Kunza!

Kunza!

 

 

 

Ó am go ham, bíonn scéal spreagúil agam faoi athbheochan mionteanga áirithe nach bhfuil ach beo ar éigean. Tá scéal agam inniu faoi aiséirí mionteanga na nDúchasach sa Ghaineamhlach Atacama – mionteanga a d’imigh in éag dar le hUNESCO timpeall 1949 nuair a cheapadh nach raibh fiú duine amháin in ann í a labhairt.

Kunza

 

sceitse greannmhar sa seanscannán ‘Monty Python and the Holy Grail’. fear amháin ag iompar fir bhoicht ar a ghualainn, ag iarraidh é a chur ar chairt atá ag bailiú daoine marbha le linn na Plá Móire sa Bhreatain. Ach tá an fear bocht beo fós, agus deir sé “Níl mé marbh!” Líne cháiliúil í sin sa scannán.

 

Nuair a chuala mé faoin mionteanga ‘Kunza’, cuireadh an líne sin i gcuimhne dom. Mar is é an scéal céanna atá i gceist maidir le Kunza. Fógraíodh go raibh Kunza marbh ach bhí sí beo ar éigean. Tá cainteoirí Kunza ann fós, agus anois tá siad ag iarraidh an teanga a athbheochan.

 

Impireacht na Spáinne

 

Cainteoir Kunza is í Ilia Reyes-Aimani atá ag iarraidh an teanga a choimeád beo. Tá amhráin cumtha aici chun dathanna agus uimhreacha a mhúineadh do pháistí. Ball den treibh Atacameño í – treibh a sháraigh gach dúshlán leis na cianta cairbreacha. Maireann an treibh sa Ghaineamhlach Atacama – ceann de na háiteanna is tirime faoin spéir. na réileáin salainn, na haltáin agus na hósaisí faoi smacht ag na hAtacameño le níos mó na 11,000 bliain. Ach le teacht na Spáinneach sa 17ú haois, cuireadh brú mór ar a gcultúr agus a dteanga agus diaidh ar ndiaidh chuaigh an scéal sin in olcas. Is scéal é sin atá ar eolas go maith againn, nuair a chuireann impireacht cine cloíte faoi chos, ag iarraidh a theanga agus a chultúr a scriosadh, agus na Dúchasaigh a thabhairt chun sibhialta. An gcuireann sé sin dada i gcuimhne duitpobal na hÉireann agus Impireacht na Breataine, b’fhéidir? Don chéad uair, sa bhliain 1993, thug an tSile aitheantas do Bhundúchasaigh na tíre, leis an Acht Phobal Dúchais.

 

Ábhar riachtanach sa scoil

 

Ón bhliain 2017, tá dualgas dlíthiúil ar gach scoil sa tSile a bhfuil níos mó ná 20% daltaí dúchasacha ag freastal uirthi, teanga dhúchais a mhúineadh ann. I scoil amháin i gKalama, baile mianadóireachta lonnaithe in ósais san fhásach, múintear Kunza do dhaltaí suas go dhá bhliain déag d’aois. Deir Melissa Arenas Alabena, príomhoide na scoile, go bhfuil Kunza ar chomhchéim le haon ábhar eile sa scoil, agus go bhfuil sí bródúil go bhfuil daltaí na scoile ag foghlaim Kunza.

 

Thomas Finke

 

Tá Thomas Finke ag múineadh Kunza sa scoil sin. D’fhás sé aníos ag labhairt idir Spáinnis agus Kunza. Nuair a bhí sé féin ina dhalta ar scoil, bhíodh imní ar a mhúinteoirí mar d’úsáideadh sé focail agus frásaí nár thuig siad. Ní raibh a fhios acu go raibh sé ag labhairt Kunza! Fiú ar imeall an ghaineamhlaigh, bíonn na dúchasaigh in ann talmhaíocht inbhuanaithe a chleachtadh, Thomas Finke san áireamh. córas uisciúcháin á úsáid aige, agus cainéil uiscithe ag stiúradh uisce ó shruthán beag anuas trí geataí isteach i gcúpla cuibhreann, ina ndéantar diansaothrú ar arbhar Indiach ann. Tá teach gloine aige freisin, ina bhfásann cairéid, trátaí agus biatas. Ní ghlacann sé le measúnú UNESCO go bhfuil teanga Kunza marbh. Níl muid marbh, níl ár gcultúr marbh agus níl ár dteanga mharbh, a deir sé – agus is ardeiseamláir é féin den fhíric sin. Tá sé thar a bheith dearfach go mbeidh sé in ann cabhrú le hathbheochan na teanga, ach ag an am céanna glacann sé leis go mbeidh sé an-dúshlánach é a dhéanamh. Tomás ag cur beart le briathar, áfach, agus é ar tí cúrsa ar líne a sheoladh dóibh siúd atá ag iarraidh Kunza a fhoghlaim.

 

Celine Navadas

 

Tugann an fhianaise ar na machairí le fios go bhfuil an ceart ag Tomás agus go bhfuil Kunza fós beo. Gach bliain i mí Dheireadh Fómhair, glanann na fir na cainéil uisciúcháin le tionlacan amhráin as Kunza á gcanadh ag na mná. Is deasghnáth ársa é darb ainm ‘Talator’. Agus í anois ina seachtóidí, thosaigh Celine Navadas ag glacadh páirte sa searmanas bliantúil seo breis is leathchéad bliain ó shin, agus níl deireadh déanta fós aici!

 

Conclúid

 

Mar a deir an seanfhocal: Fonn a dhéanas fiach! Guímid gach rath ar na hAtacameño lena n-iarrachtaí a dteanga dhúchais a athbheochan – ach an oiread linn féin!

 

 

 

 

.

 

 

 

 

.

 

 

 

 

.

 

 

 

 

.

 

 

 

Cúpla Ceist orm!

Cúpla Ceist orm!

Tá togra a bhí idir lámha agam curtha i gcrích faoi dheireadh, agus tá mo shuíomh www.mickgb.com beo anois. Ar dtús, chuir mé an suíomh le chéile chun mo cholúin sheachtainiúla don ‘Kilkenny People’ a chur ar líne, ionas go mbeadh siad go léir ar fáil go héasca ar líne.

Suíomh dátheangach atá ann, agus leagan Gaeilge agus Béarla ar fáil le gach alt scríofa agam le cúpla bliain anuas. Tá fuaimrian ar fáil, ag úsáid intleacht shaorga (AI) chun an téacs Gaeilge a léamh amach. Agus tá teanglann.ie ar fáil freisin, ionas gur féidir leat brú ar fhocal chun a bhrí a fháil amach, díreach ar an leathanach atá á léamh agat. Chuir mé mo cholúin go léir i gcartlann ar an suíomh, mar tá beagnach trí chéad dóibh scríofa agam suas go dtí seo. Rith sé liom go mbeinn in ann scríbhinní m’athar a uaslódáil freisin, agus líon mé cartlann eile le 805 colún uaidh.

Is léiriú é seo ar cad is féidir le duine amháin a dhéanamh as a stuaim féin chun cabhrú le hathbheochan na teanga.

Bhí mé i dteagmháil le www.peig.ie maidir le mo shuíomh, agus chuir siad cúpla ceist orm. D’fhoilsigh siad na ceisteanna agus mo fhreagraí i gcolún ar a suíomh, agus seo a leanas an colún céanna.

.

A person wearing a hat Description automatically generated

Cúpla Ceist le Micheál Bairéad

Is scríbhneoir agus colúnaí é Mícheál Bairéad a bhunaigh suíomh gréasáin dhátheangach mar chartlann dá scríbhinní, mickgb.com. Chuireamar cúpla cheist air faoina shuíomh gréasáin agus a chúlra mar scríbhneoir.

Inis dúinn píosa fút féin.

Micheál Bairéad is ainm dom agus is Éireannach mé atá i mo chónaí sna Stáit Aontaithe le blianta fada. Cé gur rugadh i gContae Mhaigh Eo mé, d’fhás mé aníos i mBaile Átha Cliath agus i gCill Chainnigh. Caithim cuid mhaith ama in Éirinn, agus is aoibhinn liom freastal ar thumchúrsaí Gaeilge gach seans a bhíonn agam. Tar éis dom éirí as mo phost mar innealtóir leictreonach agus ríomhaireachta, bhí mé in ann mo chuid Gaeilge a athbheochan.

Cathain ar thosaigh tú ag scríobh?

Colúnaí seachtainiúil ab ea m’athair ar feadh 40 bliain, ag scríobh don pháipéar áitiúil darb ainm ‘Kilkenny People’. De réir mar a d’éirigh m’athair níos sine thosaigh mé ag cabhrú leis. Roimh i bhfad bhí sé mar m’eagarthóir, agus mé féin mar an scríbhneoir. Chuaigh m’athair ar shlí na fírinne ag deireadh 2019, ach lean mé ar aghaidh leis an gcolún, atá á scríobh agam fós.

Cad a spreag thú chun an suíomh mickgb.com a bhunú?

Cé go bhfuil suíomh ag an bpáipéar ar an idirlíon, ní raibh mo cholún ar fáil ann. D’iarr mé ar fhoireann an pháipéir mo cholún a chur ar fáil, ach ní raibh ach cúpla ceann le feiceáil ar an suíomh, agus ní raibh sé éasca iad a aimsiú. Chomh maith leis sin, bhí suim ag Gaeilgeoirí i gCill Chainnigh a bheith in ann mo cholúin a fháil ar líne.

Is chuige na cúiseanna sin go díreach a chinn mé mo shuíomh féin a chur le chéile. Rith sé liom go mbeadh buntáistí eile ag baint leis sin freisin. Bheinn in ann bailiúchán mo scríbhinní a stóráil ar líne. Agus bheinn in ann bailiúchán scríbhinní m’athair a stóráil ar an suíomh freisin, mar bhí go leor scríofa aige a bhí agam ar mo ríomhaire. Dhear agus d’fhorbair mé suíomh idirlín d’eagraíocht neamhbhrabúis nuair a chuaigh mé ar scor ar dtús, agus mar sin bhí an teicneolaíocht ag baint le suíomh gréasáin ar eolas agam. Thug mé faoin obair agus roimh i bhfad bhí mo shuíomh faoi lán seoil. Rinne mé leasuithe agus athruithe tar éis sin.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              

Cad é an dúshlán ba mhó a bhí romhat agus an tionscadal faoi bhun agat?

Is é an dúshlán is mó atá agam anois ná mo shuíomh a fhógairt go poiblí, chun úsáid na teanga a chur chun cinn, agus chun cabhrú le daoine atá ag foghlaim ná ag feabhsú a gcuid Gaeilge.

Dúirt tú go raibh d’athair, Peadar Bairéad, ina scríbhneoir freisin. Inis dúinn píosa faoi agus faoina scríbhneoireacht.

Rugadh Peadar Bairéad in Iorras in iarthuaisceart Chontae Maigh Eo agus bhí cónaí air i gCill Chainnigh sula bhfuair sé bás sa bhliain 2019.

Múinteoir Ghaeilge, agus scríbhneoir prós agus filíochta ab ea Peadar Bairéad. Foilsíodh ceithre chnuasach filíochta (Duilleoga Fómhair, Cleití na hAislinge, Fataí Rómhair agus An Fómhar Deireanach) leis, chomh maith lena dhírbheathaisnéis (Doirse Dé). Bhí sciar maith dá chuid filíochta ar chúrsaí scoile agus léinn. Foilsíodh scríbhinní Pheadair i go leor irisí: Feasta, Comhar, An Sagart, An Timire, Anois, agus Scéala Éireann san áireamh. Colúnaí seachtainiúil ab ea é sa Kilkenny People freisin, ó 1979 – 2018. Tá 805 dá cholúin ar fáil ar mo shuíomh.

Chun scríbhinní Micheál agus Peadar a léamh, breathnaigh ar mickgb.com.

Tá súil agam go mbainfidh tú féin sult as mo shuíomh, agus go gcuirfidh tú daoine eile ar an eolas faoi!

.

.

Agóidí Síochánta sna hOllscoileanna!

Agóidí Síochánta sna hOllscoileanna!

Cé go bhfuil roinnt dóibh briste suas ag na póilíní, tá go leor suíomhanna campála lonnaithe ar thailte ollscoileanna ar fud an domhain go fóill, mar bheart dlúthpháirtíochta le muintir Gaza, agus chun agóid shíochánta a dhéanamh in aghaidh an tsléachta gan trua gan taise atá á dhéanamh ag Fórsaí Cosanta Iosrael (IDF) ar mhuintir Gaza. Meastar go bhfuil, ar a laghad, 35,000 duine básaithe agus 78,000 gortaithe de bharr na troda uafásaí seo. Thosaigh an cogadh le hionsaithe sceimhlitheoireachta gan choinne ón ngrúpa sceimhlitheoireachta Hamas ar an 7 Deireadh Fómhair, 2023. Maraíodh timpeall 1,200 duine agus fuadaíodh 250 duine san ionsaí sin. Gheall rialtas Iosrael deireadh a chur le Hamas dá bhrí sin. Thosaigh Iosrael ionsaí talún sa Stráice Gaza ar an 27 Deireadh Fómhair, 2023, agus níl siad críochnaithe fós. Ar an drochuair, is iad sibhialtaigh Gaza is mó atá buailte leis an gcogadh. Níl mórán foirgneamh fágtha ina seasamh sa stráice, agus tá ganntanas bia ann anois. Níl a dóthain bia nó uisce glan ag níos mó ná milliún duine, nó leath an daonra sa Stráice. Is tubaiste mhór é sin mar atá sé, agus tubaiste níos nó ag bagairt ar mhuintir Gaza – go háirithe má dhéanann an IDF tréanionsaí ar chathair Rafah, ina bhfuil níos mó ná 1.5 milliún duine ann anois, an chuid is mó dóibh teifigh ó áiteanna eile i nGaza.

Tacaíocht gan choinníoll

Chuir ionsaí Hamas uafás ar thíortha ar fud an domhain, agus thuig gach tír go mbeadh freagra láidir ó Iosrael. Sheas na Stáit Aontaithe agus an tAontas Eorpach go daingean le hIosrael agus thuigeadar go raibh ceart ag Iosrael a thír a chosaint agus frithionsaí a dhéanamh ar Hamas agus iad a chloí. Thuig siad freisin gur cheart go mbeadh an pionós ag teacht leis an gcoir, agus go raibh dualgas idirnáisiúnta ar Iosrael marú sibhialtach neamhchiontach a sheachaint. Ach rinne an IDF ionsaí i ndiaidh ionsaithe gan idirdhealú, agus ar an meán, faigheann leanbh bás in Gaza gach deich nóiméad. Níl sé seo inghlactha agus gach seans go bhfuil Iosrael ag briseadh an dlí idirnáisiúnta. Ach in ainneoin gach rud, na Stáit Aontaithe agus an tAontas Eorpach mhall a seasamh a bhogadh agus a dtacaíocht a tharraingt siar go dtí go gcomhlíonann Iosrael a dualgais idirnáisiúnta. Tá na Stáit Aontaithe ag soláthar arm ionsaitheach d’Iosrael fós, nuair is rímhaith atá a fhios acu cad a dhéanfar leo.thagann an cur chuige sin go maith le dearcadh formhór an phobail san iarthar.

Agóid Phoiblí

Nuair a tharlaíonn difríocht shuntasach idir polasaithe an rialtais agus dearcadh a phobail, léiríonn an pobal a mhíshásamh agus go minic téann siad ar na sráideanna ag agóidíocht agus eagraíonn siad mórshiúlta agóide. Tá sé fíor anois maidir le Gaza, agus bíonn mórshiúlta agóide ar siúl in Éirinn, sna Stáit Aontaithe agus i go leor tíortha eile, ag éileamh stad don ár uafásach atá ar siúl ann.

Tá gluaiseacht agóide ag teacht chun cinn in ollscoileanna ar fud an domhain freisin, agus campaí bunaithe ag mic léinn ar thailte a n-ollscoileanna. Bhí na mic léinn in Ollscoil Columbia i measc na gcéad daoine a bhunaigh campaí, agus scaip an ghluaiseacht sin go campais ar fud na tíre, ó California go Ohio go Georgia. Ansin, scaip sé ar fud an domhain, go hollscoileanna in Éirinn san áireamh agus i gColáiste na Trinóide go háirithe. Tá liosta éileamh eisithe ag na mic léinn, ag iarraidh go n-eiseodh a n-ollscoileanna ráiteas ag cáineadh Iosrael agus go stopfaidís ag déileáil le comhlachtaí Iosraelach, agus go háirithe na comhlachtaí a bhfuil baint acu le sárú ar chearta an duine in aghaidh na bPalaistíneach. Ar champas Columbia, ghlac na mic léinn seilbh ar fhoirgneamh na hollscoile (Halla Hamilton). Dá bhrí sin chuir uachtarán na hollscoile glaoch ar na póilíní. Tháinig siad isteach ar an gcampas agus dhún siad síos an campa agus ghabh siad níos mó ná 300 duine. Gabhadh 2200 duine in iomlán ar fud na tíre ar champais ollscoileanna. Tá cúpla ollscoil sna Stáit Aontaithe – Ollscoil Brown, Ollscoil Northwestern, Ollscoil Rutgers, Ollscoil Minnesota, UCLA agus Ollscoil California i Riverside san áireamh, ag rá go dtógfaidís céimeanna maidir le dífheistiú a dhéanamh.

Léaró Dóchais

Cuireadh suas os cionn 40 puball ar champas Choláiste na Trinóide ar an 3 Bealtaine, agus dá bhrí sin, eagraíodh cruinniú idir an ollscoil agus an lucht agóide ar an 6 Bealtaine. Ghéill an ollscoil do roinnt éileamh á rá go gcuirfear stad le hinfheistíocht i dtrí chomhlachtaí Iosraelacha atá ar an liosta atá ag Comhairle na Náisiún Aontaithe um Chearta an Duine de chomhlachtaí a bhfuil baint acu le lonnaíochtaí mídhleathacha Iosrael. Gheall an ollscoil freisin tascfhórsa a bhunú chun iniúchadh a dhéanamh maidir le hinstitiúidí Iosraelacha, agus chun ocht scoláireacht a chur ar fáil do scoláirí i nGaza. Cé nár ghéill an ollscoil le gach éileamh an lucht agóide, agus cé nár stad an lucht agóide lena feachtas, is dea-chomhartha é go bhfuil an dá pháirtí ag caint agus ag déanamh dul chun cinn le chéile. Agus an t-alt seo ag dul chun preasa, tá Uachtarán Biden díreach tar éis lasta mór buamaí a choinneáil siar ó Iosrael – 1,800 buama a bhfuil 2,000 punt meáchain iontu agus 1,700 buama a bhfuil 500 punt meáchain iontu. Sin céim sa treo ceart, agus seans maith go raibh tionchar nach beag ag na hagóidí síochánta, sna hollscoileanna san áireamh, ar chinneadh an Uachtaráin Biden. Más ea, léiríonn cé chomh cumhachtach is atá agóidí síochánta in aghaidh foréigin neamhshrianta!

.

.

Léirmheas Leabhair- Madame Lazare!

Léirmheas Leabhair- Madame Lazare!

Tamall ó shin, nuair a léigh mé gur bhuaigh an leabhar ‘Madame Lazare’ duais litríochta an Aontais Eorpaigh sa bhliain 2022, chomh maith le gradam do Leabhar Gaeilge na Bliana’ ag An Post Irish Book Awards sa bhliain 2021, chuir sé ionadh orm agus músclaíodh mo spéis é a léamh. Ina dhiaidh sin, léigh mé cúpla léirmheas. Dá mhéad a léigh mé is ea is mó suim a d’fhás ionam faoin leabhar seo agus faoina údar Tadhg Ó Dhonnagáin. Ach an mbeadh an leabhar chomh maith agus a dúradh a bheadh?

An t-údar

Bheadh sé oiriúnach cúpla focal a scríobh faoin údar féin, Tadhg Ó Dhonnagáin. Cé gurb é seo a chead úrscéal, ní hé seo a chéad ‘róidió’ mar a deirtear sna Stáit Aontaithe. Múinteoir ba ea é ó 1982 -1987 ag Gaelscoil Uí Dhálaigh i Léim an Bhrádáin. Fuair sé post páirtaimseartha le RTÉ ó 1984-1987 mar láithreoir ar an seó do pháistí darb ainm ‘Dilín Ó Deamhas’. D’éirigh sé as an múinteoireacht i 1987 agus fuair sé post lánaimseartha le RTÉ mar láithreoir ar an seó ‘Cúrsaí’ agus ansin sa bhliain 1995 ar an seó ‘Cúrsaí Ealaíne’. Chomh maith leis sin, bhí sé ag obair faoi choim mar réalta rac-cheoil Cheiltigh, agus d’eisigh sé dhá albam: ‘Solas Gorm’ i 1983, agus Raifteirí San Underground’ i 1993.

Bhog Tadhg agus a theaghlach go dtí an Spidéal i 2000, agus thosaigh sé ag obair ar thionscadail éagsúla – láithreoir do TG4 san áireamh. D’eisigh sé leabhar agus dlúthdhiosca darb ainm ‘Gugalaí Gug: Traditional Rhymes in Irish’ sa bhliain 2006. Nuair a bhí sé ag obair ar Gugalaí Gug, rith sé le Tadhg go mbeadh sé in ann a chomhlacht féin a thosú (Futa Fata) chun leabhair Ghaeilge do pháistí a fhoilsiú. D’freastail sé ar an ‘Bologna Book Fair’ sa bhliain 2006, agus fuair sé spreagadh leabhair a aistriú go Gaeilge, agus rinne a chomhlacht é sin, ag foilsiú leabhar cosúil le ‘Frog sa Spéir’, ‘Eileanór an Eilifint Éagsúil’,’Mac Tíre na Draíochta’, ‘Neilín agus an Cat’, ‘Béiríní ag Troid’ agus an tsraith ‘Cathal’. Tá Futa Fata thar a bheith láidir maidir le pictiúrleabhair freisin. Bhain cúpla dóibh áiteanna amach ar ghearrliosta don Ghradam KPMG Leabhair Pháistí Éireann: ‘Míp’, pictiúrleabhar a scríobh Máire Zepf agus a mhaisigh Paddy Donnelly, agus Scúnc agus Smúirín, pictiúrleabhar faoi scúincín agus a bhréagán a scríobh Muireann Ní Chíobháin agus a mhaisigh Paddy Donnelly. Sa bhliain 2021, thosaigh Tadhg branda nua – Barzaz, chun úrscéalta do dhaoine fásta a fhoilsiú. Ba iad na chéad leabhair ar fhoilsigh sé iad faoin mbranda ná ‘Khalil’ scríofa ag Yasminda Khadra agus aistrithe go Gaeilge ag Máirín Nic Con Iomaire, agus ‘Madame Lazare’. Gan dabht, is ileolaí é Tadhg Mac Dhonnagáin, agus sárCV mór fada aige. I mo thuairim, bhain sé barr feabhais amach le ‘Madame Lazare’. Tá leabhair eile scríofa ag Tadhg freisin, agus bhuaigh cúpla ceann – ‘Bliain na nAmhrán’ agus ‘Mise Raiftearaí an Fiodóir Focal’ gradaim. Díreoimid ár n-aird ar ‘Madame Lazare’ anois, áfach.

Madame Lazare – plota

De réir an údair féin, bhí comharsa ag máthair a athar sna 1920aidí nár labhraíodh ach Béarla riamh le gach duine. Agus é ag dul in aois, thosaigh sé ag labhairt Gaeilge. Ní raibh a fhios ag aon duine go raibh focal Ghaeilge aige, ach bhí Gaeilge thar barr aige, mar tógadh le Gaeilge é. Ba é sin síol an leabhair, agus chum Tadhg a scéal bunaithe ar sin.

Sa scéal, leanaimid Hana Lazare trí laethanta deiridh a saoil – Madame Lazare an teidil. Theith sí ón Eastóin nuair a bhí géarleanúint á déanamh ag na Naitsithe ar na Giúdaigh. Chríochnaigh sí suas i bPáras, agus thosaigh sí saol nua di féin agus dá hiníon ann. Cosúil le go leor Giúdach, níor labhair sí riamh faoina saol ina máthairthír, roimh ionsaí na Naitsithe. Ach ní mar a shíltear a bhítear, agus de réir a chéile, sceitheann rudaí beaga a osclaíonn ceisteanna a chaitheann amhras ar scéal a saoil roimh Páras a bhaint amach.

De réir mar a éiríonn Hana níos sine, is léir go bhfuil teanga ar a cumas aici nach Fraincis ná Eastóinis í. Cuireann sé sin mearbhall ar a gariníon, Levana. Téann an bhean óg ar thuras teanga, ag iarraidh a fháil amach cad í an teanga atá i gceist, cad atá á rá ag a máthair, agus cad í an fhírinne faoi shaol a seanmáthar. Obair bhleachtaireachta atá i gceist, agus leanaimid an obair sin ó Pháras go dtí an Bhruiséil agus fiú go hiarthar na hÉireann, chun an fhírinne a bhaint amach, agus chun rún na seanmhná a nochtadh. Is iomaí cor agus casadh a tharlaíonn sa scéinséir seo a choinneodh ar tinneall thú, agus ní bheifeá sásta go dtí go mbeadh an focal deireanach léite agat.

Moltaí

Níl ach moladh amháin agam duit – léigh an leabhar seo. Tagann na gnéithe uilig den úrscéal seo le chéile go hálainn, agus coinníonn sé muid san amhras i gcónaí. Níl deacair an Ghaeilge sa leabhar a thuiscint, agus ag an am céanna is iontach an stíl scríbhneoireachta ann. Tá an leabhar seo chomh maith le haon leabhar Béarla a léigh mé riamh, gan dabht ar bith. Tá lámh ar leith ag Tadhg ar mheafair freisin, agus is léir na cosúlachtaí idir scéal Hana Lazare agus scéal na hÉireann, agus go háirithe scéal ár gcultúr agus ár dteanga féin. Tá go leor brúite faoi chois le fada an lá, ach feiceann tú comharthaí téarnaimh ó am go ham freisin. Tá sé tábhachtach dúinn ár ndóchas a chosaint i gcónaí, maidir lenár gcultúr agus ár dteanga. Mar sin, tá doimhneacht sa leabhar seo, agus ábhar machnaimh dúinn go léir. Is saothar dáiríre ealaíne é ‘Madame Lazare’ a mholfainn duit gan aon agó.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

Frampton!

Frampton!

Fadó, fadó sa Chlochaois, i ré órga rac-cheoil, nuair a bhí na sárghiotáraíthe i mbarr a réime, is iomaí laoch fordhaonna a bhí ann. Ní féidir iad go léir a lua, ach ina measc bhí: Jimi Hendrix, Stevie Ray Vaughan, Eddie Van Halen, Eric Clapton, Jimi Page, Rory Gallagher, Eric Bell, Gary Moore agus Johnny Fean. Bhí giotáraí eile darb ainm Peter Frampton, arb as Sasana é, ag déanamh go maith freisin suas go dtí lár na seachtóidí, ach ní raibh an cháil idirnáisiúnta bainte amach aige fós. D’athraigh gach rud dó sa bhliain 1975. Ach tá mé rud beag chun tosaigh orm féin.

Laethanta Luatha

D’fhreastail Peter Frampton ar an meánscoil chéanna le David Bowie, agus Bowie trí bliana níos sine ná é. Bhí bannaí ceoil ag an mbeirt acu, agus go minic sheinnidís le chéile idir na ranganna. Sa bhliain 1966 ag aois 16, thosaigh Frampton mar ghiotáraí agus amhránaí don bhanna ‘The Herd’, agus bhain trí dá gcuid amhrán na cairteacha amach sa Ríocht Aontaithe. Sa bhliain 1969, d’fhág sé ‘The Herd’ agus chuaigh sé isteach i mbanna eile darb ainm ‘Humble Pie’. Tar éis cúpla bliain agus ceithre albam, d’fhág sé an banna sin chun dul amach as féin.

Frampton Comes Alive!

Is beag rath a bhí ar a chéad iarrachtaí, leis na halbaim ‘Wind of Change’, Frampton’s Camel’ agus Somethin’s Happening’. Chuaigh a chéad albam eile, ‘’Frampton’, eisithe i 1975, suas na cairteacha go dtí uimhir a 32. I mí an Mheithimh 1975, rinne Frampton ceolchoirm ag an ‘Winterland Arena’ i San Fransisco, agus rinneadh taifeadadh de. Ba é sin bonn ceart faoin albam dúbailte ‘Frampton Comes Alive’, eisithe i 1976. Bhí an t-albam sin sna cairteacha ‘Billboard 200’ ar feadh dhá bhliain, agus as sin chaith sé deich seachtaine ag barr na gcairteacha. Rinne trí amhrán ón albam go han-mhaith mar shingilí freisin – Show Me the Way’, ‘Baby, I Love Your Way’ and ‘Do You Feel Like We Do’.

D’eisigh Frampton a chéad albam eile ‘I’m in You’ sa bhliain 1977, agus cé go ndearna sé maith go leor, ní raibh sé ar chomhchéim le ‘Frampton Comes Alive’. Díreach dhá bhliain tar éis eisiúint a albaim ‘Frampton Comes Alive’, gortaíodh go dona é i dtimpiste ghluaisteáin. Ina dhiaidh sin, bhí sé ag streachailt le mí-úsáid drugaí. Cé gur lean Frampton ar aghaidh ag seinm ceoil suas go dtí an lá atá inniu ann, bhí a ré thart agus chuaigh sé i ndearmad de réir a chéile.

Aiséirí

Nuair a chuala mé le déanaí go mbeadh ceolchoirm ag Frampton i San Diego, cheannaigh mé cúpla ticéad ar an toirt. Cé gur chuimhin liom go maith ‘Frampton Comes Alive’, cosúil le beagnach gach duine eile ar chomhaois liom, ní raibh cliú ar bith agam cad a tharla dó san idirlinn. Ansin, léigh mo bhean chéile alt faoi Frampton sa nuachtán áitiúil. Diagnóisíodh go raibh galar meathlúcháin neamhchoitianta air i 2019, a lagódh na matáin ina lámha diaidh ar ndiaidh. Cé go samhlófá go mbeadh sé sin mar an gcéanna le breith bháis do Frampton, ní bheadh an ceart agat. Dhiúltaigh sé scun scan géilleadh don ghalar sin, agus beagnach mar ghníomh dúshlánach, d’fhógair sé roinnt dát úra dá chamchuairt dhomhanda. Bhí air athruithe a dhéanamh maidir leis an tslí ar úsáid sé a mhéara mar ní raibh siad chomh láidir agus a bhídís, agus bhí air cuid mhaith cleachtaidh a dhéanamh freisin. Tar éis dó an turas sin a chríochnú, d’eagair sé turas eile – ‘Never Ever Say Never Tour’, mar bhí a mhéara maith go leor fós.

Ceolchoirm

Bhí suíocháin iontacha ag mo bhean chéile agus mé féin ag an ‘Rady Shell’ i San Diego. Thosaigh an cheolchoirm ag 7:30 p.m. agus níos stad an ceol go dtí beagnach 10 p.m. Bhí gach ball den bhanna ceoil ina suí, mar bhí ar Frampton a bheith ina shuí de bharr an ghalair. Ach nuair a chuamar i dtaithí ar sin, rinneamar dearmad air gan mhoill – bhí an ceol chomh maith sin. Chasadar na hamhráin mhóra go léir, agus bhí siad thar barr. Tá glór iontach ag Frampton fós, mar ní dhearna an galar aon damáiste dá ghlór. Tháinig a mhac, Julian Frampton, ar an stáitse le ‘Rebel Rebel’, amhrán cáiliúil David Bowie, a chanadh, agus bhí sé thar barr mar amhránaí. Mhol sé a athair ag rá gur fear spreagúil agus trodaí misniúil is ea é, a bhfuil sé an-bhródúil as. Aontaím go huile agus go hiomlán leis an dearcadh sin, agus is spiorad dochleite é Peter Frampton, a thógann suas ár gcroíthe, ní hamháin mar shárcheoltóir, ach mar ardeiseamláir dúinn go léir!

.

.

.

gaGaeilge