.
Téamaí i bhFilíocht na Gaeilge
.
Gné thábhachtach den Nuafhilíocht is ea an fhorbairt a dhéantar i réimse téamaí na ndánta. Pléitear cúrsaí nua-aimseartha san fhilíocht seo ina bhfuil an léitheoir in ann nasc pearsanta a dhéanamh leis, agus feictear na téamaí seo go háirithe i bhfiliocht Ní Dhomhnaill, Uí Dhireáin, agus Uí Shearcaigh. Phioc mé na dánta a phléigh mé thíos, toisc go mbaineann na filí seo úsáid éifeachtach as téama an ghrá, agus cuireann said in oiriúint iad chun topaicí éagsúla, pearsanta, a phlé. Úsáidtear teicnící éagsúla chun ábhar an dáin a nochtadh don léitheoir ar bhealach ealaíonta, cuimsitheach.
.
Dán do Mhelissa’, le Nuala Ní Dhomhnaill. ‘
Is é príomhthéama an dáin phearsanta seo ná an grá máthartha, agus cuirtear na mothúcháin láidre atá neadaithe sa téama seo, os ár gcomhair trí úsáíd a bhaint as teicnící éifeachtacha. Samhlaíonn an file saol ídéalach, foirfe, dá h-iníon, cosanta ó fhorsaí an oilc.
Cruthaítear íomhánna cuimsitheacha sa dán seo, a mhúsclaíonn mothucháin phearsanta agus doimhne ionainn. Baintear úsáid éifeachtach as meafair sa dán seo chun comparáid a dhéanamh idir éan óg agus iníon an fhile, agus an soineann agus an neamhspeáchas a roinneann an bheirt acú,“An gcearrach éin ag léimt as tóin na nide”. Úsáideann an file gnéithe áille simplí ón dúlrá chun comparáid meafarach a dhéanamh lena h’iníon ag taiscéalaíocht a cuid neamhspleáchais den chéad uair. Tá íomhánna ón dúlrá agus ón mbíobla sa ceathrú véarsa, fite fuaite ina chéile, ar bhealach éifeachtach “Bheadh geataí an ghairdín ar leathadh go moch is go déanach”. Míníonn Ní Dhomhnaill an tagairt don mbíobla sa bhfís seo, http://vimeo.com/11174220 (vimeo, 2010). Le hais Adhamh agus Ébha sa ghairdín, ní chuirfear amach as an ghairdín í.
Cuireann an mheadaracht go mór le téama an dáin seo. Feictear rithimí agus rímeanna a théann i bhfeidhm ar chluas an léitheora gan amhras, agus cruthaíonn sé sin atmasféar grámhár, cosantach. Baintear úsáid ealaíonta as an athrá ‘mín mín’ dar liom, ag nochtú an saghas grá buan, neamhchoinníollach a mhothaíonn an mháthair dá h’iníon. Feicimid casadh ar an nath seo sa véarsa deiridh, rud a bhí grámhar agus deas, tá sé imithe anois. Cleas filíochta a chruthaíonn teachtaireacht an dáin.
Tá téama an dáin le sonrú go rí-shoiléír sa chodarsnacht a dhénann an file idir domhan na hóige agus domhan an duine fásta. Tá an file ag iarriadh go mbeadh an domhan foirfe, aislingeach, seo, atá lán d’áilleacht agus d’áthas, saor ó na nithe contúirteacha a bhaineann le domhan na ndaoine fásta. Domhan ina bhfuil forsaí an oilc ag faire ar an nduine daonna chun chruatan an tsaoil a bhronnadh orthu. Tugann an file geallúint shollúnta dá h’iníon go ndéanfaidh sí í a chosaint ionas nach ndéanfar í a mheilt mín mín.
.
‘Faoiseamh a Gheobhadsa’, le Máirtín Ó Direáin
Cuirtear an príomhthéama ‘saol an oileáin agus an faoiseamh atá le fail ann’ os ár gcomhair go healaíonta agus go héifeachtach sa dán seo, dár liom. Baineann an file úsáid as roinnt teicnící éifeachtacha chun a ghrá dá áit dúchais a mhúscailt ionann. Tugann sé léiriú cuimsitheach, moltach, dúinn ar a oileán luachmhar, ag léiriú dúinn an fonn láidir atá air filleadh ar ais ar a thearmann suaimhneach, síochánta.
Cruthaítear pictiúr cuimsitheach, álainn, dúinn, den saghas saoil atá le fáil ar a oileán dúchais, trí úsáid a bhaint as íomhánna atá fréamhaithe sa dúlrá. Cé nach bhfuil ach dhá véarsa sa dán, fós faigheann an léitheoir pictiúr éifeachtach den saghas tearmainn atá le fáil ann. Chuaigh an íomhá ‘Ag siúl cois cladaigh/ Maidin is trathnóna’ go mór i bhfeidhm orm, ag tarraingt an léitheoir isteach ar an suíomh, le hatmasféar fíor-shuaimhneach a mhothú. Nochtaíonn sé an áilleacht barántúil, agus an fuascailt iomlán ó chíor thuathail na cathrach, atá le fáil ann.
Baintear úsáid éifeachtach as mothúcháin atá dorcha, doimhin, sa dara véarsa, chun comparáid géar a dhéanamh idir saol an oileáin agus saol na cathrach. Faightear taithí fíordhifriúil sa chathair, agus mínionn an file an fonn atá air éalú ón “chrá croí’ atá le fáil san áit ghruama seo. Braitheann sé go bhfuil an chathair naimhdeach agus coimhthíoch. Is teicníc iontach é seo leis an athrú iomlán a fhaigheann muid, ó thaobh ghotha de, idir an dhá véarsa seo.
Déantar athrá éifeachtach sa dán seo chun uaigneas agus dólás an fhile a threisiú. Leagtear an-bhéim ar an mbaile, i bhféinúlacht an duine leis an teicníc seo. Úsáid tairbheach é seo a chuireann go mór leis an nóta pearsanta sa dán. Chomh maith le sin, cuireann sé go mór le rithim an dáin, ag cur in iúl dúinn mian agus tnúthán an fhile.
.
Níl Aon Ní, le Cathal Ó Searcaigh.
Feictear go rí-shoiléir gurb é príomhthéama an dáin mhealltach seo ná grá don áit dúchais. Trí úsáid a bhaint as teicnící éagsúla, tugann an file cur síos brionglóideach, foirfe, dúinn ar a áit dúchais, agus déanann sé sin le friotal flúirseach, binn, séimh, chun grá a chroí a mhealladh le teacht chun cónaithe leis.
I mo thuairim féin, is é an rud is súntasaí ar fad faoin dán seo ná an mheadaracht, a nascann smaoineamh, friotal, agus meon an dáin, le chéile, ar shlí éifeachtach. “Soiléireann sé mothú agus meon an dáin, agus rithim chainte a chuireann teachtaireacht an fhile in iúl” (Ó Murchú, 2014). Tá neart samplaí d’onamataipé sa dán, agus d’fhéadfaí é seo a aithint sna logainmneacha breátha gaelacha atá luaite, mar shampla “Caiseal na gCorr”, agus “Inis Bó Finne”. Deirtear go léirionn na logainmneacha ómós d’áit dúchais an fhile. “’Caiseal na gCorr’, the native place, is a life-giving, vital force, both in the sense of being a meaningful place and also as the source of artistic creativity” (Denvir, 2000). Tá ceol agus binneas ag baint leis na fuaimeanna draíochta seo, a chuireann go mór le cur síos aislingeach na háite. Is gné den Nualitríocht atá i gceist le seo.
Maidir leis an gcuireadh a thugann an file dá leannán, cruthaíonn sé cur síos don áit atá thar a bheith tarraingteach agus mealltach, agus é ag tabhairt cuntas ar cad atá le fáil san áit ar leith sin. Geallann sé fuaimeanna agus radhairc áille dó, a thabharfadh pléisiúr agus faoiseamh dó.
Gan amhras, aithnítear feasacht agus ómós don saol, lán den dúlrá, fite fuaite le hómós áite, sa dán seo. Baintear úsáid as meafar cruthaitheach sa dán, ag tabhairt faoi deara an nádúr álainn ‘Clapsholas smólaigh’. Cruthaíonn an meafar seo pictiúr den smólach ag canadh ar chraobh, roimh thitim na hoíche. Is léir ó na híomhánna go léir go bhfuil an file faoi gheasa ag an dúlra.
Déantar léiriú cumasach ar an gcodarsnacht idir an chathair agus áit dúchais an fhile. Faightear íomhánna áille, friotal an-séimh, agus cuireadh chomh mealltach ag an tús, ach sna véarsaí deireanacha, cuirtear pictiúr fíor-dhiúltach os ár gcomhair d’áit truaillithe, a choisceann áilleacht an dúlrá agus a chuireann leis an strus atá ceangailte leis an gcathair. Éiríonn an friotal garbh agus cruthaítear, atmasféar atá dlúth le brú agus stró na cathrach.
Ó na dánta atá pléite agam thuas, tá sé thar a bheith soiléir go bhfuil réimse leathan téamaí i bhfilíocht na Nua-Ghaeilge. Tá na téamaí áirithe seo ceaptha ag na filí trí úsáid a bhaint as teicnící éifeachtacha a nochtaíonn doimhneacht agus teachtaireacht na ndánta. Gan dabht is dánta pearsanta iad seo agus pléann na filí téamaí éagsúla atá coitianta sa tréimhse Nuafhilíochta.
.
.
.
.
Gaeilge 
English