“Baineadh agus bainfear triail as go leor cineálacha Rialtais sa saol peacach agus brónach seo. Ní ligeann aon duine air go bhfuil an daonlathas foirfe nó críonna go hiomlán. Go deimhin, tá sé ráite gurb é an daonlathas an cineál Rialtais is measa ach amháin na cineálacha eile go léir a dtriailtear iad ó am go chéile.”

.

Córas Leochaileach

Bíonn an Daonlathas faoi bhagairt i gcónaí. Ó am go ham, tuigeadh do bhunús na ndaoine go raibh teipthe ar an gcóras leochaileach sin agus nach raibh an dara rogha acu ach iompú ar chóras éifeachtach éigin eile, a d’fhéadfadh cinneadh cinnte a dhéanamh, agus ansin go bhféadfaí an cinneadh sin a chur i bhfeidhm, beag beann ar aon duine, agus gan cur isteach ó aon duine. Tharla a leithéid, is dócha, idir an dá Chogadh Dhomhanda, nuair a thaobhaigh tíortha áirithe le córas deachtóireachta, toisc go bhfacthas do dhaoine áirithe agus do ghrúpaí áirithe sna tíortha sin go raibh gá lena leithéid, le dul i ngleic le deacrachtaí sóisialta agus polaitíochta a linne.

L’Etat c’est Moi !

Ní gá a rá go raibh córas dá leithéid i bhfeidhm i Ré na Ríthe Lánchumhachta freisin, tráth a d’fhéadfadh Rí na Fraince a dhearbhú, gurbh eisean an Stát … “l’Etat c’est moi.” I gcás dá leithéid, ní bhíodh de chead ag aon duine cur isteach ar chinneadh an Rí, nó bhí a chumhacht bunaithe ar an bprionsabal, gurbh ó Dhia na Glóire féin a fuair na Ríthe céanna sin a gcumhacht, agus dá bhrí sin, bhí de dhualgas ar an saoránach glacadh le reacht an Rí, ar an tuiscint gurbh ‘in toil Dé. D’imigh sin áfach, is tháinig seo, agus sa lá atá inniu ann, deamhan mórán ríthe lánchumhachtacha fágtha ar an saol seo, agus is é an Daonlathas an córas rialaithe atá i mbéal gach aon duine. Ní fhágann sin go bhfuil an córas gan locht, nó thar mholadh beirte mar, nuair a thagann an crú ar an tairne, bíonn air srianadh a dhéanamh ar shaoirse na saoránach, agus dlíthe smachtúil a reachtú, le smacht iomlán a fháil ar an daonra ar mhaithe lena bpobal. Laige eile sa daonlathas is ea go dtugann sé chuile dheis do choirpigh, agus d’antoiscigh de chuile chineál, a gceirdeanna frithshóisialta a chleachtadh faoi shúile an Stáit féin. Tagann sé dian go maith ar an gcóras déileáil leo, nó caithfidh an córas feidhmiú de réir dlí, fad is atá chuile chead ag na dreamanna eile úd, feidhmiú gan aird dá laghad a thabhairt ar na dlíthe sin. Tá na struis sin le feiceáil go soiléir i Meiriceá faoi láthair.

Iarracht Trump a fheallmharú

Chualamar go léir an nuacht faoin iarracht Donald Trump a fheallmharú, a tharla le déanaí. Tá sé dochreidte gurb é sin an dara hiarracht é a mharú taobh istigh de dhá mhí. Ar an drochuair, ní rud nua é sin, agus bhí go leor iarrachtaí uachtaráin agus iar-uachtaráin Stát Aontaithe Mheiriceá a fheallmharú in imeacht na mblianta. Ach cén fáth a dtarlaíonn a leithéid? Níl cúis amháin i gceist. Uaireanta, ní bhíonn an feallmharfóir sásta leis a rialtas agus go háirithe leis an uachtarán. Uaireanta eile, bíonn meabhairghalar agus seachrán ar an bhfeallmharfóir. Pé scéal é, ní ceart aon pholaiteoir a mharú, is cuma cén fáth. Ní bheadh aon chóras in ann feidhmiú le fada dá nglacfaí le cliseadh den saghas sin, an Daonlathas san áireamh.

Dangerous Times!

Córas leochaileach is é an córas daonlathais agus tá dualgas ar an bpobal é a chosaint i gcónaí. Bíonn orthu a bheith páirteach agus gníomhach. Is gá don phobal agus dá bpolaiteoirí a gcuid easaontais a réiteach go síochánta, trí idirbheartaíocht agus trí na boscaí ballóide, in ionad trí fhoréigean. Mar is eol dúinn go léir in Éirinn, theip ar an bhforéigean aon fhadhb a réiteach i dTuaisceart na hÉireann ar feadh 30 bliain (1968-1998). Ach tar éis idirbheartaíocht dheacair idir an dá thaobh (dílseoirí agus poblachtánaigh), bheartaíodar fáil réidh leis na gunnaí, agus an bosca ballóide a úsáid ina ionad sin. D’éirigh leis an bpróiseas síochána sin agus an comhaontú ag baint leis –Comhaontú Aoine an Chéasta. Tá an tsíocháin i réim sa Tuaisceart le 26 bliain anuas agus níl deireadh déanta fós. Níl sé éasca aistriú mar sin a dhéanamh, agus ní tharlaíonn sé go minic. Sin an fáth go bhfuil cúrsaí i Meiriceá chomh dainséarach faoi láthair – méadaíonn foréigean in aghaidh polaiteoirí na rioscaí go n-imeofar cúrsaí as smacht.

Solutions?

Cad is féidir a dhéanamh chun dul i ngleic leis an bhfadhb sin i Meiriceá? Gan dabht, is gá an tseirbhís rúnda a fheabhsú, agus tá an rialtas ag obair ar sin faoi láthair. Cé gur rud maith é sin, tá an rialtas ag tabhairt faoi na muilte gaoithe mura dtéann siad i ngleic leis an mbunfhadhb – airm ionsaithe. Meastar go bhfuil suas go 40 milliún dóibh i Meiriceá faoi láthair, agus níl aon rud dearfach faoi sin. Bhí cosc ar airm ionsaithe (AR-15 mar shampla) ó 1994 go 2004, ach dhiúltaigh an Chomhdháil an cosc a athnuachan ansin. Cé go bhfuil formhór an phobail ar son an choisc, ní rithfeadh an reachtaíocht sa Seanad faoi láthair de dheasca nach mbeadh a dhóthain (60) seanadóirí ar a shon. B’fhéidir go bhfuil sé in am do gach seanadóir tús áite a thabhairt do leas na tíre ar a leas féin agus an rud ceart a dhéanamh. Agus ba cheart do gach polaiteoir ráitis a mhúsclódh fuath a sheachaint freisin agus dea-shampla a thabhairt dá bpobal.

.

Réamhrá

Chonaic mé an chéad díospóireacht uachtaránachta i mbliana, idir Donald Trump agus Joe Biden. Scríobh mé alt faoin díospóireacht thubaisteach sin, inar scríobh mé: “I mo thuairim, an rud is fearr a d’fhéadfadh Joe Biden a dhéanamh anois ná tarraingt amach as an rás gan mhoill – ach beag an baol.”

Thit cúpla rud amach ina dhiaidh sin, ar tuar dóchais iad. Ar an gcéad dul síos, tharraing Joe Biden amach as an rás uachtaránachta. Ar dtús, sheas sé an fód ag rá gurb é féin an t-aon duine amháin a d’fhéadfadh Trump a shárú. Ach bhí sé soiléir nár aontaigh daoine eile leis sin, fiú amháin daoine ina pháirtí féin – na Daonlathaithe, agus go háirithe Nancy Pelosi – iar-Spéicéir Theach na nIonadaithe. Tá an-údarás le tuairim Nancy Pelosi, go háirithe sa chás seo. Tá sí beagáinín níos sine ná Biden ag 82 bliain d’aois, agus chomh maith leis sin, d’éirigh sí as a post féin mar Spéicéir le déanaí, ag rá nach mbeadh sí ag iarraidh an ról a fháil arís, tar éis di dhá théarma de ceithre bliana a bheith sa phost (2007-2011 agus 2019-2023). Faoi dheireadh, ghéill Biden d’fhírinne a cháis agus tharraing sé amach. Ansin, tharla an dara rud suntasach, agus thug na Daonlathaithe go léir tacaíocht do Kamala Harris mar iarrthóir uachtaránachta gan aon chomórtas. Roghnaigh sí Tim Walz mar chomhiarrthóir leas–uachtaránachta agus thosaíodar feachtas bríomhar gan mhoill. Thiomsaigh a bhfeachtas $361 milliún i mí Lúnasa, beagnach trí huaire níos mó ná feachtas Trump ($130 milliún). Laghdaigh an bhearna eatarthu sna pobalbhreitheanna go dtí go raibh siad gob ar ghob. Agus ansin tar éis cúpla sonra a oibriú amach, d’aontaigh Trump agus Harris díospóireacht uachtaránachta a bheith acu ar fhad uair go leith.

An Díospóireacht

Ní raibh aon chosúlacht idir an díospóireacht seo agus an ceann deireanach. Ag tús na díospóireachta, shiúil Harris anall chuig Trump agus chroith sí lámh leis. Sa tslí sin, rinne sí pointe tábhachtach nach raibh faitíos uirthi roimhe, ach a mhalairt. Réitigh an comhartha sin an bealach faoi choinne a bhí le teacht thuas ar an stáitse in Philadelphia, Pennsylvania. Seo ceithre thátal a bhain mé as an díospóireacht.

1 Lagaithe Trump

Thug Harris laigí bunúsacha Trump chun solais go soiléir, rud nach raibh ar chumas Biden a dhéanamh sa chéad díospóireacht, lena n-áirítear:

2 Bréaga Trump

D’inis Trump lán mála bréag, agus seo ach cúpla sampla:

3 Cás paiseanta maidir le ginmhilleadh

Dúirt Harris go dtacaíonn sí le Roe v. Wade a athbhunú. “Tá sé maslach do mhná Mheiriceá. … Bíonn ar dhaoine oibre, mná oibre atá ag obair post nó dhó, a bhfuil orthu cúram leanaí a fháil gur ar éigean d’acmhainn dóibh, taisteal go stát eile ar eitleán, a bheith ina suí in aice le strainséirí, chun an cúram sláinte a theastaíonn uathu a fháil – ar éigean d’acmhainn dóibh. Agus tá sé neamhscrupallach iad a chur tríd sin.”

4 Príomhthéama Trump – Inimircigh gan doiciméad agus a gcoireanna

Dar leis na Poblachtaigh, is é polasaithe na nDaonlathaithe maidir le hinimirce a laige is mó, agus chuir Trump an bhéim ar chúrsaí inimirce chomh minic agus ab fhéidir. D’inis Trump bréag i ndiaidh bréaga ar an ábhar, agus luaigh mé ceann cheana inar mhaígh sé go raibh inimircigh ag ithe na bpeataí in Springfied. Seo cúpla sampla eile a bhí le rá aige faoin imirce.

“Thug siad (na Daonlathaithe) cead do choirpigh,” a dúirt Trump, ag maíomh gan aon fhianaise go raibh “na milliúin” coirpeach ann. “Thug siad cead do sceimhlitheoirí. Cheadaigh siad coirpigh shráide coitianta. Thug siad deis do dhaoine teacht isteach, do mhangairí drugaí teacht isteach inár dtír.” Dúirt Trump ag pointe eile: “Is é an droch-inimirce an rud is measa a d’fhéadfadh tarlú dár ngeilleagar. Tá siad agus tá sí (Harris) ag scriosadh ár dtíre lena bpolasaí. Tá sé sin craiceáilte.”

Conclúid

Dar le formhór na n-anailísithe, bhí an bua ag Harris sa díospóireacht. Aontaím leis sin, ach ní hionann sin agus a rá go mbeidh an bua aici sa toghchán. Bhuaigh Hilary ar Trump sa trí dhíospóireacht a bhí eatarthu in 2016, dar leis na hanailísithe agus dar leis an bpobal – ach in ainneoin sin, bhí an bua ag Trump sa toghchán uachtaránachta. Agus cé go bhfuil eolas ag gach duine faoi Trump agus a chur chuige, níl mórán eolais ag go leor daoine faoi Harris agus na difríochtaí idir polasaithe Biden agus a polasaithe féin. Rinne Harris sárjab sa díospóireacht agus sin céim mhaith, ach tá go leor le déanamh aici fós, agus níl mórán ama fágtha aici chun é a dhéanamh. Mar fhocal scor dearfach, phostáil Taylor Swift a tacaíocht ar son Harris dá lucht leanúna (283 milliún) ar Instagram, tar éis na díospóireachta. Ní drochrud é sin!

.