Dírbheathaisnéis 12 – Jackie Robinson!

Dírbheathaisnéis 12 – Jackie Robinson!

Sa chaibidil dheireanach, bhí mé ag scríobh faoi laethanta saoire an tsamhraidh, agus cad a bhíodh á dhéanamh agam le linn na samhraí iontacha sin a shíneadh amach beagnach go deo ag an am. Ach ar an drochuair, ní thugann gach rud maith ach a sheal, agus faoi dheireadh bhíodh orm filleadh ar scoil. Bhíodh an t-athrú sin deacair go leor, mar ní hamháin dul ar ais ag freastal ar ranganna a bhíodh i gceist, ach bhíodh orm freisin mo chip agus mo mheanaí a bhailiú agus slán a fhágáil do mo theach is mo theaghlach go dtí na chéad laethanta saoire eile. Tar éis an tsamhraidh, bhíodh cónaí orm sa scoil ar feadh trí mhí go dtí go mbeadh sos maith agam um Nollaig. Bhíodh rud beag féinsmachta de dhíth orm tar slán as a bheith faoi ghlas chomh fada sin. Ach éagsúil le formhór na ndaltaí, a raibh orthu fanacht sa scoil gach deireadh seachtaine, bhíodh faoiseamh cúpla lá agam gach seachtain sa bhaile, rud ab aoibhinn liom.

Ba shaol uaigneach a bhíodh agam ar scoil, áfach. Leaid leochaileach a raibh asma orm a bhí ionam, agus mar sin ní raibh spóirt mhachaire ag teacht liom. D’fhás comrádaíocht mhaith idir na himreoirí peile agus iománaíochta, ach ní raibh an deis sin agam. D’imrínn liathróid láimhe agus cé nach raibh líon rómhór daltaí á n-imirt, bhí cúpla imreoir rialta eile ann agus a ndearna mé cairde dóibh dá bhrí sin.

B’aoibhinn liom saol an léinn, agus bhínn ag staidéar nó ag léamh gach seans a bhíodh agam. Sheas mé amach mar b’fhearr le beagnach gach dalta eile sa scoil a bheith taobh amuigh, ag imirt le chéile. Bhí cúpla dalta eile a raibh suim acu sna rudaí céanna liomsa, agus bhíomar an-mhór le chéile ón tús. Aithníonn ciaróg ciaróg eile, mar a deir an seanfhocal, agus bhí sé fíor i mo chás, gan dabht.

Mo chillín sa Suanlios

Sa chéad bhliain ar scoil bhí mé i suanlios beag Naomh Columba. Intreoir séimh a bhí ann, mar ní raibh ach deichniúr dínn, agus bhí maoirseoir againn – fear óg a bhí ag staidéar sa chliarscoil, darb ainm Jackie Robinson. Bhí mo chillín in aice an dorais, agus ní raibh mórán príomháideachais agam, ach ba chuma liom. Ba mise ar an dara bhuachaill ba bhige sa suanlios, agus bhíodh na daltaí eile ag pleidhcíocht le chéile roimh dúinn dul a chodladh gach oíche. De ghnáth ní bhínn páirteach sna cluichí sin, cé go mbíodh an buachaill ba bhige, Seán Ó’Cúiv, i lár an aicsin gach uair.  Bhí asma orm agus ní raibh mé róláidir, dá bhrí sin. Nuair a chloiseadh Jackie an screadach ag teacht amach an doras go dtí an seomra ina raibh sé féin, thagadh sé isteach agus shocraíodh sé síos muid. Ansin, mhúchadh sé an solas. Théimis a chodladh ar an toirt, mar bhíodh tuirse orainn tar éis na ranganna, an staidéir agus tar éis a bheith ag imirt agus ag rith aon seans a bhíodh againn.

Mar nach mbínn ag pleidhcíocht leis na buachaillí eile, tharraing mé a n-aird orm, agus bhídís ag cur ceisteanna orm ag iarraidh a thuiscint cén fáth nach raibh mé páirteach leo sna cluichí a bhíodh acu san oíche. Ní raibh mé ag iarraidh go mbeadh cuma an lagracháin orm, agus rinne mé leithscéal eile go raibh tuirseach orm nó rud éigin mar sin. Ach níor chreid na buachaillí focal de, agus thosaíodar ag caitheamh anuas orm gach oíche. Uair amháin, chonaic Jackie mé ag caochadh na súl chun cúl a choinneáil ar na deora. Bhí focal aige liom go discréideach, agus d’iarr sé orm cad a bhí ar siúl. D’inis mé dó go raibh na buachaillí eile sa suanlios ag seasamh le chéile i m’aghaidh, agus ag caitheamh maslaí liom agus ag tabhairt ainmneacha gránna orm. Sméid sé a cheann agus d’imigh leis. Is cuimhin liom fós gur stad na maslaí agus na hainmneacha roimh i bhfad. Thosaigh na buachaillí eile ag déanamh comhrá liom, agus tar éis tamaillín bhí mé ar mo chompord sa suanlios, agus ag gáire agus ag caint le gach buachaill ann.

An chéad uair eile a bhí torann ard sa suanlios, rith Jackie isteach chun stop a chur leis. D’fhéach sé go heolach orm, agus dúirt sé: “Agus tusa freisin, a Mhichíl – ar ais go dtí do chillín agus tóg do philiúr leat!” Leath meangadh mór gáire ar a aghaidh, agus amach an doras leis. Ba dhuine de na leaideanna mé anois, agus bhí mé an-bhródúil as sin.

Níl a fhios agam fós cad a rinne Jackie sa chúlra, ach tá sé soiléir go raibh cúpla focal aige le gach ceann de na leaideanna. Mar go raibh meas mór ag gach duine againn ar Jackie, d’éisteamar lena raibh le rá aige dúinn. Rinne sé an gnó i ngan fhios dom, ach ag an am céanna thuig mé go ndearna sé an gnó. D’fhoghlaim mé ceacht iontach atá ráite go maith ag ár sinsear: is iomaí slí chun beithíoch a fheannadh. Gan dabht, is í taidhleoireacht an tslí is fearr chun a dheimhniú go mbeadh suíocháin ann. Bhí saol níos fearr agam ar scoil tar éis sin, agus táim an-bhuíoch i gcónaí do Jackie as a ndearna sé dom.

Fibriliú Atriach – cuid 2!

Fibriliú Atriach – cuid 2!

Bhí mé chomh cróga le leon suas go dtí an lá roimh an obráid. Ach bhuail fírinne an scéil mé ansin, agus thuig mé den chéad uair gur obráid chroí a bhí i gceist. Thuig mé na focail níos luaithe ach níor thuig mé iad go pearsanta agus ag baint liom féin. Bheadh an obráid sin éasca do dhuine eile, ach anois thuig mé i gceart nach duine eile a bhí i gceist. B’fhéidir go bhfaighinn bás a dúirt mé liom féin. Ná bí amaideach, a dúirt guth eile i mo cheann. Is mionobráid atá i gceist, agus beidh mé ar ais abhaile tráthnóna amárach. Maith go leor, arsa an guth eile, má théann gach rud gan fadhb, ach b’fhéidir go mbeadh fadhb, agus cad a tharlódh ansin? Bhí an guth eile réidh leis. Tá tú chomh sábháilte le bille bainc, a mhic! Déanann Dochtúir Gibson an obráid ceannann céanna lá i ndiaidh lae, agus ní raibh fadhb mhór ag a othair riamh. Agus rud eile, d’inis sé duit faoin teicníc mháinliachta nua níos sábháilte fós atá á cleachtadh aige faoi láthair. Bíonn an obráid níos gairide, agus bíonn daoine ar ais ar a seanléim níos tapúla freisin. Tuigim arsa an chéad ghuth, ach nach féidir liom aon riosca a sheachaint agus leanúint ar aghaidh le mo réim cógas? Ach tá rioscaí ag baint leis an treo sin freisin. Tá do fibriliú atriach ag éirí níos measa le himeacht ama, agus is riocht a chiorraíonn do shaol é cheana féin. Ní hamháin sin, ach is dóichí ná a mhalairt nach mbeidh an dara rogha agat ach an obráid a fháil sna blianta tá amach romhainn. Sa chás sin seans maith nach n-éireodh chomh maith leis an obráid nuair a bheadh an galar níos measa ort.

 

Tuigim cad atá á rá agat a ghuth chiallmhar, agus cé go bhfuil mé fós buartha faoi, is é an rud ceart ach an obráid a fháil gan mhoill.

Leis sin chuaigh mé a chodladh agus ar maidin d’ullmhaigh mé chun dul isteach san ospidéal. Bhí lá troscaidh agam roimh an obráid de bharr go mbeinn ag dul faoi ainéistéiseach ginearálta.

Dúradh liom teacht isteach ag a haon déag a chlog. Tar éis leathuair sa seomra feithimh tógadh isteach sa seomra réamhrobráide. Chuir mé orm fallaing mháinliachta, agus ansin bhí orm fanacht. Bhí mo bhean chéile liom agus bhíomar in ann caint agus comhrá le chéile. Ar an drochuair, áfach, bhí cúpla cás deacair ag an máinlia a chuir moill ar m’obráid. Lá fada a bhí ann, agus ag a cúig a chlog tháinig an máinlia agus dúirt sé go raibh brón air go raibh moill ar mo chás, agus go mbeadh sé chun an obráid a dhéanamh ar aon nós, agus go bhfanfainn san ospidéal thar oíche. Bhí mo bhean chéile in ann dul abhaile mar sin, agus chuirfeadh an máinlia glaoch uirthi tar éis na hobráide.

Bhí mé stiúgtha leis an ocras agus spalptha leis an tart, ach ní raibh mé in ann bia nó deoch a bheith agam. Tar éis tamaill, chuir an ainéistéiseolaí é féin in aithne dom, agus chuir sé cúpla cheist orm chun cinntiú go raibh gach rud i gceart. D’inis sé dom faoin bpróiseas maidir leis an ainéistéiseach, agus go n-ionsáfaí tiúb i mo scornach chun cuidiú le m’análú le linn na hobráide.

Faoi dheireadh, timpeall a seacht a chlog san oíche, tógadh isteach mé san obrádlann agus ansin ar an mbord obráide. Bhí meaisíní móra ar gach taobh agus múr scáileán ag léiriú tomhas agus íomhánna de gach saghas. Bhí lucht leighis sa seomra freisin, agus bhí siad go léir an-ghnóthach ag déanamh tascanna éagsúla. Chuir duine amháin braiteoirí ar m’ucht agus ar mo dhroim. Ansin, cuireadh i mo luí mé. Bhí an ainéistéiseolaí suite ar mo chúl. Ní raibh an máinlia ann fós.

An chéad rud eile, bhí mé ar air sa seomra réamhobráide, agus i mo dhúiseacht. Dúirt altra liom go ndeachaigh gach rud go maith, agus go raibh mo chroí sa rithim cheart anois – rud a chonaic mé ar scáileáin in aice mo leaba. Tugadh go foirgneamh eile mé ar thralaí, agus isteach i seomra deas a raibh radharc deas uaidh de chathair San Diego. Bhí orm fanacht i mo luí ar feadh ceithre huaire, chun a chinntiú nach mbeadh aon fhadhb le m’artaire féimearach ag cur fola. Thug altra uisce agus bia dom (brioscaí). D’ith mé gach rud a bhí ann agus d’ól mé go leor uisce. Ní raibh mé in ann dul a chodladh de dheasca pian bheag a bhí orm i m’ucht. Thug an t-altra cógas dom chun mo phian a mhaolú, agus roimh i bhfad bhí mé in ann codladh.

Go moch ar maidin, d’ordaigh mé bricfeasta mór, agus d’alp mé siar é gan mhoill. Ansin, sheol mé téacs chuig mo bhean chéile, agus ansin chuir mé scairt gutháin uirthi. Bhí sí an-sásta scéal a fháil uaim, agus dúirt sí gur chuir an máinlia scairt uirthi tar éis na hobráide, ag rá go raibh sé sásta leis an obráid, agus go raibh mise ag téarnamh.

Tháinig mo bhean chéile go dtí an t-ospidéal, agus faoin am lón bhíomar seiceálaithe amach agus ar ár slí abhaile. Bhí ordaithe iarobráide faighte agam, agus ba é an príomhordú ná é a ghlacadh go réidh ar feadh seachtaine – gan aon aclaíocht a dhéanamh seachas siúl, agus gan aon rud trom a thógáil. Lean mé na treoracha gan aon cheist, agus ní raibh aon fhadhb agam. Thosaigh mé ar ghnáthimeachtaí an tsaoil ansin, aclaíocht san áireamh. Ní raibh fadhb ar bith agam ach a mhalairt ar fad. Bhraith mé níos fearr ná riamh, agus bhí mé in ann gach rud agus níos mó a dhéanamh tar éis na hobráide ná mar a bhí roimhe. Tá sé ag druidim le dhá mhí ón obráid agus é seo á scríobh agam, agus tá mé ag dul ó neart go neart ó thaobh fuinnimh de. Má bhíonn aon neamhrialtacht i rithim do chroí, mholfainn duit dul go dtí an dochtúir gan mhoill. Agus má bhíonn fibriliú ort, bí cinnte ceist a chur ar an speisialtóir maidir le heisidiú. D’fhéadfadh an obráid sin do shaol a athrú go radacach agus do shláinte a thabhairt ar ais duit. Agus ná bí buartha faoi, is fiú an tairbhe an trioblóid, gan dabht ar bith!

 

 

 

 

 

 

 

 

Fibriliú Atriach – cuid 2!

Fibriliú Atriach – cuid 1!

Nóiméad amháin, mhothaigh mé go maith. Ansin, gan aon rabhadh, bhí sé amhail is gur rug lámh láidir greim docht ar mo chroí agus thosaigh á chroitheadh agus á fháisceadh go fiáin. Bhí fadhb mhór agam! Chuamar go dtí Ospidéal Ginearálta Naomh Lúcás i gCill Chainnigh gan mhoill, mo bhean chéile ag tiomáint. Bhí go leor daoine eile ag feitheamh sa rannóg éigeandála, agus gach saghas ruda mícheart leo. Thóg sé ceithre huaire sula bhfaca mé an dochtúir agus bhí mo chroí socraithe síos faoin am sin. Bhí ardbhrú fola orm an chéad uair a sheiceáil an dochtúir mo bhrú fola, ach nuair a sheiceáil sé arís é, bhí sé ag an ngnáthleibhéal. Dúirt mé go raibh mé faoi strus, mar fuair m’athair bás le déanaí, agus ní raibh sé éasca dom déileáil leis sin. Dúirt an dochtúir liom gurb í sin an fhadhb, agus go raibh sé tábhachtach dom cleachtaí análaithe a dhéanamh gach lá, agus go gcuideodh sé liom strus an tsaoil a dhíbirt. Sin an méid!  Abhaile linn arís!

Dar liomsa, bhí an scéal gan réiteach fós, mar ní raibh a fhios agam cad a bhí mícheart liom. Rinne mé mar a mhol an dochtúir, rud a dhéanaim fós gach lá. Bhí go maith agus ní raibh go holc! Thángamar ar ais go California an tseachtain ina dhiaidh sin, agus leanamar ar aghaidh lenár ngnáthchúraimí. Thug sé muinín gan bhonn dom ar feadh tamaill, agus bhí mé ag ceapadh go raibh an ceart ag an dochtúir agus gur strus amháin a bhí ann. Ba ar éigean a bhí sé ligthe i ndearmad agam nuair a tharla sé arís. Bhí mé in ann dul go dtí mo dhochtúir an lá céanna, agus thóg sé leictreacardagram (ECG). Dúirt sé go raibh buille croí ag teacht róluath ó am go ham ach nach raibh fadhb leis sin. Chuaigh mé abhaile, ach níor mhothaigh mé i gceart. Rinne mé coinne eile le mo dhochtúir, agus thóg sé leictreacardagram eile. “Ó!’’ a dúirt sé. “Gabh mo leithscéal nach bhfaca mé é seo an uair dheireanach, ach tá fibriliú atriach ort nó ‘A-Fib’!”

“Sin a cheap mé, a dhochtúir!” arsa mise. “Tá fibriliú atriach i mo theaghlach agus ní haon ionadh go bhfuil sé orm anois.” Cuireadh ar aghaidh mé chuig cairdeolaí ansin. Rinne an cairdeolaí gach saghas teastais ar mo chroí – ECG, íomhá athshondais mhaighnéadach (MRI), macallagram (Béarla: echocardiogram) agus tástáil strus ar meaisín reatha. Bhí A-Fib orm fós, agus d’ordaigh an cairdeolaí cógas chun stop a chur leis an neamhrialtacht i rithim mo chroí. Thóg sé níos mó ná seachtain, ach faoi dheireadh chuaigh rithim mo chroí ar ais go rithim chuais, nó rithim rialta. Ansin, rinne an dochtúir amach oideas do chúpla cógas, antaithéachtach (Béarla: anticoagulant) san áireamh. Dúirt sé go raibh riosca i bhfad níos airde stróc a fháil ag daoine a raibh A-Fib orthu.

Lean mé ar aghaidh mar sin ar feadh cúpla bliain, nuair a tharla eipeasóid A-Fib arís. Rinne an dochtúir amach oideas do chógas, agus nuair a thóg mé é stad sé an A-Fib. Dúirt sé liom an cógas sin a thabhairt aon uair a bheadh A-Fib orm. Ar dtús, ní raibh ach eipeasóid A-Fib orm ach cúpla uair sa bhliain. Ach de réir a chéile, tharla an A-Fib níos minice. Cé go raibh mé in ann stad a chur leis, ní raibh sé go deas a bheith in A-Fib. Bhraith mé míchompordach agus imníoch aon uair a bhíodh A-Fib orm, agus thóg sé trí nó ceithre huaire don chógas stad a chur leis.

Faoi dheireadh, dúirt an cairdeolaí go raibh sé in am dom casadh leis an leictrifiseolaí (Béarla: electrophysiologist). Is speisialtóir é leictrifiseolaí, le saineolas aige nó aici faoin gcóras leictreach sa chroí. Rialaíonn an córas sin ráta bhuille croí chomh maith le crapadh agus ligean matán an croí. Nuair a bhíonn A-Fib ort, bíonn fadhb leis an gciorcad leictreach sa chroí, ionas nach mbuaileann do chroí go rialta mar is gnáth. Mar sin, ní oibríonn an croí chomh maith agus ba cheart dó a dhéanamh, ó thaobh imshruthú na fola de. Bíonn gearranáil agus tuirse ort dá bhrí sin, chomh maith leis an míchompord san ucht.

Chonaic mé an leictrifiseolaí gan mhoill, agus rinne sé athbhreithniú ar thorthaí na tástála a bhí déanta agam leis an gcairdeolaí. Fear macánta, deisbhéalach is é Dochtúir Gibson, agus dúirt sé gur féidir liom leanúint ar aghaidh leis an gcógas, más mian liom. Ach dúirt sé go raibh rogha eile agam freisin, is é sin eisídiú (‘ablation’ as Béarla) a fháil. Mhínigh sé dom ansin cad a bhí i gceist leis an ngnáthamh leighis sin. Bheinn faoi ainéistéiseach ginearálta le linn na hobráide. Chuirfí cataitéar isteach san artaire féimearach, agus ansin suas an artaire agus isteach i mo chroí. D’úsáidfí bíoga fuinnimh leichtrigh (Béarla: pulses of elecrical energy) chun an fíochán galrach (Béarla: diseased tissue) sa chóras leictreach an chroí a mharú. Bheadh seans maith ansin go mbeadh an A-Fib imithe go hiomlán nó ar feadh tamaill mhaith ar a laghad. “Tá an t-eolas agat anois, agus caithfidh tusa an cinneadh a dhéanamh!” arsa an Dochtúir Gibson liom. “Níl aon deifir ort – smaoinigh air, agus tar ar ais dom le do chinneadh ansin.” Ní raibh orm machnamh a dhéanamh. “Má tá seans maith agam fáil réidh leis an ngalar sin, fiú ar feadh tamaill, b’fhiú an tairbhe an trioblóid. Cé chomh luath agus is féidir an obráid a dhéanamh?” arsa mise.

..

Dírbheathaisnéis 11 – Raidió Luxemburg!

Dírbheathaisnéis 11 – Raidió Luxemburg!

Dírbheathaisnéis 11 – Raidió Luxemburg!

Nuair a bhí mé i mo scoláire cónaithe i gColáiste Chiaráin, b’aoibhinn liom na laethanta saoire, mar bhíodh seans agam a bheith i mo chónaí sa bhaile arís, ag baint sult as gach buntáiste a bhí ag baint leis sin – béilí blasta, leaba chompordach agus príobháideachas san áireamh. Chomh maith leis sin, bhínn in ann am a chaitheamh le mo theaghlach féin agus mo chairde féin. Agus bhínn in ann dul amach liom féin nó le mo chairde ag imirt cluichí agus ag déanamh na rudaí de gach saghas ar mhaith le daoine óga a dhéanamh. Bhíodh am agam leabhair a léamh agus breathnú ar an teilifís san oíche, agus ní bhíodh orm dul a chodladh róluath. I bhfocal amháin – bhíodh saoirse agam!

As na laethanta saoire go leor a bhíodh againn, ba iad laethanta saoire an tsamhraidh na cinn ab fhearr. Bhíodh sos trí mhí agam, bhíodh an aimsir go breá den chuid is mó, agus ní ghabhadh an ghrian síos go dtí a naoi nó a deich a chlog. Chonacthas dom nach mbeadh deireadh leis na laethanta saoire an tsamhraidh, ach faoi dheireadh dhruididís chun deiridh agus bhíodh orm bogadh ar ais go dtí an scoil.

Bhí dlúthchara agam darb ainm Tomás, a bhí cúpla bliain níos óige ná mise. Chaithimis gach samhradh le chéile agus bhímis in ann iománaíocht agus peil a imirt, mar bhímis ar an leibhéal céanna, agus ní imrímis iad mar spórt teagmhála. Sa tslí sin, bhíodh rochtain againn ar scileanna agus sásaimh an spórt. Théimis amach sa ghort taobh thiar de mo’ theach, le sliotar agus camáin agus bhímis ag imirt i gcraobh na hÉireann. Nó d’d’imrímis sacar sa ghairdín cúil, le geansaithe mar chuaillí. Aon uair a d’fheiceadh mo thuismitheoirí muid amuigh sa ghairdín ag ciceáil liathróide, bhuailidís siad ar an bhfuinneog agus iad ag screadach “Amach as an ngairdín, scriosfaidh sibh ár rósanna!” Ach ní stadaimis, mar nach raibh an Corn Domhanda ar siúl agus mé chun cic pionóis a scóráil. Go minic, bhíodh ár ndeartháireacha agus deirfiúracha ag imirt linn agus bhíodh an-chraic againn go léir.

Uaireanta, théadh Tomás agus mé féin ar eachtraí le chéile, agus barraíocht samhlaíochta againn. Bhí sean comhbhuainteoir a raibh cuma na scríbe air ina suí sa ghort taobh thiar de theach Thomáis. Chaithimis go leor ama ann gach samhradh. Dúinne, ní comhbhuainteoir a bhíodh i gceist, ach spásárthach ag taiscéaladh an réaltra. D’fhaighimis ár spreagadh ó ‘The Invaders’ agus ‘Star Trek’, sraitheanna ficsean eolaíochta a bhí á craoladh ag RTÉ ag an am. D’imíodh gach rud eile as radharc agus bhímis sa spás, ag troid le spásárthaigh eachtrán – agus an bua againn gach am! Thugaimis cuairteanna ar phláinéid nua agus chasaimis le heachtráin, idir chairde agus naimhde. Faoi dheireadh, chluinimis mam Thomáis ag scairteadh orainn agus dhúisímis ónár mbrionglóidí don lá sin. Ach bhímis ar ais ar an spásárthach an chéad seans eile a bhíodh againn.

Bhí teach iargúlta suas an bóthar amuigh faoin tuath, agus cé go raibh daoine ina gcónaí ann, ní bhíodh duine ar bith le feiceáil riamh ann. Bhí rud éigin mícheart, agus b’éigean dúinn spiaireacht a dhéanamh ar na comharsana sin, chun a fháil amach cad a bhí ar siúl acu. Bhí coill bheag in aice leis an teach, agus bhíodh Tomás agus mé féin inár bhfolach ann, ag iarraidh muintir an tí a fheiceáil. Is cosúil nach spiairí maithe muid mar, in ainneoin an t-uafás ama a chaithimis ag spiaireacht, ní fhacamar muintir an tí fiú uair amháin. Nó b’fhéidir go raibh siadsan ina spiairí proifisiúnta, agus ag déanamh monatóireacht orainn. Tar éis tamaill, d’d’éiríomar neirbhíseach agus tuirseach den obair sin, agus tháinig deireadh luath leis ár ngairmeacha bheatha mar bhleachtairí.

Thaitin popcheol go mór leis an mbeirt againn, agus b’aoibhinn linn a bheith ag éisteacht le ceol na linne ar Raidió Luxembourg ar 208 FM. Bhí raidió trasraitheora againn sa bhaile, agus gach tráthnóna Domhnaigh nuair a bhíodh an aimsir go breá, d’fhaighinn ar iasacht é. Théimis ar shiúlóid suas an bhóthair píosa go dtí áit chiúin iargúlta, trasna an bhóthair ón teach thuasluaite, mar a tharla. Shuímis síos agus chuirimis an raidió ar siúl ar 208FM, agus d’d’éistimis leis an ‘Top 20’ le Kid Jensen. Bhímis sna flaithis bheaga ag éisteacht leis an 20 amhrán a raibh an ráchairt ba mhó orthu an tseachtain sin. Is cuimhin liom ceoltóirí agus bannaí cosúil le: Don McClean, Slade, Gary Glitter, Gilbert O’Sullivan, Diana Ross, The Who, Winds, David Bowie, Mott the Hoople agus T-Rex chun ach sampla beag a lua. B’aoibhinn linn na fuaimeanna nua úra nua-aimseartha a chloisteáil ar an raidió sin, a raibh cuid mhaith acu ina n-éistphéisteanna. Fós féin, suas go dtí an lá seo, nuair a chloisim foinn as an am sin, tugann siad ar ais mé chuig laethanta m’óige – na fuaimeanna, na bolaithe, na radhairc agus na mothúcháin ó am atá imithe le fada. Go háirithe, nuair a chloisim ‘Get it on (bang a gong)’ ó T-Rex, bím i mo dhéagóir ar thaobh an bhóthair le mo chara Tomás, ag éisteacht leis an amhrán ar an raidió trasraitheora sin. Nach maith is cuimhin liom na laethanta sin. Níor inis mé an rud ba ghreannmhaire a tharlaíodh dúinn nuair a bhímis ag éisteacht leis an ‘Top 20’.  Ní bhímis inár n-aonar mar lucht éisteachta. Nuair a thiontaímis thart, bhíodh tréad bó ina seasamh ag an gclaí agus iad faoi dhraíocht an cheoil – díreach cosúil le Tomás agus mé féin!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Litir ó Mheiriceá – D.O.G.E!

Litir ó Mheiriceá – D.O.G.E!

Chruthaigh Donald Trump agus Elon Musk gníomhaireacht chomhairleach taobh amuigh de rialtas Stát Aontaithe Mheiriceá (SAM), a thabharfaidh comhairle do Trump conas méid mór caiteachais a ghearradh ó bhuiséad an rialtais fheidearálaigh. Cheap Musk ar dtús gur féidir leis $2 trilliún a ghearradh, ach d’admhaigh sé níos déanaí gur suim níos lú a bheadh i gceist. Ach ní bheidh sé éasca sciar maith a ghearradh – méid a dhéanfadh difríocht mhór. Chun é sin a thuiscint, is gá cúpla rud a mhíniú faoin mbuiséad feidearálach SAM.

Buiséad Feidearálach SAM

Tá buiséad de $6.75 trilliún ag an rialtas feidearálach don bhliain 2024. Tá an buiséad roinnte ina dhá chuid: caiteachas éigeantach agus caiteachas lánroghnach. Ní féidir caiteachas éigeantach a ghearradh siar, rud a dhearbhaigh Trump féin, más beag nó mór is fiú é. Sa chatagóir sin, cláir mar: sláinte (Medicare agus eile): 28%; slándáil shóisialach: 21%; cosaint: 18% agus aisíocaíochtaí ar an bhfiachas náisiúnta: 14%. Sin 81% den bhuiséad feidearálach, nó beagnach $5.5 trilliún as an $6.75. Fiú má ghearrtar amach gach rud sa bhuiséad lánroghnach (sochair d’iarshaighdiúirí, iompar, talmhaíocht, sochair dhífhostaíochta agus cúnamh tithíochta agus tuilleadh lena chois), ní bheadh ach $1.25 trilliún gearrtha agat. Ach ní bheadh sé réalaíoch gach rud lánroghnach a chur ar ceal.

Níl go leor ar eolas againn faoi cad atá ar intinn ag Musk maidir le gearradh siar. Dála an scéil, bhí Vivek Ramaswamy, iar-iarrthóir uachtaránachta agus billiúnaí ardteicneolaíochta, mar chomhpháirtí Musk ar dtús, ach tá sé ag fágáil an phoist sin chun seasamh sa toghchán gobharnóra in Ohio. Ach tá daoine eile, réaltaí ardteicneolaíochta cosúil leis an gcaipitlí fiontair, Marc Andreessen, ag obair le Musk i D.O.G.E. Ní bheidh aon easpa daoine cliste ann, gan dabht!

Pleananna D.O.G.E.

Scríobh Musk agus Ramaswamy go mbeadh laghdú ar líon na bhfostaithe ar fud an mhaorlathais fheidearálaigh” i gceist go príomha. Seachas sin, áfach, tá an scéal faoi bhrat rúndachta. Ní haon ionadh go bhfuil fainic ar fhostaithe feidearálacha i ngeall ar ar éiginnteacht atá ann ó thaobh a ngairme de. Is furasta a chreidiúint go bhfuil na fostaithe céanna faoi uamhan agus faoi eagla, go háirithe nuair a smaoiníonn siad faoi cad a rinne Musk le Twitter tar éis é a cheannach is é sin gearradh siar 80% dá fhostaithe a dhéanamh.

Ar an lámh eile, áfach, mar a fuair ceannairí na tionsclaíochta eile amach, tá difríochtaí suntasacha idir an rialtas agus earnáil na tionsclaíochta. Is tasc gan bhuíochas é aon ghné den rialtas a ghearradh siar fiú a athrú – ó líon na ndaoine go dtí an buiséad go dtí na leathanaigh rialacha sa chlár feidearálach.

Na dúshláin roimh D.O.G.E.

Ar aon nós, ní bheidh sé éasca do Musk agus a fhostaithe i D.O.G.E. a chuspóir a bhaint amach. Seo cúpla deacracht a bheidh acu:

 Ní shábhálfaí céatadán mór den bhuiséad le gearradh siar ar an líon fhostaithe. Fiú má chuireann tú deireadh le 25% de phoist fheidearálacha, ní shábhálfaí ach 1% den chaiteachas feidearálach.
 Ní ghlacfadh fostaithe feidearálacha go humhal le bheith scaoilte chun siúil. Tá milliún dóibh mar bhaill i gceardchumainn, a bheidh ag obair ar a shon chun a phoist a chosaint.
 Ní bheidh cumhacht faoi leith ag D.O.G.E. Ní bheidh D.O.G.E. in ann bata agus bóthar a thabhairt d’aon fhostaí feidearálach, mar níl an chumhacht sin acu. Is meitheal smaointe é D.O.G.E. a bheidh in ann moltaí a dhéanamh don rialtas. Beidh sé ar Trump iad a chur i bhfeidhm, agus caithfidh sé calcalas polaitiúil a chur san áireamh roimh aon chinneadh mar sin a dhéanamh.

Dúshlán eile!

Ní hé seo an chéad uair a rinneadh iarracht caiteachas feidearálach a ghearradh siar. Ag breathnú siar 50 bliain, níor laghdaíodh caiteachas feidearálach bliantúil ach cúig huaire, agus ní raibh aon laghdú níos mó ná 8% bainte amach. Tháinig na laghduithe sin i gcásanna speisialtatar éis an géarchéim airgeadais 2008-9, agus tar éis na pandéime 2020-2023. Fiú amháin sna hochtóidí faoi réim Ronald Reagan féin, a chruthaigh coimisiún chun an caiteachas feidearálach a laghdú agus a d’ordaigh dá chomhaltaí “obair ar nós fola gan staonadh,” mhéadaigh caiteachas gach bliain.

Conclúid

Is í Comhdháil na Stát Aontaithe atá i gceannas ar chaiteachas. Ar lámh amháin, deir a baill gur gá gearradh siar ar chaiteachas an rialtais, ach ar an lámh eile (agus cúis mhaith leis freisin!) níl siad sásta gearradh siar ar chaiteachas ina toghcheantair féin.

Cuireann sé sin D.O.G.E. i bponc, agus de réir a chéile tá an fhírinne lom á bhfoghlaim acu sa roinn sin. Dúirt Musk le déanaí gurb é gearradh $2 trilliún an cás is fearr a bheadh ann, agus cé go mbainfeadh sé triail as an gcuspóir sin a bhaint amach, seans níos fearr go sroichfidís $1 trilliún. Tá sé ar tí ag D.O.G.E. a fhostaithe féin a chur in ionad i ngníomhaíochtaí feidearálacha le tamaill mhaith, chun tuiscint níos doimhne a fháil ar a n-oibríochtaí agus a neamhéifeachtúlacht.

Tá sé mar chuspóir ag Musk agus D.O.G.E. an tasc a bheith déanta faoi Iúil 4, 2026. Sa tslí sin, má tá reachtaíocht de dhíth, beidh sé mhí ag an gComhdháil é a rith. Nuair a smaoiníonn tú ar cé chomh mór agus chomh casta is atá rialtas SAM, beidh gach nóiméad den am sin ag teastáil uathu i D.O.G.E. don tasc ollmhór agus ríchasta seo!

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

gaGaeilge