ar an mbosca ceoil. Bhí mé chomh sásta sa Ghaeltacht gur bheag nach ndearna mé dearmad ar mo theaghlach féin! D’imigh mo thréimhse go tapa, agus bhí sé deacair dom filleadh abhaile ansin.  Ach ní raibh fadhb ar bith liom leis an nGaeilge sa scoil tar éis sin, agus bhí grá buan agam dár dteanga agus dár gcultúr as sin amach, a bhuí le m’athair agus Gael Linn. Gael Linn abú!

Lá Bealtaine!

Lá Bealtaine!

le | 2023/05/10 | Cúrsaí Reatha, Nuacht Náisiúnta, Stair

Lá Bealtaine!

Ar Lá Bealtaine (ar an 1 Bealtaine), rith sé liom nach raibh a fhios agam i gceart cad a bhí taobh thiar den fhéile mhór Cheilteach sin in Éirinn. Tá féile eile a thiteann ar an 1 Bealtaine freisin, maidir le cearta oibrithe – ach sin scéal do cholún eile! Maidir leis ár bhféile Cheilteach, áfach, is ceiliúradh talmhaíochta a bhíodh i gceist chun fáilte a chur roimh shéasúr an tsamhraidh, agus chun do theaghlach agus do shlí mhaireachtála a chosaint i gcoinne fórsaí osnádúrtha.  Cheiliúrtaí an fhéile seo ag tús shéasúr an tSamhraidh, agus bhí féilte eile ag baint leis na séasúir eile.  

Sna seantraidisiúin lastaí tinte le luí na gréine Oíche Bhealtaine, 30 Aibreán, agus maireann na traidisiúin seo go fóill i gcuid den tír. Tagann an t-ainm ‘Bealtaine’ ón tSean-Ghaeilge ‘Bel tine’, dar leis an staraí Peter Berresford Ellis (sa leabhar “A Dictionary of Irish Mythology”).  Meastar gur Dé na gréine ba ea Bel nó Belenus, ach níl ann ach tuairimíocht.

Gnásanna Bhealtaine

Sa chianaimsir lastaí príomh–thine Bhealtaine ar Chnoc Uisneach i gContae na hIarmhí – lárionad traidisiúnta na tíre. Ansin, lastaí tóirsí sa tine sin, agus thugtaí chun na mbailte fearainn iad chun tinte eile a lasadh.  Théadh daoine idir dhá thine Bhealtaine mar ghnás íonghlanta. Sheoltaí tréada bó idir tinte freisin ar an gcúis chéanna. Léimeadh daoine thar tinte Bhealtaine, fiú, mar ghnás torthúlachta.

Ar Lá Bealtaine, bhailíodh daoine bláthanna agus ruainní caorthainn agus chrochaidís iad trasna dhoirse nó fhuinneoga a dtithe, ar fhaitíos go ngabhfadh na síoga daoine nó beithígh leo. Ní bhíodh fáilte roimh aon chuairteoir ar Lá Bealtaine ach an oiread, mar chreidtí dá ngoidfí aon rud ó do theach, d’fhéadfadh duine é a úsáid chun tú a chur faoi gheasa droma draíochta.

Bhíodh traidisiún ‘Chrann na Bealtaine’ go láidir ní hamháin in Éirinn ach ar fud na hEorpa, ina mbíodh daoine ag damhsa timpeall an chrainn le chéile lámh ar lámh.  Chleachtaí traidisiún eile darb ainm ‘Bhanríon na Bealtaine’ in Éirinn agus ar fud na hEorpa freisin. Ceaptar go mb’fhéidir go bhfuil baint ag an traidisiún seo leis an mBandia ársa Rómhánach, Flora.  Is minic a bhíodh mórshiúl agus spóirt agus féilte ag gabháil leis. In áiteanna áirithe i gCúige Uladh, roghnaítí Rí in éineacht leis an mBanríon. Uaireanta, bhíodh tor á iompar sa mhórshiúl, agus bhíodh sliotair ar crochadh air. Ba é Lá Bealtaine tús shéasúr na hiománaíochta agus i gCill Chainnigh thugadh na mná sliotair nua do na fir ar an lá seo.

De réir seanchais darb ainm ‘Leabhar Gabhála’, tháinig an chéad lonnaitheoir, Partholan, go hÉirinn ar Lá Bealtaine, agus ba ar Lá Bealtaine eile a tháinig an phlá a scrios a mhuintir.  Blianta fada ina dhiaidh sin, tháinig grúpa eile, Clann Mhíleadh, agus ar Lá Bealtaine chuir siad na Tuatha Dé Danann faoi chois.  Ní dócha gur ar Lá Bealtaine féin a tharla na rudaí thuasluaite, ach gur réalachas draíochta atá i gceist, nuair a chuir na scéalaithe eachtraí suntasacha agus dátaí tábhachta le chéile gan fhios dóibh féin, b’fhéidir. Ar aon nós, dearbhaíonn sé cé chomh lárnach agus a bhíodh Lá Bealtaine i gcultúr na gCeilteach.

Dán!

Críochnóidh mé ar nóta difriúil – nóta fileata, a bhuí le m’athair, Peadar Bairéad. Scríobh sé dán iontach faoi Lá Bealtaine, ag ceiliúradh thús an bhláthaithe a bhíonn le feiceáil ar Lá Bealtaine.  Ach athraíonn an téama sa dá véarsa dheireanacha, agus atmaisféar níos gruama le mothú iontu. Bíonn síol an bháis suanach i ngach rud atá beo, fiú agus é i mbarr a shláinte agus a shaol. Ceacht iontach ón máistir féin!

.

Samhradh eile ag péacadh.

.

Nóiníní geala is caisearbháin órga

chugainn ’na sraitheanna daite,

Aiteann buí glórmhar, is sceach gheal mar lása

ar fhallaing ghlas bhrídeog an tSamhraidh.

.

Lá Bealtaine buí trí thine sna fálta,

Is éin ins na géaga ag canadh,

Uain ag pocléimnigh is gamhna á seoladh

I bpáirceanna méithe an tSamhraidh.

.

Scamaill na spéire mar lomra bog caorach,

Is grian gheal ag óradh gach aon ní,

Beacha go saothrach, is seangáin ina dtréada

Ag cnuasach leo torthaí an tséasúir.

.

Bainne bó bleachtáin ag maisiú na mbánta,

Sceacha ag bláthú go líofa,

Ceannbháin gheala ag bánú na bportach,

Is fiúise mar phéarla an tSamhraidh.

.

Blianta ina dtréada ag iníor go sásta,

Is ag cangailt leo cnuasach na gcuimhní,

Laethe na hóige ag filleadh ina rás chugainn,

Mar a bhláthaíonn blátha an tSamhraidh.

.

Ach cuirimis uainn iad, cuimhní ár n-óige,

Mar nach bhfillfidh an óige faoi dhó chugainn,

Ní fhillfidh na blianta ‘tá imithe ar fán uainn

Mura bhfillfidh blás feoite an tSamhraidh.

Óráid Mitchell!

Óráid Mitchell!

le | 2023/05/03 | Cúrsaí Reatha, Nuacht Idirnáisiúnta, Nuacht Náisiúnta, Polaitíocht, Stair

Óráid Mitchelll!

Níos mó ná 27 bliain ó shin, thosaigh go leor daoine ag comhoibriú go dian le chéile le cúpla bhliain anuas lá i ndiaidh lae ag iarraidh teacht ar réiteach inoibrithe na dTrioblóidí i dTuaisceart na hÉireann.  Bhí gach cosúlacht ar an scéal gur tasc dodhéanta a bhí i gceist, ach leanadar ar aghaidh in ainneoin liosta fada deacrachtaí a bhí acu. In ainneoin na ndearcthaí éagsúla a bhí ag rannpháirtithe na gcainteanna, d’fhógair George Mitchell ar Aoine an Chéasta, 10 Aibreán 1998, gur thángadar ar chomhaontú.  Cé nach comhaontú foirfe é, is comhaontú praiticiúil é, atá i bhfeidhm fós, atá beo fós, agus atá mar ardeiseamláir ar fud an domhain ag léiriú cad is féidir leat a dhéanamh nuair a chomhoibríonn tú le do naimhde chun stop a chur leis an bhforéigean eadraibh.

Chuaigh gach duine a bhí páirteach sna cainteanna sin sa seans, agus gan dabht bhí drochthionchar ar chuid acu ar feadh i bhfad. Rud an-dearfach ba ea an Comhaontú, a thug caibidil fhuilteach i stair an Tuaiscirt chun críche. Fuair John Hume agus David Trimble gradam síochána Nobel dá saothar níos déanaí sa bhliain. Cé gur ainmníodh George Mitchell do dhuais Nobel freisin, ní bhfuair sé é. Dá gcaithfinnse féin a roghnú an duine ba lárnaí i bpróiseas na síochána sa Tuaisceart, roghnóinn George Mitchell. Dá uireasa, ní móide go mbeadh an Comhaontú againn agus táimid go léir faoi chomaoin mhór aige.  Ba mhíorúilt é an Comhaontú.

Comóradh an Chomhaontaithe

Is míorúilt é freisin go raibh an t-iarSheanadóir Mitchell (atá 89) in ann freastal ar chomóradh an chomhaontaithe a tharla le déanaí in Ollscoil na Ríona i mBéal Feirste.  Buaileadh le leoicéime é trí bliana ó shin agus is é seo a chéad imeacht mór i ndiaidh a fháthmheasa.  Comóradh mór a bhí ann, agus bhí daoine cáiliúla eile ag freastal air freisin: iarUachtarán Mheiriceá Bill Clinton, an t-iar-Rúnaí Stáit Meiriceánach, Hilary Rodham Clinton, iarPhríomh-aire na Breataine Tony Blair agus an t-iarThaoiseach Bertie Ahern san áireamh. Bhí Uachtarán na Stáit Aontaithe Joe Biden sa Tuaisceart freisin don chomóradh, agus thug sé óráid spreagúil ann. Thug beagnach gach duine thuasluaite óráid freisin, ach ba í óráid Mitchell an ceann ab fhearr liom.  

Óráid Mitchell

Ag an gcomhdháil, tugadh aitheantas do na páirtithe a léirigh misneach agus iad ag déileáil le naimhde. Bhí brú indíreach freisin ar an DUP filleadh ar Stormont agus Tuaisceart Éireann a chur ag obair.  Thar na trí lá ba iad na téamaí ná, ‘Machnaimh, Athnuaigh, Athshamhlú’.  Chuir Mitchell tús leis an gcomhdháil agus leis a hóráid spreagúil, leag sé síos an chaoi a mbeadh cúrsaí an chuid eile den chomóradh.

“Deirim anois, le ceannairí Thuaisceart Éireann faoi láthair agus amach anseo: Is iomaí na difríochtaí eadraibh i do stair agus i do pholaitíocht. Ach tá go leor ann freisin chun sibh a thabhairt le chéile, chun leanúint ar aghaidh leis an rud a thosaigh do réamhtheachtaithe ceathrú céid ó shin!” arsa Mitchell.

Lean sé ar aghaidh: “Ní comhartha laige é do chuid difríochtaí a réiteach ar bhealaí daonlathacha agus síochánta. A mhalairt ar fad, is comhartha é a léiríonn neart agus gaois. Agus léiríonn sé go soiléir toil fhormhór mór mhuintir Thuaisceart Éireann.”

Ag meabhrú dó an lá ar aontaigh na páirtithe leis an mbeart, dúirt sé: “Ar an lá sin d’oscail an stair í féin chun dóchais. Dhiúltaigh muintir Thuaisceart Éireann foréigean polaitiúil mar an bealach chun a gcuid difríochtaí a réiteach. Tá sé soiléir nach bhfuil siad ag iarraidh filleadh ar an bhforéigean. Ní anois. Ní riamh,” a d’áitigh sé.

“Táthar ann nach bhfuil sásta aon chomhghéilleadh a dhéanamh choíche. Dóibhsean, is comhartha laige é aon chomhréiteach a dhéanamh.  Ach deirim libh gur gá comhréiteach prionsabálta i sochaithe deighilte, agus go léiríonn sé creideamh i luachanna daonlathacha.  Más olc maith libh é, táimid go léir anseo le chéile. Ní mór neart, misneach agus fís chun aghaidh a thabhairt ar fhírinne na todhchaí, seachas a bheith ag cloí le miotais an ama atá caite.  Ó thús na dTrioblóidí go dtí 1998, maraíodh breis is 3,500 duine, agus gortaíodh 50,000 i bhforéigean seicteach. Sna 25 bliain ó thángthas ar an gcomhaontú bhí thart ar 164 bás ag baint le slándáil,” a dúirt an Seanadóir sular iarr sé ar a lucht éisteachta seasamh ina dtost chun cuimhneamh ar na híospartaigh ar fad.

Conclúid

Bhí teachtaireacht shoiléir ag an Seanadóir Mitchell agus ag an gcomhdháil féin gur sos cogaidh stairiúil a bhí i gComhaontú Aoine an Chéasta, ach cuireadh in iúl go soiléir freisin an méid oibre atá le déanamh go polaitiúil lena chinntiú nach bhfillfear ar na laethanta dorcha. Beidh sé níos deacra anois d’uireasa George Mitchell!

.

.

.

.

Séasúr an Dóchais

Séasúr an Dóchais

le | 2023/04/19 | Nuacht Náisiúnta, Polaitíocht, Stair

Séasúr an Dóchais!

Tá athmhúscailt ag tarlú chuile áit a gcaitheann muid súil. Tá na plandaí ag teacht chucu féin tar éis chodladh fada an Gheimhridh. Tá duilleoga úr ag péacadh go beoga ar na crainn agus na toir. Agus tá na héin a bhí imithe uainn le linn séasúr an fhuachta, chugainn arís anois agus iad lán croí agus dóchais. Tá na héin a d’fhan le linn na drochaimsire ag canadh go lán glórach agus iad ag fógairt theacht an tséasúir nua dúinn. Gan dabht, is séasúr an dóchais agus na hathbheochana é an t-earrach.  D’éirigh leis an bhfile dall Antoine Ó Raifteirí spiorad an Earraigh a léiriú sa dán ‘Cill Aodán’…

“Anois teacht an Earraigh beidh an lá dul chun síneadh,

Is tar éis na Féil’ Bríde ardóidh mé mo sheol,

Ó chuir mé i mo cheann é ní stopfaidh mé choíche

Go seasa mé thíos i lár Chontae Mhaigh Eo.”

Chuir teacht an Earraigh fuinneamh agus spreacadh i gcroí an fhile agus é ar deoraíocht i gContae na Gaillimhe. Músclaíodh fonn taistil agus cumha i ndiaidh an bhaile i gcroí an fhile bhoicht daill, bíodh nach raibh ann ach fís gan fíoradh.

Níl le déanamh againne ach féachaint ar stair ár dtíre le go dtuigfimid gur músclaíodh spiorad agus fonn na saoirse inár muintir féin le teacht na Cásca, níos mó ná céad bliain ó shin anois.

Éirí amach na Cásca 1916

Ní de thimpiste a roghnaigh ceannaire na reibiliúnach Patrick Pearse an Cháisc mar an t-am is fearr chun Poblacht na hÉireann a fhógairt. Tar éis na gcéadta bliain de dhaorsmacht Gall, theastaigh ón bPiarsach go bhfaigheadh an náisiún athnuachan na Cásca ar bhealach cosúil leis an aiséirí féin.  Ar dtús rinne muintir na tíre magadh ar bharúil an Phiarsaigh, ach roimh i bhfad thuig siad cad a bhí i gceist aige agus sheas siad go cróga ar son a fhís.

Thosaigh an t-éirí amach ar 24 Aibreán, 1916 agus chríochnaigh sé ar 29 Aibreán, 1916.  Baill de Bhráithreachas Phoblacht na hÉireann, baill d’Arm Saoránach na hÉireann agus baill Cumann na mBan a d’éirigh amach I gcoinne riail na Breataine in Éirinn. Ba é an chéad éirí amach in Éirinn ó éirí amach 1798 é.

Ar dtús, bhí sé beartaithe ag na hÉireannaigh na mílte reibiliúnach a bheith acu. Ach gabhadh fear darbh ainm Sir Roger Casement ar an mbealach ar ais ón nGearmáin le gunnaí agus dá bhrí sin níor ghlac ach thart ar 1,250 páirt san éirí amach. Astu seo chuaigh thart ar 300 isteach in Ard-Oifig an Phoist (GPO) i mBaile Átha Cliath faoi cheannas Phádraig Mac Piarais agus James Connolly. Ghlac grúpaí eile seilbh ar chodanna éagsúla den chathair, Faiche Stiabhna, Óstán an Shelbourne, Boland’s Mills agus Jacobs Factory san áireamh.

Tharla an troid ba mheasa i Muilte Bolands nuair a thosaigh Éamon de Valera agus a chuid reibiliúnach ag lámhach ar shaighdiúirí na Breataine ar a dtugtar Sherwood Foresters agus iad ag tuirlingt sa chathair. Mharaigh an lámhach sin thart ar 200 duine agus gortaíodh go leor eile. Tharla troid mhór freisin i bhFaiche Stiabhna agus cailleadh méid mór Éireannach ann. Tar éis sé lá bhí na hÉireannaigh traochta agus bhí siad á lámhach ag píosaí ollmhóra airtléire a bhí suite ar long Bhriotanach ar a dtugtar HMS Helga. Buaileadh Ard-Oifig an Phoist go dona agus ba ghearr gur ghéill na hÉireannaigh. Lámhachadh seisear déag de cheannairí na hÉireann ag scuad lámhaigh tar éis an Éirí Amach.  Chuir sé sin isteach go mór ar mhuintir na tíre, mar ba shárú iontaoibhe ag rialtas na Breataine é sin, dar leo.  As sin amach, ní raibh muintir na hÉireann sásta a bheith faoi smacht ag Impireacht na Breataine níos mó, agus ní haon ionadh gur bhris Cogadh na Saoirse amach i 1919. Lean an cogadh ar aghaidh go dtí 1922, nuair a rinne ceannairí Shinn Féin agus Feisirí na Breataine conradh síochána. Seachas na Sé Chontae i gCúige Uladh (ina raibh tromlach Aontachtach), rinneadh Éire ina tír féin.

Conclúid

Tá go leor athraithe in Éirinn ó bhí an fhís náisiúnta ag an Piarsach agus gan dabht bheadh ionadh air an tír s’againne a fheiceáil sa lá atá inniu ann, go háirithe maidir le saibhreas na tíre sa lá atá inniu ann, i gcodarsnacht shuntasach leis an mbochtaineacht a bhí ann i rith a shaoil féin. Is dócha nach mbeadh an Piarsach róshásta le staid na Gaeilge, ach an oiread! Ach bíodh sin mar atá, caithfimid a bheith buíoch den Piarsach agus go leor Éireannaigh eile freisin, maidir leis a bhfís go mbeadh ár dtír féin againn. Agus nach é um Cháisc an t-am is fearr dúinn na laochra sin agus ár neamhspleáchas a cheiliúradh!

.

.

.

.

.

.

.

.

gaGaeilge
gaGaeilge en_USEnglish