San alt deireanach, shroicheamar ár ‘Shangri-La’, nuair a chuamar isteach sa bhialann i Phantom Ranch. Ní raibh ach fadhb amháin againn – bheadh orainn an tearmann sin a fhágáil gan mhoill. Bhí an ghrian neamhthrócaireach ag fanacht linn, agus ag dul ó neart go neart san idirlinn. Faoi dheireadh, sheas ár gceannaire suas – fear meánaosta miotalach darb ainm Joe – agus spreag sé muid chun gnímh.

“Tá sé ag druidim ar a naoi a chlog cheana féin. Tá 16 ciliméadar déanta againn, agus 23 fós le déanamh. Agus ní bheidh mórán scátha le fáil ar an treo suas. Beidh sos againn tar éis 11 ciliméadar, agus uisce ar fáil ansin. Faigh uisce anois, agus cuir uisce ort féin agus ar do bharréidí, hataí gréine agus scaifeanna. Ar aghaidh linn!”

Sheasamar go léir suas, agus amach linn. Bhí sé amhail is go ndeachamar isteach in oigheann the, agus baineadh stangadh asainn. Rinneamar mar a dúirt Joe, agus ar ais ar an gcosán linn gan mhoill. Cé go raibh sé níos teo ná mar a bhí, bhíomar maith go leor fad is a bhí uisce fós orainn. Bhí scáth ann ar feadh tamaillín, agus ballaí ingearacha ildathacha gar dúinn ar an dá thaobh, ag feidhmiú mar scáth ón ngrian. Ar an drochuair, níor mhair sé i bhfad, agus bhí orainn siúl amach faoi ghrian lasrach arís. Agus an teocht ag ardú i gcónaí. Ó am go ham, bhíomar in ann ár gcuid éadaí a fhliuchadh, agus muid féin a fhuarú sa sruthán in aice an chosáin, sruthán darb ainm Bright Angel Creek. Faoi dheireadh, bhí Campa Cottonwood le feiceáil os ár gcomhar amach, amhail is gur mearú súl a bhí ann. Thógamar sos beag ann – líonamar le huisce, d’fhliuchamar muid féin, agus ghearramar greim tapa. Leanamar ar aghaidh ansin go dtí ‘Roaring Springs’. Cheapfá gurb eas traidisiúnta é, ach ní bheadh an ceart agat. Tagann an t-uisce amach go láidir as balla carraige, ag sileadh síos an fhána cosúil le heas, ach is tobar nádúrtha é i ndáiríre. Cruthaíonn sé fuaim leanúnach mhór cosúil le heas freisin – cúis a ainm. Is é ‘Roaring Springs’ príomhfhoinse uisce do dhá imeall an chainneoin trí píblíne tras-chainneoin. Bhailíomar le chéile ann agus labhair Joe linn arís. “Beidh sé deacair as seo amach,” a dúirt sé. Éiríonn an cosán an-ghéar, agus beimid ag siúl i réimse i bhfad níos airde, suas go dtí 2,500 méadar. Tá an t-imeall seo 300 méadar níos airde ná an t-imeall eile. Mar sin, fanaimis le chéile as seo amach, le Donncha chun tosaigh agus mise chun deiridh. Lig do Dhonncha an luas a leagan síos don dreapadh, agus má bhíonn fadhb ar bith ag aon duine, stad agus fan liom. Tá sé ríthábhachtach do dhóthain uisce a ól. Beidh tú in ann uisce a fháil go héasca as seo amach, agus beidh uisce breise agamsa freisin, más gá. Beimid ar an gcosán suas go ceithre uair a chloig. Anois, ádh mór orainn go léir, agus ar aghaidh linn!”

Thosaigh an obair i ndáiríre ansin.

Ó Roaring Springs go dtí an t-imeall ó thuaidh

Sa 6 ciliméadar a bhí fágtha againn, d’éiríomar in airde ó 1,500 go 2,500 méadar – sin fána ghéar. Níl an cosán gar don Bright Angel Creek níos mó, agus mar sin ní rabhamar in ann ár n-éadaí a fhliuchadh. É sin go léir gan scáth agus le hardteocht dhúshlánach agus beagnach dofhulaingthe le brath — go dtí an míle deireanach, nuair a fuaireamar scáth ag dul tríd an bhforaois a mhaolaigh an teas de réir a chéile. Bhíomar go léir ag streachailt ar an gcosán, agus bhí orainn sosanna a thógáil go mion minic, mar buaileadh tinn duine amháin nó duine eile ar an tslí. Bhí Joe go hiontach sna cásanna sin – thug sé cabhair dúinn go léir agus spreag sé muid leanúint ar aghaidh de réir a chéile. Bhí fonn múisce orm féin uair amháin, agus thug Joe píosa oráiste dom, agus shuigh sé síos liom ar feadh tamaillín, go dtí gur tháinig mé chugam féin arís. Chuir sé in iúl dom go dtarlaíonn a leithéid do beagnach gach duine, de bharr meascán airde, teocht agus stró ar do chorp agus é ag obair an-dian.

An t-imeall!

Faoi dheireadh, bhaineamar an t-imeall amach, agus shuíomar go léir síos tar éis cúpla fhéinphic a thógáil. Bhíomar go léir sásta ach tuirseach traochta ag an am céanna, agus bhí an-áthas orainn Anne (duine dár ngrúpa nach ndearna an tsiúlóid linn) a fheiceáil ag teacht inár dtreo ina veain. Léim sí amach, agus rinne sí comhghairdeas ó chroí linn. “Tar isteach sa veain,” a dúirt sí, rud nach raibh uirthi a rá arís. Isteach linn go léir ar luas lasrach, agus bhíomar an-sásta nuair a thug sí buidéal uisce fhuair do chách. “Conas ar éirigh libh?” a d’iarr sí orainn, agus d’fhreagair Joe. “Cé go raibh teas damanta ann, agus cé go raibh fadhbanna beaga ag gach duine againn, rinne an fhoireann go léir éacht, ag teacht slán faoi dheireadh. Lá fada a bhí ann, ach ceapaim go bhfuil cith folctha deas at teastáil ag gach duine againn, roimh bhéile deas sa bhialann iontach sa Grand Canyon Lodge. D’aontaíomar go léir leis agus go deimhin bhí cith folctha deas againn agus béile iontach freisin. Bhí scéal i ndiaidh scéil á n-insint againn agus bhíomar go léir sásta leis an éacht iontach a bhí déanta againn. Níor chuala mé faic faoi shiúlóid eile trasna an chainneoin, agus níor ardaigh mise an t-ábhar ach an oiread. Níorbh é sin an t-am a bheith fiú ag smaoineamh ar shiúlóid mhór eile mar seo, agus ár gcoirp fós ag fulaingt tar éis an chinn seo! Ag an am céanna, bhí a fhios go maith againn go mbeimis ar ais le chéile arís ag siúl trasna an chainneoin álainn seo roimh i bhfad. Rith sé liom freisin go raibh mé ag féachaint ar an talamh an chuid is mó den am nuair a bhíomar ag teacht aníos, agus go mbeadh orm an tsiúlóid a dhéanamh arís chun an fhadhb sin a réiteach!

Ag deireadh an ailt dheireanaigh, bhí grúpa siúlóirí bailithe le chéile ag tús na siúlóide ag a ceathair a chlog ar maidin, mise san áireamh. Bhíomar at tí imeacht ón imeall ó dheas go dtí an t-imeall ó thuaidh, gléasta inár gcathéide. Seaicéad clúimh, péire miotóg, bairéidín, briste agus bróga siúlóireachta le micr-spící orm. In ainneoin sin, bhí mé fós préachta leis an bhfuacht.

Thosaíomar ag siúl síos sa chainneon, ár gceannlampaí ar siúl againn. Cosán crochta a bhí ann i gcónaí, ach bhí lomáin d’adhmad giúise leagtha ar an gcosán mar chéimeanna, cosúil le trasnáin ar iarnród. Is é a bpríomhchuspóir ná cobhsaíocht an chosáin, go háirithe sna codanna géara. Ach baineann siúlóirí úsáid astu freisin, cé go bhfuil siad i bhfad ó chéile uaireanta.

Ní raibh a fhios agam faoi ag an am, ach tá leagan amach an chosáin go hiontach ó thaobh áiteanna scíthe agus uisce de. Tá áiteanna scíthe nó/agus uisce ar fáil gach dhá chiliméadar go leith ar an tslí síos go dtí an Colorado. Siúlann tú trí chiliméadar go leith níos mó, agus tar éis duit an Droichead Airgid (Silver Bridge) a thrasnú, sroicheann tú Phantom Ranch– leigheas ar shúile tinne agus áit a bhfuil gach uile áis ar fáil – lena n-áirítear uisce, earraí bia agus dí, béilí te, agus fiú lóistín.

Thóg mé cúig lítear uisce liom ar an tsiúlóid, nach raibh gá leis. Níl sé go maith an iomarca meáchain a iompar. Ach imreoir céad bhliana a bhí ionam agus bhí orm a lán rudaí a fhoghlaim fós faoin siúlóireacht. Ar an gcéad dul síos, níl sé go maith meáchan breise a iompar. Ar an dara dul síos, ní ólann tú an méid céanna ag dul síos agus a ólann tú ag teacht aníos – go háirithe mura bhfuil sé róthe ag dul síos. Ar an tríú dul síos, má bhíonn uisce ar fáil ar an tslí, is fiú é sin a chur san áireamh freisin. Ach is fearr a bheith ródhícheallach ná faillí a dhéanamh!

Tar éis tamaill bheag, agus muid breá teolaí, bhaineamar dínn na seaicéid. Tar éis tamaillín eile, nuair nach raibh aon leac oighir fágtha ar an gcosán, bhaineamar dínn na micr-spící. Ansin, nuair a d’éirigh an ghrian, bhaineamar dínn ár gceannlampaí freisin. Bhí teocht timpeall 20ºC ann agus bhíomar go léir deas compordach. Thógamar sos beag ag an tríú stad chun dul go dtí an leithreas agus chun ár gcuid uisce a athlíonadh más gá. Bhí greim gasta againn ansin agus ar aghaidh linn go dtí an abhainn. Bhí teocht 28ºC ann nuair a shroicheamar an Colorado. Ní raibh sé compordach níos mó, ach níor stad an teocht ag éirí ach an oiread. Nuair a shroicheamar Phantom Ranch, bhí teocht 35ºC ann – a dhiabhail! Ansin, chuamar isteach doras na bialanna ina raibh aerchóiritheoir ag gnúsacht go hard i mbun a hoibre deacra. Shéid aer iontach úr as inár dtreo, agus bhí sé go breá a bheith in ann fuarú mar sin ar feadh tamaill, agus líomanáid oighrithe á n-ól againn ag an am céanna. Thosódh an tsiúlóid i ndáiríre tar éis an tsosa!

Ach roimhe sin – ní dúirt mé aon rud faoi na radhairc faoin imeall. I ndáiríre, bheadh sé deacair é sin a dhéanamh i gceart. Is leor a rá go bhfuil na radhairc beagnach osnádúrtha. Gearradh tolláin dhoimhne tríd an gcarraig síos cúpla ciliméadar go dtí an Colorado, abhainn atá fós i mbun na hoibre sin. Ag tosú amach ar an Bright Angel Trail ón imeall, mothaíonn tú mórgacht na cruinne, agus Bealach na Bó Finne le feiceáil go soiléir thuas sa spéir. Le héirí na gréine, imíonn na réaltaí de réir a chéile agus tagann solas ar áilleacht na mballaí ollmhóra thart timpeall ort, agus tú ag dul síos, céim ar chéim, isteach sa radharc féin. Is ionann é sin agus a bheith ag siúl siar trí shraitheanna an ama féin. Bíonn dathanna difriúla ar na carraigeacha éagsúla:

• Kaibab Limestone (sraith aolchloiche) – bán liath, 270 milliún bliain d’aois
• Toroweap Formation (sraith mheasctha) – liath donn, 273 milliún bliain
• Coconino Sandstone (ciseal gainmheachchloiche) – bán gainmheach, 275 milliún bliain
• Hermit Shale (sraith scailchlóiche) – rua dorcha, 280 milliún bliain
• Supai Group (sraith mheasctha) – raon rua go donn, 285–315 milliún bliain
• Redwall Limestone (sraith aolchloiche) – liath gorm – tagann dath dearg isteach ón cré-iarainn i sraitheanna níos uachtaraí ach go háirithe ón Supai Group – 340 milliún bliain
• Muav Limestone (sraith aolchloiche) – liathghlas, 505 milliún bliain
• Bright Angel Shale (sraith scailchlóiche) – glas olóige, 515 milliún bliain
• Tapeats Sandstone (ciseal gainmheachchloiche) – donn órga, 525 milliún bliain

Tagann ciseal ar chiseal de charraig i láthair go géar agus na dathanna láidre ag baint leo: liath, donn, bán, rua, gorm, glas agus órga agus iad go léir ag athrú i gcónaí leis an solas. Agus tú ag druidim leis an gcainneon istigh, feictear beanna géara agus túir nádúrtha le spuaiceanna arda barrchaolaithe os do chionn agus iad cosúil le teampaill ársa, múnlaithe ag uisce cumhachtach na Colorado. Agus ansin, faoi dheireadh, nochtar an abhainn mhaorga féin . D’fhág tú an domhan coitianta ar an imeall agus diaidh ar ndiaidh chuaigh tú isteach i nduibheagán domhain eile ar fad, lán de dhraíocht nádúrtha nach bhfuil le feiceáil aon áit eile. Téann sé i bhfeidhm go mór ort. Cé go mbraitheann tú an-bheag, leathnaítear d’intinn ag an am céanna. Ritheann sé leat gur eispéireas spioradálta é seo freisin, agus bíonn tú go hiomlán i dtiúin leis an nádúr anseo ag bun an chainneoin. …Tuilleadh le teacht.

Chuaigh mise agus mo bhean chéile ar oilithreacht go dtí an Cainneon Mór (Grand Canyon) in Arizona an tseachtain seo caite. Déanta na fírinne, is gnáthchuid dár saol anois é – fillimid ann gach bliain ag an tráth céanna. Uaireanta, bíonn sé deacair an t-am a fháil, ach déanaimid ár seacht ndícheall dul ann in ainneoin deacrachtaí an tsaoil.

Cén fáth, a deir tú? Lig dom do cheist a fhreagairt le ceist eile: an raibh tú ann riamh? Má bhí, is fusa a mhíniú. Mura raibh, mholfainn duit dul ann más féidir – agus geallaim nach mbeidh aiféala ort. Níl a leithéid d’áilleacht fhairsing le feiceáil in Éirinn. Is fiú an tairbhe an trioblóid. Agus má théann tú ann, is féidir leat cuairt a thabhairt ar Vegas ar an turas céanna! Agus fós níl deireadh leis an scéal.

Méid an Chainneoin Mhóir

Is ceann de sheacht n-iontas nádúrtha na cruinne é an Cainneon Mór. Seasca milliún bliain ó shin, d’éirigh na Sléibhte Creagacha agus Ardchlár Colorado, a bhfuil an Cainneon Mór ina chuid díobh, as gníomhaíocht theicteonach. Diaidh ar ndiaidh, ghearr an Abhainn Colorado a bealach tríd an gcarraig ársa, ag tochailt níos doimhne i gcónaí.

Sa lá atá inniu ann, is cainneon géarthaobhach é – 446 km ar fhad, suas le 29 km ar leithead, agus 1,857 méadar ar doimhneacht. Clúdaíonn sé achar ollmhór de 5,000 km² – sin leath mhilliún heicteár.

Ní furasta é sin a shamhlú. Chun é a chur i gcomhthéacs: samhlaigh Contae Chill Chainnigh, Port Láirge agus Ceatharlach le chéile – agus gach aon orlach clúdaithe ag cainneon domhain amháin. Agus bheifeá in ann beagnach dhá Chorrán Tuathail a cheilt sa doimhneacht ón mbarr anuas.

Cé go bhfuil cainneoin mhóra eile ar domhan, is é an Cainneon Mór an ceann is cáiliúla. Tagann thart ar 5 mhilliún duine ar cuairt chuige gach bliain. Is radharc é ón imeall a chuireann an tsúil ina tost. Téann formhór na gcuairteoirí chuig an imeall theas – níl sé chomh hiargúlta leis an imeall thuaidh.

Fanacht ag Óstán Bright Angel

Nuair a chonaic mé an Cainneon den chéad uair, ba bheag nár sheas mo dhá shúil i mo cheann le hiontas. Rud amháin is ea é a fheiceáil ar Instagram nó ar an teilifís – ach scéal eile ar fad é bheith i láthair. Baineann sé an anáil díot.

Tar éis na chéad chuairte ar an imeall theas, bhí mo bhean chéile agus mé féin gafa go hiomlán leis. Tá draíocht ann – ní amháin sa chainneon féin, ach i sráidbhaile ciúin an imill freisin (Grand Canyon Village). Is aoibhinn linn fanacht sa sráidbhaile in Óstán Bright Angel – i gcábán beag adhmaid ar imeall an chainneoin.

Tá siopaí, bialann agus teach tábhairne san óstán – gach rud a bheadh ag teastáil uait. Bíonn deis agat dinnéar breá a bheith agat, agus ansin siúlóid agus an ghrian ag dul faoi – ábhar foirfe don chéad fhéinphictiúr eile!

Na hUllmhúcháin don Trasnú

Tar éis roinnt blianta ag fanacht ar an imeall, chualamar faoi shiúlóid eisceachtúil a rinne cara linn – trasnú iomlán ón imeall theas go dtí an t-imeall thuaidh, timpeall 40 km ar fad.

Ní hé dul síos is dúshlánaí – is é teacht aníos ar an bhfána ghéar, go háirithe le teas an tséasúir. Nuair a chuala mé faoin tsiúlóid seo, agus in ainneoin na ndeacrachtaí a luaigh sé, d’iarr mé dul leo – agus glacadh liom gan mhoill.

Thosaigh mé ag traenáil dáiríre. Bhí sléibhte in aice láimhe agus rinne mé siúlóid mhór gach deireadh seachtaine – idir an airde agus teas an fhásaigh.

Aisteach go leor: Sa Chainneon Mór, is féidir leat dhá aeráid a bhlaiseadh laistigh de lá amháin – reo ag barr an chainneoin, le teas fásaigh suas le 40°C ag an mbun. Mar sin, teastaíonn ullmhúchán cuimsitheach – sraitheanna éadaí, straitéis do bhia, agus thar aon rud eile, bainistíocht uisce.

Má tá tú ag dul ‘rim-to-rim’ – is é sin ó imeall amháin go dtí an t-imeall eile, beidh tú ar an gconair ar feadh suas le 15 uair a chloig. Caithfidh tú plean a bheith agat don hiodráitiú – cé mhéad uisce atá le hiompar, cá bhfuil na pointí líonta, agus conas meáchan a chothromú. Tá 3–4 lítear riachtanach, ach meánn 4 lítear 4 chileagram.

An Lá Mór: Trasnú an Chainneoin           

Chas mé leis an ngrúpa siúlóirí níos déanaí sa bhliain mar a bhí eagraithe againn. Bhí timpeall deichniúr inár measc. Chaith muid cúpla lá ag an imeall thuaidh ar dtús chun dul i dtaithí ar an airde – 2,500 méadar.

Ag a ceathair a chlog ar maidin, i bhfianaise na réaltaí, chasamar le chéile agus chuamar chun bealaigh. Bhí an teocht faoi bhun reophointe ag an am, ach bhíomar ullmhaithe. Agus muid gléasta mar ba chóir, chuireamar ár gcosa ar chonair cháiliúil an Bright Angel Trail – agus isteach linn, sa Chainneon Mór.