Scéal Pete Teti

Scéal Pete Teti

le | 2024/03/06 | Tuairim

Iriseoir agus scríbhneoir den chéad scoth is é Steve Lopez le fada an lá. Thosaigh sé ag obair mar cholúnaí don ‘LA Times’ sa bhliain 2001. Tá gradaim iriseoireachta náisiúnta buaite aige, chomh maith le duais don neamhfhicsean cruthaitheach.  Scríobh Steve leabhar nuair a bhí sé i ndeireadh a sheascaidí, dár dteideal: “Independence Day: What I Learned About Retirement from Some Who’ve Done It and Some Who Never Will.” Lean sé féin ag obair páirtaimseartha mar cholúnaí seachtainiúil don ‘LA Times’ ansin, post a bhfuil fós aige, agus é ina sheachtóidí anois.  Thosaigh sé colún nua ag an am dar teideal ‘The Golden State’ agus is colún é go heisiach faoi sheanóirí, rud nach bhfaca mé in aon nuachtán eile, agus ní go minic sna meáin eile, ach an oiread. Is aoibhinn liom a cholún, agus léim é gach seachtain, gan teip. Foghlaimím go leor rudaí suntasacha agus tábhachtacha ann, agus is foinse inspioráide dom é freisin, gan dabht ar bith. Chuaigh colún amháin a scríobh Steve le déanaí go mór i gcion orm. Seo achoimre an scéal sin.

Scéal Teti

Tá Pete Teti ar an mbóthar ceart más iad gluaiseacht agus géinte maithe bunús an tsaoil fhada.  Cé go bhfuil cónaí ar Pete i gcathair Los Angeles, tá sé in aice le Griffith Park, páirc iontach atá beagnach trí huaire níos mó ná Páirc an Fhionnuisce i mBaile Átha Cliath. Baineann Pete lántairbhe as, mar téann sé ar shiúlóid i nGriffith Park gach re lá.   Casann Pete lena chairde in aice le ‘Griffith Observatory’ agus siúlann an dream beag suas go barr ‘Mt. Hollywood’, agus ar ais. Tá an tsiúlóid timpeall 4 ciliméadar ar fhad, agus is gá dul suas (agus ansin teacht anuas) 150 méadar in airde. Babhta traenála atá i gceist, is cuma d’aois, agus bogann Pete ar aghaidh ar an gcosán ar luas mear. Tógann sé sos beag ar an tslí agus suíonn sé ar feadh tamaillín ar bhinse páirce atá ainmnithe ina onóir! Seinneann sé an t-orgán béil le linn a shosa bhig, roimh leanúint ar aghaidh ag siúl.  Níos faide anonn, síneann cathair mhór na nAingeal amach ó na sléibhte go dtí an tAigéan Ciúin.

“Fágann siad a bhfadhbanna go léir sa chathair,” arsa Teti, ag bogadh gan stró chomh héasca le fear i bhfad níos óige.  Beannaíonn sé do dhaoine go minic, mar tá aithne aige ag go leor de na siúlóirí sa pháirc. Stopann Pete arís tamaillín, agus seinneann sé port eile ar a orgán béil. Ceapann fear darb ainm Jay Miller, atá 20 bliain níos óige ná Pete, go bhfuil Pete ar tí teacht anuas, ach níl an ceart aige.  Ar aghaidh le Pete suas ardú géar i dtreo mullach an tsléibhe, agus a chomrádaithe á leanúint.

Dar le fear eile ar an tsiúlóid, Tom McGovern, b’fhéidir nach bhfuil Pete ag siúl chomh tapa anois agus a bhí sé blianta ó shin, nuair a chasadar le chéile ar dtús. “Dá aois, bogann Pete ar luas lasrach!” arsa Tom. “Luas maith d’aon duine é sin, is cuma cén aois iad, i ndáiríre.”

Chas Nancy agus Mark Kristol le Pete le linn na pandéime, agus iad go léir ag siúl sa pháirc.  D’fhorbair caidreamh faoi leith eatarthu de réir a chéile, agus iad ag casadh le chéile go minic. “Is rud iontach é casadh le Pete suas anseo, mar tá gean ar leith aige ar an sliabh agus tá sé in aon sruth leis a thimpeallacht nádúrtha,” dar le Nancy.  “Tearmann ó ghleo agus ruaille buaille na cathrach atá i gceist san áit seo, leis an bhfear iontach seo.”

Thosaigh Pete ag siúl suas Mt. Hollywood níos mó ná fiche bliain ó shin, nuair a thug sé faoi deara go raibh sé ag titim chun feola.   Fear tanaí is ea é sa lá atá inniu ann, atá i mbarr a mhaitheasa, ní hamháin go fisiciúil ach go hintleachtúil freisin. Níor stad sé ag foghlaim riamh, fiú nuair a d’éirigh sé as a phost mar mhúinteoir tar éis 50 bliain sa ról sin.  Dúirt a chara, Jay, go bhfuil dhá veidhlín déanta at Pete, gur ealaíontóir é, go bhfuil beochan á chruthú aige faoi láthair, agus go bhfuil sé i gcónaí ag foghlaim fisice, ceimice agus matamaitice. Nuair a chas Steve Lopez le Pete sa bhaile, thaispeáin Pete dó gazebo a thóg sé, déanta le gloine daite, agus tíleanna a leag sé sa phaitió cúil. Tá stiúideo ag Pete sa teach, ag cur thar maoil le leabhair, ríomhairí agus pictiúir theibí uaidh.

Ar a lá breithe is déanaí, chas sé lena chairde in aice leis a bhinse, a bhfuil an tíolacadh seo scríofa dó: “Pete Teti: Orgánaí béil, siúlóir díograiseach, ealaíontóir, múinteoir agus saighdiúir de chuid an Dara Cogadh Domhanda.”   Ansin, chuaigh an dream éagsúil sin ar shiúlóid ceiliúrtha suas Mt. Hollywood, faoi cheannaireacht Pete Teti, agus aois a chéid sroichte aige!  Nach ardeiseamláir é Pete, agus é ag tabhairt ceannaireachta dúinn go léir lena dhea-shampla!

.

.

Eisimircigh

Eisimircigh

le | 2024/02/28 | Cúrsaí Reatha, Nuacht Náisiúnta

Eisimircigh

Bíonn plé poiblí diúltach le feiceáil ar an inimirce na laethanta seo.  Nuair a chuirtear foirgneamh ar leataobh chun dídean a thabhairt d’inimircigh, táthar ann a cheapann gur smaoineamh maith é an foirgneamh sin a dhó go talamh.  Nach uafásach é sin? Go háirithe nuair a chuimhníonn tú siar ar ár stair féin.  Mar shampla, tá go leor eolais faoin eisimirce ónár dtír féin le fáil ar an suíomh: https://www.ucc.ie/en/emigre/history/. Nuair a bhí John F. Kennedy ar a chuairt Uachtaránachta go hÉirinn i Meitheamh, 1963, dúirt sé:  Easpórtálann formhór na dtíortha ola nó iarann, cruach nó ór, nó barr éigin eile, ach níl ag Éirinn ach easpórtáil amháin agus sin iad a muintir.”

Is í Éire an tír is mó san Eoraip atá buailte leis an eisimirce le dhá chéad bliain anuas. San iomlán, chuaigh tuairim is deich milliún duine ar imirce ó oileán na hÉireann as 1800 amach. Sna hochtóidí sa chéad seo caite, d’fhág níos mó ná leathmhilliún Éireannaigh (~16%) a dtír féin. D’fhág 70,000 duine sa bhliain 1989 amháin – cúpla bliain roimh theacht an Tíogair Cheiltigh. Ansin, tharla tobchliseadh an gheilleagair sa bhliain 2008, agus d’fhág 630,000 eile an tír idir 2008 agus 2015.

Mar sin féin, tá ár n-eisimircigh beagnach ligthe i ndearmad anois, ceapaim, agus in ionad sin tá an bhéim go láidir ar an inimirce – idir dhleathach agus mhídhleathach. Is trua mhór é sin, i mo thuairim, agus ceapaim féin gur rud maith é an dá rud a bheith ar intinn againn i gcónaí – an inimirce agus an eisimirce. Seachas sin, ní fhoghlaimeoimid cad ba cheart dúinn a dhéanamh maidir le polasaithe inimirce, nuair atá sé ar eolas againn cheana féin ónár stair féin.

I bhfad roimh ré an Tíogair Cheiltigh, bhí go leor daoine ag teacht thar an teorann ó dheas i Meicsiceo go Meiriceá ag lorg saol nua ann – agus tá fós. Tá sé mar chnámh spairne le fada an lá anseo idir na páirtithe polaitiúla. Aontaíonn gach duine go bhfuil fadhb mhór le réiteach, ach tá difríochtaí móra idir an cur chuige atá ag na Daonlathaithe agus na Poblachtaigh i Meiriceá. Chonaiceamar an cur chuige brúidiúil a bhí ag Trump ar son na bPoblachtach, agus 5,500 páiste scartha óna dtuismitheoirí de dheasca a pholasaí inimirce. Cuireadh i bpríosún cuid mhór de na tuismitheoirí, agus díbríodh an chuid eile dá bhfód dúchais.  Tugadh na páistí faoi choimeád cosanta ag an rialtas. Drochiompair náireach é sin, agus sárú ar chearta an duine, gan dabht.   Tá na céadta páistí gan a dtuismitheoirí fós, de dheasca an pholasaí bhrúidiúil sin. Níl cúrsaí chomh dona in Éirinn maidir le hinimircigh, ach níl siad thar moladh beirte, ag an am céanna. Mura gcuirtear srian ar an bhfuath agus ar an míshásamh atá á gcothú ag antoiscigh in aghaidh na n-inimirceach, tá baol mór ann go n-éireoidh cúrsaí níos measa agus go marófar daoine roimh i bhfad. Cén saghas réitigh é sin?  Tá dualgas ar an rialtas cúrsaí slándála a chur faoi smacht gan mhoill.  

Ár scéal

Tá go leor Éireannaigh ar eisimircigh iad – mo bhean chéile agus mé féin san áireamh. Ní raibh a fhios againn sa bhliain 1986, nuair a chuamar go Meiriceá ar dtús go bhfanfaimid ann feasta. Thug m’fhostóir in Éirinn ag an am – IBM Ireland – post gearrthéarmach dom i gCalifornia. Dhá bhliain a bhí i gceist, ach tar éis bliana, iarradh orm teacht abhaile. Chun an fhírinne a rá, ní rabhamar réidh teacht abhaile ag an am. Bhí Sinéad i mbun oibre ar thráchtas a PhD san ollscoil (UCLA). Mar sin, fuair mé post eile le comhlacht eile. Bhí go maith agus ní raibh go holc! D’imigh bliain amháin agus ansin bliain eile, agus diaidh ar ndiaidh beagnach i ngan fhios dúinn, chuireamar fréamhacha trialacha fúinn. Le himeacht ama, d’fhás na fréamhacha níos láidre agus ansin bhí páiste againn. Cheannaíomar ár gcéad teach! Chríochnaigh Sinéad a cuid staidéir, bhain sí amach céim PhD sa tseandálaíocht agus ansin fuair sí post. Bhain mé féin amach céim mháistreachta san innealtóireacht leictreach. Bhí sé ríshoiléir do gach duine eile nach rabhamar ag teacht ar ais go hÉirinn lá ar bith feasta. Faoi dheireadh, d’éirigh sé soiléir dúinn freisin go gcaithfimis ár saol oibre i Meiriceá. Ná bain leis mura bhfuil sé briste, mar a déarfá. Bhíomar in ann dul ar cuairt go hÉirinn gach samhradh ar feadh míosa agus faoi dheireadh bhíomar in ann teach a cheannach i gContae Chill Chainnigh. Mar go bhfuil an bheirt againn ar scor anois, táimid in ann seal maith a chaitheamh in Éirinn gach bliain.  Bhí sé deacair go leor dul tríd an bpróiseas inimirce, ach chaith an rialtas go cothrom linn. Ní dhearnadh aon leithcheal orainn riamh i Meiriceá ach an oiread, agus bhí na deiseanna céanna againn agus a bhí ag aon duine eile. Creidim go láidir gur thug Meiriceá deiseanna iontacha dúinn, agus ina chúiteamh sin thugamar i bhfad níos mó airgid don rialtas ná mar a fuaireamar uaidh.

Is fuil an gheilleagair í an inimirce, i ndáiríre, agus san iomlán neartaíonn inimircigh a dtír nua i roinnt slite. Ní hé sin a rá gur cheart teorainneacha oscailte a bheith ag aon tír, ach is ceart ní hamháin polasaithe réasúnta a bheith ann ach pobal fáilteach freisin, a gcaitheann go féaráilte le daoine ag iarraidh teacht i dtír, agus le hinimircigh a bhfuil cónaí orthu in Éirinn cheana féin.

.

.

.

Athbhliain faoi mhaise daoibh!

Athbhliain faoi mhaise daoibh!

le | 2023/12/27 | Pearsanta, Tuairim

Athbhliain faoi mhaise daoibh!

Tá sé de nós againn sa cholún seo slán a fhágáil ar an mbliain atá ar tí báis agus fáilte a chur roimh an Athbhliain atá le tíocht! Chomhlíon m’athair an dualgas sollúnta sin le blianta fada nuair a bhí sé beo, agus cheap mé mar sin go mbeadh sé oiriúnach colún dá chuid a athfhoilsiú ina chuimhne ag an am machnaimh speisialta seo.  Seo mar a scríobh sé.   

Nollaig eile imithe uainn isteach trí shúil dhroichead an ama. Agus bíodh gur tráth ceiliúrtha agus spraoi é, tá súil agam, ag an am gcéanna, gur chaith sibh súil uaibh siar thar na blianta atá caite againn, go nuige seo, ag taisteal linn ar oilithreacht mhór achrannach na beatha. Is tráth freisin é le cuimhneamh ar na cairde a cailleadh, fan na slí. Ach, ní chuige sin amháin atá mé, an babhta seo, ach mo shúil romham agam ar an mbliain atá ag síneadh romhainn amach anois, agus í ag fanacht ar thairseach an tí, réidh le bualadh isteach chugainn, agus guím an tseanghuí arís oraibh, uair amháin eile. “Athbhliain faoi shéan is faoi mhaise dhaoibh uilig, agus gura seacht fearr a bheas chuile dhuine againn, bliain ó inniu.” Anois, agus muid ag seasamh ar bhruach na hathbhliana, nár chóir dúinn, i dtosach báire, slán a fhágáil leis an tseanbhliain agus í anois ag saothrú an bháis, lei fhéin, agus í ag snámhaíl lei, ar a ceithre bhonn, isteach i leabhair na staire. Céard is féidir linn a rá fúithi, sul a n-imí sí uainn? Ní féidir linn dul thar fóir á moladh, ach bíodh nárbh í an bhliain ab fhearr a casadh inár líon, ag an am gcéanna, níorbh í ba mheasa! Is fíor nach raibh cúrsaí polaitíochta anseo agus thar lear thar mholadh beirte le linn saolré na bliana atá ar leaba a báis anois, ach ag an am gcéanna nár chóir dúinn a bheith buíoch, beannachach, go bhfuil muid beo fós, agus muid ag treabhadh linn go rábach i ngort guaireach na beatha.

Rúin Athbhliana

Bhíodh sé de nós agamsa, thar na blianta atá caite, rúin athbhliana a dhéanamh, thart ar an am seo, chuile bhliain, agus mé ag ligint orm, go raibh fúm bheith im naomh ar thalamh san athbhliain! Ar éirigh liom beart de réir mo bhriathair a dhéanamh? Ag rámhaillí atá tú! Níor éirigh muis! Nó bhíodh na rúin chéanna briste basctha agam gan mórán achair. Nílim ag moladh anois go gcuirfí deireadh le déanamh na rún céanna sin, nó is maith ann iad, do dhaoine áirithe, sé sin, do dhaoine a dteastaíonn uathu siúl feasta i dtreo eile ar fad, agus sa chás sin, go hiondúil, éiríonn le fear déanta na rún sin a leas a dhéanamh. Agus arís, nílimse ag maíomh nach bhfuil fúm fhéin cúrsaí ar bith a athrú, teacht na hathbhliana seo. Níl, muis! Mar, déanta na fírinne, tá socraithe agam in intinn leanúint liom ag scríobh na bpíosaí seo, don Kilkenny People, chomh fada is atá Eagarthóir oilte an tsárnuachtáin seo sásta spás a chur ar fáil dom, agus cuir le sin, go bhfuil mé meáite anois ar labhairt amach níos dána agus níos fórsúla ná mar a dhein mé, go nuige seo. Tá socraithe agam freisin, súil ghéar a choinneáil ar chúrsaí na teanga, agus ar chúrsaí polaitíochta, frí chéile, sa bhliain atá romhainn amach.

Cuimhní ar fán

Ní call dom a rá, go dtéann mo chuimhní ag fánaíocht leo, siar thar na blianta atá imithe uainn isteach trí shúil dhroichead an ama, an tráth seo bliana, siar freisin, ar na nósanna a bhíodh againn le linn domsa bheith ag éirí aníos in Iorras na nIontas, sea agus cuimhním freisin, ar na daoine a raibh aithne agam orthu agus atá anois imithe leo ar Shlí na Fírinne. Leaba i measc na Naomh go raibh acu go léir. Agus ó tharla gur chaith mo Dhaid agus a chompánaigh seal ag sclábhaíocht leo in Albain, thugadar leo abhaile go hÉirinn nósanna Albanacha ar nós na “First Footers”, faoi mar a thugtaí ar an gcéad duine a thiocfadh thar do thairseach isteach, Lá Coille. Sea, agus scéalta an “Haggis” freisin. Minic a shiúl mé leo, ina scéalta, trí shráideanna na “Gorabals” faoi mar a thugaidís ar an dúthaigh cathrach sin i gcathair Ghlascú. Ach leor sin don turas seo. Níl le déanamh agamsa anois ach, Athbhliain faoi shéan is faoi mhaise a ghuí oraibh uilig, agus go mbeirimid beo ar an am seo arís.

.

.

.

Nollaigí le linn laethanta óige m’athar!

Nollaigí le linn laethanta óige m’athar!

le | 2023/12/20 | Pearsanta

Nollaigí le linn laethanta óige m’athar!

 

D’imigh m’athair Peadar Bairéad ar shlí na fírinne coicís roimh an Nollaig, ceithre bliana ó shin. Am speisialta ba ea Séasúr na Nollag dó, ó thaobh creidimh agus traidisiúin de. Bhíodh Nollaigí iontacha aige agus é ag fás aníos in Iorras i gContae Mhaigh Eo – ócáidí draíochtacha iad go léir. Ar ámharaí an tsaoil, chuir sé peann ar phár agus roinn sé a chuimhní féin linn faoi Nollaigí le linn laethanta a óige. Seo píosa a scríobh sé inar chuir in iúl dúinn cuid dá chuimhní sin:

Nuair a smaoiním anois ar Nollaigí fadó, tagann na cuimhní chugam go mall, doiléir, i dtosach, ach tar éis tréimhse bheag a chaitheamh ag iascaireacht i loch domhain na mblianta, tagann na cuimhní céanna ar ais chugam ansin ina rabharta cruinn, soiléir. Rabharta cuimhní a chuireann an t-anam ag rince ar leac sa chroí istigh ionam.

Tar liom, mar sin, siar go deireadh na bhfichidí, go tír álainn ghlé m’óige, go hIorras na nIontas. Is iad na cuimhní a shnámhann isteach chugam anois, ar thonn úd na gcuimhní, nó páirceanna loma, sceirdiúla. Ar scáileán na cuimhne, feicim coinlíní geala aníos trí chré dhubh, bhriosc, Iorrais, mar a gcaithimisne, gasúir, ár laethe réamhNollaigeacha ag tóraíocht an dreoilín – agus caithfidh mé a admháil anois, nach mbíodh mórán dreoilíní le fáil againn sna páirceanna sceirdiúla céanna sin. Ba é a cheapainnse fhéin nó go dtéadh dreoilíní Iorrais i bhfolach, an tráth sin bliana, ar eagla na heagla! Bhíodh éanacha eile flúirseach go maith, druideanna, gealbhain, céirseacha, agus a leithéid. Annamh mar sin, a d’éiríodh linne teacht ar dhreoilín, in am do Lá ’le Stiofáin, agus ar deireadh thiar, ní bhíodh de rogha againn ach dul amach le laindéar, oíche Lae Nollag, le breith ar shean-ghealbhan codlatach, sa bhundlaoi.

Gealbhan nó Dreoilín?

Is soiléir a thagann cuimhní an ullmhúcháin do Lá an Dreoilín chugam anois. Aighthe fidil á ndéanamh agus á ndathú. Bataí, boscaí, agus buataisí á gcuardach. Amhráin, ranna, agus damhsaí á gcleachtadh. Ó, sea, agus gúnaí, hataí, agus bibeanna ár ndeirfiúracha, á dtógáil ar iasacht, do Lá draíochta an Dreoilín!

Bhímis ar ar gcois le moiche na maidine, agus bóthar buailte againn sula mbeadh deis ag gasúir eile na háite, airgead, uibheacha, nó ollmhaitheas, na comharsanachta a bhailiú chucu fhéin, mar chreach Nollaigiúil. Bhíodh tús bóthair againne orthu, agus bhímis sásta i gcónaí lenár gcreach, i ndeireadh an lae thiar. Nach ait an scéal é, ach i scannán sin an Dreoilín, ní airímse aon fhuacht, nó sioc, nó sneachta, riamh. Boige, úire, agus Earrachas, a shníonn chugam isteach ar thonn na cuimhne anois, i gcás an Dreoilín chéanna sin.

Ach scaoilimis tharainn é mar scéal, agus fillimis ar Nollaigí sin na cuimhne, Nollaigí na mbrionglóidí, mar b’orthu a tharraing mé an scéal, i dtosach báire. Nuair a smaoiním anois orthu, smaoiním i dtosach ar Shéasúr na Nollag. Thosaigh an séasúr sin, dúinne, ar an gcéad lá de Mhí na Nollag. Ar an lá sin, thosaíomar ar shean-nós Iorrasach, nós na n-Áibhéanna. Chreideamarna go mbeadh a mhian le fáil ag an té a déarfadh cúig mhíle “Áibhé” idir sin is Lá Nollag. Bhímis á rá mar sin i ngach áit, ar scoil, is sa bhaile, ar bhóthar is ar bhealach, sea, agus thugaimis an mhian sin, mar bhronntanas do Mham, Oíche Nollag, agus í tuirseach, traochta, tar éis cheannach agus ghléasadh na Nollag dúinne.

Cuimhní ag filleadh

Cuimhní eile a thagann chugam anois is ea:-

•  Aonach Mór na Nollag i mBéal an Mhuirthead, ar an 15ú Nollaig.

•  Margadh Mór na Nollag, ar an Satharn roimh Nollaig, ’chuile bhliain.

•  Tine Mhór na Nollag, b’in an tine mhór a lastaí Oíche Nollag.

•  Cácaí na Nollag, na cácaí a dhéanadh Mam a fhuint is a bhruith don Nollaig, cácaí ina mbíodh rísíní, spíosraí, agus deasa eile, lenár gcroí a thógáil, i séasúr beannaithe na Nollag.

•  Teas na cistine, maisiúcháin, carthanacht, agus thar aon rud eile, coinneal mhór daite na Nollag.

•  Bhí nós beag eile againne, páistí, in Iorras freisin, an t-am sin. Gheobhadh muid boscaí beaga stáin, agus dhéanaimis iad a ghlanadh is a sciúradh, ansin thugadh Mam giota beag taois dúinn as a cáca mór Nollag, agus chuireadh muidinne na giotaí sin á mbácáil dúinn fhéin sa ghríosach. Sa tslí sin, bhíodh ár gcácaí beaga Nollag fhéin againn!

Nollaig Shona d’ár Léitheoirí uilig!

.

SBF!

SBF!

le | 2023/12/13 | Cúrsaí Reatha, Nuacht Idirnáisiúnta

SBF!

Tá ionadh orm nach bhfuil níos mó scríofa as Gaeilge faoi Sam Bankman-Fried, a dtugtar SBF air go gairid, agus atá ar dhuine de na calaoiseoirí is measa riamh! Mar is dearmad suntasach é sin, seo m’iarracht an fhadhb sin a chur ina ceart!  

Cé hé SBF?

Rugadh Sam Bankman-Fried i gCalifornia sna Stáit Aontaithe do bheirt ollamh ó Scoil Dlí Stanford i 1992. Tar éis dó freastal ar mheánscoil i gCalifornia, bhain sé céim amach san fhisic agus sa mhatamaitic ó Institiúid Teicneolaíochta Massachusetts i 2014.

Chuir sé tús lena ghairm bheatha i 2013 mar intéirneach ag Jane Street Capital –gnólacht trádála a bhfuil saineolas aige faoi chistí trádáilte ar an malartán – an áit a bhfuair sé a chéad taithí oibre. Chuaigh sé ag obair go lánaimseartha leis an gcomhlacht céanna tar éis dó a chéim a bhaint amach. I mí na Samhna 2017, chomhbhunaigh sé an gnólacht trádála cainníochtúil Alameda Research le Tara Mac Aulay ón Ionad um Altrúchas Éifeachtach, áit ar oibrigh sé go hachomair mar stiúrthóir forbartha. Is é atá i gceist le haltrúchas éifeachtach, bunaithe ag beirt fhealsúnaí in Ollscoil Oxford i 2009, ná fealsúnacht ina dtuileann daoine an oiread airgid agus is féidir leo, ionas go mbeidh siad in ann níos mó airgid a bhronnadh ar charthanacht.  Bhí tionchar nach beach ag an bhfealsúnacht sin ar SBF, go háirithe tar éis dó bualadh leis a gcomhbhunaitheoir, William MacAskill. Deirtear gur chuir MacAskill ina luí ar an matamaiticeoir éirimiúil SBF, a thionchar a uasmhéadú trí phost atá ar phá ard a fháil agus cuid mhór de a thabhairt uaidh.   B’in an fáth gur roghnaigh SBF post buan le Jane Street Capital ar Shráid Wall.  Bhronn sé leath a phá do charthanacht fad is a bhí sé ann.

Sa bhliain 2019, bhunaigh SBF an malartú cryptea-airgeadra darb ainm FTX.  Bhog Bankman-Fried ceanncheathrú a dhá chomhlacht go dtí na Bahámaí ag deireadh 2021 agus bhog sé é féin agus roinnt dá bhaill fhoirne isteach in árasán dín a cheannaigh sé ar $35 milliún. Faoin am seo, bhí SBF ar cheann de na daoine ba shaibhre ar domhan, agus an ceann ba shaibhre níb óige ná tríocha agus glanfhiúchas $26.5 billiún aige! Bhí luacháil FTX timpeall $40 billiún ag an am.  

Peacaí SBF!

I mí Lúnasa 2019, d’fhógair FTX dá bhfoireann eisceacht a chur i gcód an mhalartaithe, ionas go ligfí do Alameda Research iarmhéid diúltach suas go dtí $65 billiún a bheith ina cuntas trádála. Dála an scéil, bhí páirtí SBF, bean darb ainm Caroline Ellison, ag obair in Alameda ag an am sin.  Níos déanaí i 2022, tugadh ardú céime di, go príomhoifigeach feidhmiúcháin!

Ní raibh cead ag aon chustaiméir eile iarmhéid diúltach a choinneáil. Chiallaigh an t-iarmhéid diúltach sin go mbeadh Alameda in ann airgead custaiméirí FTX a fháil ar iasacht, i ngan fhios do na custaiméirí céanna.

Thug SBF agus FTX buntáiste eile do Alameda freisin. Chomhlíon FTX aon trádáil curtha isteach ag Alameda níos tapúla ná do chustaiméirí eile. Thug sé sin buntáiste mór do Alameda, mar sa ghnó sin, is ionann am agus airgead!  

Fuair SBF airgead ar iasacht phearsanta ó Alameda freisin – timpeall $1 billiún!  Agus fuair sé $2.3 billiún ar iasacht dá chomhlacht ‘Paper Bird’! Fuair fostaithe FTX Nishad Singh ($542 milliún) agus Ryan Salame ($55 milliún) airgead ar iasacht freisin ó Alameda.

Chomh maith leis sin, chruthaigh SBF agus FTX a gcryptea-airgeadra féin, darb ainm FTT. Choimeád siad an chuid is mó de mar chomhthaobhacht i FTX agus nuair a fuair Alameda iasachtaí ó FTX, go minic úsáideadh licíní FTT.  Toisc go raibh formhór na licíní FTT ag FTX agus Alameda, ní raibh fíor-ráta malairte ag FTT, mar ní bheadh FTX nó Alameda in ann mórán licíní FTT a dhíol, gan an ráta céanna a laghdú. Mar sin, ní comhthaobhacht réalaíoch a bhí ina sealúchais licíní FTT, go háirithe dá mbeadh orthu na sealúchais sin a dhíol!  

Cliseadh tubaisteach!

I mí na Samhna, 2022, d’fhoilsigh an suíomh ‘Coindesk’ tuairisc ag maíomh go raibh Alameda ag brath go láidir ar FTT. Dá bhrí sin, dúirt an comhlacht Binance, a bhí in iomaíocht le FTX, agus a raibh dóthain mhaith licíní FTT acu, go raibh siad chun iad go léir a dhíol. Thosaigh sé sin dúrud scaolldíol FTT, agus thit a luach go dona. Bhí easpa airgid ag FTX, agus ní raibh Alameda in ann a raibh ar iasacht acu uathu a aisíoc dóibh. Bhí $8 mbilliún ar iarraidh ag FTX agus bhí orthu a dhearbhú go raibh siad bancbhriste.

Gabhadh SBF sna Bahámaí agus eiseachadadh é go dtí na Stáit Aontaithe. Cuireadh seacht gcúis choiriúla ina leith, calaois leictreonach agus sciúradh airgid san áireamh. Fuarthas ciontach i ngach cúiseamh é. Gabhadh fostaithe eile FTX agus Alameda freisin, Caroline Ellison san áireamh. Thug na fostaithe sin fianaise in aghaidh SBF, ionas go bhfaighidís trócaire ina gcásanna féin.

Conclúid!

Is scéal forálach é seo, gan dabht. B’fhéidir gur thosaigh SBF lán le dea-rúin, ag iarraidh ‘altrúchas éifeachtach’ a chleachtadh chun cuidiú le daoine eile. Ach roimh i bhfad, ní raibh le feiceáil ach a chreachadóireacht leithleasach. Agus faoi dheireadh, mar a tharlaíonn i gcónaí, thit an tóin as an iomlán.  Beidh SBF ar ais os comhair na cúirte i Mí an Mhárta seo chugainn, nuair a d’fhéadfaí téarma príosúnachta suas go céad bliain a ghearradh air.  

Véarsa beag mar fhocal scoir:

Turnamh impireachta SBF

Do threascair an saol is shéid an ghaoth mar smál

Bankman-Fried, Ellison, ‘s an méid sin a bhí ‘na bpáirt;

tá FTX ‘na féar, is féach Alameda mar tá,

Dúiseoidh SBF i gcillín príosúin gach lá.

.

.

gaGaeilge
gaGaeilge en_USEnglish